Η ιστορία των αρχαίων τειχών του Πειραιά



Της Νανάς Ιωαννίδου

Ο Θεμιστοκλής ήταν ο πρώτος που προείδε την εξαιρετική θέση του Πειραιά με τα τρία φυσικά λιμάνια του, που θα έπαιζαν σπουδαίο ρόλο στην ανάπτυξη του εμπορίου και στη ναυτική παντοδυναμία των Αθηναίων στη Μεσόγειο. Όταν το 493 π.χ. ανέλαβε άρχων, άρχισε τα πρώτα λιμενικά και οχυρωματικά έργα. Λίγο αργότερα τα σταμάτησε με αφορμή την επιδρομή των Περσών Δάτι και Αρταφέρνη. Μετά τη νίκη των Αθηναίων στον Μαραθώνα το 490 π.χ. προβλέποντας νέα κάθοδο των Περσών, έδωσε προτεραιότητα στη ναυπήγηση πολεμικών πλοίων, όπου όπως είναι γνωστό με τον στόλο αυτό κατανίκησε τους Πέρσες στη ναυμαχία της Σαλαμίνας το 480 π.χ.

Ακολουθεί η μάχη των Πλαταιών όπου ξανανικούν τους Πέρσες. Τότε για πρώτη φορά ο Πειραιάς αποκτά τείχη και όπως γράφει ο Θουκιδίδης είχαν μήκος 11 χλμ. 


Αργότερα αναλαμβάνει ο Κίμωνας και άρχισε να κτίζει, θέλοντας να προστατεύσει ακόμα περισσότερο τα λιμάνια και την Αθήνα, άλλα δύο τείχη, το λεγόμενο βόρειο και Φαληρικό. Δεν πρόλαβε όμως με τον οστρακισμό του και αναλαμβάνει ο Περικλής. 
Αυτό ο μεγάλος άνδρας αφού στόλισε την Αθήνα με μνημεία όπως την Ακρόπολη, θέλησε να παρουσιάσει κάτι ανάλογο και στον Πειραιά. Αναθέτει στον αρχιτέκτονα της εποχής τον Ιππόδαμο από την Μίλητο, τον σχεδιασμό της πόλης του Πειραιά. Παράλληλα αρχίζει την ολοκλήρωση των μισοτελειωμένων τειχών του Κίμωνα. Έκρινε όμως αναγκαίο να κτίσει κι άλλο τείχος το νότιο το οποίο έβαινε παράλληλα με το βόρειο. Αυτά ξεκινούσαν απο το λιμάνι και τελείωναν στην Αθήνα και ονομάζονταν Μακρά Τείχη. Τα οποία μέχρι σήμερα έρχονται στο φως και υπάρχουν μεγάλα τμήματα αυτών. Ο Πλούταρχος μας πληροφορεί ότι ο εργολάβος ήταν ο Καλλικράτης, ο συνεργάτης του Ικτίνου στην κατασκευή του Παρθενώνα.




Με την έναρξη του Πελοποννησιακού πολέμου μεγάλα δεινά υπήρξαν και για τις δύο πόλεις Αθήνα και Πειραιά το 431 π.χ. Ο λαός κλεισμένος μέσα στα τείχη μαστιζόταν από πείνα και θανατηφόρες ασθένειες. Ύστερα από μακρά πολιορκία του Πειραιά, το τέλος το έδωσε η πανωλεθρία του Αθηναϊκού στόλου στους Αιγός ποταμούς (Δαρδανέλια) μεταξύ δε των όρων που επεβλήθησαν στους Αθηναίους ήταν η κατεδάφιση όλων των οχυρών και πολεμικών εγκαταστάσεων. Ο στρατηγός των Αθηναίων Κόνων δεν γύρισε παρά μόνο έπειτα από δέκα χρόνια για να πάρει τη νίκη.



