Άγιος Βασίλειος Πειραιά. Η εκκλησία της Φρεαττύδας

Φωτογραφία από το βιβλίο με τίτλο "Άγιος Βασίλειος Πειραιώς" του Πρωτοπρεσβύτερου Ιγνάτιου Παπασπηλιόπουλου (Πειραιάς, 2000)



του Στέφανου Μίλεση


Ο Λογοτέχνης και ιστοριογράφος Θεόδωρος Βελλιανίτης που κατοικούσε στον Πειραιά και έγραφε τακτικά για το παρελθόν της πόλης, μας παραδίδει μια από τις παλαιότερες αναφορές για την εκκλησία του Αγίου Βασιλείου. Γεννημένος ο ίδιος το 1863, θυμάται τα παιδικά του χρόνια στην Φρεαττύδα όταν ήταν περίπου δέκα ετών (δηλαδή το 1873). 

Θυμάται ότι «Κύριος τις εκ Ρωσσίας επανελθών οικοδόμησε οικίας εις την ερημιάν ταύτην μετά ολίγον κλητήρ τις βαρυνθείς να επαγγέλεται την δημοσίαν ευταξίαν και φιλοδοξήσας να φορέσει τον σκούφον του νεωκόρου, ωκοδόμησεν μικρόν ναΐσκο, τον Άγιον Βασίλειον». 

Κάποιος άνδρας δηλαδή έφτασε στην έρημη ακόμα περιοχή της Φρεαττύδας από την Ρωσία, όπου οικοδόμησε διάφορες κατοικίες. Ίσως να πρόκειται για τον Παπασταματιάδη εκ Ταϊγανίου που ήταν από τους πρώτους οικιστές της Φρεαττύδας και είχε έρθει από την Ρωσία με σκοπό να κατοικήσει στον Πειραιά. Περί αυτού υπάρχει σχετική αναφορά και από τον ακαδημαϊκό και Φρεαττυδιώτη λογοτέχνη Παύλο Νιρβάνα. Αμέσως μετά ένας Δημοτικός Κλητήρας με αστυνομικά καθήκοντα (αστυνομικός κλητήρας) ο Βασίλειος Γεωργακάκος επειδή δεν άντεχε άλλο να μεριμνά για την δημόσια ευταξία και επειδή επιθυμούσε και ο ίδιος να φορέσει τον «σκούφο του νεωκόρου» έφτιαξε έναν μικρό ναό, δίνοντάς του το όνομά του. Τον ονόμασε Άγιο Βασίλειο. 

Καθώς όμως με διάταγμα του Όθωνα από το 1833 η διοίκηση των ενοριών είχε ανατεθεί στους Δήμους, ο Γεωργακάκος υπέβαλε αναφορά προς τον Δήμο Πειραιώς ζητώντας να λάβει άδεια οικοδόμησης εκκλησίας στη συνοικία της Φρεαττύδας. Ο Δήμος το 1873 (επί Δημητρίου Μουτσόπουλου) παραχώρησε την άδεια να αναγείρει ναό, ως παρεκκλήσι όμως της πλησιέστερης ενορίας που ήταν του Αγίου Νικολάου. Διότι ο πλησιέστερος συνοικισμός προς την Φρεαττύδα που διέθετε ενορία ήταν αυτός της Υδραίικης συνοικίας. Έτσι ο Γεωργακάκος έστω και με αυτό τον όρο είχε καταφέρει να λάβει άδεια οικοδόμησης εκ μέρους του Δήμου Πειραιώς, αφού πρώτα όμως είχε φροντίσει να εξασφαλίσει την έκταση της γης όπου θα οικοδομούσε. 

Φωτογραφία από το βιβλίο με τίτλο "Άγιος Βασίλειος Πειραιώς" του Πρωτοπρεσβύτερου Ιγνάτιου Παπασπηλιόπουλου (Πειραιάς, 2000)


Και η εξασφάλιση είχε γίνει ως εξής. Σε ένα μεταγενέστερο άρθρο του (το 1926) ο Θεόδωρος Βελλιανίτης συμπληρώνοντας τη θύμησή του καταγράφει ότι όλες οι εκτάσεις πάνω στις οποίες οικοδομήθηκε ο ναΐσκος του Αγίου Βασιλείου, αλλά και οι πρώτες επαύλεις, ανήκαν στον επιχειρηματία Παναγή Καμπά που ήταν ο πατέρας του ιδρυτού της ομώνυμης ποτοποιίας. Σε αυτόν απευθύνθηκε ο Μπάρμπα Βασίλης (ο Βασίλειος Γεωργακάκος) για να λάβει άδεια να αναγείρει την εκκλησία του, αλλά και από αυτόν αγόρασαν γη για να οικοδομήσουν τα σπίτια τους ο Γεώργιος Μαντζαβίνος, ο πρώην πρωθυπουργός Σκουλούδης και άλλοι παραθεριστές από την Αθήνα που επιθυμούσαν να διατηρούν εξοχικές κατοικίες στον μικρό και γραφικό όρμο της Φρεαττύδας για να τις επισκέπτονται τα καλοκαίρια. 



