Το Ρώσικο Νοσοκομείο Πειραιά

Το Ρώσικο Νοσοκομείο Πειραιά (τότε και σήμερα) 



του Στέφανου Μίλεση

Η ιστορία κατά ένα παράξενο τρόπο συνέδεσε τον Πειραιά με την παρουσία Ρωσικής κοινότητας στις γειτονιές του. 

Το 1902 η τότε Βασίλισσα Όλγα, σύζυγος του Γεωργίου Α΄, γνωστή και ως Όλγα Κωνσταντίνοβα της Ρωσίας, κόρη του Μεγάλου Δούκα Νικολάιβιτς και της Δούκισας Αλεξάνδρας της Ρωσίας, υποστήριξε με προσωπικά κεφάλαια τη δημιουργία Ρωσικού Νοσοκομείου, του οποίου το προσωπικό θα αποτελείτο από Ρώσους. Έτσι δημιουργήθηκε το Ρωσικό Νοσοκομείο που εγκαταστάθηκε σε πρώην κτίρια του Μελετόπουλου στον Πειραιά και το οποίο έμελλε να γίνει ένα από τα κύρια κέντρα των Ρώσων στην Ελλάδα. Η πρώην έπαυλη Δημητρίου Μελετόπουλου είχε τεθεί σε πλειστηριασμό μαζί με το οικόπεδο (έκτασης 3.675 μέτρα) από την Εθνική Τράπεζα Ελλάδος, ύστερα από αποτυχημένη εμπορική δραστηριότητα του ιδιοκτήτη της. 




Η Βασίλισσα Όλγα αποφασίζει να αγοράσει την έπαυλη και να τη μετατρέψει σε νοσοκομειακό συγκρότημα δυναμικότητας 35 κλινών. Όραμά της ήταν η πρώην έπαυλη Μελετόπουλου, να μετατραπεί όχι σε ένα απλό νοσοκομείο αλλά σε ένα από τα σπουδαιότερα κέντρα των Ρώσων στην Ελλάδα. Δια μέσου αυτού παρείχε τρόφιμα, ρουχισμό και βοηθούσε τους Ρώσους που επιθυμούσαν να εγκατασταθούν στον Πειραιά να νομιμοποιήσουν την παρουσία τους και να αποκτήσουν και απασχόληση. 

Στις 19 Φεβρουαρίου του 1902 το νοσοκομείο εγκαινιάσθηκε από την Βασιλική Οικογένεια, η οποία αποβιβάστηκε στον Λιμένα Ζέας με τη θαλαμηγό «Αμφιτρίτη». Για τα εγκαίνια δε είχε προσέλθει επίσης όλο το προσωπικό της Ρωσικής Πρεσβείας καθώς και του Ρωσικού προξενείου που υπήρχε στον Πειραιά. Η τελετή εγκαινίων έγινε στις 04.00 ώρα μ.μ. ώστε να υπάρχει χρόνος έγκαιρης προσέλευσης και αποβίβασης εκ των πλοίων. Δήμαρχος Πειραιά τότε ήταν το Τρύφων Μουτζόπουλος. Έξω από το Νοσοκομείο την ημέρα εκείνη είχε παραταχθεί άγημα από Ρώσους Ναύτες, έγινε έπαρση τριών σημαιών, της Ρωσίας της Ελλάδος και αυτής του Ερυθρού Σταυρού.


Η ημερομηνία εγκαινίων του Ρωσικού νοσοκομείου δεσπόζει μέχρι σήμερα στο αέτωμα της κεντρικής πύλης του κτηρίου 
Στην είσοδο του Ρώσικου Νοσοκομείου δεσπόζει το άγαλμα του Χριστού


Τους Έλληνες Βασιλείς κατά την άφιξή τους (Γεώργιο Α΄και Όλγα) συνόδευαν οι υπασπιστές τους (Βουδούρης και Κουντουριώτης). 

Την δοξολογία τέλεσε ο Σέρβος ιερέας Μύρωνας ο οποίος γνώριζε ρωσικά γιατί κανείς εκ των Ελλήνων ιερέων που είχαν προσφερθεί δεν γνώριζε τη γλώσσα αυτή. 


