Κυριάκος Σερφιώτης - Ο πρώτος Δήμαρχος Πειραιά

Ο πρώτος Δήμαρχος Πειραιά Κυριάκος Σερφιώτης



του Στέφανου Μίλεση



Ο Κυριάκος Σερφιώτης, πρώτος Δήμαρχος του Πειραιά, γεννήθηκε στην Ύδρα. Ήταν γιος του Αντώνη Σερφιώτη, ονομαστού καπετάνιου της προεπαναστατικής Ελλάδας που η ιστορία τον θέλει να φτάνει το 1804 στο Μοντεβίδεο της Ουρουγουάης για εμπόριο. Ο Κυριάκος εγκαθίσταται στον Πειραιά  το 1833 πριν ακόμα την ανακήρυξή του σε Δήμο και ασχολείται με το εμπόριο. Η διαδρομή του ως πρώτος Δήμαρχος Πειραιά είναι χαρακτηριστική της θέλησης των πρώτων Πειραιωτών να προχωρήσουν ανεξαρτήτως των αρνητικών περιστάσεων και δυσκολιών που αντιμετώπιζαν.

Ορκωμοσία στα Ερείπια, Δημοτικό συμβούλιο σε σπίτι:

Ορκίζεται Δήμαρχος στις 23 Δεκεμβρίου του 1835, στα ερείπια της μισογκρεμισμένης εκκλησίας του Μοναστηριού του Αγίου Σπυρίδωνα. Στην ουσία έχει διοριστεί από τον Νομάρχη Αττικής (έπρεπε να υπάρχουν 3 υποψήφιοι αλλά δεν γνωρίζουμε αν ποτέ κατέβηκαν σε αναμέτρηση οι άλλοι δύο). Λόγω μη ύπαρξης δημαρχιακού κτηρίου, το πρώτο Δημοτικό Συμβούλιο συνεδριάζει στο σπίτι του Πρώτου Προέδρου Δημοτικού Συμβουλίου Πειραιά, του Εμμανουήλ Δεικτάκη από την Κρήτη. 

Μαζί με τη γέννηση της πόλης του Πειραιά έχουμε παράλληλα και την γέννηση μιας χώρας, της Ελλάδας. Δύσκολα τα πρώτα χρόνια που τα πάντα ήταν διαλυμένα, ανύπαρκτα, κατεστραμμένα. Τα μόνα Δημόσια Κτήρια στον Πειραιά ήταν τότε το παλιό Τελωνείο (Δογάνα)  στην Πλατεία Καραϊσκάκη, που  λίγο αργότερα (το 1836) μεταφέρθηκε σε νέο κτήριο κοντά στο σημείο που σήμερα βρίσκεται ο ναός του Αγίου Νικολάου.

Το πρώτο μεγάλο έργο που γίνεται στον Πειραιά αν και δεν είναι του Σερφιώτη, θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες ανάπτυξης της πόλης. Πρόκειται για την κατασκευή από τους Βαυαρούς στρατιώτες του Όθωνα, της οδού Πειραιώς (Διάβασε παλιότερη ανάρτηση "Τα 8 χιλιόμετρα των Βαυαρών") έργο ορόσημο για την ανάπτυξη του Πειραιά καθώς συνδέει το Λιμάνι με τη νέα Πρωτεύουσα την Αθήνα.  Το 1837 ακολουθεί η κατασκευή του Λοιμοκαθαρτηρίου.



Με τα περίφημα 8 χιλιόμετρα δρόμου οι Βαυαροί στρατιώτες ένωσαν τον Πειραιά με την Αθήνα, δημιουργώντας την οδό Πειραιώς, πραγματικό επίτευγμα στο χρόνια που δήμαρχος Πειραιά ήταν ο Σερφιώτης 

