"Σαλαμίνα, θεσπέσιες μνήμες" της Νανάς Ιωαννίδου



Η Σαλαμίνα από την αρχαιότητα ήταν άρρηκτα δεμένη στο κατάρτι του Πειραιά! Μέχρι και μετά τον πόλεμο ήταν ένα νησάκι σε απόσταση αναπνοής από το μεγάλο λιμάνι, μαγικό σαν ζωγραφιά, με κατακάθαρη θάλασσα, μονόροφα σπιτάκια με αυλές, με φοίνικες και μουριές, κτήματα με αμπέλια, λιόδεντρα και ψαράδικη ζωή που κυλούσε πολύ ήρεμα. 
Φροντίσαμε τα τελευταία χρόνια και την κάναμε και τη Σαλαμίνα μια μουτζούρα.

Πήγα για πρώτη φορά το 1956 εκδρομή. Μετά από ένα σχολικό πάρτι στα Ταμπούρια μαζί με τα ξαδέλφια μου, με μια μεγάλη σχολική παρέα από Πειραιά, το Πέραμα ακόμα αργούσε! Στη μνήμη μου εκείνης της εποχής έχουν γραφτεί, ειρηνικά λιμανάκια, βοτσαλάκια, γαλάζια λαμπερή θάλασσα, μικρά καβουράκια, απλόχωρα σπίτια και πεύκα εδώ κι εκεί. Σ΄ ένα τέτοιο πεύκο καθίσαμε μετά το μπάνιο μας και φάγαμε τότε ψωμοτύρι!

Από τότε πάντα σέρνω τα βήματά μου και δεν κοιτάω τις κραυγαλέες της μουτζούρες (πολυκατοικίες, στραντζαριστά σίδερα και ελενίτ κι ότι κατεβάσει η αισθητική του καθενός, χωρίς πυξίδα και όρια κι ολόκληρες παραλίες αποκλεισμένες από αυτοσχέδια μπαρ και μπόλικο σκουπίδι).
Αλλά πιάνομαι από το μικρό ταξιδάκι και καταλήγω στο χάζι της ψαραγοράς της ή για καφεδάκι εκεί κοντά.

2009

Προσκεκλημένη στο σπίτι μιας φίλης στο Αιάντειο μου είπε.
-Νανά έχει στατοπεδεύσει μια οικογένεια τσιγγάνων πολύ καλλιτεχνική! Θα σε πάω βόλτα στο βουναλάκι!
Στο δάσος του Αιαντείου ψηλά αγναντεύοντας ολόκληρη την Κούλουρη. Βουνό και θάλασσα είχε βρει στέγη κάτω από ένα πελώριο πεύκο μια οικογένεια τσιγγάνων -έκανε εμπόριο καρπουζιών-. Ένας κλάδος χονδρός σχεδόν κάθετος στον κορμό χρησίμευε σαν οροφή και επάνω του δεμένος με ένα σχοινάκι....αιωρούμενος ένας άφεγγος πολυέλαιος, στο κέντρο ενός πολύχρωμου σεντονιού που ήτα και το τραπέζι τους κατάχαμα.
Τρεις τσιγγανοπούλες και ένα εξάχρονο τσιγγανόπουλο μαζί με την μητέρα και τον πατέρα συγκροτούσαν την οικογένεια. Δίπλα τους το φορτηγάκι με τα καρπούζι και ο πατέρας να μας μιλάει γι αυτά -"φέτος ντεν είκε κόσμο" (δεν είχε κόσμο), η μητέρα σ΄ ένα ταψάκι να έχει ρίξει ντομάτες και λάδι, ελιές αλλά και χαψάκια (σαρδέλες παστές) και όλοι μαζί βουτούσαν και έτρωγαν με ψωμί. 
Είχαν σχεδόν αποφάει και ξαφνικά ο εξάχρονος παίρνει το τουμπερλέκι του στα χέρια κι αρχίζει να παίζει και να τραγουδά με αξιοζήλευτη ελευθερία και τι κοψίματα! τι ηχοχρώματα! τι γυρίσματα! και οι τσιγγανοπούλες σε Διονυσιακή σύναξη με "τσιγγάνικο χορό ν΄ ανεμίζουν".

Είχαν υποτάξει τις ψυχές μας!
-Αύριο "φεύγκουμε πάμε Ρόντο (Ρόδο) πουλήσαμε κουμπέρτε (κουβέρτες)
Ε ρε γλέντια!
Τον πολυέλαιο θα τον πάρεις;
-Χωρίς αυτόν ντεν τρώμε.... και γέλια ασταμάτητα....
Ζηλευτός τρόπος ζωής....


2012


Στη θέση του πεύκου της παρέας μας με τους αρτίστες, έχει γίνει τώρα πολυκατοικία!
Στη φιλική αυλή στο Αιάντειο στη φωτογραφία, καφέ - μπαρ σε συνεχόμενη λωρίδα!
Ο αιγιαλός με τις μαργαρίτες και τ΄ αγριολούλουδα τραπεζοκαθίσματα!
Το καϊκι δεν ξανάφερε ψάρια στη μικρή προβλήτα...
Η Ελλάδα που χάσαμε.

                                                                    Νανά Ιωαννίδου

Η καταβύθιση του CLAN FRASER στο λιμάνι του Πειραιά


Ο HAJO HERMANΝ ήταν ο πιλότος του γερμανικού βομβαρδιστικού η βόμβα του οποίου χτύπησε το ΚΛΑΝ ΦΡΕΪΖΕΡ εντός του Λιμένα Πειραιά. Είχε λάβει μέρος στον Ισπανικό εμφύλιο ως πιλότος της λεγεώνας Κόνδωρ. Οδήγησε πολλές αεροπορικές επιθέσεις στην Μάχη της Αγγλίας. Στην συνέχεια έγινε έμπιστος του Χέρμαν Γκέρινγκ. Πέταξε συνολικά σε 320 αποστολές και βύθισε 12 πλοία. Απέκτησε το παρατσούκλι "αγριογούρουνο"  και ήταν εξειδικευμένος να πετά νύχτα.  Ο Χέρμαν πιάστηκε από τους Ρώσους και κρατήθηκε αιχμάλωτος για 10 χρόνια. Επέστρεψε στην Γερμανία το 1955, σπούδασε νομικά και έμενε στο Ντίσεντολφ. Μέχρι τον θάνατό του το 2008 σε ηλικία 95 ετών έβγαινε στα γερμανικά ΜΜΕ και διατρανούσε τα κατορθώματά του μεταξύ των οποίων και ο βομβαρδισμός του Πειραιά. Ουδέποτε  ελληνική ή άλλη αρχή τον ενόχλησε. Υπερασπίστηκε προσφάτως στον Danid Irving, γνωστό συγγραφέα και αρνητή του Ολοκαυτώματος. Ο Χέρμαν έμεινε πιστός στις ναζιστικές ιδέες του μέχρι τέλους. Υπερασπίστηκε επίσης τον Otto Ernst Remer με τον οποίο διατηρούσε και φιλικές σχέσεις
 (θα διαβάσετε πιο κάτω για την δράση του Remer)

Γράφει ο Στέφανος Μίλεσης

Την ίδια μέρα που γερμανικές χερσαίες δυνάμεις μπαίνουν στο Ελληνικό έδαφος (6 Απριλίου του 1941) ο ουρανός του Πειραιά, δέχεται τις πρώτες πτήσεις γερμανικών αναγνωριστικών αεροσκαφών. Έφερναν βόλτες επίμονες σαν να αναζητούσαν κάτι. Όταν νύχτωσε τα πάντα ησύχασαν. Και κανείς δεν έβαζε με το νου του τι επρόκειτο να ακολουθήσει σε λίγες ώρες. Ο Πειραιάς θα γνώριζε την πρώτη γερμανική επίσκεψη βομβαρδιστικών.