ΡΩΣΣΙΚΟΝ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΝ ΕΝ ΠΕΙΡΑΙΕΙ
Διευθυντής του Νοσοκομείου ο Κωτάνωφ 

Ο Σέρβος ιερομόναχος Μύρων την εποχή εκείνη είχε διέμενε στην Ελλάδα καθώς ήταν φοιτητής Θεολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Όλα τα ρωσικά πλοία που ναυλοχούσαν τότε στον Πειραιά απέστειλαν αντιπροσωπείες αλλά οι άνδρες του αγήματος απόδοσης τιμών προέρχονταν από το αντιτορπιλικό "Τέρετς". Πρεσβευτής της Ρωσίας ήταν τότε ο Κόμης Ρόζεν, ενώ Γενικός Πρόξενος ο Τρογιάνκσι. Και ένα επεισόδιο έλαβε χώρα, ως συνήθως συμβαίνει σε τέτοιου είδους εκδηλώσεις. Μετά το πέρας της δοξολογίας και ενώ οι προσκεκλημένοι κατέβαιναν τα μαρμάρινα σκαλιά που οδηγούσαν στην εξώπορτα, μια κυρία, η Μιχαλιτσάνου, γλίστρησε και έπεσε τραυματιζόμενη ελαφρώς στα πόδια. Η Μιχαλιστάνου ήταν συνεπώς η πρώτη ασθενής που διακομίσθηκε στα εξωτερικά ιατρεία του νοσοκομείου.   


Αυτό που δεν είναι γνωστό για το Ρωσικό Νοσοκομείο είναι ότι αν και κατασκευάστηκε από την Βασίλισσα Όλγα, αφιερώθηκε εξ ολοκλήρου στην κόρη της Αλεξάνδρα (Δούκισσα Αλεξάνδρα), η οποία πέθανε στις 24 Σεπτεμβρίου 1891 σε ηλικία 21 ετών μόλις.

Η Αλεξάνδρα στην παιδική της ηλικία, παραθέρισε ένα καλοκαίρι σε οικία της Συνοικίας Τσίλερ στην Καστέλλα, γεγονός που εξιστορεί η ίδια η Πηνελόπη Δέλτα. Μετά το θάνατο της Αλεξάνδρας το όνομά της δόθηκε και στην έναντι της οικίας πλατεία που έκτοτε ονομάστηκε "Πλατεία Αλεξάνδρας". Μέλημα της μητρός της Όλγας ήταν και το Νοσοκομείο να μείνει με το όνομα της θυγατέρας της "Νοσοκομείο Δουκίσσης Αλεξάνδρας", που τελικά όμως έμεινε γνωστό ως "Ρωσσικό Νοσοκομείο". Μάλιστα τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του νοσοκομείου, μια εικόνα της Αλεξάνδρας, τεραστίων διαστάσεων, κοσμούσε την αίθουσα υποδοχής και ήταν πάντα διακοσμημένη με λουλούδια.   

Πρώτος διευθυντής του Ρωσικού Νοσοκομείου ανέλαβε ο Κοτάνωφ. Έκτοτε σχεδόν πάντα έξωθεν του Λιμένα Ζέας ναυλοχούσαν πλοία του Ρωσικού στόλου.


Το προσωπικό του Ρωσικού Νοσοκομείου Πειραιώς
μαζί με τραυματίες των Βαλκανικών Πολέμων


 Ένα από τα πλοία αυτά ήταν και το «Κουμπάνιετς» το οποίο από τις 21 Νοεμβρίου του 1907 και μετά, έδενε λίγα μέτρα έξω από τον σημερινό φάρο στη Φρεαττύδα. Επίσης χαρακτηριστική ήταν και η περίπτωση του θανάτου του Κυβερνήτη του σκάφους «Χιβίνιετς», η σωρός του οποίου ταριχεύθηκε στο Ρωσικό Νοσοκομείο και απεστάλη στην Οδησσό για να ταφεί στον οικογενειακό του τάφο. Οι εργαζόμενοι στο νοσοκομείο αυτό, άπαντες ρωσικής καταγωγής, διέμεναν στους δρόμους πέριξ αυτού, όπου είχε δημιουργηθεί μια μικρή ρωσική συνοικία, που χαρακτηρίζονταν από πλούτο και χρήμα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι είμαστε ακόμα την εποχή της Τσαρικής Ρωσίας.


