Η κατάρα του σπιτιού του Ναυάρχου Ανδρέα Μιαούλη

Λεπτομέρεια από πίνακα του Βολανάκη στον οποίο απεικονίζεται το σπίτι του Ναυάρχου, μπροστά από την εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα Πειραιώς

Του Στέφανου Μίλεση

Όταν το 1833 ειδική διάταξη νόμου, Αντιβασιλείας του Όθωνα, προέβλεπε την διάλυση Μονών που ήταν ολιγάριθμες, συμπεριελήφθη σ΄ αυτόν και η κατεστραμμένη από τους βομβαρδισμούς της επαναστάσεως Μονή του Αγίου Σπυρίδωνα, που κατά τα τρία τέταρτα ήταν η κάτοχος της γης του Πειραιά! Έτσι οι εκτάσεις που κατείχε περιήλθαν στο Κράτος όμοια με τις "Εθνικές γαίες" και πολλές εξ αυτών διανεμήθηκαν εις τους αγωνιστές της επανάστασης.

Η Ελληνική Πολιτεία, όταν το 1835 συστάθηκε η πόλη του Πειραιά, τίμησε με παραχώρηση γης τον ένδοξο Ναύαρχο της Επανάστασης Ανδρέα Μιαούλη που η μοίρα τον είχε φέρει στην θέση, ως Κυβερνήτη του "ΕΛΛΑΣ" να βομβαρδίσει το Μοναστήρι του Αγίου Σπυρίδωνα (μαζί με το ατμοκίνητο "ΚΑΡΤΕΡΙΑ"). 

Αυτή η μοίρα λοιπόν, τον έφερε να αποκτά γη, ακριβώς στο σημείο που είχε κάποτε βομβαρδίσει ο ίδιος! Λέγεται πως ο ένδοξος ναύαρχος προκειμένου να αναγείρει οικία όπως ακριβώς την ήθελε, εκποίησε τα υπάρχοντά του στην Ύδρα. Ο ίδιος έλεγε σε συγγενείς και φίλους πως εκεί που θα έκτιζε το σπίτι του, ήταν κάποτε το Τουρκικό υγειονομείο. 

Ο Μιαούλης επιθυμούσε την εγκατάστασή του στον Πειραιά καθώς λόγω του βαθμού του και της θέσης του, ήθελε να είναι κοντά στο κέντρο λήψης αποφάσεων (στην Αθήνα), αλλά και συγχρόνως να είχε κοντά τους συμπατριώτες του Υδραίους, οι οποίοι την περίοδο εκείνη είχαν αρχίσει να εγκαθίστανται στον Πειραιά και μάλιστα 500 εξ αυτών είχαν ήδη δημιουργήσει την λεγομένη "Υδραίικη Συνοικία". 

Ο ήρωας αυτός εξάλλου, είχε συνδεθεί με τον Πειραιά, με τη συμμετοχή του στις επιχειρήσεις για την απελευθέρωσή του. Γιαυτό μετά το τέλος του αγώνα εκτός της παραχώρησης γης, όλη η παραλιακή οδός προ της εκκλησίας πλέον του Αγίου Σπυρίδωνα, έφερε και φέρει έως σήμερα το όνομά του. Είναι η γνωστή σε όλους "Ακτή Μιαούλη".
 
Το οίκημα του Ανδρέα Μιαούλη μετά την πυρκαγιά επανακατασκευάστηκε, χωρίς να διαθέτει όμως πλέον την αρχοντική κατασκευή του πρώτου Μεγάρου. 



Το συγκεκριμένο χώρο τον επέλεξε ο Ναύαρχος καθώς ήταν ο μόνος που δεν είχε κοντά του έλη γιατί λέγεται πως οι άλλες εκτάσεις που του πρότειναν χρειάζονταν να αποξηρανθούν από τα στάσιμα νερά που είχαν δημιουργηθεί, πραγματική μάστιγα για όποιον επέλεγε να τα κατοικήσει. 

Αφού λοιπόν ήταν εξαναγκασμένος από τις περιστάσεις ο ναύαρχος Μιαούλης, ήθελε να αξιοποιήσει τη γη που του δόθηκε τιμής ένεκεν, κατασκευάζοντας εκεί το μελλοντικό του σπίτι. Ωστόσο Υδραίοι συμπολίτες του, αλλά και πολλοί άλλοι, όπως ο υπασπιστής του ο Αργυρόπουλος, παρενέβησαν για να τον αποτρέψουν, παρά το γεγονός ότι είχε ήδη ξεκινήσει τις εργασίες. 
Ο λόγος ήταν ότι δεν ήταν σωστό να υψώσει μια κατασκευή μπροστά από την Εκκλησία. 

Θερμότερος όλως σε επιμονή και ζήλο μεταξύ εκείνων που ήθελαν να αποτρέψουν τον Μιαούλη ήταν ο ίδιος ο εργολάβος της κατασκευής της οικίας. Αλλά και άλλοι συμπολεμιστές και πρώην καπεταναίοι σύντροφοι του Μιαούλη τον απέτρεπαν διαρκώς, παρακινώντας τον να ανταλλάξει τη θέση με μια άλλη κοντά στη Λεωφόρο Σωκράτους, εντός των ορίων της Χιώτικης Συνοικίας. Ο Μιαούλης όμως ως Υδραίος, δεν ήθελε καν να ακούσει μια τέτοια πρόταση! "Ακούς εκεί" έλεγε "να με προτρέπουν εγώ ο Υδραίος να κατοικήσω σε συνοικία Χίων!" 

Στην ομάδα πίεσης του Μιαούλη, είχε φτάσει να ενταχθεί μέχρι και ο πατέρας του Όθωνα ο Βαυαρός Βασιλιάς Λουδοβίκος ο οποίος προέβλεπε την ανάπτυξη του Πειραιά ως κεντρικού λιμένα και διαμήνυε στον Μιαούλη, διαμέσου Βαυαρών μηχανικών, πως ό,τι κτίσει εκεί θα του το πάρει το λιμάνι!

Ο Μιαούλης με τη σειρά του, επέμενε στην επιλογή του και πίεζε διαρκώς τον εργολάβο. Και ενώ ευρίσκετο η κατασκευή μόλις στα θεμέλια, ο εργολάβος παραιτήθηκε! Όταν τον ρώτησαν για την παραίτησή του, εκείνος είπε ότι είδε στον ύπνο του έναν καλόγερο με τη μορφή του Αγίου Σπυρίδωνα, που του έλεγε: "Εσύ θέλεις να κλείσεις το δικό μου σπίτι, αλλά δεν θα προλάβεις γιατί θα πεθάνεις".