Φτάνει 10.00 το βράδυ όταν οι σειρήνες της αεράμυνας αρχίζουν να ουρλιάζουν. Τα πυροβολεία του Πειραιά είχαν πάρει θάρρος από μια επιτυχία που είχαν σημειώσει το πρωί της ίδιας ημέρας όταν είχαν πετύχει την κατάρριψη ενός γερμανικού αναγνωριστικού και θεωρούσαν ότι θα μπορούσαν να αναχαιτίσουν την επιδρομή. Όμως τα γερμανικά αεροσκάφη αψηφώντας τα φράγματα κατέβηκαν πολύ χαμηλά κι άφηναν το φορτίο τους. Μια εμπρηστική βόμβα βρήκε το αγγλικό φορτηγό "ΚΛΑΝ ΦΡΑΪΖΕΡ" και άρχισε πυρκαγιά. 


Στις 3.20 το πρωί ξημερώνοντας Δευτέρα (7 Απριλίου) τρομαχτική έκρηξη έγινε αισθητή όχι μόνο στην Αθήνα μα σε πολύ μεγαλύτερη περιοχή. Οι άνθρωποι πετάχτηκαν τρομαγμένοι από τον ύπνο τους ως την Κηφισιά και την Εκάλη και ρώταγαν τι τρέχει.  Η πρώτη εντύπωση για την έκρηξη στο Υπουργείο Ναυτικών ήταν ότι είχε πάρει φωτιά το 1ο λιμενικό υπόστεγο και είχαν αναφλεγεί αγγλικά πυρομαχικά που έφταναν εκεί κάθε μέρα σε μεγάλες ποσότητες. Θέλησαν να ζητήσουν πληροφορίες από τη Ναυτική Άμυνα Πειραιά αλλά όχι μόνο τα τηλέφωνα αυτής της υπηρεσίας δεν απαντούσαν στις κλήσεις του Υπουργείου, αλλά και κανένα τηλέφωνο στον Πειραιά. Στο μεταξύ το παράξενο ήταν ότι με το πέρασμα του χρόνου καινούργιες εστίες άναβαν σε διαφορετικά σημεία του Λιμένα, μερικές μάλιστα σε μεγάλη απόσταση από την κύρια πυρκαγιά. 
Το CLAN FRASER (Κλαν Φρέϊζερ) που ήταν φορτωμένο με 250 τόννους εκρηκτικά ΤΝΤ όταν βομβαρδίστηκε και βυθίστηκε στο λιμάνι του Πειραιά. Από το πλήρωμά του σκοτώθηκαν 6 και τραυματίστηκαν 9
Τότε ο Γενικός Αρχηγός του Επιτελείου Ναυτικού, έδωσε διαταγή στον Αντιπλοίαρχο Λαζαρίμο να κατέβει αμέσως στον Πειραιά, να εξακριβώσει τι έγινε και να έρθει σε επαφή με τις διαφορετικές υπηρεσίες τα τηλέφωνα των οποίων εξακολουθούσαν να μην απαντούν. Ήταν ζοφερά δραματικές οι εικόνες που αντίκρισε  Πυκνά μπουλούκια λαός από το λιμάνι, την πολιτεία και τους γύρω οικισμούς αναδεύονταν πάνω στην οδό Πειραιώς, πλήθη απίθανα με γυναίκες, παιδιά κι ότι ο καθένας πρόφτασε να πάρει, πρόχειρο κι ευκολομετακόμιστο και ανέβαιναν με τα  πόδια στην Αθήνα, την κηρυγμένη "ανοχύρωτη πόλη". Η κεφαλή της πάνδημης αυτής και πένθιμης εξόδου περπατούσε στο σκοτάδι. Από το  συνοικισμό των Σφαγείων και κάτω, η ανταύγεια της πυρκαγιάς διέλυε το σκότος της νύκτας.

Ο Otto Ernst Remer. Στενός φίλος του βομβαρδιστή του Πειραιά και αμετανόητος  Ναζί.  Ίδρυσε το 1950  νεοναζιστικό κόμμα και συγκέντρωσε 360.000 υποστηρικτές στην Κάτω Σαξονία. Υποκινητής της ιδέας "άρνηση του Ολοκαυτώματος". Χρηματοδότης του κόμματός του ήταν η Σοβιετική Ένωση. Όταν κατηγορήθηκε από την Δυτική Γερμανία για την δράση του κρύφτηκε στον Πύργο της Κόμισσας Faber Castell (της γνωστής μάρκας μολυβιών). Έφυγε για την Αίγυπτο όπου έγινε σύμβουλος του Νάσερ. Παρευρέθηκε στην Αθήνα στο Δημαρχείο Αθηνών όταν ο Νάσερ ανακηρύχθηκε "Επίτιμος Δημότης Αθηνών". Ίσως να κατέβηκε και από τον Πειραιά να δει από κοντά τις διηγήσεις του φίλου του και προστάτη του Χέρμαν. Το 1980 επέστρεψε στην Γερμανία όπου έφτιαξε 23 νεοναζιστικές οργανώσεις ακόμα και στην περιοχή της Ανατολικής Γερμανίας. 

Ολόκληρη η πόλη του Πειραιά τόσο δυνατά φωτιζόταν από τις τεράστιες φλόγες της πυρκαγιάς, ώστε μπορούσε κανείς να διακρίνει τα διακριτικά των προσώπων από αρκετά μεγάλη απόσταση. Στη λεωφόρο Σωκράτους (σημερινή Ηρώων Πολυτεχνείου), κοντά στην Τερψιθέα,  μάνιαζε μια πυρκαγιά στην εκεί αποθήκη ξυλείας που μια μόνο πυροσβεστική αντλία ήταν αδύνατο να την σβήσει.  Μεγάλες από την έκρηξη καταστροφές σε όλη την περιοχή γύρω από την Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, στην οδό Χατζηκυριακού, η οποία φωτίζονταν σαν να ήταν μέρα, από την θάλασσα των φλογών.

Ο Λαζαρίμος πήγε πρώτα στη Σχολή Δοκίμων που ήταν και η έδρα της Ναυτικής Αμύνης Πειραιώς.  Ερημιά δεν φαινότανε ψυχή. Οι φλόγες έκαιγαν τα καταρημαγμένα διδακτήρια και κατέκαιαν  τα κουφώματα της κεντρικής οικοδομής. Κάτω από το θεραπευτήριο υπήρχε το καταφύγιο της Σχολής. Έξω από αυτό συνάντησε τον Διοικητή της τον έφεδρο  Υποναύαρχο Ζωϊόπουλο ο οποίος του είπε ότι ο τρομερός κρότος -σαν σεισμός- τους τίναξε όλους πάνω και σαν από θαύμα γλίτωσαν με λίγους μώλωπες.

Από τη Σχολή Δοκίμων, τράβηξε στο Κεντρικό Λιμεναρχείο Πειραιά, που ήταν στο κέντρο του Λιμανιού, στο Μέγαρο Βάττη.