Πειραιάς 1895. Η Βασίλισσα Όλγα στο κατάστρωμα του Ρωσικού καταδρομικού "Rogue"


 Οι σχέσεις της με τους Πειραιώτες ήταν σε γενικές γραμμές καλή, αν εξαιρέσουμε ορισμένες αντιδικίες Ελλήνων που εργάζονταν εντός του νοσοκομείου με Ρώσους προϊσταμένους, κυρίως βοηθητικό προσωπικό όπως μάγειροι κ.λ.π. Αξιοσημείωτη είναι η ιστορία εκείνη όταν πανέμορφη Ρωσίδα, σύζυγος αξιωματικού που υπηρετούσε στη Μαύρη Θάλασσα, γνωστή για τις αγαθοεργίες της, κάηκε εξαιτίας αναμμένου κεριού βυθίζοντας σε θλίψη όλη την περιοχή της Φρεαττύδας. Βέβαια την εποχή εκείνη Ρώσοι είχαν ιδρύσει νοσοκομεία και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας όπως αυτό στη Θεσσαλονίκη, προσπαθώντας ίσως να θεμελιώσουν μια μορφή προστατευόμενης δύναμης.


Οι Ρώσοι του Πειραιά εορτάζουν στο Πασαλιμάνι

Εντός των εγκαταστάσεων του νοσοκομείου λειτουργούσε και λειτουργεί μέχρι και σήμερα ένα μικρός ναός, που έχει καταγράψει την δική του ιστορία στον Πειραιά. Ο ναός αυτός οικοδομήθηκε δύο χρόνια μετά την έναρξη λειτουργίας του Ρώσικου νοσοκομείου, στις 3 Φεβρουαρίου του 1904, και είναι η γνωστή εκκλησία της Αγίας Όλγας, που ονομάστηκε έτσι προς τιμή φυσικά της Βασίλισσας Όλγας που πρωτοστάτησε στην κατασκευή του. 


Η μαρμάρινη εντοιχισμένη πλάκα στο Ναό της Αγίας Όλγας
 Όμως ακόμα και εδώ υπάρχει μια σχετικά άγνωστη ιστορία, καθώς η Βασίλισσα Όλγα επιθυμούσε αρχικά να αφιερώσει το μικρό αυτό ναό, στον Άγιο Νικόλαο που τιμούν ιδιαιτέρως οι Ρώσοι ορθόδοξοι, αλλά και διότι η θάλασσα ήταν το στοιχείο εκείνο που ένωνε την ιδιαίτερη πατρίδα της με τον Πειραιά, αφού μέσω αυτής έρχονταν τα πλοία του Ρώσικου στόλου. Όμως από την άλλη, δεν επιθυμούσε να εγκαινιάσει ναό στο όνομά της. Η σχετική αναγγελία στις εφημερίδες της εποχής, πληροφορούσε τον κόσμο για τα εγκαίνια του μικρού ναού, ως εγκαίνια Αγίου Νικολάου! 


Θέλουν τελεσθή μεγαλοπρεπώς και τα εγκαίνια εις τον περίβολο του ρωσικού παρά την Φραττύδα νοσοκομείου ιδρυθέντος ναΐσκου. Εις τα εγκαίνια του ναΐσκου, τιμωμένου επ' ονόματι του Αγίου Νικολάου!


Δε γνωρίζουμε τι μεσολάβησε ώστε από την αναγγελία των εφημερίδων, μέχρι την εκδήλωση, ο ναός αντί Αγίου Νικολάου, φέρει τελικώς το δικό της όνομα. Πάντως η Βασίλισσα Όλγα "ατύχησε" δύο φορές ως ανάδοχος, καθώς ούτε το νοσοκομείο έλαβε την ονομασία "Δουκίσσης Αλεξάνδρας", ούτε και ο μικρός ναός ως "Άγιος Νικόλαος". 


Η καμπάνα της Αγίας Όλγας στην οποία διακρίνεται η λέξη Πειραιάς στα ρωσικά


Να σημειωθεί ότι η κεντρική είσοδος του μικρού ναού της Αγίας Όλγας δεν είναι από την Ακτή Μουτσοπούλου (όπως συμβαίνει σήμερα) αλλά από τον προαύλιο χώρο του νοσοκομείου, καθώς η εκκλησία χρησίμευε για την κάλυψη των θρησκευτικών αναγκών των ασθενών του νοσοκομείου. Για αυτό και στην παλαιά είσοδο του ναού δεσπόζει η αυθεντική εικόνα της Αγίας Όλγας φιλοτεχνημένη από τους Ρώσους σε αντίθεση με την εικόνα της Αγίας Όλγας που τοποθετήθηκε μεταγενέστερα στην εξωτερική πλευρά του νοσοκομείου. 