Την εργασία ανέλαβε άλλος εργολάβος, ο οποίος επιχωμάτωσε το σημείο που θα ανεγείρετο η οικία τόσο, ώστε για να εισέλθει κάποιος στον μικρό ναό του Αγίου Σπυρίδωνα πίσω της, όφειλε όχι να ανέβει σκαλιά όπως συνήθως συμβαίνει με τις εισόδους των εκκλησιών, αλλά να κατέλθει κλίμακα, καθώς το σημείο επιχωμάτωσης είχε ανέβει πολύ πάνω από το επίπεδο του μικρού ακόμη ναού που υπήρχε από πίσω.

Ακόμη και ο ίδιος ο Μιαούλης είχε προβληματιστεί με αυτό τόσο, που για μια στιγμή οι φίλοι του πίστεψαν πως θα υπαναχωρούσε στην απόφασή του. Φαίνεται πως το όνειρο του πρώτου εργολάβου του Μιαούλη, τον είχε επηρεάσει, καθώς έφτασε κάποια στιγμή ο ναύαρχος να λέει στον υπασπιστή του τον Αργυρόπουλο "Καλά βρε αδελφέ, θα μου πει κάποια στιγμή ο Θεός. Τόση γη είχε ο Πειραιάς να φτιάξεις την οικία σου, την δική μου ήρθες να πάρεις;"

Ο Αργυρόπουλος όμως από σεβασμό προς το Ναύαρχο, και γνωρίζοντας τον πόθο του να φτιάξει το σπίτι του εκεί, τον δικαιολογούσε σε τρίτους και ειδικά στους Υδραίους λέγοντάς τους πως οι φρικτές μάχες που είχε ζήσει ο Μιαούλης κατά τη διάρκεια της επανάστασης, του είχαν δημιουργήσει οράματα, να βλέπει καλογήρους και μοναστήρια και άλλα τέτοια εξωφρενικά όνειρα. Και οι άλλοι που τον άκουγαν έλεγαν "Καλά τι μας λες τώρα; Ότι ο Μιαούλης είναι παράφρονας ή ότι δεν υπάρχει Άγιος;". Και ο Αργυρόπουλος δεν απαντούσε ούτε στο ένα ούτε στο άλλο παρά μόνο χαμογελούσε κάπως ειρωνικά. Την επομένη όμως, ο Αργυρόπουλος αρρώστησε βαριά και ακριβώς μετά από τρεις ημέρες πέθανε!  

Το Μέγαρο στο μεταξύ έφτανε στο τέλος του και ο Μιαούλης είχε αποφασίσει να το διακοσμήσει τοποθετώντας στην κορυφή του με συμμετρική διάταξη τις τούρκικες οβίδες που είχε ως λάφυρο από τη Ναυμαχία του Κάβου Γέροντα, καθώς ο ναυμάχος θεωρούσε ως το τρόπαιο από τα λάφυρα που είχε συλλέξει. 

Και οι τούρκικες βόμβες λέγεται πως μπήκαν κατά τη θέληση του Μιαούλη αλλά ο ίδιος δεν πρόλαβε να τις δει από κοντά καθώς πέθανε! Άφησε τη τελευταία του πνοή στις 11 Ιουνίου 1835 και θάφτηκε στην δεξιά είσοδο του λιμανιού του Πειραιά.


Η προτομή του Ανδρέα Μιαούλη σήμερα δεσπόζει μπροστά από την εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα, εκεί που κάποτε έθετε τα θεμέλια μιας οικίας που δεν μπόρεσε να μείνει ποτέ!
(Η προτομή είναι δωρεά του Ιωάννη Α. Μελετόπουλου) 

Η οικία βέβαια, ολοκληρώθηκε παρά το θάνατο του κτήτορά της. Λέγεται πως οι τουρκικές οβίδες παρέμεναν για αρκετό διάστημα να διακοσμούν το κτήριο, μέχρι που μια πυρκαγιά τις κατέρριψε στο οδόστρωμα όπου διάφοροι διερχόμενοι τις λάμβαναν ως ενθύμιο και αφού τις τοποθετούσαν στη μασχάλη έτρεχαν για να προλάβουν να απομακρυνθούν, πριν τους σταματήσουν.

Έτσι το Μέγαρο είχε ολοκληρωθεί, έχοντας στη πίσω του πλευρά τον ναΐσκο του παλιού μοναστηριού αλλά και ένα μόνο δένδρο, που μεσολαβούσε ανάμεσα στο ναό και στην πίσω όψη του σπιτιού του Μιαούλη. Αυτό το δένδρο, ήταν το μόνο που είχε απομείνει από την παλιά δενδροφυτεμένη έκταση του παλιού Μοναστηριού του Αγίου Σπυρίδωνα. Βέβαια πολλές οι διαφωνίες ως προς το είδος αυτού του συγκεκριμένου δένδρου. 

Ο Θεόδωρος Λυμπεράκης έγραψε πως επρόκειτο για εσπεροειδές, ο Αλέξανδρος Μελετόπουλος έγραψε πως δεν θυμάται το είδος του, ενώ ο Σταύρος Πλυτζανόπουλος έγραψε πως επρόκειτο για Τσικουδιά διότι όταν ήταν μικρός είχε φάει από εκεί τσίκουδα! Το ίδιο ισχυρίζεται και ο Γεράσιμος Παΐζης που επίσης δηλώνει πως είχε φάει τσίκουδα από το ίδιο δένδρο. Μάλιστα ο ίδιος έγραψε πως όταν τους είχαν πιάσει επ΄ αυτοφώρω να τρώνε τσίκουδα τους είπαν: "Φάτε ό,τι μπορείτε. Ο Άγιος προτιμά εσάς τα παιδιά, παρά να τα φάει όλα μόνος του ο Καντηλανάφτης".  
  
Δυστυχώς το Μέγαρο έκλεινε την όψη της εκκλησίας του πολιούχου Αγίου του Πειραιά, ειδικά από θαλάσσης, ενώ συγχρόνως μειώνονταν και το καλαισθητικό του ναού. Μιλάμε για τον πρώτο μικρό ναό που είχε ανεγερθεί πάνω στα ερείπια του καταστραφέντος πρώτου του Μοναστηριού.