Το Μέγαρο Βάττη σήμερα εντός του οποίου στεγάζονταν το Κεντρικό Λιμεναρχείο Πειραιά κατά την διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου (Διαβάστε επίσης για την ιστορία του Μεγάρου Βάττη και τις συμπλοκές που έγιναν εκεί κατά την διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου)

 Την στιγμή της διαδρομής με το αυτοκίνητο που ο Λαζαρίμος κατέβαινε τη Λεωφόρο Χατζηκυριακού έπιασε φευγαλέα με το μάτι του ένα εκ των δύο αγγλικών καταδρομικών που βρίσκονταν εντός του λιμανιού να εξέρχεται, αλλά δεν μπορούσε να δει περισσότερα  γιατί έπρεπε να αποφεύγει διαρκώς σίδερα, μπάζα, λαμαρίνες, τούβλα που κάλυπταν τον δρόμο. Κατάφερε να φτάσει στο Λιμεναρχείο χρησιμοποιώντας εσωτερικούς οδούς. Μπροστά από το Λιμεναρχείο, συνάντησε τον Λιμενάρχη και άλλους αξιωματικούς. Τον ενημέρωσαν ότι η έκρηξη οφείλονταν στο πλοίο CLAN FRASER που έφερε εφόδια (αποδείχθηκε αργότερα ότι ήταν η τρομερή εκρηκτική ύλη τροτύλη (ΤΝΤ). Οι Άγγλοι τότε όχι μόνο δεν ενημέρωναν τις αρχές για τα μεταφερόμενα υπό των σκαφών τους αλλά καθόριζαν και οι ίδιοι τα σημεία πλευρίσεως εντός του λιμένα), που προορίζονταν για το ελληνικό εργοστάσιο πυρομαχικών. Ολόκληρες λαμαρίνες είχαν τιναχτεί σε μεγάλες αποστάσεις και σημεία κι ότι αυτές είχαν ανάψει πυρκαγιές, διάσπαρτες, που ήταν αδύνατον να καταπολεμηθούν με τα λίγα και ακατάλληλα  μέσα του λιμανιού. Ο Λιμενάρχης του έδειξε και ένα μεγάλο κομμάτι σίδερο που έπεσε κοντά στο Λιμεναρχείο ευτυχώς χωρίς αποτέλεσμα. Από την ταράτσα του Λιμεναρχείου φαίνονταν η τεράστια έκταση των πυρκαγιών του Λιμανιού. Τα περισσότερα σχεδόν από τα αγκυροβολημένα πλοία του λιμανιού καίγονταν σκεπασμένα από τις φλόγες. Πυροσβεστικές αντλίες προσπαθούσαν να σβήσουν ένα πλήθος εστίες στα σπίτι τριγύρω για να εμποδίσουν την πυρκαγιά να κάψει την πόλη. 


Η στιγμή της έκρηξη του CLAN FRASER (Φωτογραφία από www.awm.gov.au)

Έπειτα πήγε ο Λαζαρίμος στη Ναυτική Βάση, στο εσωτερικό λιμάνι, κοντά στους Σταθμούς Αθηνών - Πειραιώς και Πελοποννήσου. Τάξη και ησυχία παραδειγματική επικρατούσε σε όλη την έκταση που ήταν οι εγκαταστάσεις και οι αποθήκες της ναυτικής αυτής υπηρεσίας.  Έφεδρος κατώτερος αξιωματικός του ανέφερε ότι όλο το προσωπικό είχε παραμείνει στις θέσεις του. Επίσης του ανέφερε ότι ο Διοικητής της Βάσης έφεδρος Πλοίαρχος Π. Μπούμπουλης, συνεχίζοντας την προσπάθεια για το σβήσιμο της φωτιάς βρίσκονταν στην Ακτή Τζελέπη.  Τον συνάντησε ο Λαζαρίμος λίγο αργότερα, τραυματισμένο μάλιστα στο πόδι, να προσπαθεί να απομακρύνει μια μαούνα που καίγονταν από άλλα σκάφη. Σε αυτή την προσπάθεια τον βοηθούσαν μόνο δύο πρόσωπα καθώς και οι άνδρες του εκεί φυλακίου είχαν φύγει από τις θέσεις τους. Ο Μπούμπουλης του είπε ότι ο Πειραιάς στάθηκε μέσα στην ατυχία του, τυχερός αφού η Ναυτική Βάση ήταν επίσης γεμάτη πυρομαχικά.

Επειδή το όνομα CLAN FRASER είναι σκωτσέζικης προέλευσης (στα Γαελικά γράφεται Clann Frisealach) και συνδέεται άμεσα με την περιοχή Ινβερνές της Σκωτίας, όλα τα πλοία που έφεραν ονόματα ονομαστών οικογενειών της Σκωτίας χαρακτηρίζονταν και από το αποκλειστικό χρώμα Γκίλτ (της σκωτσέζικης φούστας) το οποίο είχαν ως σύμβολο.

Αργότερα φτάνει και η επίσημη έκθεση του Διοικητού της Ναυτικής Αμύνης Πειραιά (Πλοίαρχου Μπακόπουλου), που αναφέρει:
"Περί ώρα 09.30΄ σημάνει συναγερμός. Μετά από μισή ώρα περίπου βομβαρδίστηκε ο λιμήν και εκ του βομβαρδισμού τούτου προέκυψε πυρκαγία εις στο λιμενισμένο αγγλικό πλοίο "Κλάν Φράϊζερ". Αμέσως τηλεφώνησα στο Κεντρικό Λιμεναρχείο να διατάξει τα υπάρχοντα ρυμουλκά να σπεύσουν προς κατάσβεση πυρκαγιών και να ρυμουλκήσουν εαν είναι δυνατόν το πλοίο εκτός λιμένος. Την ενέργεια όμως αυτή ήδη την είχε ετοιμάσει ο Λιμενάρχης. Ενώ ακόμα τα αντιεροπορικά πυροβόλα έβαλαν κατά των εχθρικών αεροπλάνων, διέταξα τον Αντιπλοίαρχο Κουτρούμπα, να κατέλθει προς μεταβίβαση οδηγιών προς το Νορβηγικό Ναυαγοσωστικό "ΒΙΚΙΝΓΚ", να σπεύσει προς ρυμούλκηση του φλεγόμενου αγγλικού σκάφους".


Κομμάτι από το σκάφος CLAN FRASER που βρέθηκε σφηνωμένο σε κορμό δέντρου εντός του Τινάνειου Κήπου. Αναλόγου μεγέθους θραύσματα του πλοίου βρέθηκαν στον Άγιο Βασίλειο και στο Πασαλιμάνι. Έκπληξη αποτελεί πως το συγκεκριμένο κομμάτι σφηνώθηκε από την πλευρά του δέντρου που ήταν αντίθετη του ωστικού κύματος (υπήνεμη πλευρά). Το συγκεκριμένο κομμάτι φυλάσσεται στην Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά (Παλαιό Ταχυδρομείο Πειραιά)

   Την στιγμή που συνέβαιναν αυτά έφθαναν αναφορές από διάφορα παρατηρητήρια με μια πληροφορία που δυσκόλευε την κατάσταση. Οι παρατηρητές έβλεπαν να πέφτουν σιγά σιγά με αλεξίπτωτα από τα αεροπλάνα κάτι μαύρα ογκώδη αντικείμενα. Ήταν μαγνητικές νάρκες που ποντίζονταν σε διάφορα σημεία του προλιμένα. Ύστερα από αυτό ήταν πλέον αδύνατος η ρυμούλκησις του "ΚΛΑΝ ΦΡΑΪΖΕΡ" έξω από το λιμάνι και ο Λαζαρίμος διέταξε την μη ρυμούλκηση. Επίσης έδωσε εντολή τα σκάφη με προορισμό τον Πειραιά "Σωκράτης", "Πέτρος", "Σπέτσαι" να μην καταπλεύσουν στο λιμάνι. Φτάνει και η  έκθεση του Λιμενάρχη:
"... τα εχθρικά αεροπλάνα πέρασαν τέσσερις φορές το λιμάνι, με μικρά χρονικά διαλείμματα  πετώντας χαμηλά, με κατεύθυνση από ανατολικά προς δυτικά. Άφησαν τις βόμβες τους στην τρίτη διαδρομή χαμηλώνοντας ακόμα περισσότερο, παρόλο το φοβερό φράγμα των αντιαεροπορικών που υπήρχαν. Γιατί εκτός από την ελληνική αντιαεροπορική άμυνα, χτυπούσαν τα αεροπλάνα και τα αγγλικά καταδρομικά "ΚΑΛΚΟΥΤΑ" και "ΑΙΑΣ" με όλο τον αντιαεροπορικό οπλισμό τους. 