Παρότι ο Παναγής Καμπάς πώλησε γη σε όσους επιθυμούσαν να οικοδομήσουν κατοικίες, στον Γεωργακάκο παραχώρησε την έκταση δωρεάν καθώς επρόκειτο για ανέγερση ναού. Με έναν όρο όμως! Να αποπερατώσει την εκκλησία μέσα σε έξι μήνες από την υπογραφή του συμφωνητικού του παραχωρητηρίου, το οποίο υπογράφηκε την 1η Μαΐου του 1873. Τελικώς όμως εκ του αποτελέσματος βλέπουμε ότι η προθεσμία του εξαμήνου δεν τηρήθηκε αυστηρώς, καθώς ο Πρωτοπρεσβύτερος Ιγνάντιος Παπασπηλιόπουλος στο βιβλίο του «Άγιος Βασίλειος Πειραιώς» (Πειραιάς, 2000) περιλαμβάνει μαρτυρία των ιεροκηρύκων Ηλία Βλαχοπούλου και Ιερόθεου Μητροπούλου σύμφωνα με την οποία η θεμελίωση του Ιερού Ναού ξεκίνησε στις 10 Ιανουαρίου 1874, ενώ τα επίσημα εγκαίνιά του έγιναν στις 31 Αυγούστου του 1875. 

Στο ναό του Αγίου Βασιλείου στην Φρεαττύδα η σύζυγος του Δημάρχου Σοφία Τρ. Μουτσοπούλου δωρίζει ένα καντήλι ασημένιο. 


Ο πρώτος εκείνος ναός ήταν τρισυπόστατος προς τιμή του Αγίου Βασιλείου, της Μεγαλομάρτυρας Αικατερίνης και του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Ο Γεωργακάκος δίπλα στην εκκλησία οικοδόμησε και ένα μικρό σπιτάκι όπου ζούσε ο ίδιος με τη γυναίκα του Αικατερίνη. Επρόκειτο για έναν άνθρωπο που δεν τον τρόμαζαν οι δυσκολίες, οι κακουχίες, ούτε ακόμα η ερημιά του άδενδρου εκείνου ερημικού λόφου των πρώτων χρόνων. Με καταγωγή από τη Σπάρτη είχε σταδιοδρομήσει αρχικά ως υπαξιωματικός Πεζικού, ενώ στη συνέχεια είχε αναλάβει στον Δήμο Πειραιά καθήκοντα αστυνομικού κλητήρα που όμως διαπίστωσε ότι δεν του ταίριαζαν. 

Καθώς με τη σύζυγό του δεν είχαν παιδιά αποφάσισαν να προχωρήσουν με τα λίγα χρήματα που είχαν στην οικοδόμηση του ναού. Και ο Βελλιανίτης συνεχίζει λέγοντας ότι πολύ γρήγορα γύρω από τον μικρό ιδιωτικό ναό του Βασίλειου Γεωργακάκου άρχισαν να εμφανίζονται μικρά σπιτάκια και σύντομα γεννήθηκε ένας ωραίος συνοικισμός με λαμπρές επαύλεις («Περί του ναίσκου δεν τούτου, ως κοτόπουλαν περί την κλώσαν, ήρξαντο οικοδομούμενα μικρά σπιτόπουλα. Μετ΄ ολίγον τα μικρά διεδέχθησαν μεγάλα και σήμερον βλέπεις ένα ωραιότατον συνοικισμόν με λαμπράς επαύλεις»).  

Ο Άγιος Βασίλειος όταν τα σπίτια και η δόμηση ήταν ακόμα χαμηλή δέσποζε στην γύρω περιοχή

Ο Άγιος Βασίλειος σήμερα

Και τα χρόνια πέρασαν και η πρώτη εκείνη τρισυπόστατη εκκλησία του Αγίου Βασιλείου άρχισε να γίνεται κέντρο της ζωής της Φρεαττύδας, που σιγά-σιγά αποκτούσε κίνηση και δρόμους και ρυμοτομία. Στο μεταξύ ο πρώην αστυνομικός κλητήρας ο Βασίλειος Γεωργακάκος πεθαίνει το 1895 και τότε αρχίζουν τα προβλήματα και οι διενέξεις της χήρας Αικατερίνης με τον Δήμο για λόγους που δεν γνωρίζουμε ακριβώς, το πιο πιθανό για ιδιοκτησιακά δικαιώματα. 