Παρά το γεγονός ότι όλοι συμφωνούσαν ότι η παραχώρηση γης σε αυτό το σημείο στον Μιαούλη ήταν λάθος, ουδέποτε επιχειρήθηκε από τους τότε Δημάρχους Πειραιά, να απαλλοτριωθεί η έκταση αυτή, όταν η αξία της γης ήταν ασήμαντη ακόμα, καθώς ο Πειραιάς ήταν μια κωμόπολη ολίγων κατοίκων. 

Αυτός ο δισταγμός των Δημάρχων κόστισε στον Άγιο Σπυρίδωνα, αφού η έλλειψη έκτασης στην συνέχεια, στάθηκε εμπόδιο η εκκλησία να μην ακολουθήσει το αρχικό σχέδιο κατασκευής, να γίνει μικρότερη και ο Μητροπολιτικός Ναός του Πειραιά σήμερα να είναι διαφορετικός (Αγία Τριάδα) από την Εκκλησία του Πολιούχου της πόλη μας.

Στο μεταξύ η ιδιοκτησία της οικίας είχε αλλάξει πολλές φορές χέρια, φέρνοντας κάθε φορά κακή τύχη σε όποιον έμενε εκεί ή την αξιοποιούσε επαγγελματικά, με αποτέλεσμα να θεωρηθεί από τους Πειραιώτες ως σημάδι "του Αγίου Σπυρίδωνα". Για άλλους ήταν απλά γρουσουζιά ή απλώς ατυχία. 

Μετά τον Μιαούλη το σπίτι περιήλθε στην ιδιοκτησία του Ανέστη Χατζόπουλου, παππού του Χατζηανέστη του Στρατηγού της Μικράς Ασίας. Ο Χατζόπουλος λοιπόν καθώς ήταν εύπορος, είχε διακοσμήσει το σπίτι του με πολύτιμα έπιπλα και σπάνιες συλλογές. Όταν οι Γάλλοι εισέβαλαν στον Πειραιά το 1854, προκειμένου να τον αποκλείσουν και να πιέσουν την Ελλάδα να μην βγει στον πόλεμο μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας στο πλευρό της Ρωσίας. Πρόκειται για τη γνωστή περίοδο του Τινάν (από όπου και ο Τινάνειος Κήπος). 

Ο Γάλλος Ναύαρχος Τινάν όμως επέλεξε για κατοικία του το σπίτι του Χατζόπουλου! Εκεί εγκαταστάθηκε και το ναυαρχείο των Γάλλων. Οι Αξιωματικοί που καθημερινώς εισέρχονταν στην οικία, δεν την σεβάστηκαν, με αποτέλεσμα να καταστραφούν οι πολύτιμες συλλογές του Χατζόπουλου ενώ τα πολύτιμα έπιπλά του κατεστράφησαν από την κακομεταχείριση. 




Μετά την περίοδο Χατζοπούλου το οίκημα δύο φορές καταστράφηκε ολοκληρωτικά από πυρκαγιά! Όταν κτίστηκε εκ νέου μετά την πυρκαγιά δεν επρόκειτο για το αρχικό Μέγαρο του Μιαούλη, που διέθετε αρχιτεκτονική αξία, αλλά για κάτι υποδεέστερο που δεν άξιζε να βρίσκεται στην παραλιακή ζώνη του Πειραιά. 

Αλλά και η Παλαιά Ατμοπλοΐα Σύρου, όταν μετέφερε την έδρα της στον Πειραιά και εγκατέστησε τα γραφεία της στο ισόγειο του κτηρίου μετά από λίγο καιρό πτώχευσε.


Αριστερά η πρώην οικία Μιαούλη όπως ήταν το 1928


Στην συνέχεια ιδιοκτήτης του οικήματος έγινε ο γνωστός Στρατηγός Χατζηανέστης όταν Δήμαρχος Πειραιώς ήταν ο Δημοσθένης Ομηρίδης Σκυλίτσης. Τότε έγινε η πρώτη σημαντική προσπάθεια να απαλλοτριωθεί το οίκημα, αν και οι αξιώσεις του Χατζηανέστη ήταν υπερβολικές. 

Το 1909 ο τότε Δημοτικός Σύμβουλος Ιωάννης Λυκούρης, όπως φαίνεται από τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου που έγιναν τότε, προσφέρθηκε να δωρίσει στον Πειραιά μια μεγάλη έκταση οικοπέδων 22.000 τετραγωνικών πήχεων στην θέση "Λάκκαν του Βάβουλα" επί της οδού Ντενί Κοσσέν (σημερινή 34ου Συντάγματος Πεζικού) ,στην οποία στεγάζονταν τότε όλες οι ξυλουργικές αποθήκες και βιοτεχνίες, με τον όρο ο Δήμος είτε να εκμεταλλευτεί την έκταση αυτή, είτε να των πωλήσει και με τα έσοδα αυτά, να απαλλοτριωθεί η οικία Χατζηανέστη. 

(Σήμερα μπορεί κάποιος να πάει στην οδό 34ου Συντάγματος Πεζικού αρ. 19-21 και να δει ότι το εκεί κτήριο που στεγάζονται και τα καταστήματα παιχνιδιών "Jumpo" φέρει στην πρόσοψη το όνομα "ΙΩΑΝΝΗΣ ΛΥΚΟΥΡΗΣ". Η έκταση από εκείνο το σημείο και κάτω προς την παλιά Πυροσβεστική ήταν η προσφερόμενη!).

Δυστυχώς η προσφορά αυτή του Ιωάννη Λυκούρη, θεωρήθηκε τότε ότι δεν ήταν ικανή να καλύψει τις οικονομικές απαιτήσεις του Χατζηανέστη και έτσι χάθηκε τότε μια τεράστια ευκαιρία.

Στο μεταξύ η "κατάρα" της οικία συνεχίζονταν αφού ο Στρατηγός Χατζηανέστης, θεωρήθηκε τότε ως  ένας από τους έξι  υπαίτιους της καταστροφής του 1922 και εκτελέστηκε στο Γουδί!