Το βρετανικό ΑΙΑΣ (HMS AJAX). Συνέβαλε με τον οπλισμό του, στην άμυνα του λιμανιού του Πειραιά, την ημέρα της Γερμανικής αεροπορικής επίθεσης. Έμεινε γνωστό για δύο συμβάντα αντίθετα. Η πρώτη αντίθεση ήταν ότι ενώ συμμετείχε στην καταβύθιση του Γερμανικού Θωρηκτού Γκραφ Σπεε, μετά τον πόλεμο πήγε στην Ουρουγουάη για να επαναπατρίσει το πλήρωμα του Γκραφ Σπεε που ήταν εκεί. Η δεύτερη αντίθεση που αφορά την Ελλάδα ήταν ότι ενώ συμμετείχε στην Άμυνα του Πειραιά αργότερα, από τον Πειραιά βομβάρδιζε την Αθήνα με σκοπό την ανακατάληψη της πόλης από τον ΕΛΑΣ. 
Ο Τσώρτσιλ εγκαταλείπει το πλοίο "ΑΙΑΣ" στις 28 Δεκεμβρίου του 1944 για να μεταβεί στην Αθήνα. Στο βάθος φαίνεται ο Πειραιάς. Το ΑΙΑΣ (AJAX) υπερασπίστηκε τον Πειραιά από τους Γερμανούς τον Απρίλιο του 1941, αλλά μετά βομβάρδισε την Αθήνα στα Δεκεμβριανά του 1944. Είχε συνδράμει και στις Μάχες του Μεγάρου Βάττη στο Λιμάνι του Πειραιά, που στεγάζονταν τότε το Κεντρικό Λιμεναρχείο Πειραιά.

Με το που χτυπήθηκε το "Κλαν Φράϊζερ" τα πρώτα ρυμουλκά που έσπευσαν προς βοήθεια ήταν το "Άγιος Γεώργιος" και το μικρότερο "Κεραυνός". Αργότερα πήγε και το Νορβηγικό "Βίκινγκ" που αφού προσπάθησε μάταια να κατευνάσει την φωτιά με το νερό των σωλήνων του που εξατμίζονταν στην στιγμή αναγκάστηκε να απομακρυνθεί γιατί του είχαν τοποθετήσει πάνω του βόμβες βυθού για ανθυποβρυχιακή προστασία οι οποίες από την θερμότητα κινδύνευαν να εκραγούν. Επίσης από αυτόν τον βομβαρδισμό χτυπήθηκαν και τα ναυπηγεία Βασιλειάδη. Από μαγνητική βόμβα χτυπήθηκε το βρετανικό φορτηγό "Σίπριαν Πρινς" το οποίο βούλιαξε μέσα σε λίγα λεπτά. Άλλα δύο ρυμουλκά "κύκλωπας" και "άφοβος" στα οποία επιβαίνει και ο υπολιμενάρχης, βοηθούν το αγγλικό φορτηγό "Ντέϊβις" που είναι κι αυτό γεμάτο πυρομαχικά. Ο Υποπλοίαρχος Καμπούρης επικεφαλής του πυροβολείου θέσης "Βρακής" αναφέρει την κατάρριψη ενός  γερμανικού βομβαρδιστικού στην περιοχή του παλαιού περάματος.


Το δεύτερο βρετανικό πλοίο ΚΑΛΚΟΥΤΑ που συνέδραμε στην άμυνα του Πειραιά μαζί με το ΑΙΑΣ. Η ειρωνεία για το ΚΑΛΚΟΥΤΑ ήταν ότι σώθηκε από την ανατίναξη του CLAN FRASER στο λιμάνι του Πειραιά, ενώ λίγο καιρό πριν (στις 25 Ιουνίου του 1940) παραλίγο να βυθιστεί από σύγκρουση στην Γαλλία, που είχε από ένα επίσης βρετανικό πλοίο που έφερε επίσης το όνομα FRASER. 

Η έκρηξη του Φράϊζερ ήταν τέτοια που έσκασε σαν γιγάντια οβίδα, που την είχε ρίξει ένα τεράστιο κανόνι από τον Άρη. Το καζάνι του καραβιού που κανονικά το σηκώνουν 4 φορτηγά αυτοκίνητα, βρέθηκε στα ναυπηγεία του Βασιλειάδη, χιλιόμετρα από εκεί που έγινε η έκρηξη. Ένα άλλο κομμάτι λαμαρίνας βρέθηκε στο Πασσαλιμάνι. Μεταξύ των νεκρών και Άγγλοι και μεταξύ των Άγγλων και ένας αξιωματικός που μόλις είχε φτάσει για να εκπαιδεύσει τους Έλληνες για τις μαγνητικές βόμβες. 60 πλοία που ήταν μέσα στο Λιμάνι του Πειραιά καταστράφηκαν ενώ 11 από αυτά βυθίστηκαν. Υπόστεγα, απορροφητήρες για το ξεφόρτωμα σιτηρών, ηλεκτρικοί γερανοί, αποθήκες έπαψαν να υπάρχουν. Η καταστροφή ήταν βιβλική.


Φωτογραφικό Παράρτημα καταστροφής του Λιμένα Πειραιώς:


Πίσω από την καταστροφή ο ναός του Αγίου Νικολάου Πειραιά. Στα δεξιά του χαμηλά η αποθήκη του παλαιού τελωνείου στην οδό Ευπλοίας που υπάρχει μέχρι σήμερα
Η Ακτή Ξαβερίου πλήρως κατεστραμμένη. Τα ωστικά κύματα των εκρήξεων διέλυαν τα σπίτια






Δεξιά διακρίνονται δύο αντιαεροπορικά της αεράμυνας του Λιμανιού. Φτωχή κάλυψη για μια επίθεση τέτοιου βελινεκούς




Φιλμ που δείχνει την καταστροφή στο Λιμάνι Πειραιά:

Προέρχεται από την Ιταλική προπαγάνδα και γυρίστηκε στις 2 Ιουνίου του 1941, δηλαδή δύο σχεδόν μήνες μετά την καταστροφή του λιμανιού. Η παραγωγή είναι της ιταλικής εταιρείας Luce που δεν είναι άλλη, παρά η γνωστή εταιρεία Cinecitta τα γουέστερν της οποίας ήταν διάσημα μεταπολεμικά. Δείχνει την δράση των Γερμανών και το λιμάνι του Πειραιά. Φυσικά το κατεστραμμένο λιμάνι δεν είναι αποτέλεσμα του βομβαρδισμού του φιλμ, αλλά της έκρηξης της 6-7 Απριλίου 1941. Μεταβείτε στο 0.51΄ προκειμένου να δείτε το λιμάνι του Πειραιά.




Πηγές:
"Φλογισμένα Πέλαγα" του Ακαδημαϊκού Σπύρου Μελά (1946) (Διήγηση καταστροφής)
Φωτογραφίες από ιταλική κινηματογραφική εταιρεία Cinecitta Luce

Από τον Πειραιά στο Μοντεβίδεο Ουρουγουάης




Του Στέφανου Μίλεση

Στην επίσημη στατιστική των Ηνωμένων Πολιτειών  του 1800 αναφέρονται διάφορα προϊόντα που φθάνουν από την Ελλάδα όπως σταφύδα, σύκα, αμύγδαλα, ξηροί καρποί κ.α. Επίσης εμφανίζονται και εξαγωγές προς την Ελλάδα και μάλιστα ύψους 429.375 δολαρίων. Φαίνεται ότι κάποιοι έλληνες καπετάνιοι (κυρίως Υδραίοι και Σπετσιώτες) με τα πενιχρά μέσα της εποχής κατάφερναν τον διάπλου του Ατλαντικού από τις αρχές του 1800 συστηματικά, ενώ πριν μεμονόμενα, κινούμενοι από τα μεγάλα κέρδη. Ο Ανάργυρος Ανδρέου Χατζηανάργυρος στον Β΄ Τόμο των Σπετσιώτικων αναφέρει πολλούς Σπετσιώτες που πήγαν στην Αμερική από το 1800 και μετά. Ο Άγγλος Γεωγράφος και ιστορικός Μαρτίνος Ληκ, πρόξενος της Αγγλίας στα Ιωάννινα, γράφει "ένας Σπετσιώτης γύρισε από Αμερική με φορτίο από ζάχαρι, ρούμι και καφέ". Πολλές φορές λέγοντας Αμερική οι ναυτικοί της εποχής δεν εννοούν απλά τις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά οτιδήποτε υπάρχει στην έναντι πλευρά του Ατλαντικού.