Επί ημερών Δημαρχίας του Σερφιώτη γίνεται ο μεγάλος εποικισμός του Πειραιά από δύο μεγάλες νησιωτικές ομάδες. Τους Χιώτες και τους Υδραίους. Οικοδομικός οργασμός στον Πειραιά με τις ευλογίες της επίσημης πολιτείας, μέσω κινήτρων που δημοσιεύονται σε Βασιλικά Διατάγματα. Πρώτο μέλημα του Σερφιώτη είναι να κατασκευάσει την εκκλησία σε αντικατάσταση της κατεστραμμένης που προεπαναστατικά δέσποζε με την παρουσία της στο Μοναστήρι του Αγίου Σπυρίδωνα. Έτσι οικοδομήθηκε η δεύτερη εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα, αυτή του 1837. Και την προσδιορίζω ως "δεύτερη" διότι η κατασκευή της δεν ήταν η αναμενόμενη που θα κατεδαφιστεί και θα στη θέση θα οικοδομηθεί μια άλλη (τρίτη στη σειρά και τελευταία, αυτή του 1866), αυτή δηλαδή που μέχρι σήμερα υπάρχει. (Διαβάστε την σχετική ανάρτηση για τον Άγιο Σπυρίδωνα Πειραιά).

Η εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα που βλέπουμε στην φωτογραφία ήταν η τρίτη εκκλησία κατά σειρά στο σημείο. Η συγκεκριμένη χτίστηκε το 1866. Είχαν προηγηθεί η πρώτη εκκλησία της Μονής του Αγίου Σπυρίδωνα που υπήρχε προεπαναστατικά στον Πειραιά και καταστράφηκε, ακολούθησε η δεύτερη εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα επί Δημαρχίας Κυριάκου Σερφιώτη το 1837

Τα πρώτα έργα φέρνουν και τα πρώτα ελλείμματα:

Εννοείται πως ότι φτιάχνεται τότε στον Πειραιά συνοδεύεται πάντα και από το "πρώτο". Πρώτη εκκλησία, πρώτο κτήριο, πρώτη αρχή. Έτσι και το 1836 ο Σερφιώτης εγκαινιάζει και το πρώτο αλληλοδιδακτικό Σχολείο (σημερινό Δημοτικό). Αυτά τα πρώτα όμως ήταν πολλά καθώς έπρεπε να γίνουν όλα μαζί και γρήγορα. Πρώτος κήπος, πρώτη ύδρευση, πρώτη αποχέτευση......Αυτά έφεραν και το πρώτο έλλειμμα στα οικονομικά του Δήμου που φτάνει στο ποσό των 1160 δραχμών.

Η μεγαλοφυΐα του Σερφιώτη:

Ο Σερφιώτης που είχε στοιχεία τόσο του ναυτικού όσο και του εμπόρου, έβλεπε το μέλλον του Πειραιά και κάνει μια πρόταση επαναστατική για την εποχή του. Να κηρυχτεί ο Πειραιάς "ατελής λιμένας". Να θυμίσουμε ότι το λιμάνι του Πειραιά ήταν τόσο μικρό ακόμα που υπάγονταν ως Υπολιμεναρχείο, στο Λιμεναρχείο της Ύδρας. Το μέλλον του Πειραιά όμως εκτός από τον Σερφιώτη το έβλεπαν και άλλοι και κυρίως οι έμποροι άλλων λιμανιών στην Ελλάδα που ήξεραν καλά πως ο Πειραιάς θα έπαιρνε την πρώτη θέση στο δια θαλάσσης εμπόριο. Γι' αυτό και πολέμησαν αυτή την πρόταση του Σερφιώτη σε μια ύστατη προσπάθεια να ανακόψουν την ανάπτυξη του πειραϊκού Λιμένα. Έτσι ποτέ ο Πειραιάς δεν έγινε ατελής λιμένας έστω και αν στην Ευρώπη πολλά άλλα λιμάνια το έπραξαν αργότερα. Το παράδοξο είναι πως από τότε ουδείς ξαναέκανε αυτή την πρόταση.