To 1937 εκπονήθηκε αυτό το σχέδιο, στο οποίο φαίνεται απαλλοτριωμένη πλέον η έκταση μπροστά από τον Άγιο Σπυρίδωνα (η εκκλησία δεξιά). Στο κέντρο ο Τινάνειος Κήπος και αριστερά ο παλαιός ναός της Αγίας Τριάδος
Τον Δεκέμβριο του 1937 ο τότε Δήμαρχος Πειραιά Στρατήγης σε συνεργασία με τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Χρυσόστομο, δημιουργούν μια μεγάλη ερανική επιτροπή στην οποία μετέχουν όλα τα "μεγάλα" ονόματα του Πειραιά όπως οι Λουκάς Νομικός, Π. Γιαννουλάτος, Κ. Μπάκαλας, Ι. Παπαστράτος, Μιλτιάδης Πουρής, Δ. Σαπουνάκης, Ι. Χανδρής και πολλοί άλλοι με σκοπό την κυκλοφορία Παμπειραϊκού λαχνού με σκοπό την συγκέντρωση χρημάτων και την απαλλοτρίωση της έκτασης αυτής. Προς τούτο εκδίδονται δελτία από 5 έως 500 δραχμών και στις 11 Δεκεμβρίου (ημέρα Σάββατο) τίθενται στην κυκλοφορία. Αν και συγκεντρώθηκε ένα σεβαστό για την εποχή ποσό, ξέσπασε ο πόλεμος και η απαλλοτρίωση ουδέποτε έγινε. 




Τελευταίος ιδιοκτήτης του οικήματος ήταν ο Ν. Πειρουνάκης (υπουργός στην διάρκεια της Κατοχής) που επίσης βρήκε βίαιο θάνατο!

Το οίκημα αυτό κατεδαφίστηκε τελικώς το 1969 από τον τότε δήμαρχο Αριστείδη Σκυλίτση και τελικώς ο Άγιος Σπυρίδωνας απόκτησε την πολυπόθητη θέα προς την θάλασσα.


Η πολυπόθητη θέα από τον Άγιο Σπυρίδωνα

Η περίφημη οικία Μιαούλη, ωστόσο απαθανατίστηκε από τον μεγάλο ζωγράφο Κωνσταντίνο Βολανάκη (πρώτη απεικόνιση της ανάρτησης). Λέγεται μάλιστα πως στο συγκεκριμένο έργο απεικονίζεται και ο ίδιος ο Βολανάκης να στέκεται αριστερά της οικίας Χατζοπούλου και να βρίσκεται στραμμένος προς τη θάλασσα. Μπορεί κάποιος να δει τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ του πρώτου οικήματος, αυτού που απαθανάτισε ο Βολανάκης (πρώτη απεικόνιση ανάρτησης), με το μεταγενέστερο οίκημα που ορθώθηκε μετά την καταστροφική πυρκαγιά (δεύτερη απεικόνιση ανάρτησης). 

Αξίζει να αναφερθεί πως αν και τελικώς δόθηκε λύση στο πρόβλημα του οικήματος μπροστά από το ναό, ωστόσο αυτή η λύση άργησε χρονικά με αποτέλεσμα να χαθεί η ευκαιρία ο ναός του πολιούχου της πόλης μας Άγιου Σπυρίδωνα, να είναι και Μητρόπολη του Πειραιά.




Σήμερα μπροστά από τον Άγιο Σπυρίδωνα βρίσκεται η προτομή του Ανδρέα Μιαούλη, έργο του γλύπτη Λεωνίδα Δρόσου, αγορασμένη από τον Ιωάννη Μελετόπουλο ο οποίος τη δώρισε στον Δήμο Πειραιώς, προκειμένου να τεθεί στο συγκεκριμένο σημείο. Βρίσκεται εκεί από το 1978, ενώ ελάχιστοι είναι εκείνη που αγνοώντας την ιστορία της οικίας του Ανδρέα Μιαούλη, αναρωτιούνται για ποιο λόγο άραγε βρίσκεται εκεί η προτομή του ναυμάχου.



Συνοικία Τσίλλερ (Ziller)

 Συνοικία Τσίλλερ. Πίσω βρίσκεται το εργοστάσιο υαλουργίας Τσίλλερ-Οριγώνη που στην συνέχεια ο Τσίλλερ θα μετασκευάσει σε παραθεριστική του κατοικία. Σε αυτήν θα γεννηθούν και τα πέντε παιδιά του 
Η Οικία Πατσιάδη (σημερινή Σταυριανάκου) που φιλοξένησε για ένα διάστημα και το Ιταλικό Προξενείο

Το 1875 ο μεγάλος Γερμανός αρχιτέκτονας Ερνέστος Τσίλλερ, που είχε εγκατασταθεί μόνιμα στην Ελλάδα, αγόρασε σημαντική έκταση στην περιοχή της Καστέλλας. 
Σε αυτή την περιοχή οικοδόμησε μια σειρά από σπίτια, έργο που ολοκληρώθηκε το 1877, δίνοντας ένα ιδιαίτερο χρώμα στην περιοχή που για πολλά χρόνια έμεινε ως "Συνοικία του Τσίλλερ" ή αλλιώς "Συνοικία Επαύλεων". Από τα σπίτια αυτά σώζεται μόνο η οικία του βιομήχανου Π. Πατσιάδη (σημερινή ιδιοκτησία Σταυριανάκου).


 Ο ίδιος έκανε αργότερα για κατοικία του ένα κτήριο που βρίσκονταν πίσω από τον σημερινό ναό της Αγίας Αικατερίνης (αξίζει να διαβάσετε την ιστορία αυτού του ναού!). Το σπίτι ήταν ουσιαστικά μετασκευή του εργοστασίου υαλουργίας ιδιοκτησίας του αδελφού του Τσίλλερ, το οποίο συνδιαχειρίζονταν με τον Οριγώνη. Το εργοστάσιο αυτό όμως είχε σύντομο βίο, διότι δεν έβγαζε κέρδος. Εν τούτοις η ανέγερσή του στο σημείο αυτό, έδωσε αφορμή να επεκταθεί η πόλη, αφού αγόρασε όλη την έκταση που οικοδόμησε, όπως ήδη αναφέραμε το 1877.  Ο Τσίλερ το είχε ως εξοχικό σπίτι της οικογένειάς του και εκεί γεννήθηκαν και τα πέντε παιδιά του. Στο προαύλιο του σπιτιού άνοιξε και πηγάδι. Αργότερα στο κτήριο αυτό στεγάστηκε η Γαλλική Σχολή (Καθολικών Καλογραιών).