Ο Δήμος το 1899 αποφασίζει να θεμελιώσει στην θέση του μικρού ναού, ένας περίλαμπρο ναό που θα δεσπόζει στην κορυφή του λόφου, εκεί που τελειώνει η οδός Σαχτούρη. Η περιοχή δεν είναι πια ερημική, ούτε ο ναός «εξοχικός» όπως ήταν χαρακτηρισμένος. Το έργο ανέγερσης αναλαμβάνει ο Δήμος. Οικονομικά σκάνδαλα όμως και τεράστια ποσά που δαπανήθηκαν το φρενάρουν. Το 1903 ο νέος Ναός στέκει ημιτελής μαζί με τους Λουτήρες που υπάρχουν έξωθεν αυτού. Οι πιστοί απαιτούν την ολοκλήρωση της κατασκευής. Τα σκάνδαλα των δαπανηθέντων ποσών όμως είναι τεράστια για την εποχή. Ο «Φάκελος Εργολαβίας του Νέου Ναού Αγίου Βασιλείου» του Δήμου που περιέχει τα αρχιτεκτονικά σχέδια του Ιωάννη Λαζαρίμου και τις άδειες του ναού καθώς και τα ποσά που δαπανήθηκαν για την ανέγερσή του (μέχρι του σημείου που είχε φτάσει) εξαφανίζεται! Καλείται για εξηγήσεις ο Μηχανικός του Δήμου που ήταν επιφορτισμένος με την ανέγερση ο Εμμανουήλ Παπακωνσταντίνου να δώσει εξηγήσεις. Μαζί καλείται και ο επίτροπος του Ναού Γεώργιος Ντεντιδάκης  να δώσει την δική του ομολογία. 

"Μετ΄ ολίγον τα μικρά διεδέχθησαν μεγάλα και σήμερον βλέπεις ένα ωραιότατον συνοικισμόν με λαμπράς επαύλεις"
(1926 - Θεόδωρος Βελλιανίτης)


Ο Παπακωνσταντίνου ισχυρίζεται ότι ο φάκελος δόθηκε εις χείρας δημοτικού υπαλλήλου μαζί με τους φακέλους κατασκευής των Δημοτικών Λουτρών, του Μεγάρου του Ζαννείου Νοσοκομείου και της εκκλησίας εντός αυτού (εννοεί των Αγίων Αναργύρων) και του ναού της Αγίας Σοφίας Πειραιώς, που ο Δήμος κατασκευάζει την ίδια περίοδο. Όμως ενώ όλοι οι φάκελοι είναι στην θέση τους, ο φάκελος του Αγίου Βασιλείου απουσιάζει. Ο μηχανικός Παπακωνσταντίνου ισχυρίζεται ότι οι επίτροποι του Ναού του χρωστάνε και 500 δραχμές για την εκπόνηση των σχεδίων του Ναού αφού ποτέ δεν πληρώθηκε για την εργασία του. Οι επίτροποι με την σειρά τους παρουσιάζουν τον προϋπολογισμό του Δήμου Πειραιώς στον οποίο φαίνεται ότι υπάρχει ποσό 1.195 δραχμών «δια αμοιβαί Μηχανικού δια την σύνταξιν των σχεδίων». Επιπροσθέτως αναφέρουν ότι ο Μηχανικός του Δήμου ζει από τον μισθό του και δεν λαμβάνει επιπροσθέτως χρήματα για τα σχέδια που εκπονεί σαν να ήταν ιδιώτης μηχανικός. 

Ανώνυμος προσέφερε στο ναό Αγίου Βασιλείου στην Φρεαττύδα ρολόι αξίας 100 φράγκων για να χρησιμεύσει στην εκκλησία (1878)

Ο Δήμος Πειραιώς σε Χριστουγεννιάτικη συνεδρίαση (23 Δεκεμβρίου 1908) αποφασίζει να συνάψει δάνειο με την Εθνική Τράπεζα για το ποσό των 60.000 δραχμών και να συνάψει νέα εργολαβία μήπως και τελικώς ολοκληρωθεί ο ναός. Την Κυριακή  29 Νοεμβρίου 1909 ο Δήμαρχος Πειραιά Δημοσθένης Ομηρίδης Σκυλίτσης τελεί τα εγκαίνια του περίλαμπρου νεόδμητου ναού Αγίου Βασιλείου, ύστερα από περιπέτειες και ατασθαλίες που περιγράψαμε. Παρότι τα εγκαίνια τελούνται με κάθε μεγαλοπρέπεια από τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Αθηνών Θεόκλητο, οι εργασίες οικοδόμησης δεν έχουν τελειώσει. Φαίνεται ότι ο Άγιος Βασίλειος εγκαινιάσθηκε χωρίς να ήταν ολοκληρωμένος. Από τα διάφορα επιστολικά δελτάρια (καρτ ποστάλ) διακρίνεται ο τρούλος της εκκλησίας, πολλά χρόνια ύστερα από τα εγκαίνια να φέρει πέριξ σκαλωσιά καθώς οι εργασίες συνεχίζονταν. 