Εκτός από πρώτος ήταν και Δεύτερος:

Ο Σερφιώτης εκτός από Πρώτος Δήμαρχος του Πειραιά, υπήρξε και ο "Δεύτερος" Δήμαρχος αφού το 1837 αναδείχθηκε εκ νέου. Σε αυτή την δεύτερη θητεία του  στον Πειραιά εγκαταστάθηκε και η Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων στον Πειραιά (ερχόμενη από Αίγινα). Αν και σήμερα ουδείς γνωρίζει την παραμονή του ιστορικού αυτού ιδρύματος στην πόλη του Πειραιά, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι η έλευσή της άλλαξε πραγματικά την εικόνα του Πειραιά. Παρέμεινε στην πόλη από τότε (1837) μέχρι το 1897 για 57 ολόκληρα χρόνια αλλά οι Δημοτικές αρχές τόσο σήμερα όσο και παλαιότερα, ουδέποτε ασχολήθηκαν με την εγκατάσταση της Σχολής στον Πειραιά (Διαβάστε για την Σ.Σ.Ε. Πειραιά εδώ). 

Επίσης σε αυτή την δεύτερη θητεία του Σερφιώτη φτιάχτηκε και ο ναός της Αγίας Τριάδας καθώς και ο καθολικός ναός του Αγίου Παύλου στην Φίλωνος (Διαβάστε για την ιστορία του Ναού εδώ), λόγω ύπαρξης μεγάλης καθολικής κοινότητας αποτελούμενης κυρίως από Μαλτέζους (Διαβάστε για τους Μαλτέζους του Πειραιά).



Καθολική εκκλησία Πειραιά Αγίου Παύλου

Λεπτομέρεια από την καθολική εκκλησία Πειραιά

Αξίζει να αναφέρουμε ότι η πρόοδος και η ανάπτυξη στην πόλη του Πειραιά είναι τόσο μεγάλη που στις 19 Μαρτίου του 1838 το Δημοτικό Συμβούλιο Πειραιά, αποφασίζει την ανέγερση λουτρικών Παραπηγμάτων. Αυτά υλοποιούνται το 1840 στο Πασαλιμάνι. Έτσι ο Πειραιάς αποτελεί την πρώτη πόλη στην Ελλάδα που επίσημα και με απόφαση Δήμου, κατασκευάζει ξύλινες καμπίνες θαλασσίων λουτρών. 



Σε αυτή την καρτ-ποστάλ του Ρωμαίδη του 1890 έχει γίνει μεγένθυση εντός κύκλου η εξέδρα με τις καμπίνες που υπήρχαν ακόμα τότε στο Πασαλιμάνι λίγο πριν την μεταφορά τους στον όρμο της φρεαττύδας. Οι εξέδρες αυτές λειτούργησαν από το 1840 έως και το 1870 (φωτο www.delcampe.net).

Ο Σερφιώτης παρέμεινε Δήμαρχος Πειραιά μέχρι τις 19 Απριλίου του 1841. Ανέλαβε σε έναν Πειραιά που δεν είχε ούτε εκκλησία για να δώσει τον όρκο, ούτε Δημαρχείο για να συνεδριάσει το πρώτο Δημοτικό Συμβούλιο και έφυγε αφήνοντας πίσω του μια πόλη που διαθέτει εκκλησίες (ακόμα και καθολική), σχολεία, Πλατείες. Έχει μετατρέψει τον Πειραιά σε μια σύγχρονη ευρωπαϊκή πόλη φτάνοντας στο σημείο να διαθέτει ακόμα και οργανωμένα θαλάσσια λουτρά.

Είναι πολύ δύσκολο να απαριθμηθούν τα έργα που έγιναν επί των ημερών του. Διότι εκ του μηδενός γεννήθηκαν τα πάντα! Όπως για παράδειγμα το νέο κτήριο του Τελωνείου η λειτουργία του οποίου ξεκίνησε στις 1 Μαρτίου 1836 (το παλαιό βρισκόταν στην Πλατεία Καραϊσκάκη), εντός του οποίου στεγάστηκαν το Λιμεναρχείο, το Ναυτοδικείο, το Υγειονομείο και το Ταχυδρομείο. Θα ακολουθήσει δίπλα του το κτήριο του Λοιμοκαθαρτηρίου.

Στον τομέα της εκπαίδευσης δόθηκε από τον Κυριάκο Σερφιώτη η μεγαλύτερη ίσως μάχη διότι μέσα σε όλα ο Δήμαρχος όφειλε να δώσει τη μάχη του απέναντι στην παράδοση και στα έθιμα που επικρατούσαν.  

