Χατζηκυριάκειο Ορφανοτροφείο Θηλέων (Χατζηκυριάκειο ίδρυμα)





Του Στέφανου Μίλεση

Η ιστορία ξεκινά όταν το δημόσιο παραχωρεί έκταση στον Δήμο Πειραιά 200 στρεμμάτων στην τότε ονομαζόμενη Πειραϊκή χερσόνησο. Η παραχώρηση αυτή αναφέρεται στο ψήφισμα του Δημοτικού Συμβουλίου Πειραιώς της 13 Μαΐου 1888. Από αυτά τα 200 στρέμματα ένα μέρος δόθηκε στον Βασιλιά Γεώργιο Α΄ για την ανέγερση θερινών ανακτόρων. Εκεί θα χτιστεί αργότερα και το βασιλικό περίπτερο (παλατάκι), καθόσον παλάτι πραγματικό δεν χτίστηκε ποτέ, παρά μόνο στα σχέδια του Δανού Αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν.
Βασιλικό Περίπτερο (Παλατάκι) του Γεωργίου Α΄. Το θερινό παλάτι που ήταν να  χτιστεί έμεινε μόνο στα σχέδια του Δανού Αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν

Από αυτή λοιπόν την έκταση των 200 στρεμμάτων τα 35 στρέμματα δόθηκαν στον Ιωάννη Χατζηκυριακό για την ανέγερση Ορφανοτροφείου Θηλέων. Στην ίδια απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου αποφασίζεται επίσης και παραχώρηση δωρεάν εκ του Δημοτικού Υδραγωγείου με 15 δράμια ύδατος τον μήνα, αιωνίως.

Ο Ιωάννης Χατζηκυριακός (έμπορας από την Σμύρνη) ανιψιός της Ελένης Τζαννή, έχει πείσει στο μεταξύ την θεία του να ιδρύσει ένα Ορφανοτροφείο Αρρένων (το Τζάννειο) με σκοπό να ιδρύσει ο ίδιος ένα θηλέων. Την σκέψη του αυτή την αναφέρει άλλωστε ο ίδιος στην διαθήκη του. Το όνειρο αυτό δεν θα γίνονταν πραγματικότητα αν ο τότε Δήμαρχος Πειραιά Τρύφωνας Μουτζόπουλος δεν του παραχωρούσε την έκταση αυτή.

Ιωάννης και Μαριγώ Χατζηκυριακού

Οι εργασίες ξεκινούν για την ανέγερση των εγκαταστάσεων στις 30-4-1889 όταν η Βασίλισσα Όλγα τοποθετεί τον θεμέλιο λίθο και μαζί στα θεμέλια έναν αμφορέα που περιέχει έναν χρυσό σταυρό και όλα τα είδη των νομισμάτων του τότε Ελληνικού Βασιλείου.

Το 1896 εκτός του κεφαλαίου που ξοδεύει για την ανέγερση του κτηρίου αφήνει επιπρόσθετα και 1,5 εκατομ. χρυσές δραχμές περίπου μαζί με ομόλογα και άλλη ακίνητη περιουσία ως περιουσία του ιδρύματος.

ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ - ΤΟ ΟΡΦΑΝΟΤΡΟΦΕΙΟ ΧΑΤΖΗΚΥΡΙΑΚΟΥ / PIREE - ORPHELINAT

Εάν διαβάσει κανείς τόσο την διαθήκη του Χατζηκυριακού όσο και το καταστατικό λειτουργίας του ιδρύματος θα σταθεί σε ορισμένα σημεία που αξίζει να αναφερθούν. Το καταστατικό του ήταν ήδη έτοιμο και υπογράφτηκε από τον Γεώργιο Α΄στις 26 Δεκεμβρίου 1896 και ξεκινά με την αναφορά στην τοποθεσία
"Το υπέρ την Άλκιμον ακτήν του Πειραιώς ιδρυθέν κατάστημα...."