Ο Άγιος Βασίλειος Πειραιώς όπως καταγράφηκε στην ταινία του 1957 "αλλού το όνειρο και αλλού το θαύμα"

Ο προαύλιος χώρος του Αγίου Βασιλείου το 1957 με τη Λεωφόρο Σαχτούρη στο βάθος


Ο Άγιος Βασίλειος το 1911 γίνεται ενοριακός. Στο σημείο αυτό αξίζει να ειπωθεί ότι από την Υδραίικη συνοικία και την ενορία του Αγίου Νικολάου δεν γεννήθηκε μόνο η ενορία του Αγίου Βασιλείου αλλά και το Ρόδον το Αμάραντον όπως και η μεταγενέστερη του Αγίου Νείλου. Πολυπληθής και με ευσέβεια η υδραίικη συνοικία στάθηκε ιδιαίτερα δημιουργική στην δημιουργία εκκλησιών. Ο Άγιος Βασίλειος υπέστη μεγάλες ζημιές κατά τον γερμανικό βομβαρδισμό της 6ης Απριλίου 1941 και την έκρηξη του «Κλαν Φρέιζερ» που ακολούθησε (ξημερώματα 7ης Απριλίου). Κλείνοντας θέλω να επισημάνω ότι ο Άγιος Βασίλειος είναι η εκκλησία της συνοικίας της Φρεαττύδας. Εμείς οι Φρεαττυδιώτες τη θεωρούμε αναπόσπαστο μέρος της ιστορίας μας. 

Βρισκόμαστε το 1903 και ακόμα ο ναός είναι ημιτελής εξαιτίας οικονομικών σκανδάλων (Εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ)



Η αναγγελία των εγκαινίων του Αγίου Βασιλείου Πειραιώς το 1909



6 σχόλια:

ElenaG είπε...

ΑΧ! να ξερες που με πήρες...
Ευχαριστώ σε Σοφοκλή...τελειότερος συγχρονισμός πίστεψε με δε θα μπορούσε να γίνει...ούτε και "πληρωμένος" να ήσουν!!!!!...

ΑΡΙΣΤΕΑ (ΤΟΥΛΑ) ΜΠΟΥΤΟΥ είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
Νimertis είπε...

με ιδιαίτερη συγκίνηση φίλε διάβασα για τον Αγιο Βασίλη την ανάρτησή σου... βλέπεις είναι η γειτονιά που μεγάλωσα... άπειρες ώρες έπαιξα στην πλατεία αυτή... να'σαι καλά...

Γιαγιά Αντιγόνη είπε...

Δυο προαύλιοι χώροι ναών ενώνουν και γίνονται ένας!
Ενας της Αγιάς Σοφιάς Πειραιώς που έτρεχα στις σχόλες και ο άλλος εδώ στον Αγ.Βασίλη που έπαιζαν τα παιδιά μου..

Πόσα μαθαίνω...
ΕΥΧΑΡΙΣΤΏ ΣΕ!

Ευάγγελος Αλεξανδρής είπε...

Μεγάλωσα στην αλάνα της Αγιάς Σοφιάς, όπου πέρασα όλα τα παιδικά μου χρόνια, διαμένοντας στο μέσον της οδού Αγίας Σοφίας, αριθμός 26. Γυμνάσιο όμως πήγα στο Δεύτερο, στου Βρυώνη με το 21, το λεωφορείο που συνέδεε Αγία Σοφία με Άγιο Βασίλειο, ενώ φυσικά τα πρώτα μου θαλασσινά μπανάκια τα έκανα στο εξωτικό... Σκαφάκι!
Όλα ενωμένα με το "21" αρχικά (κατόπιν 909) και με το ποδήλατο - μοτοποδήλατο στη συνέχεια...

Artemios είπε...

Ωραίο άρθρο και επίκαιρο όσον αφορά τις ενότητες που "ξαφνικά χάνονται όλα" !!!!
Θα χαιρόμουν αν έβλεπα και άλλα αντίστοιχα άρθρα για τους υπόλοιπους ναούς / εκκλησίες του Πειραιά μας.
Keep searching... The truth is out there....

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"