Τα κατορθώματα τα διηγούνται στους καφενέδες του Λιμανιού του Πειραιά:

Οι καπεταναίοι έπαιρναν το κέρδος και γύριζαν στα νησιά τους με σφραγισμένο το στόμα τους για να μην αποκαλύψουν την πηγή των κερδών τους. Πέθαιναν μην αφήνοντας το μυστικό τους να γίνει φανερό. Οι ναύτες όμως από το 1835 και μετά που δημιουργήθηκε η πόλη του Πειραιά και που άρχιζαν να μαζεύονται στους καφενέδες του λιμανιού, διηγούνται τα κατόρθώματά τους. Η αξία της ναυτοσύνης τους είναι ανάλογη του καπετάνιου, του σκάφους και της απόστασης. Τις διηγήσεις αυτές των καφενέδων, στην συνέχεια κατέγραφαν σε ημερολόγια άνθρωποι του λιμένα που τύχγαινε να είναι γραμματείς, απομνημονευματογράφοι, νομικοί, ιστορικοί, πολιτικοί ή απλά ήξεραν "πέντε γραφίδες" και έτσι έφτασαν να διασωθούν σήμερα τέτοια κατορθώματα ηρωϊκών ονομάτων όπως του Παναγή Σκουζέ, του Αναστάση Τζαμαδού και του Αντώνη Σερφιώτη (πατέρα του Κυριάκου Σερφιώτη, πρώτου Δήμαρχου Πειραιά).

Το 1857 ένας τέτοιος ναύτης εξιστορεί στον Γιώργο Τερτσέτη ένα τέτοιο ταξίδι που έκανε ο ίδιος πριν από 50 χρόνια (δηλαδή γύρω στα 1807).

"Προ πενήντα χρόνων φύγαμε από την Βαρτζελώνα με τον Παναγή Σκουζέ, με κρασί το οποίο είχαμε φορτώσει από την Βίλλα Νόβα, στο καράβι του Σκουμπρή με ναύλο 28 χιλιάδες κολονάτα. Εφύγαμε τον Αύγουστο, είμαστε σαράντα, διαλεχτήκαμε οι καλύτεροι και μείναμε είκοσι πέντε. Επήραμε δύο πιλότους βγαίνοντας από την Τζιπεράλτα. Ετραβήξαμε και επέσαμε εις τα Κανάρια νησιά. Εμείναμε εις το μέρος της Λίναιας τρεις ημέρες. Τότε τραβήξαμεν όλο πρύμα και δεν εβλέπομεν παρά θεό και θάλασσα. Αφού αρμενίσαμεν σαράντα πέντε ημέρες εφοβήθηκαν οι σύντροφοι και άρχισαν να φωνάζουν ότι πέσαμε σε νερά χαμένα. Τότε ο πιλότος και ο Σκουζές, τους είπαν ότι σε τρεις ή τέσσαρες ημέρες θα φθάσουν. Με πολλές υποσχέσες τέλος πάντων εξακολούθησαν το ταξίδι και σε άλλες τέσσαρες ημέρες είδαμε ένα σύγνεφο. Έστειλε ο Σκουζές έναν άνθρωπο εις το κατάρτι ψηλά να παρατηρήσουν αν είναι στεριά ή σύγνεφο αλλά δεν ημπόρεσαν να διακρίνουν. Ο καιρός ήταν πρύμος. Τραβήξαμεν και την νύχτα και μας εφάνη μυρωδιά της στεριάς και το πρωί είδαμε την στεριάν. Επήγαμε κατ΄ ευθείαν εις τον Λιμένα Μόντε-Βιδέο όπου εύρομεν  πολλά άλλα πλοία. Αυτό το ταξίδι το κάναμε συνολικά για πενήντα τέσσερες μέρες τρία καράβια. Το ένα του Δημήτρη Χριστοφόρου εις το οποίο ήταν ο Σκουζές, δεύτερο ήτο το καράβι του Τζαμαδού με πλοίαρχο τον Αντώνη Σερφιώτη και τρίτο του Ζιάκα. Εκάναμε εις το Μόντε-βιδέο είκοσι πέντε  ημέρες, εφορτώσαμε πετζιά και επιστρέψαμε και με τα τρια μαζί. Εμείς καταφέραμε  και φτάσαμε τα άλλα δύο όμως τα πιασαν οι Εγγλέζοι εις το στενό απ΄ έξω"

Βέβαια αναφερόμαστε καθαρά σε πλόες ελληνικών καραβιών, γιατί πολλά χρόνια πριν έλληνες ναυτικοί σε ξένα πλοία υπήρχαν από την εποχή του Κολόμβου. Μην ξεχνάμε τον Θεόδωρο καπετάνιο του πλοίου "Ντε Σότο" που έφθασε το 1537 στην Φλώριδα. Οι ισπανικές αρχές μέχρι σήμερα τον αναφέρουν ιστορικά ως "Γκριέγκο". Άλλοι έλληνες αναφέρονται ως συνταξιδιώτες του Μαγγελάνου. Λίγο αργότερα συναντούμε και τον μεγαλύτερο έλληνα θαλασσοπόρο τον Ιωάννη Φωκά που έφθασε μέχρι τις 47 μοίρες βορείου πλάτους. Με το όνομά του είναι "βαπτισμένο" το στενό που πρώτος πάτησε ως Χουάν ντε Φούκα. Ο Φωκάς γύρισε στην συνέχεια στην πατρίδα του το Αργοστόλι στην Κεφαλλονιά, όπου και πέθανε το 1597. 

Έχουμε επίσης την αποστολή του Δημητρίου Υψηλάντη στην Αμερική όπου δημιουργεί σταθμό εμπορίου γούνας. Είναι τέτοια η εμπορική επιτυχία της αποστολής που σήμερα στην πολιτεία Μίσιγκαν υπάρχει πόλη με το όνομα Υψιλάντι αφιερωμένη στον δικό μας Δημήτριο Υψηλάντη του οποίου μάλιστα η προτομή δεσπόζει στο κέντρο της.

Η προτομή του Δημητρίου Υψηλάντη δεσπόζει στο κέντρο της αμερικανικής πολιτείας Υψιλάντι, που φέρει το όνομά του, στην περιοχή του Μίσιγκαν

Τέλος την ενδοξότερη ίσως περίοδο του ελληνικού ναυτικού (1798-1821) που Υδραίοι, Σπετσιώτες και Ψαριανοί καταστούν το ταξίδι της Αμερικής κοινό και σχεδόν ασήμαντο.   
 

Κυριάκος Σερφιώτης - Ο πρώτος Δήμαρχος Πειραιά

Ο πρώτος Δήμαρχος Πειραιά Κυριάκος Σερφιώτης



του Στέφανου Μίλεση



Ο Κυριάκος Σερφιώτης, πρώτος Δήμαρχος του Πειραιά, γεννήθηκε στην Ύδρα. Ήταν γιος του Αντώνη Σερφιώτη, ονομαστού καπετάνιου της προεπαναστατικής Ελλάδας που η ιστορία τον θέλει να φτάνει το 1804 στο Μοντεβίδεο της Ουρουγουάης για εμπόριο. Ο Κυριάκος εγκαθίσταται στον Πειραιά  το 1833 πριν ακόμα την ανακήρυξή του σε Δήμο και ασχολείται με το εμπόριο. Η διαδρομή του ως πρώτος Δήμαρχος Πειραιά είναι χαρακτηριστική της θέλησης των πρώτων Πειραιωτών να προχωρήσουν ανεξαρτήτως των αρνητικών περιστάσεων και δυσκολιών που αντιμετώπιζαν.