Διότι η παράδοση ήθελε τα αγόρια να εργάζονται από τα επτά τους χρόνια (το διαβάζουμε αυτό στο ημερολόγιο του Μακρυγιάννη) ενώ τα κορίτσια μόλις έφταναν στην ηλικία των εννέα ετών, ήταν ήδη φτασμένες νοικοκυρές αναλαμβάνοντας τις περισσότερες εργασίες του σπιτιού. Τα εννιάχρονα κορίτσια είχαν την καθημερινή υποχρέωση να πηγαίνουν στις δημόσιες βρύσες και να κουβαλάνε το νερό στο σπίτι ενώ πολλές φορές έκαναν το πλύσιμο των ρούχων σε αυτές δημόσια. Η αποστολή των παιδιών στα σχολεία σήμαινε για τις οικογένειες που αγωνίζονταν να επιβιώσουν λιγότερα εργατικά χέρια. Η κοινωνικότητα των παιδιών περιοριζόταν στη γειτονιά τους, στη συνοικία τους με τους συντοπίτες τους, με τους οποίους συνήθως διατηρούσαν και κάποιο κοντινό ή μακρινό συγγενικό δεσμό. Ξαφνικά παιδιά από διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας έπρεπε να έρθουν μεταξύ τους σε επαφή μέσα στην σχολική αίθουσα. 

Στις 14 Φεβρουαρίου του 1836, εξήντα περίπου ημέρες μετά τη σύσταση του Δήμου, ο Σερφιώτης επιτυγχάνει την ίδρυση του πρώτου σχολείου! Πρόκειται για το αλληλοδιδακτικό σχολείο (αντίστοιχο του σημερινού δημοτικού) με πρώτο δάσκαλο τον Δημήτριο Κυδωνιάτη. Ο Δήμαρχος είχε αποστείλει αίτηση προς το Γενικό Διευθυντήριο των Δημοσίων Σχολείων προτείνοντας ως καταλληλότερο τον Ηλία Χριστοφίδη, καθώς ήταν μεγάλης σχετικά ηλικίας, γνωστός στον Δήμαρχο, αφού ήδη δίδασκε στην Ύδρα. Ωστόσο το διευθυντήριο απέστειλε τον Δημήτριο Κυδωνιάτη δημιουργώντας στον δήμαρχο αμφιβολίες όχι αδικαιολόγητες.



Αυτό το πρώτο σχολείο καθώς δεν υπήρχε κατάλληλο οίκημα στεγάστηκε στο ισόγειο του σπιτιού του Δημοτικού Συμβούλου Λαμπρινίδη που βρισκόταν εκεί όπου μεταγενέστερα αναπτύχθηκε η δημοτική αγορά της πόλης. Ο δισταγμός του Δημάρχου για τον διορισμό του Κυδωνιάτη στον Πειραιά είχε να κάνει με το νεαρό της ηλικίας του. Καθώς το πρώτο σχολείο θα ήταν αναγκαστικά μεικτό οι γονείς των κοριτσιών δεν θα επέτρεπαν την προσέλευση στην τάξη. Και ίσως σε αυτό ο Δήμαρχος δεν έκανε λάθος, καθώς τέσσερις μήνες μετά τη λειτουργία του πρώτου αλληλοδιδακτικού στον Πειραιά καταμετρήθηκαν από τους 1011 κατοίκους να παρακολουθούν 68 συνολικά μαθητές ηλικίας 6 έως 17 ετών από τους οποίους μόλις 8 ήταν κορίτσια. Για το λόγο αυτό ιδρύεται ένα έτος αργότερα (τον Ιούλιο του 1837) σχολείο αποκλειστικά για κορίτσια το λεγόμενο «Σχολείο των Κορασίων» με πρώτη δασκάλα την δεκαεξάχρονη Μαρούκα Χατζηλαγουδάκη