 Για να πετύχει την "καλή πώληση" των ακινήτων του, φιλοξένησε τον Βασιλιά Γεώργιο Α΄ με την Βασίλισσα Όλγα για δύο καλοκαίρια, το ένα εκ των οποίων (το καλοκαίρι του 1879) είναι αυτό που περιγράφεται στο βιβλίο της Πηνελόπη Δέλτα (Τρελαντώνης) (διαβάστε την ανάρτηση "Η Καστέλλα με τα μάτια της Πηνελόπης Δέλτα"). Σε αντάλλαγμα για την αποδοχή του βασιλιά, ανέλαβε αργότερα την εκπόνηση των σχεδίων των ανακτόρων του Τατοΐου. 

Η Συνοικία Τσίλλερ από την Πηνελόπη Δέλτα:

Σύμφωνα με την διήγηση της Πηνελόπης Δέλτα το 1879, στα σπίτια του Τσίλλερ κατοικούσαν:
Στο πρώτο σπίτι ο Βασιλέας Γεώργιος Α΄ με την Βασίλισσα Όλγα

Tο στέμμα που κοσμεί μέχρι σήμερα το κτήριο
Εργασίες συντήρησης το μοναδικής οικίας που απέμεινε μέχρι σήμερα από την Συνοικία Τσίλλερ

Στο δεύτερο σπίτι μια Ρωσίδα, κυρία επί των Τιμών της Βασίλισσας. Η Βασίλισσα Όλγα ήταν ρωσικής καταγωγής κόρη του Μεγάλου Δούκα Νικολάιβιτς, γιαυτό και είχε κυρίες επί των τιμών Ρωσίδες. Άλλωστε έχουμε μιλήσει ήδη για την Ρωσική Κοινότητα του Πειραιά και το Ρωσικό Νοσοκομείο Πειραιά που ήταν δημιουργήματα της Βασίλισσας Όλγας.

Στο τρίτο σπίτι διέμενε η Οικογένεια Μπενάκη που φιλοξενούσε την Πηνελόπη Δέλτα το καλοκαίρι εκείνο.

Στο Τέταρτο σπίτι διέμενε η οικογένεια Χορν της οποίας τα παιδιά Μαξ και Αλίς έπαιζαν με τα παιδιά της οικογένειας Μπενάκη.

Τέλος στα επόμενα τρία σπίτια διέμεναν Αθηναίοι που τα χρησιμοποιούσαν ως παραθεριστικές κατοικίες. 


Το μόνο που έμεινε να θυμίζει την Συνοικία Τσίλλερ σήμερα είναι το όνομα γνωστής καφετέριας στην Πλατεία Αλεξάνδρας
Το τοίχος για την κατασκευή της Πλατεία Αλεξάνδρας. Η πλατεία Αλεξάνδρας έλαβε το όνομα προς τιμή της Αλεξάνδρας κόρης της Βασ. Όλγας. Τα καλοκαίρια του 1878 και 1879 που η Βασιλική οικογένεια διέμενε στην Συνοικία Τσίλλερ και η κόρη της Βασ. Όλγας, Αλεξάνδρα έπαιζε μαζί με τα παιδιά της Οικογένειας Μπενάκη και Χορν στον έναντι του σπιτιού χώρο. Ήταν σε ηλικία 9 ετών. Το 1891 πέθανε αιφνιδίως αφού πρόλαβε και παντρεύτηκε τον Μέγα Δούκα της Ρωσίας Παύλο και έκανε μαζί του δύο παιδιά. Το ένα εκ των οποίων ήταν ο Ντιμίτρι Παύλοβιτς, αυτός που δολοφόνησε τον περιβόητο Ρασπούτιν το 1916

Εκτός της περιγραφής της Πηνελόπης Δέλτα, διαβάζουμε στα χρονικά της εποχής, ότι ο για δύο καλοκαίρια του 1878 και 1879 ο Γεώργιος Α' παραθέριζε στον Πειραιά στην συνοικία Τσίλλερ, διότι λόγω του Ρωσοτουρκικού πολέμου και των έκτακτων εσωτερικών γεγονότων, ο Βασιλιάς προτίμησε να μην απομακρυνθεί, αλλά "διήλθε το θέρος κατά τα δύο ταύτα έτη εν Πειραιεί, κατοικήσας οικογενεικώς εις τα δύο πρώτας οικίας του Τσίλλερ".

Οι οχυρώσεις της Συνοικίας Τσίλλερ:

Το καλοκαίρι του 1878 ήταν που η Τουρκία, απείλησε με τον στόλο της, που διοικούσε τότε ο Άγγλος Ναύαρχος Χόβαρτ "πασάς", να βομβαρδίσει τον Πειραιά, αν η Ελλάς δεν ανακαλούσε τις δυνάμεις της από τον Δομοκό. Όλοι οι μαθητές του Πειραιά την εποχή εκείνη εργάσθηκαν προς κατασκευή οχυρωμάτων, τόσο στην Πλατεία Τσίλερ όσο και στην Φρεαττύδα και για λόγους οχύρωσης ήταν που εκείνη την εποχή, ξεκίνησε να κατασκευάζεται η παραλιακή οδός από την Φρεαττύδα προς την σημερινή Ναυτική Σχολή Δοκίμων. Το μεγαλύτερο όμως έργο του 1878, ήταν ότι στη Νοτιοανατολική πλευρά της Καστέλλας κατασκευάσθηκε ένα τεράστιο Πυροβολείο, που επιτηρούσε όλον τον ορίζοντα από καταπλέοντες στόλους και που διατηρήθηκε για πολλά χρόνια μετά!

Τσίλλερ και Ιάκωβος Δραγάτσης:

Από δημοσιεύματα της εποχής επίσης μαθαίνουμε ότι όταν η Βασιλική οικογένεια ξεκίναγε τις διακοπές της, προλάβαινε τις γυμναστικές εξετάσεις του Γυμνασίου Πειραιώς, τις παρακολουθούσε με ενδιαφέρον και στο τέλος αυτών ο Γεώργιος Α΄, καλούσε τον Γυμνασιάρχη Ιάκωβο Χ. Δραγάτση, τους μαθητές και τους γονείς αυτών και τους συνεχαίρετο.

Την δεύτερη χρονιά των διακοπών του στη Συνοικία Τσίλλερ (1879), ο Γεώργιος Α΄, λένε ΄το θυμόταν τους μαθητές και τους αναγνώριζε και ρωτούσε τους Καθηγητές περί αυτών. Μετά από αυτά οι εξετάσεις του Γυμνασίου Πειραιά, έγιναν μεγάλο γεγονός στον Πειραιά και παρευρίσκονταν όλες οι αρχές του τόπου Δημόσιες, Δημοτικές, Αστυνομικές, Στρατιωτικές και πολύ κόσμος. 