Η Αγία Όλγα φιλοτεχνημένη από τους Ρώσους δεσπόζει πάνω από την κεντρική (παλαιά) είσοδο του ναού.
Η εικόνα της Αγίας Όλγας όπως είναι σήμερα στην είσοδο του ναού από την παραλία


Τον Απρίλιο του 1902 η Βασίλισσα Όλγα, αγόρασε από τον χρηματιστή Γρηγόριο Σούκα, διπλανή οικία, αριστερά του νοσοκομείου, αντί του ποσού των 54 χιλιάδων δραχμών. Η αγορά αυτή έγινε προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως κατοικία του Διευθυντού του Ρωσικού νοσοκομείου. Από την άλλη πλευρά του νοσοκομείου δέσποζε η Έπαυλη της ιστορικής οικογένειας Τσαμαδού. 


Το οίκημα Διευθυντού του Ρώσικου Νοσοκομείου. 



Το νοσοκομείο σε κάθε περίπτωση παρείχε υπηρεσίες όχι μόνο στους Ρώσους αλλά και στους κατοίκους του Πειραιά. Στους μεν Ρώσους φυσικά οι υπηρεσίες ήταν άνευ αμοιβής ενώ στους υπόλοιπους ασθενής επί πληρωμή. Πέντε δραχμές για περίθαλψη στις κοινές αίθουσες και δέκα στις "ιδιαίτερες", όπως αποκαλούσαν την διακεκριμένη θέση. Το νοσοκομείο διέθετε ιδιαίτερους θαλάμους για την υποδοχή εξωτερικών απόρων ασθενών στους οποίους η παρεχόμενη περίθαλψη και τα φάρμακα ήταν δωρεάν, αρκεί κάποιος να είχε την έγγραφη πιστοποίηση της "Εν Πειραιεί Φιλοπτώχου Αδελφότητος των Κυριών". Αν ο ασθενής δεν διέθετε την έγγραφη αυτή πιστοποίηση, όφειλε να πληρώσει μία δραχμή υπέρ του θεραπευτηρίου.




Η Εν Πειραιεί Φιλόπτωχος Αδελφότητα Κυριών, αποτελούνταν κυρίως από συζύγους διακεκριμένων μελών της Αθηναϊκής και της Πειραϊκής κοινωνίας, μεταξύ των οποίων και η Σοφία Σλήμαν. 

Η Φιλόπτωχος Αδελφότητα Κυριών Πειραιά προσέφερε κοινωνικό έργο στους κατοίκους του Πειραιά, πολλά χρόνια πριν την δημιουργία του Ρωσικού Νοσοκομείου.  


Η είσοδος του νοσοκομείου με την μαρμάρινη επιγραφή να δεσπόζει στην εξωτερική θύρα γραμμένη στα ρωσικά. Ασθενείς του νοσοκομείου κοιτάζουν τον φωτογράφο.



Στις 9 Νοεμβρίου του 1925, το Ρωσικό Νοσοκομείο με νομοθετικό διάταγμα, περιήλθε στην κυριότητα του ελληνικού δημοσίου. Η ημερομηνία εφαρμογής της απόφασης ήταν αναδρομική (προγενέστερη δηλαδή του νόμου), ορίζοντας την 25η Μαρτίου του 1924, ως την ημερομηνία στην οποία οι εγκαταστάσεις περιέρχονται στην ιδιοκτησία του Πολεμικού Ναυτικού.

Στο άρθρο 5 αυτού του νομοθετικού διατάγματος ορίζεται ότι "το ούτως απαλλοτριούμενον κτήμα θέλει χρησιμεύσει ως νοσοκομείον του Πολεμικού Ναυτικού"
Το διάταγμα φέρει την υπογραφή του Προέδρου της Δημοκρατίας Παύλου Κουντουριώτη και του Προέδρου της Κυβερνήσεως Θεόδωρου Πάγκαλου.


Το οικοδόμημα του πρώην Ρωσικού Νοσοκομείου από την πλευρά του προαυλίου χώρου. 

Μετά την εφαρμογή του νομοθετικού διατάγματος, ζητήθηκε η απομάκρυνση των τελευταίων 48 Ρώσων που διέμεναν εντός αυτού. Οι περισσότεροι εξ αυτών όταν εγκατέλειψαν το κτήριο κλαίγοντας, δεν επέστρεψαν στην πατρίδα τους αλλά έμειναν για πάντα στην Ελλάδα, εργαζόμενοι σε κατώτερες εργασίες προκειμένου να επιβιώσουν. Πολλοί βρίσκονται θαμμένοι στο ρωσικό τμήμα του νεκροταφείου της "Ανάστασης" μαζί με άλλους Ρώσους, κυρίως εμιγκρέδες που κατέφταναν κατά δεκάδες στον Πειραιά με πλοία ύστερα από την κομμουνιστική επανάσταση. 