  • Αφήνει όρο να εισάγονται κατά προτίμηση 4 ορφανά κορίτσια από την ιδιαίτερη πατρίδα καταγωγής του την Σμύρνη και άλλα 4 από την Τρίπολη που ήταν η ιδιαίτερη πατρίδα της γυναίκας του Μαρίας  (Μαριγώ).

  • Επίσης αφήνει όρο για δέκα (10) χρόνια από την έναρξη λειτουργίας του, το ίδρυμα να μην δέχεται ορφανά κορίτσια από την Καλαμάτα για τον λόγο ότι ένας Καλαματιανός (πρόκειται για τον Σ. Εφέσιο) τον ταλαιπώρησε για μεγάλο χρονικό διάστημα με δικαστικούς αγώνες για μια μεσοτοιχία στο σπίτι του στην Αθήνα, με κίνδυνο της υγείας του, απογοήτευση και πικρία...μέχρι που έφθασε και στο σημείο να σταματήσει την ανέγερση του ιδρύματος και θα το έκανε αν δεν τον εμψύχωνε το Τρύφωνας Μουτζόπουλος.

  • Κάτι άλλο που αναφέρεται στο καταστατικό είναι επίσης ότι αποκλείει ως μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του ιδρύματος πρόσωπα που κατέχουν το αξίωμα του Δημάρχου ή του Βουλευτού με εξαίρεση μόνο του Τρύφωνα Μουτζόπουλου, επειδή όπως προαναφέραμε ήταν αυτός που μεσολάβησε ώστε να δοθούν τα 35 στρέμματα στην Πειραϊκή Χερσόνησο. 
Το Χατζηκυριάκειο ίδρυμα σήμερα

Ο Μουτσόπουλος λατρεύτηκε από τον Χατζηκυριακό όσο κανείς άλλος και ήταν και ο 1ος Πρόεδρος του Ιδρύματος. Το όνομα του δεσπόζει άλλωστε και στην μετόπη του ιδρύματος. Ακόμα και αυτό ο Χατζηκυριακός το είχε προβλέψει αφού στην διαθήκη του αναφέρει: "να τεθεί στην πρόσοψη η εξής επιγραφή Τρύφων Μουτζόπουλος Δήμαρχος Πειραιώς, ευεργέτης του ορφανοτροφείου"


  • Προβλέπει μια από τις αίθουσες του ιδρύματος (άρθρο 2) να προορίζεται για φιλοξενία της Βασιλικής Οικογένειας αφενός για να έχουν ευχάριστη διαμονή όταν επισκέπτονται το ίδρυμα, αφετέρου διότι εδέχθησαν την ίδρυση Ορφανοτροφείου πλησίον του Βασιλικού περιπτέρου τους.
Η εσωτερική αυλή με τις καμάρες του κτηρίου

Το 1898 τόσο ο Ιωάννης όσο και η Μαρία (Μαριγώ) Χατζηκυριακού πεθαίνουν έχοντας δει μεν το κτήριο έτοιμο, αλλά όχι τα επίσημα εγκαίνιά του. Και οι δύο βρίσκονται θαμμένοι στον προαύλιο χώρο του ιδρύματος.
Ο πρώτος πρόεδρος του Ιδρύματος Τρύφωνας Μουτζόπουλος τελεί Μνημόσυνο για τους ευεργέτες ιδρυτές Ιωάννη και Μαριγώ Χατζηκυριακού. Σαν Δήμαρχος μεσολάβησε για την παραχώρηση έκτασης 35 στρεμμάτων στον Χατζηκυριακό και ο μεγάλος ευεργέτης δεν τον ξέχασε ποτέ (ΣΚΡΙΠ 1901)

Το 1903 το Ίδρυμα ξεκινά την λειτουργία του έχοντας κοστίσει 550.000 δραχμές, ενώ είχε σχεδόν τελειώσει και ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου που υπάρχει μέχρι σήμερα στον προαύλιο χώρο του.