Ψαρόβαρκα στην θέση "Κάβος" της Συνοικίας Τσίλερ

Κάβος και Καβάκι:

Κάτω από την πρώτη οικία της συνοικίας του Τσίλερ (η μετέπειτα οικία Ποταμιάνου) υπήρχε μια βραχώδη εξοχή κτισμένη από τα αρχαία χρόνια με λίθους τετράγωνους από την Πειραϊκή (Ακτίτης λίθος) και στα μετέπειτα χρόνια με πλάκες μαρμάρου! Αυτό το σημείο καλείτο "Κάβος". Από εκεί προπολεμικά όλοι οι κολυμβητές κατέβαιναν στην θάλασσα για μπάνιο, διότι στο σημείο αυτό η θάλασσα είχε κάποιο βάθος. Όμως δεν τολμούσαν να βουτήξουν εκεί όσοι δεν γνώριζαν καλό μπάνιο γιατί τότε υπήρχαν ρεύματα. Οι μη γνωρίζοντες βούταγαν στο νοτιότερο μέρος του λιμενίσκου της Ζέας (Πασαλιμάνι) σε ένα σημείο που λέγονταν τότε "Καβάκι".

Ο Τσίλλερ και το Γερμανικό καφενείο του:

Ο Τσίλλερ εκτός της πρόσκλησης διαμονής στην συνοικία του Βασιλικού ζεύγους, για να πετύχει την προσέλευση Πειραιωτών και Αθηναίων στη νέα αυτή συνοικία, ίδρυσε ένα μικρό Γερμανικό Καφενείο (στο σημείο που λίγο αργότερα κτίσθηκε η οικία Π. Πατσιάδου). Σε αυτό κατά το γερμανικό σύστημα, τοποθέτησε διάφορα παιχνίδια, αλογάκια, κούνιες, σφαίρες κ.ά, πετυχαίνοντας τον εντυπωσιασμό του κόσμου!

Η δημοπρασία για την ανάθεση έργου αποπερατώσεως της Πλατείας Αλεξάνδρας (1896)

Και ο Τσόχας από κοντά στην Ζέα!

Από την παραμονή του Γεωργίου και της Όλγας για δύο καλοκαίρια, άρχισε ουσιαστικά και η αλματώδη ανάπτυξη της διπλανής στη συνοικία Τσίλλερ περιοχής, της Ζέας!
Το αμέσως επόμενο καλοκαίρι (του 1880) ο δαιμόνιος επιχειρηματίας (Αθηναίος όμως) Αναστάσιος Τσόχας, κοντά στην αμμώδη παραλία της Ζέας (που υπήρχαν τα λουτρά) έστησε μια τετράγωνη εξέδρα ξύλινη και εγκατέστησε καφωδείο με τρεις Γαλλίδες τραγουδίστριες!

Και ο Πειραιάς λίγο από την δόξα της συνοικίας Τσίλλερ:

Η συνοικία Τσίλλερ και η εκεί διαμονή της βασιλικής οικογένειας, συμπαρέσυρε ουσιαστικά σε άνοδο όλο τον Πειραιά, αφού κατά της ημέρες διαμονής, τελούσαν τις δοξολογίες τους στο ναό της Αγίας Τριάδας και το βράδυ καίγονταν πυροτεχνήματα από φορτηγίδες του Δήμου και γίνονταν εορτές.
Ειδικά κατά την 11η Ιουλίου που γιόρταζε η Βασ. Όλγα αλλά και στα γενέθλια των μελών της οικογένειας, συγκεντρώνονταν από περιέργεια πολύς κόσμος. 

Από την οδό Σανταρόζα και μόνο για μια ώρα:

Για όσο διάστημα διέμεναν οι βασιλείς επί της συνοικίας Τσίλλερ, δεν επιτρέπονταν η διάβαση περαστικών από την οδό Σανταρόζα για όλο το διάστημα της ημέρας και μόνο μετά την δύση του ηλίου επέτρεπαν για μια ώρα, την διέλευση περιπατητών.
Τότε ήταν που όλοι μαζεύονταν και περνούσαν από μπροστά μήπως τους δουν, αλλά είτε το κατόρθωναν είτε όχι, κάθονταν μετά στο Γερμανικό Καφενείο, κάνοντάς το να έχει χρυσές δουλειές!

Ποιος ήταν ο Τσίλλερ:

Ο Ερνέστο Τσίλλερ αποπεράτωσε τις σπουδές του στο Πολυτεχνείο της Δρέσδης και εισήλθε στο ατελιέ του Χάνσεν στην Βιέννη ως σχεδιαστής. Ο Χάνσεν τον εξετίμησε τόσο που τον έστειλε στην Αθήνα, να εποπτεύσει την εφαρμογή του σχεδίου της Ακαδημίας Αθηνών, που ο Χάνσεν είχε εκπονήσει. Ο Τσίλλερ έφτασε στην Αθήνα το 1861, όπου εγκαταστάθηκε οριστικώς, έγινε Έλληνας πολίτης, διετέλεσε επί μακρά σειρά ετών Καθηγητής του Πολυτεχνείου Αθηνών. Πολλά δικά του έργα κοσμούσαν την Αθήνα, όπως το Δημοτικό Θέατρο Αθηνών, το Μέγαρο Στεφάνου Ψύχα (έπειτα ανάκτορο του Πρίγκιπα Νικολάου), το Μέγαρο Σλήμαν (Ιλίου Μέλαθρον) κ.α.
Κτήρια του Τσίλλερ όμως συναντούμε και εκτός Αθηνών όπως τα Δημοτικά Θέατρα Πατρών, Ζακύνθου κ.ά.

Ο κατακλυσμός του Αγίου Φιλίππου (14 Νοεμβρίου 1896)

Ξένη δημοσίευση που δείχνει την καταστροφή του Αγίου Φιλίππου  (14ης Νοεμβρίου 1896). 
Σημαντικό στοιχείο σε αυτήν την ξένη δημοσίευση αποτελεί και το γεγονός ότι απεικονίζει ακόμα το "Μνήμα του Γάλλου" να βρίσκεται στο ύψωμα, στο τέρμα της σημερινής οδού Αϊδινίου, ενώ το φόντο δείχνει το ΦΑΛΗΡΙΚΟ ΑΛΙΠΕΔΟ να έχει μετατραπεί σε θάλασσα. Κάτω αριστερά φαίνεται μια εκ των λέμβων που περιγράφει η ΣΦΑΙΡΑ ότι διετέθησαν προς διάσωση ενώ στην βάση του Μνήματος κάθονται κυρίες και παρατηρούν!