Το 394 π.χ. μετά την ήττα πλέον των Λακεδαιμονίων στη ναυμαχία της Κνίδου (πόλη της Ιωνίας, αρχαίας Καρίας), ο νικητής πλέον ναύαρχος Κόνων φθάνει στον Πειραιά με 80 πλοία και άφθονα χρήματα με τα οποία κατασκεύασε άλλα μεγαλύτερα τείχη που περιέκλειαν ολόκληρη την Πειραϊκή Χερσόνησο, όπου μέχρι σήμερα βλέπουμε σποραδικά στην ακτή κατά μήκος της Πειραϊκής και λέγονται τα τείχη του Κόνωνος. Επισκεύασε δε και τα Μακρά Τείχη και στόλισε τον Πειραιά με διάφορα μνημεία όπως ήταν ο ναός της Αφροδίτης Ευπλοίας, για να τιμήσει τους θεούς που του χάρισαν τη νίκη. Τελικά με την κάθοδο των Ρωμαίων, το τείχος του Κόνωνα, τα Μακρά Τείχη, οι Στοές, οι Νεώσοικοι, η Σκευοθήκη του Φίλωνα και ο Ναοί κατεδαφίστηκαν από το νικητή Στρατηγό Σύλλα και ποτέ δεν επανήλθε η ακμάζουσα ναυτική πολιτεία και......το ταξίδι της ιστορίας....συνεχίζεται!!  

Πηγές:
Λεύκωμα της Εταιρείας, Αλέξανδρος Γ. Τσιβλιρής και Υιοί
Επιμέλεια Κειμένου: Προδρ. Ματζαρόγλου
Επεξεργασία για το Πειραιόραμα: Νανά Ιωαννίδου
Φωτογραφίες της Γερμανικής Αρχαιολογικής Σχολή Αθηνών

Το Αρχοντικό του Σταθμού Νέου Φαλήρου (Βλάγκαλη)



Το 1907 ο Αλέξανδρος Βλάγκαλης που διατελούσε τότε Γενικός Διευθυντής των Σιδηροδρόμων Αθηνών - Πειραιώς, κτίζει κοντά στον Σταθμό του Νέου Φαλήρου ένα Μέγαρο που δεσπόζει στην περιοχή με τον όγκο του. Ο Βλάγκαλης αν και γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη (το 1873) μόλις ενός έτους καταφθάνει στον Πειραιά (το 1874) υπό την κηδεμονία του θείου του μηχανικού και επιχειρηματία Νικολάου Βλάγκαλη. Συνεπώς ο Αλέξανδρος Βλάγκαλης ζούσε στον Πειραιά πολύ πριν την επιλογή του Νέου Φαλήρου για την ανέγερση της οικίας του. Σπούδασε  Μηχανικός - Συγκοινωνιολόγος στην Ελβετία (στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης). Αργότερα τον συναντούμε και Πρόεδρο των Διοικητικών Συμβουλίων ΣΕΚ και ΣΠΑΠ αλλά και της Ηλεκτρικής Εταιρείας Αθηνών - Πειραιώς, του Ερυθρού Σταυρού και άλλων Ιδρυμάτων.  

Προορισμός αυτού του Μεγάρου είναι η στέγαση της οικογενείας του Βλάγκαλη όσο αφορά τον πρώτο όροφο, ενώ στο ισόγειο λειτουργεί αίθουσα αναμονής των επιβατών του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου, εκδοτήριο εισιτηρίων και το γραφείο του σταθμάρχη του Νέου Φαλήρου. Ήταν ένα από τα πρώτα σπίτια στην Ελλάδα που ηλεκτροδοτήθηκε αφού τόσο οι Σιδηρόδρομοι όσο και η Αθήνα χρωστούν την ηλεκτροδότησή τους στον καινοτόμο αυτό θιασώτη του ηλεκτρισμού.

Το αρχοντικό Αλεξάνδρου Βλάγκαλη δεσπόζει μέσα στον Σταθμό του Νέου Φαλήρου

Η εγκατάσταση αυτή λειτούργησε στον σταθμό του Νέου Φαλήρου μέχρι και το 1930 που οι γραμμές μετακινήθηκαν και το ισόγειο του αρχοντικού δεν μπορούσε να χρησιμοποιηθεί πλέον για εκδοτήρια εισιτηρίων και χώρος αναμονής των επιβατών.

Ωστόσο η οικογένεια Βάγκαλη περέμεινε σε αυτό χρησιμοποιώντας το εξ΄ ολοκλήρου ως κατοικία μέχρι και το 1940. Έκτοτε το κτήριο άλλαξε χρήσεις, ως κατάλυμα του Προσωπικού της Εταιρείας Ηλεκτρικών Σιδηροδρόμων και αργότερα ως Παιδικός Σταθμός ΕΗΣ, Προμηθευτικός Συνεταιρισμός ΕΗΣ, Ιατρεία ΕΗΣ.