Η ιστορία των εγκαταστάσεων του πρώην Ρωσικού Νοσοκομείου, συνεχίστηκε φυσικά με πολλές περιπέτειες, με πολέμους και κατοχές αλλά και με νέες επεκτάσεις όπως με το "Σπηλιοπούλειο" οικοδόμημα που ολοκληρώθηκε το 1956 εντός του οποίου στεγάστηκε το Ναυτοδικείο Πειραιώς. Πρόκειται για μια υπηρεσία του πολεμικού ναυτικού, με μακρά προϊστορία στον Πειραιά. Η συστέγαση του Ναυτοδικείου με το Ναυτικό Νοσοκομείο Πειραιώς δεν συνέβη μόνο στις μέρες μας, αλλά και στο παρελθόν, όταν οι δύο υπηρεσίες συστεγάζονταν στα κτήρια έναντι του Αγίου Νικολάου Πειραιώς. 




Το μέγαρο του Ναυτικού Νοσοκομείου Πειραιώς με το εκκλησάκι της Αγίας Όλγας, το κτήριο του Ναυτοδικείου καθώς το κτήριο του ΑΝΥΕ, αποτελούν σήμερα σημεία αναφοράς στην ιστορία του Πειραιά.


Στην είσοδο του πρώην Ρωσικού Νοσοκομείου υπήρχε αρχικά ένα πηγάδι που καθιστούσε αυτάρκεια στην ύδρευση του νοσοκομείου. Το πηγάδι αυτό το 1925 επιχωματώθηκε. Οι εγκαταστάσεις διέθεταν επίσης δύο κρυφές εξόδους. Η μια οδηγούσε προς τον πίσω δρόμο, τη σημερινή οδό Βαλανίου ενώ η άλλη προς τη θάλασσα της Ζέας. Αμφότερες επιχωματώθηκαν.  



Από το 1985 και μετά, το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού ανέλαβε πρωτοβουλία και προέβη σε ενέργειες για την ανακαίνιση και επαναλειτουργία του Ναυτικού Νοσοκομείου Πειραιά, ως Παραρτήματος του Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών. Με δαπάνη 1,7 δισεκατομμυρίων δραχμών έγινε ανακαίνιση που περατώθηκε το 2000 και δημιουργήθηκαν 39 κλίνες.


Στις 17 Δεκεμβρίου 2018 είχα την τιμή να παρουσιάσω την ιστορία του πρώην Ρωσικού Νοσοκομείου στην αίθουσα του Ναυτοδικείου Πειραιώς. Στην ομιλία μου αυτή, διάρκειας 45 περίπου λεπτών, αναφέρθηκα με πολλές λεπτομέρειες στους λόγους που οδήγησαν την Βασίλισσα Όλγα να ιδρύσει ρωσικό νοσοκομείο στον Πειραιά καθώς και σε δεκάδες άλλα θέματα που δεν μπορούν να παρουσιαστούν στον περιορισμένο χώρο μιας ανάρτησης. Η ομιλία διεξήχθη παρουσία του μορφωτικού ακόλουθου της Ρωσικής πρεσβείας στην Ελλάδα. Η συγκίνηση είναι πραγματικά μεγάλη όταν πατάμε στα ίδια μέρη και ζωντανεύουμε το παρελθόν μέσα από τις αφηγήσεις.   










Η ενασχόλησή μου με το Ρωσικό Νοσοκομείο Πειραιά όπως και με την αλλοτινή ρωσική παροικία στην πόλη, ξεκίνησε τον Ιούλιο του 2009. Αποτέλεσε μια από τις πρώτες μου αναρτήσεις στο Πειραιόραμα, η οποία στην αρχική της μορφή δημοσιεύθηκε δυστυχώς ανυπόγραφη αλλά αυτούσια (κείμενο και φωτογραφίες) στο "Πειραϊκό Λεύκωμα" (έκδοση Κοινωνική, 2010).
Διαβάστε και το δεύτερο μέρος του αφιερώματος στο Ρώσικο Νοσοκομείο Πειραιά. 

3 σχόλια:

hamomilaki Anthemis είπε...

Όμορφη σελίδα, πολύ όμορφη :)
Καλό Σαββατοκύριακο :)

Unknown είπε...

Πολυ ωραια ολα αυτα, δηλαδη το κτηριο στην φωτο ειναι το σημερινο ΝΝΠ?

Asterion είπε...

ειχα περασει κάποια δυσκολες ημέρες εκεί όπου ο πατέρας μου νοσηλεύοταν απο έμφραγμα μυοκαρδίου (1955)..... το θυμάμαι καλά.

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"