του Στέφανου Μίλεση

Οι ξαφνικές καταιγίδες στην Αττική, τα αναπάντεχα μπουρίνια, οι πλημμύρες και οι κατακλυσμοί έχουν πολλά ιστορικά προηγούμενα. Άνθρωποι που πνίγηκαν, δρόμοι που σε πέντε μόλις λεπτά έγιναν χείμαρροι, σπίτια που καταστράφηκαν, γέφυρες που έπεσαν… Μακρύς ο κατάλογος των υλικών καταστροφών και έμψυχων απωλειών. 

Το 1896 έμεινε στην ιστορία η μεγαλύτερη πλημμύρα της Αθήνας, που έμεινε γνωστή ως του Αγίου Φιλίππου. Έβρεχε στην Αττική επί πέντε μερόνυχτα, ενώ τη νύχτα της εορτής του Αγίου Φιλίππου τα νερά του Ιλισού ποταμού υπερχείλισαν και παρέσυραν σπίτια, ξερίζωσαν δένδρα, έπνιξαν ανθρώπους και ζώα. 

Την ίδια στιγμή τα νερά ενός άλλου ποταμού της Αττικής, του Κηφισού, κατέληξαν στο φαληρικό Αλίπεδο, το οποίο μετατράπηκε σε φυσική συνέχεια της θάλασσας. Είχε καταστραφεί το σιδηροδρομικό δίκτυο Αθηνών – Πειραιώς και το μόνο που διασώθηκε την ημέρα εκείνη ήταν το υποτυπώδες τηλεφωνικό δίκτυο  που αν και στο πρώτο έτος δοκιμής του κατά έναν παράξενο τρόπο είχε επιβιώσει! 

Την ίδια χρονιά μόλις είχε κυκλοφορήσει και η εφημερίδα «ΕΜΠΡΟΣ» του Δ. Καλαποθάκη που είχε δεχθεί τον ανταγωνισμό μεγάλων ονομάτων εφημερίδων. Είχε βγάλει το πρώτο της φύλλο στις 10 Ιανουαρίου 1896. Όμως την ημέρα κορύφωσης της βροχής, δηλαδή του Αγίου Φιλίππου,  το «ΕΜΠΡΟΣ» άργησε να κλείσει την ύλη για την επόμενη ημέρα. Αποτέλεσμα της αργοπορίας ήταν να προλάβει τις καταστροφές τις οποίες ενέταξε στην ύλη της. Έτσι την επομένη έγινε ανάρπαστη καθώς ήταν η μοναδική εφημερίδα που πρόλαβε να κάνει πρωτοσέλιδο τις πλημμύρες!


Και πάντα ύστερα από κάθε πλημμύρα τέτοιου μεγέθους, επενέβαιναν δήμαρχοι, νομάρχες και κράτος για να διορθώσουν δήθεν τις ατασθαλίες εξαιτίας των οποίων τα νερά της βροχής έγιναν λίμνες. Και να τα λεγόμενα αντιπλημμυρικά έργα στον Κηφισό και στον Ιλισό και στην ευρύτερη περιοχή του Αλιπέδου, μέχρι την επόμενη δυνατή βροχή που πλημμύριζαν ξανά. Ίσως αν εξαρχής άφηναν ελεύθερες τις εξόδους των ποταμών προς τον Σαρωνικό κανένα έργο να μη χρειαζόταν. Όμως την εποχή εκείνη οι έξοδοι είχαν στενέψει από την ανεξέλεγκτη δόμηση και τα οικοδομικά υλικά που τους είχαν φράξει.

Στις μεγάλες καταιγίδες έκανε την εμφάνισή του και ένα τρίτο μικρότερο ποτάμι της Αθήνας που σπάνια απασχολούσε. Ο Ηριδανός ποταμός που είχε μπαζωθεί από τις οικοδομές και είχε εξαφανιστεί, αλλά φρόντιζε να κάνει γνωστή την παρουσία του στις μεγάλες νεροποντές. 

Στις 14 Νοεμβρίου 1896,  ημέρα Πέμπτη, η βροχή είχε τέτοια διάρκεια και σφοδρότητα που το υποτυπώδες αποχετευτικό σύστημα της εποχής, η ανυπαρξία δρόμων και φυσικά τα ποτάμια του λεκανοπεδίου που ξεχείλισαν συνετέλεσαν στην δημιουργία εικόνας πλήρους καταστροφής.

Χείμαρροι ορμητικοί που κατέβαιναν με πορεία στη θάλασσα παρέσερναν οτιδήποτε στο πέρασμά τους. Ο θόρυβος του νερού αναμιγμένος με τις καμπάνες των εκκλησιών, τις κραυγές αγωνίας και πυροβολισμοί που έπεφταν σποραδικά προκειμένου οι ιδιοκτήτες να σώσουν ό,τι απέμενε από τις περιουσίες τους οι οποίες βρίσκονται στο έλεος του πλιάτσικου, συνέθεταν εικόνα που θύμιζε Δάντη.



Πρωτοσέλιδο της Πειραϊκής Εφημερίδας "ΣΦΑΙΡΑ" την επομένη της καταστροφής


ΣΤΟ ΝΕΟ ΦΑΛΗΡΟ

Το Φάληρο παρουσίαζε θέαμα απέραντης θάλασσας. Ο σιδηρόδρομος της εποχής προσέγγιζε μέχρι το Μοσχάτο. Μετά ήταν αδύνατον να συνεχίσει καθώς συναντούσε το ρέμα του Κηφισού ποταμού. Οι εργάτες των εργοστασίων της περιοχής βρίσκονταν εγκλωβισμένοι μέσα στα εργοστάσια και είχαν ανέβει στα ψηλότερα σημεία. Η τότε αμαξιτή οδός Πειραιώς είχε γεμίσει από κόσμο που έψαχνε απεγνωσμένα τρόπο να μετακινηθεί. Αμαξηλάτες εμφανίσθηκαν να ζητούν έως και 100 δραχμές για να μεταφέρουν εγκλωβισμένους - ποσό εξωφρενικό για την εποχή-.