Ορκωμοσία στα Ερείπια, Δημοτικό συμβούλιο σε σπίτι:

Ορκίζεται Δήμαρχος στις 23 Δεκεμβρίου του 1835, στα ερείπια της μισογκρεμισμένης εκκλησίας του Μοναστηριού του Αγίου Σπυρίδωνα. Στην ουσία έχει διοριστεί από τον Νομάρχη Αττικής (έπρεπε να υπάρχουν 3 υποψήφιοι αλλά δεν γνωρίζουμε αν ποτέ κατέβηκαν σε αναμέτρηση οι άλλοι δύο). Λόγω μη ύπαρξης δημαρχιακού κτηρίου, το πρώτο Δημοτικό Συμβούλιο συνεδριάζει στο σπίτι του Πρώτου Προέδρου Δημοτικού Συμβουλίου Πειραιά, του Εμμανουήλ Δεικτάκη από την Κρήτη. 

Μαζί με τη γέννηση της πόλης του Πειραιά έχουμε παράλληλα και την γέννηση μιας χώρας, της Ελλάδας. Δύσκολα τα πρώτα χρόνια που τα πάντα ήταν διαλυμένα, ανύπαρκτα, κατεστραμμένα. Τα μόνα Δημόσια Κτήρια στον Πειραιά ήταν τότε το παλιό Τελωνείο (Δογάνα)  στην Πλατεία Καραϊσκάκη, που  λίγο αργότερα (το 1836) μεταφέρθηκε σε νέο κτήριο κοντά στο σημείο που σήμερα βρίσκεται ο ναός του Αγίου Νικολάου.

Το πρώτο μεγάλο έργο που γίνεται στον Πειραιά αν και δεν είναι του Σερφιώτη, θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες ανάπτυξης της πόλης. Πρόκειται για την κατασκευή από τους Βαυαρούς στρατιώτες του Όθωνα, της οδού Πειραιώς (Διάβασε παλιότερη ανάρτηση "Τα 8 χιλιόμετρα των Βαυαρών") έργο ορόσημο για την ανάπτυξη του Πειραιά καθώς συνδέει το Λιμάνι με τη νέα Πρωτεύουσα την Αθήνα.  Το 1837 ακολουθεί η κατασκευή του Λοιμοκαθαρτηρίου.



Με τα περίφημα 8 χιλιόμετρα δρόμου οι Βαυαροί στρατιώτες ένωσαν τον Πειραιά με την Αθήνα, δημιουργώντας την οδό Πειραιώς, πραγματικό επίτευγμα στο χρόνια που δήμαρχος Πειραιά ήταν ο Σερφιώτης 

Επί ημερών Δημαρχίας του Σερφιώτη γίνεται ο μεγάλος εποικισμός του Πειραιά από δύο μεγάλες νησιωτικές ομάδες. Τους Χιώτες και τους Υδραίους. Οικοδομικός οργασμός στον Πειραιά με τις ευλογίες της επίσημης πολιτείας, μέσω κινήτρων που δημοσιεύονται σε Βασιλικά Διατάγματα. Πρώτο μέλημα του Σερφιώτη είναι να κατασκευάσει την εκκλησία σε αντικατάσταση της κατεστραμμένης που προεπαναστατικά δέσποζε με την παρουσία της στο Μοναστήρι του Αγίου Σπυρίδωνα. Έτσι οικοδομήθηκε η δεύτερη εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα, αυτή του 1837. Και την προσδιορίζω ως "δεύτερη" διότι η κατασκευή της δεν ήταν η αναμενόμενη που θα κατεδαφιστεί και θα στη θέση θα οικοδομηθεί μια άλλη (τρίτη στη σειρά και τελευταία, αυτή του 1866), αυτή δηλαδή που μέχρι σήμερα υπάρχει. (Διαβάστε την σχετική ανάρτηση για τον Άγιο Σπυρίδωνα Πειραιά).

Η εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα που βλέπουμε στην φωτογραφία ήταν η τρίτη εκκλησία κατά σειρά στο σημείο. Η συγκεκριμένη χτίστηκε το 1866. Είχαν προηγηθεί η πρώτη εκκλησία της Μονής του Αγίου Σπυρίδωνα που υπήρχε προεπαναστατικά στον Πειραιά και καταστράφηκε, ακολούθησε η δεύτερη εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα επί Δημαρχίας Κυριάκου Σερφιώτη το 1837

Τα πρώτα έργα φέρνουν και τα πρώτα ελλείμματα:

Εννοείται πως ότι φτιάχνεται τότε στον Πειραιά συνοδεύεται πάντα και από το "πρώτο". Πρώτη εκκλησία, πρώτο κτήριο, πρώτη αρχή. Έτσι και το 1836 ο Σερφιώτης εγκαινιάζει και το πρώτο αλληλοδιδακτικό Σχολείο (σημερινό Δημοτικό). Αυτά τα πρώτα όμως ήταν πολλά καθώς έπρεπε να γίνουν όλα μαζί και γρήγορα. Πρώτος κήπος, πρώτη ύδρευση, πρώτη αποχέτευση......Αυτά έφεραν και το πρώτο έλλειμμα στα οικονομικά του Δήμου που φτάνει στο ποσό των 1160 δραχμών.

Η μεγαλοφυΐα του Σερφιώτη:

Ο Σερφιώτης που είχε στοιχεία τόσο του ναυτικού όσο και του εμπόρου, έβλεπε το μέλλον του Πειραιά και κάνει μια πρόταση επαναστατική για την εποχή του. Να κηρυχτεί ο Πειραιάς "ατελής λιμένας". Να θυμίσουμε ότι το λιμάνι του Πειραιά ήταν τόσο μικρό ακόμα που υπάγονταν ως Υπολιμεναρχείο, στο Λιμεναρχείο της Ύδρας. Το μέλλον του Πειραιά όμως εκτός από τον Σερφιώτη το έβλεπαν και άλλοι και κυρίως οι έμποροι άλλων λιμανιών στην Ελλάδα που ήξεραν καλά πως ο Πειραιάς θα έπαιρνε την πρώτη θέση στο δια θαλάσσης εμπόριο. Γι' αυτό και πολέμησαν αυτή την πρόταση του Σερφιώτη σε μια ύστατη προσπάθεια να ανακόψουν την ανάπτυξη του πειραϊκού Λιμένα. Έτσι ποτέ ο Πειραιάς δεν έγινε ατελής λιμένας έστω και αν στην Ευρώπη πολλά άλλα λιμάνια το έπραξαν αργότερα. Το παράδοξο είναι πως από τότε ουδείς ξαναέκανε αυτή την πρόταση.

Εκτός από πρώτος ήταν και Δεύτερος:

Ο Σερφιώτης εκτός από Πρώτος Δήμαρχος του Πειραιά, υπήρξε και ο "Δεύτερος" Δήμαρχος αφού το 1837 αναδείχθηκε εκ νέου. Σε αυτή την δεύτερη θητεία του  στον Πειραιά εγκαταστάθηκε και η Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων στον Πειραιά (ερχόμενη από Αίγινα). Αν και σήμερα ουδείς γνωρίζει την παραμονή του ιστορικού αυτού ιδρύματος στην πόλη του Πειραιά, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι η έλευσή της άλλαξε πραγματικά την εικόνα του Πειραιά. Παρέμεινε στην πόλη από τότε (1837) μέχρι το 1897 για 57 ολόκληρα χρόνια αλλά οι Δημοτικές αρχές τόσο σήμερα όσο και παλαιότερα, ουδέποτε ασχολήθηκαν με την εγκατάσταση της Σχολής στον Πειραιά (Διαβάστε για την Σ.Σ.Ε. Πειραιά εδώ). 