Η πρώτη εισαγωγή κοριτσιού ήταν αυτή της Βιργινίας Βουρβουμάκη από την Κρήτη (9 ετών) ενώ το 1903 εγγράφονται ήδη 55 κορίτσια από όλη την Ελλάδα (πλην Καλαμάτας).

Στις 19 Ιανουαρίου 1904 γίνονται τα επίσημα εγκαίνια πάλι από την Βασίλισσα Όλγα. Συνεπώς το ίδρυμα έχει ξεκινήσει την λειτουργία του πριν από τα εγκαίνιά του.

Το 1906 φεύγει από την ζωή ο Μέγας Ευεργέτης, συμπαραστάτης και πρώτος πρόεδρος του Ιδρύματος Τρύφων Μουτζόπουλος

Το ίδρυμα ανταποδίδει τιμές στον Τρύφωνα Μουτζόπουλο όταν το 1906 πεθαίνει. Οι πανελλήνιοι ευεργέτες τιμούν τον ευεργέτη του Ιδρύματος 

Το 1912-13 (εποχή βαλκανικών πολέμων) τα κορίτσια του ιδρύματος μεταφέρονται στην Σχολή Ναυτικών Δοκίμων και αργότερα στην Έπαυλη του Σκουλούδη (στην θέση που σήμερα βρίσκεται το Αντικαρκινικό Νοσοκομείο Μεταξά) γιατί το κτήριο επιτάσσεται ως νοσοκομείο, λόγω του μεγάλου αριθμού κλινών που διέθετε καθώς και των εγκαταστάσεων.

Α΄ Στρατιωτικό Νοσοκομείο Πειραιώς (Χατζηκυριάκειον)

Το 1922 το κτήριο επιτάσσεται πάλι ως νοσοκομείο μέχρι και το 1925.
Σε όλες τις πολεμικές περιπέτειες του Έθνους το Χατζηκυριάκειο επιτάσσονταν ως Νοσοκομείο
Το 1940 εκ νέου επιτάσσεται ως νοσοκομείο με 145 κλίνες. Χαρακτηριστικό είναι ότι αυτή η επίταξη είχε προετοιμαστεί από πριν και έγινε την ίδια μέρα κήρυξης του πολέμου (28 Οκτωβρίου) Τα κορίτσια μεταφέρονται στις εξοχές του ΠΙΚΠΑ Βούλας και αργότερα σε κτήριο επί της οδού Γ. Κρέμου 135 στην Καλλιθέα.

Το 1942 οι Γερμανοί χρησιμοποιούν τις εγκαταστάσεις και το 1944-45 το ίδιο πράττουν οι Άγγλοι. Μεγάλη επιτυχία κατά την διάρκεια των μαύρων χρόνων της κατοχής ήταν ότι ούτε ένα παιδί του ιδρύματος δεν έχασε την ζωή του από την πείνα.

Στο μεταξύ το 1945 τα κορίτσια του ιδρύματος από την Καλλιθέα διαμένουν σε κτήριο πλησίον της Πλατείας Αλεξάνδρας, στην οδό Σανταρόζα 4 και παραμένουν εκεί για 14 χρόνια (έως το 1959). Οι παλαιοί κάτοικοι στην Πλατεία Αλεξάνδρας θυμούνται ακόμα τα κορίτσια του ιδρύματος να κάνουν τις αθλοπαιδιές τους στον χώρο πίσω από το Ναό της Αγίας Αικατερίνης και στην Πλατεία. Σήμερα στην Σανταρόζα 4 στεγάζεται το 28ο Δημοτικό Σχολείο Πειραιά. 
Το 28ο Δημοτικό Σχολείο Πειραιά. Στον ίδιο χώρο στεγάστηκαν τα κορίτσια του Ιδρύματος για 14 χρόνια (φωτο από ιστοσελίδα του 28ου Δ.Σ. Πειραιά)