Η Μαρούκα Χατζηλαγουδάκη πρώτη δασκάλα του σχολείου των Κορασίων στον Πειραιά


Το Σχολείο Κορασίων επίσης στεγάστηκε σε σπίτι και η Χατζηλαγουδάκη λάμβανε ως μισθό από τον Δήμο 60 δραχμές τον μήνα ενώ ο δήμος πλήρωνε και το ενοίκιό της που ήταν 15 δραχμές. Η Χατζηλαγουδάκη είχε τελειώσει στην Αθήνα το σχολείο του Αμερικανού Φιλέλληνα Ιωάννη Χίλλ σε ηλικία 14 ετών και ήταν ένα από τα κορίτσια που ο Χίλλ είχε κατεβάσει στον Πειραιά κατά την υποδοχή του Όθωνα το 1834. Η τύχη ήθελε δύο χρόνια αργότερα να διορισθεί στο πρώτο σχολείο Κορασίων στον Πειραιά που σύντομα θα μετονομαστεί σε «Παρθενικό σχολείο». Θα παραμείνει ως δασκάλα για πέντε χρόνια, μέχρι που το 1842 ο Δήμαρχος Σερφιώτης θα διορίσει στη θέση της την Πολυτίμη Κουσκούρη από το Ναύπλιο, καθώς η Μαρούκα λόγω γάμου θα υποβάλλει την παραίτησή της. Σχεδόν ταυτόχρονα με τη λειτουργία των δύο αυτών σχολείων, διαδόθηκε μια φήμη ότι ο μέγας Διδάσκαλος του Έθνους ο Νεόφυτος Βάμβας, που κατάγονταν από την Χίο και που είχε προσφέρει πολλές υπηρεσίες στον αγώνα της Επανάστασης, θα έρχονταν στον Πειραιά ως μέλος της Επιτροπής για την εγκατάσταση των Χίων στον Πειραιά. 

Η φήμη αυτή τον ήθελε μάλιστα κατά την διαμονή του, να ιδρύει ιδιωτικό σχολείο.  Ο Κυριάκος Σερφιώτης αρπάζοντας την ευκαιρία αυτή στις 17 Ιουνίου 1836, του γράφει μια επιστολή που λέει: 
"Φήμη διαδοθείσα, ότι έχετε σκοπόν να συστήσητε εις την Πόλιν ταύτην σχολείον των Μουσών, επρόσθεσε νέαν χαράν, εις την οποίαν είχον οι δημόται Πειραιώς, δια την μετοίκησιν των Συμπολιτών σου...". 

Πραγματικά ο Νεόφυτος Βάμβας ίδρυσε το πρώτο ιδιωτικό Σχολείο, στις 5 Νοεμβρίου του 1836. Ο Βάμβας ήρθε σε συμφωνία με τον Δήμο να σπουδάζουν άνευ καταβολής διδάκτρων, δέκα άποροι μαθητές από τον Πειραιά, με την υποχρέωση όμως ο Δήμος να αναλάβει το μίσθωμα του Σχολείου. Η λειτουργία αυτού του σχολείου, κράτησε για μικρό χρονικό διάστημα, καθώς ο Βάμβας διορίσθηκε στις 24 Απριλίου 1837 από τον Βασιλιά Όθωνα, Τακτικός Καθηγητής Φιλοσοφίας του πρώτου Πανεπιστημίου στην Ελλάδα, του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1837 φτάνει στον Πειραιά και ο δάσκαλος Ηλίας Χριστοφίδης που ο Δήμαρχος Σερφιώτης είχε ζητήσει ένα έτος πριν. Ο Χριστοφίδης διορίζεται και αυτός αλλά σύντομα θα ασχοληθεί με έναν άλλο σπουδαίο τομέα που ήταν η ίδρυση του πρώτου τυπογραφείου στον Πειραιά. Το 1838 το τυπογραφείο μπαίνει σε λειτουργία και φέρει τον τίτλο «Η Αγαθή Τύχη» εκδίδοντας το περιοδικό «Ο Παιδαγωγός». Τον Οκτώβριο του 1839 ξεκινά τη λειτουργία του και το σχολαρχείο με πρώτο δάσκαλο τον Ιωάννη Βάμβα  που είχε ξεκινήσει νωρίτερα να παραδίδει μαθήματα στο σπίτι του.