Επίσης σε αυτή την δεύτερη θητεία του Σερφιώτη φτιάχτηκε και ο ναός της Αγίας Τριάδας καθώς και ο καθολικός ναός του Αγίου Παύλου στην Φίλωνος (Διαβάστε για την ιστορία του Ναού εδώ), λόγω ύπαρξης μεγάλης καθολικής κοινότητας αποτελούμενης κυρίως από Μαλτέζους (Διαβάστε για τους Μαλτέζους του Πειραιά).



Καθολική εκκλησία Πειραιά Αγίου Παύλου

Λεπτομέρεια από την καθολική εκκλησία Πειραιά

Αξίζει να αναφέρουμε ότι η πρόοδος και η ανάπτυξη στην πόλη του Πειραιά είναι τόσο μεγάλη που στις 19 Μαρτίου του 1838 το Δημοτικό Συμβούλιο Πειραιά, αποφασίζει την ανέγερση λουτρικών Παραπηγμάτων. Αυτά υλοποιούνται το 1840 στο Πασαλιμάνι. Έτσι ο Πειραιάς αποτελεί την πρώτη πόλη στην Ελλάδα που επίσημα και με απόφαση Δήμου, κατασκευάζει ξύλινες καμπίνες θαλασσίων λουτρών. 



Σε αυτή την καρτ-ποστάλ του Ρωμαίδη του 1890 έχει γίνει μεγένθυση εντός κύκλου η εξέδρα με τις καμπίνες που υπήρχαν ακόμα τότε στο Πασαλιμάνι λίγο πριν την μεταφορά τους στον όρμο της φρεαττύδας. Οι εξέδρες αυτές λειτούργησαν από το 1840 έως και το 1870 (φωτο www.delcampe.net).

Ο Σερφιώτης παρέμεινε Δήμαρχος Πειραιά μέχρι τις 19 Απριλίου του 1841. Ανέλαβε σε έναν Πειραιά που δεν είχε ούτε εκκλησία για να δώσει τον όρκο, ούτε Δημαρχείο για να συνεδριάσει το πρώτο Δημοτικό Συμβούλιο και έφυγε αφήνοντας πίσω του μια πόλη που διαθέτει εκκλησίες (ακόμα και καθολική), σχολεία, Πλατείες. Έχει μετατρέψει τον Πειραιά σε μια σύγχρονη ευρωπαϊκή πόλη φτάνοντας στο σημείο να διαθέτει ακόμα και οργανωμένα θαλάσσια λουτρά.

Είναι πολύ δύσκολο να απαριθμηθούν τα έργα που έγιναν επί των ημερών του. Διότι εκ του μηδενός γεννήθηκαν τα πάντα! Όπως για παράδειγμα το νέο κτήριο του Τελωνείου η λειτουργία του οποίου ξεκίνησε στις 1 Μαρτίου 1836 (το παλαιό βρισκόταν στην Πλατεία Καραϊσκάκη), εντός του οποίου στεγάστηκαν το Λιμεναρχείο, το Ναυτοδικείο, το Υγειονομείο και το Ταχυδρομείο. Θα ακολουθήσει δίπλα του το κτήριο του Λοιμοκαθαρτηρίου.

Στον τομέα της εκπαίδευσης δόθηκε από τον Κυριάκο Σερφιώτη η μεγαλύτερη ίσως μάχη διότι μέσα σε όλα ο Δήμαρχος όφειλε να δώσει τη μάχη του απέναντι στην παράδοση και στα έθιμα που επικρατούσαν.  

Διότι η παράδοση ήθελε τα αγόρια να εργάζονται από τα επτά τους χρόνια (το διαβάζουμε αυτό στο ημερολόγιο του Μακρυγιάννη) ενώ τα κορίτσια μόλις έφταναν στην ηλικία των εννέα ετών, ήταν ήδη φτασμένες νοικοκυρές αναλαμβάνοντας τις περισσότερες εργασίες του σπιτιού. Τα εννιάχρονα κορίτσια είχαν την καθημερινή υποχρέωση να πηγαίνουν στις δημόσιες βρύσες και να κουβαλάνε το νερό στο σπίτι ενώ πολλές φορές έκαναν το πλύσιμο των ρούχων σε αυτές δημόσια. Η αποστολή των παιδιών στα σχολεία σήμαινε για τις οικογένειες που αγωνίζονταν να επιβιώσουν λιγότερα εργατικά χέρια. Η κοινωνικότητα των παιδιών περιοριζόταν στη γειτονιά τους, στη συνοικία τους με τους συντοπίτες τους, με τους οποίους συνήθως διατηρούσαν και κάποιο κοντινό ή μακρινό συγγενικό δεσμό. Ξαφνικά παιδιά από διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας έπρεπε να έρθουν μεταξύ τους σε επαφή μέσα στην σχολική αίθουσα. 

Στις 14 Φεβρουαρίου του 1836, εξήντα περίπου ημέρες μετά τη σύσταση του Δήμου, ο Σερφιώτης επιτυγχάνει την ίδρυση του πρώτου σχολείου! Πρόκειται για το αλληλοδιδακτικό σχολείο (αντίστοιχο του σημερινού δημοτικού) με πρώτο δάσκαλο τον Δημήτριο Κυδωνιάτη. Ο Δήμαρχος είχε αποστείλει αίτηση προς το Γενικό Διευθυντήριο των Δημοσίων Σχολείων προτείνοντας ως καταλληλότερο τον Ηλία Χριστοφίδη, καθώς ήταν μεγάλης σχετικά ηλικίας, γνωστός στον Δήμαρχο, αφού ήδη δίδασκε στην Ύδρα. Ωστόσο το διευθυντήριο απέστειλε τον Δημήτριο Κυδωνιάτη δημιουργώντας στον δήμαρχο αμφιβολίες όχι αδικαιολόγητες.



Αυτό το πρώτο σχολείο καθώς δεν υπήρχε κατάλληλο οίκημα στεγάστηκε στο ισόγειο του σπιτιού του Δημοτικού Συμβούλου Λαμπρινίδη που βρισκόταν εκεί όπου μεταγενέστερα αναπτύχθηκε η δημοτική αγορά της πόλης. Ο δισταγμός του Δημάρχου για τον διορισμό του Κυδωνιάτη στον Πειραιά είχε να κάνει με το νεαρό της ηλικίας του. Καθώς το πρώτο σχολείο θα ήταν αναγκαστικά μεικτό οι γονείς των κοριτσιών δεν θα επέτρεπαν την προσέλευση στην τάξη. Και ίσως σε αυτό ο Δήμαρχος δεν έκανε λάθος, καθώς τέσσερις μήνες μετά τη λειτουργία του πρώτου αλληλοδιδακτικού στον Πειραιά καταμετρήθηκαν από τους 1011 κατοίκους να παρακολουθούν 68 συνολικά μαθητές ηλικίας 6 έως 17 ετών από τους οποίους μόλις 8 ήταν κορίτσια. Για το λόγο αυτό ιδρύεται ένα έτος αργότερα (τον Ιούλιο του 1837) σχολείο αποκλειστικά για κορίτσια το λεγόμενο «Σχολείο των Κορασίων» με πρώτη δασκάλα την δεκαεξάχρονη Μαρούκα Χατζηλαγουδάκη