Μέχρι το 1959 οι εγκαταστάσεις του Χατζηκυριάκειου παρέμειναν επιταγμένες (αν και ο πόλεμος είχε τελειώσει) ως Κέντρο Προσφύγων της ΟΥΝΡΑ. Αυτή είναι η πρώτη φορά που το κτήριο επιτάσσεται όχι για πολεμικό σκοπό. Σε αυτό στεγάζονται μερικοί Έλληνες από την Αίγυπτο, Σέρβοι, Αλβανοί, Ούγγροι, Πολωνοί, συνολικά 172 πρόσφυγες κυρίως αλλοδαποί. Το Γενικό Επιτελείο Στρατού προτείνει την εγκατάσταση των κοριτσιών για μια φορά ακόμα στην Έπαυλη Σκουλούδη στην Φρεαττύδα αλλά το Υπουργείο Παιδεία αρνείται γιατί θέλει να στεγάσει εκεί το Υδροβιολογικό Ινστιτούτο (!!!) 

Υπογραφή Σύμβασης με ΟΥΝΡΑ 1945

Τα κορίτσια το 1959 επιστρέφουν μετά από πολλά χρόνια απουσίας στις εγκαταστάσεις του ιδρύματος το οποίο βρίσκεται όμως σε άθλια κατάσταση.  

Το Χατζηκυριάκειο την δεκαετία του '70

Συνοικία Χατζηκυριάκειο:

Μια ολόκληρη συνοικία οικοδομήθηκε πέριξ του Ιδρύματος, εκεί που κάποτε βρίσκονταν η έρημη πειραϊκή χερσόνησος. Οι πρώτοι οικιστές πέριξ του ιδρύματος κάνουν την εμφάνισή τους το 1914-1915 και είναι Δωδεκανήσιοι κυρίως από την Σύμη, Ρόδο, Κάρπαθο και Καστελόριζο μετά την κατοχή των νησιών τους από τους Ιταλούς. Η περιοχή θα μετατραπεί όμως σε πολυάριθμη συνοικία (όπως και πολλές άλλες περιοχές στον Πειραιά), μετά την καταστροφή του '22. Προς τιμή του πανελλήνιου αυτού ευεργέτη και της συζύγου του, δύο Λεωφόροι σήμερα φέρουν τα ονόματά τους. Η Λεωφόρος Ιωάννη Χατζηκυριακού και η έτερη Λεωφόρος Μαρίας Χατζηκυριακού (οδός Χατζηκυριακείου παλαιότερα)

Πηγές: 

"Περί εγκρίσεως καταστατικού του Εν Πειραιεί Ορφανοτροφείου Θηλέων υπό την επωνυμία Ορφανοτροφείον Θηλέων Ιωάννου και Μαριγούς Χατζηκυριακού" Γεώργιος Α΄ 26/12/1896

Δημόσια Διαθήκη του Ιωάννου Χατζηκυριακού (αριθμ. 28566) συμβολαιογράφου Παππαδιαμαντόπουλου 19 Ιουλίου 1896

Πρόσθετη Πράξη επί της Διαθήκης (Κωδίκελλος) (αριθμ. 9009) συμβολαιογράφου Τσόχα της 28ης Ιουλίου 1898

Βασιλικό Διάταγμα εγκρίσεως συστάσεως ιδρύματος (Β.Δ. 9/12.6.1889)

Ψήφισμα Δημοτικού Συμβουλίου Πειραιώς 13ης Μαίου 1888 (με την υπ΄ αριθ. 153 πράξις αυτού)

Χατζηκυριάκειο του Γιάννη Χατζημανωλάκη

Εφημερίδες ΕΜΠΡΟΣ και ΣΚΡΙΠ

Ιστοσελίδα 28ου Δημοτικού Σχολείου Πειραιά (http://28dim-peiraia.att.sch.gr/autosch/joomla15/)

  

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"