Το ποδηλατοδρόμιο (σημερινό Στάδιο Καραϊσκάκη) έμοιαζε με πλοίο που αρμένιζε στο πέλαγος. Η κατοικία του Σουρή στο Νέο Φάληρο είχε πάθει σοβαρές ζημιές. Η βιοτεχνία κατασκευής κεριών "ο Φοίβος" του Βώττη και Σκληβανιώτη καταστράφηκε ολοσχερώς. Το κλωστήριο Τσαούση έπαθε επίσης μεγάλη καταστροφή.


Σκότος και Τρόμος!

ΣΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ

Όμοια εικόνα και στον Πειραιά. Όλη η πόλη δονείτο από τις καμπάνες που αδιάκοπα σήμαιναν κίνδυνο. Ειδικά η συνοικία Λάκκα του Βάβουλα βρισκόταν στην χειρότερη θέση. Άνθρωποι πνίγονταν. Η κατάσταση χειροτέρεψε μόλις έπεσε το σκοτάδι. Καθώς τα φώτα των δρόμων ήταν αδύνατον να ανάψουν, η εγκατάσταση φωταερίου είχε καταστραφεί, η ορατότητα είχε περιοριστεί και οι άνθρωποι έπεφταν σε χαντάκια και ανοιχτές τρύπες. Στις 22.00 το βράδυ άρχισε να φαίνεται η πρώτη βοήθεια. Έλληνες μαζί με Ρώσσους ναύτες εμφανίστηκαν στα Καμίνια, στα εργοστάσια του Ρετσίνα και αλλού με χειραντλίες. Γαλλικό πολεμικό πλοίο που βρισκόταν στον λιμένα του Πειραιά, με προβολείς από την πλώρη προσπαθούσε να φωτίσει την παραλία.

Τα πτώματα των πνιγμένων ήταν περισσότερα από αυτά που αρχικά πίστευαν. Οι χείμαρροι που κατέβαιναν στην θάλασσα με ορμή παρέσερναν οτιδήποτε εύρισκαν στο πέρασμά τους. Τα αντικείμενα παρασυρμένα από τα ποτάμια έπεφταν με δύναμη πάνω στους ανθρώπους σκοτώνοντάς τους. Περισσότεροι ήταν οι θάνατοι από χτυπήματα παρά από πνιγμό.

Ο απολογισμός την επόμενη μέρα προκάλεσε πανικό.

Η επίσημη κυβέρνηση της εποχής έκανε αναφορά για 43 θύματα και για άμεση αντίδραση του κρατικού μηχανισμού!!!!

Η συνοικία που είχε πάθει την μεγαλύτερη καταστροφή ήταν τα Καμίνια. Εκεί τα τέσσερα πέμπτα των κατοικιών καταστράφηκαν. Κι αυτό διότι τα ύδατα των ποταμών Κηφισού και Ιλισού κατέκλυσαν όλους την έκταση μεταξύ Πειραιά και Αθήνας και την μετέβαλαν σε λίμνη. Εντός αυτής βρέθηκαν οι συνοικίες των Καμινίων, του Νέου Φαλήρου και της Λεύκας.

"Βάσκανος δαίμων εσκίασε την ευδαιμονία της ημετέρας πόλεως. Η πόλη της ευλογημένης εργασίας, ο τόπος της προόδου και ακμής θρηνεί την απώλειαν πολλών συμπολιτών, ευρόντων οικτρόν θάνατον υπό τα ερείπια των οικιών, καταρρευσάντων εκ της επιγενομένης την παρελθούσα νύκτα πλημμύρας κατόπιν πολυώρου και ραγδαιοτάτης βροχής" έγραψε  η εφημερίδα "ΣΦΑΙΡΑ".

Ο κόσμος στα Καμίνια έκανε λόγο για ανάγκη γενικής μετοικεσίας των κατοίκων. Ουδείς επίσημος όμως κινήθηκε. Όλοι οι πληγέντες αφέθηκαν στις τύχες τους. Στον σιδηροδρομικό σταθμό Πελοποννήσου, οίκημα του Σταθμού κατέρρευσε σκοτώνοντας 12 άτομα. Μέσα σε αυτή την εικόνα του χάους, άτομα που αγωνίστηκαν να σώσουν άλλους, έγιναν οι ήρωες της επόμενης μέρας. Μέρες μετά οι εφημερίδες συνεχίζουν να δημοσιεύουν πράξεις αυτοθυσίας και ηρωισμού.

Πριν από το 1896 ο Πειραιάς είχε υποστεί καταστροφή εξαιτίας κατακλυσμιαίας βροχής το 1884 ημερομηνία στην οποία ανοίχθηκαν τεράστιοι τάφροι στα Καμίνια για να αντιμετωπιστούν οι ποταμοί βροχής και το 1893. Η βροχή όμως του 1896 ξεπερνούσε κάθε προηγούμενο!


Ανακοίνωση για την μεγάλη πλημμύρα


Εικόνες από την καταστροφή:

- Ο Μηχανικός του Σιδηρόδρομου Πειραιώς - Πελοποννήσου Δ. Νεράτζης καταπλακώθηκε από ατμομηχανή που ανατράπηκε και βρήκε τραγικό θάνατο!



- Οκτώ λέμβοι διατέθηκαν για βοήθεια στη Συνοικία των Καμινίων!

- Στο Νέο Φάληρο ουδεμία κατοικία κατέπεσε

- Η σιδηροδρομική γραμμή Πειραιώς - Αθηνών ξηλώθηκε σχεδόν στο σύνολό της

Η κατεστραμμένη γέφυρα του Ιλισού όπως απεικονίσθηκε ευθύς αμέσως την καταστροφή (1896)

- Από την βροχή διακόπηκε η παροχή φωταερίου στην πόλη με αποτέλεσμα να επικρατεί πλήρως σκοτάδι 

- Κατέπεσε η καμινάδα του νηματουργείου Μανούσου και Τσαούση

- Ατμάκατος του Λιμεναρχείου συνέλεγε εκ της ακτής του Νέου Φαλήρου, επιπλέοντα πτώματα.

Από πλημμύρα που σημειώθηκε στις 1 Νοεμβρίου 1972 στη συνοικία της Παλαιάς Κοκκινιάς που δείχνει πως τίποτα δεν άλλαξε στο διάβα των χρόνων που μεσολάβησαν.

4 Δεκεμβρίου 1995. Και πάλι ο Πειραιάς "βυθισμένος"



"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"