Η Μαρούκα Χατζηλαγουδάκη πρώτη δασκάλα του σχολείου των Κορασίων στον Πειραιά


Το Σχολείο Κορασίων επίσης στεγάστηκε σε σπίτι και η Χατζηλαγουδάκη λάμβανε ως μισθό από τον Δήμο 60 δραχμές τον μήνα ενώ ο δήμος πλήρωνε και το ενοίκιό της που ήταν 15 δραχμές. Η Χατζηλαγουδάκη είχε τελειώσει στην Αθήνα το σχολείο του Αμερικανού Φιλέλληνα Ιωάννη Χίλλ σε ηλικία 14 ετών και ήταν ένα από τα κορίτσια που ο Χίλλ είχε κατεβάσει στον Πειραιά κατά την υποδοχή του Όθωνα το 1834. Η τύχη ήθελε δύο χρόνια αργότερα να διορισθεί στο πρώτο σχολείο Κορασίων στον Πειραιά που σύντομα θα μετονομαστεί σε «Παρθενικό σχολείο». Θα παραμείνει ως δασκάλα για πέντε χρόνια, μέχρι που το 1842 ο Δήμαρχος Σερφιώτης θα διορίσει στη θέση της την Πολυτίμη Κουσκούρη από το Ναύπλιο, καθώς η Μαρούκα λόγω γάμου θα υποβάλλει την παραίτησή της. Σχεδόν ταυτόχρονα με τη λειτουργία των δύο αυτών σχολείων, διαδόθηκε μια φήμη ότι ο μέγας Διδάσκαλος του Έθνους ο Νεόφυτος Βάμβας, που κατάγονταν από την Χίο και που είχε προσφέρει πολλές υπηρεσίες στον αγώνα της Επανάστασης, θα έρχονταν στον Πειραιά ως μέλος της Επιτροπής για την εγκατάσταση των Χίων στον Πειραιά. 

Η φήμη αυτή τον ήθελε μάλιστα κατά την διαμονή του, να ιδρύει ιδιωτικό σχολείο.  Ο Κυριάκος Σερφιώτης αρπάζοντας την ευκαιρία αυτή στις 17 Ιουνίου 1836, του γράφει μια επιστολή που λέει: 
"Φήμη διαδοθείσα, ότι έχετε σκοπόν να συστήσητε εις την Πόλιν ταύτην σχολείον των Μουσών, επρόσθεσε νέαν χαράν, εις την οποίαν είχον οι δημόται Πειραιώς, δια την μετοίκησιν των Συμπολιτών σου...". 

Πραγματικά ο Νεόφυτος Βάμβας ίδρυσε το πρώτο ιδιωτικό Σχολείο, στις 5 Νοεμβρίου του 1836. Ο Βάμβας ήρθε σε συμφωνία με τον Δήμο να σπουδάζουν άνευ καταβολής διδάκτρων, δέκα άποροι μαθητές από τον Πειραιά, με την υποχρέωση όμως ο Δήμος να αναλάβει το μίσθωμα του Σχολείου. Η λειτουργία αυτού του σχολείου, κράτησε για μικρό χρονικό διάστημα, καθώς ο Βάμβας διορίσθηκε στις 24 Απριλίου 1837 από τον Βασιλιά Όθωνα, Τακτικός Καθηγητής Φιλοσοφίας του πρώτου Πανεπιστημίου στην Ελλάδα, του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1837 φτάνει στον Πειραιά και ο δάσκαλος Ηλίας Χριστοφίδης που ο Δήμαρχος Σερφιώτης είχε ζητήσει ένα έτος πριν. Ο Χριστοφίδης διορίζεται και αυτός αλλά σύντομα θα ασχοληθεί με έναν άλλο σπουδαίο τομέα που ήταν η ίδρυση του πρώτου τυπογραφείου στον Πειραιά. Το 1838 το τυπογραφείο μπαίνει σε λειτουργία και φέρει τον τίτλο «Η Αγαθή Τύχη» εκδίδοντας το περιοδικό «Ο Παιδαγωγός». Τον Οκτώβριο του 1839 ξεκινά τη λειτουργία του και το σχολαρχείο με πρώτο δάσκαλο τον Ιωάννη Βάμβα  που είχε ξεκινήσει νωρίτερα να παραδίδει μαθήματα στο σπίτι του.

Εάν θέλαμε να συμπεριλάβουμε το έργο του Κυριάκου Σερφιώτη θα χρειαζόταν να συγγράψουμε ένα βιβλίο, καθώς μια μόνο αναφορά στο μέγεθος ανάρτησης δεν είναι αρκετή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Αλών λιμένας.  Εκεί που σήμερα βρίσκεται ο Ηλεκτρικός Σταθμός υπήρχε ο λεγόμενος Αλών λιμένας. Μόνο λιμήν δεν ήταν όμως. Οι πρώτοι έποικοι το αποκαλούσαν "βρωμολίμνη" που θα φέρνει μόνο κακά στον Πειραιά καθώς και "τις μεγαλύτερες στην πόλη νόσους ένεκα των δυσωδών αναθυμιάσεων" έγραφαν σε επιστολές διαμαρτυρίας προς τον επαρχιακό Διευθυντή. Πού να βρεθούν όμως τα χρήματα για την αποξήρανσή της;  Και ο αγαθός Κυριάκος Σερφιώτης έγραφε στον Βασιλιά "προσπίπτων εδαφιαίως εις τους υψηλούς πόδας, παρακαλεί θερμώς την μεγαλειότητα ίνα ευσπλαχνισθή τους κατοίκους της πόλεως ταύτης". Δηλαδή πέφτω στα πόδια σας για να με προσέξετε! Ποιος ο Κυριάκος Σερφιώτης! Που δεν ήταν κάποιος τυχαίος που απλά έγινε Δήμαρχος. Ήταν γιος του Καπετάν Αντώνη Σερφιώτη, διάσημου ωκεανοπόρου με δικό του καράβι που είχε φτάσει μέχρι το Μοντεβίδεο της Ουρουγουάης. Αλλά και ο Κυριάκος δεν υστέρησε σε τόλμη αφού έλαβε μέρος στο ναυτικό αγώνα κατά την διάρκεια της επανάστασης. Κι αυτός ο ναυμάχος, έφτασε να παρακαλεί θερμώς "προσπίπτων εδαφιαίως" στα πόδια του Βασιλιά για το καλό του Πειραιά! Έτσι όμως με τέτοιες προσωπικότητες όπως του Κυριάκου Σερφιώτη χτίστηκε το μέλλον της πόλης που έμελλε να γίνει λίγο αργότερα η Πρωτεύουσα της Ναυτιλίας και του Εμπορίου. 

Επόμενος Δήμαρχος Πειραιά ήταν ο Πέτρος Ομηρίδης Σκυλίτσης. O Σερφιώτης είχε όραμα για τον Πειραιά και η Ιστορία τον δικαίωσε, έστω κι αν οι μεταγενέστεροι Πειραιώτες τον γνωρίζουν μόνο από το όνομα μιας οδού και μιας πλατείας που υπάρχει σήμερα. 
 Έκτοτε δεκάδες δήμαρχοι πέρασαν από τον Πειραιά και το μόνο που άφησαν πίσω τους ήταν οικονομικά σκάνδαλα, διορισμούς "δικών τους" και κομματική πειθαρχία, σε βάρος της πόλης που τους ανέδειξε.

Το κληροδότημα του Σερφιώτη:

 Στις 10 Οκτωβρίου του 1905 έφτασε έγγραφο στο Υπουργείο Εξωτερικών ότι ο Αριστείδης Σερφιώτης (γιος του Κυριάκου) ο οποίος εργάζονταν στη Ρουμανία πέθανε και κατά εκτελώντας την επιθυμία του πατέρα του, κληροδοτεί στον Δήμο Πειραιώς το ποσό των 100.000 δραχμών, με τον όρο να προικοδοτούνται φτωχά κορίτσια της Υδραϊκής παροικίας, ενώ αφήνει και 5000 δραχμές στον Πειραϊκό Σύνδεσμο.
Άραγε  έγινε ποτέ αυτό;   

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"