Εάν θέλαμε να συμπεριλάβουμε το έργο του Κυριάκου Σερφιώτη θα χρειαζόταν να συγγράψουμε ένα βιβλίο, καθώς μια μόνο αναφορά στο μέγεθος ανάρτησης δεν είναι αρκετή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Αλών λιμένας.  Εκεί που σήμερα βρίσκεται ο Ηλεκτρικός Σταθμός υπήρχε ο λεγόμενος Αλών λιμένας. Μόνο λιμήν δεν ήταν όμως. Οι πρώτοι έποικοι το αποκαλούσαν "βρωμολίμνη" που θα φέρνει μόνο κακά στον Πειραιά καθώς και "τις μεγαλύτερες στην πόλη νόσους ένεκα των δυσωδών αναθυμιάσεων" έγραφαν σε επιστολές διαμαρτυρίας προς τον επαρχιακό Διευθυντή. Πού να βρεθούν όμως τα χρήματα για την αποξήρανσή της;  Και ο αγαθός Κυριάκος Σερφιώτης έγραφε στον Βασιλιά "προσπίπτων εδαφιαίως εις τους υψηλούς πόδας, παρακαλεί θερμώς την μεγαλειότητα ίνα ευσπλαχνισθή τους κατοίκους της πόλεως ταύτης". Δηλαδή πέφτω στα πόδια σας για να με προσέξετε! Ποιος ο Κυριάκος Σερφιώτης! Που δεν ήταν κάποιος τυχαίος που απλά έγινε Δήμαρχος. Ήταν γιος του Καπετάν Αντώνη Σερφιώτη, διάσημου ωκεανοπόρου με δικό του καράβι που είχε φτάσει μέχρι το Μοντεβίδεο της Ουρουγουάης. Αλλά και ο Κυριάκος δεν υστέρησε σε τόλμη αφού έλαβε μέρος στο ναυτικό αγώνα κατά την διάρκεια της επανάστασης. Κι αυτός ο ναυμάχος, έφτασε να παρακαλεί θερμώς "προσπίπτων εδαφιαίως" στα πόδια του Βασιλιά για το καλό του Πειραιά! Έτσι όμως με τέτοιες προσωπικότητες όπως του Κυριάκου Σερφιώτη χτίστηκε το μέλλον της πόλης που έμελλε να γίνει λίγο αργότερα η Πρωτεύουσα της Ναυτιλίας και του Εμπορίου. 

Επόμενος Δήμαρχος Πειραιά ήταν ο Πέτρος Ομηρίδης Σκυλίτσης. O Σερφιώτης είχε όραμα για τον Πειραιά και η Ιστορία τον δικαίωσε, έστω κι αν οι μεταγενέστεροι Πειραιώτες τον γνωρίζουν μόνο από το όνομα μιας οδού και μιας πλατείας που υπάρχει σήμερα. 
 Έκτοτε δεκάδες δήμαρχοι πέρασαν από τον Πειραιά και το μόνο που άφησαν πίσω τους ήταν οικονομικά σκάνδαλα, διορισμούς "δικών τους" και κομματική πειθαρχία, σε βάρος της πόλης που τους ανέδειξε.

Το κληροδότημα του Σερφιώτη:

 Στις 10 Οκτωβρίου του 1905 έφτασε έγγραφο στο Υπουργείο Εξωτερικών ότι ο Αριστείδης Σερφιώτης (γιος του Κυριάκου) ο οποίος εργάζονταν στη Ρουμανία πέθανε και κατά εκτελώντας την επιθυμία του πατέρα του, κληροδοτεί στον Δήμο Πειραιώς το ποσό των 100.000 δραχμών, με τον όρο να προικοδοτούνται φτωχά κορίτσια της Υδραϊκής παροικίας, ενώ αφήνει και 5000 δραχμές στον Πειραϊκό Σύνδεσμο.
Άραγε  έγινε ποτέ αυτό;   

2 σχόλια:

maria είπε...

Κύριε Μίλεση ,σας ευχαριστώ από τα βάθη της καρδιάς μου!!!
Μάρη Σερφιώτη.

Stefanos Milesis είπε...

Αποτελεί τιμή μου η δική σας ευχαριστία

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"