Η οικογένεια μετά το 1940 μετακομίζει στην Αθήνα οριστικά όπου στις 23 Μαΐου 1955 ο Αλέξανδρος Βάγκαλης πεθαίνει αφήνοντας πίσω του ένα αξιοσημείωτο έργο, ενώ μεταξύ άλλων είχε προσφέρει τις υπηρεσίες του και στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ως Αξιωματικός. 

Αλέξανδρος Βλάγκαλης

Το αρχοντικό Βλάγκαλη παρέμεινε ακέραιο στην πάροδο του χρόνου, διεσώθει από βομβαρδισμούς, κατοχή και εμφύλιο και κατεδαφίστηκε επί επταετίας μαζί με μια σειρά άλλων ιστορικών κτηρίων σε Πειραιά και Νέο Φάληρο, προκειμένου να υλοποιηθεί το σχέδιο εκμοντερνισμού του Πειραιά που είχε εκπονηθεί.

Σπάνια φωτογραφία στην οποία φαίνεται το αρχοντικό Βλάγκαλη τα τελευταία χρόνια της παρουσίας του στο Νέο Φάληρο. Μπροστά του στημένο ένα παράπηγμα στο οποίο γίνονται εργασίες για διάνοιξη υπόγειας διάβασης προς το Στάδιο Καραϊσκάκη

Ο φόβος του ηλεκτρικού στον σιδηρόδρομο:

Όταν ο Βλάγκαλης ανέλαβε την ηλεκτροκίνηση του Σιδηροδρόμου οι περισσότεροι μέχρι εκείνη την στιγμή επιβάτες ήταν αντίθετοι με αυτή την ιδέα. Φοβόντουσαν ότι ο ηλεκτρισμός θα τους κάψει!!! Υπήρχε μάλιστα και η φήμη ότι η εταιρεία σιδηροδρόμων είχε συστήσει ειδικά συνεργεία που μάζευαν τα θύματα του ηλεκτρισμού από τον σιδηρόδρομο!!!
Η φήμη αυτή οδήγησε τον Αλέξανδρο Βλάγκαλη με την γυναίκα του Ραλλού Βλάγκαλη κάθε απόγευμα να δίνουν το παράδειγμα, κάνοντας συνεχώς οι ίδιοι τις διαδρομές Αθήνα - Πειραιά και αντίστροφα. Κάποτε όταν αποφασίστηκε να γίνει η μετατροπή του ρεύματος σε τριφασικό, κόσμος μαζεύτηκε με μαύρες σημαίες έξω από την οικία του Βλάγκαλη για να διαμαρτυρηθεί φωνάζοντας "Θα μας σκοτώσετε" !! 

Ο Παλαιός σταθμός του Νέου Φαλήρου σε φωτογραφία εφημερίδας. Τα τρένα στάθμευαν μπροστά από το Αρχοντικό του Βλάγκαλη. Αριστερά ο μαύρος όγκος που κυριαρχεί είναι ένα τρένο σταθμευμένο και δεξιά το Μέγαρο Βλάγκαλη. Στο βάθος το ξενοδοχείο του Μιχ. Ρούσσου

Ούτε ένας σταθμός με το όνομά του:

Για πολλά χρόνια η Ηλεκτρική Εταιρεία Αθηνών - Πειραιώς είχε καθιερώσει βραβείο στην μνήμη του Αλέξανδρου Βλάγκαλη για την συγγραφή μελετών με θέμα πάντα την ηλεκτρική ενέργεια. Θα πρέπει να τονίσουμε ότι ο Αλέξανδρος Βλάγκαλης θεωρείται ο πατέρας της ηλεκτροκίνησης των Σιδηροδρόμων Αθηνών - Πειραιώς αρχικά και του εξηλεκτρισμού όλης της Αττικής αργότερα. Αξιοσημείωτο το γεγονός πως κάποτε αποφασίστηκε ο Σταθμός Νέου Φαλήρου να λάβει το όνομα "Αλέξανδρος Βλάγκαλης". Πολλά για τον ίδιο και το έργο του μπορείτε να διαβάσετε εδώ.
Τέλος αξίζει να αναφερθεί πως το όραμα του Αλεξάνδρου Βλάγκαλη ήταν η δημιουργία ΜΕΤΡΟ στην Αθήνα και στον Πειραιά.

Πηγές:
Εφημερίδες ΣΚΡΙΠ, ΕΜΠΡΟΣ, ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
Εφημερίδες ΣΦΑΙΡΑ, ΣΗΜΑΙΑ
Ημερολόγιο 2013 "Σωματείο Εργαζομένων ΗΣΑΠ"
Μαρτυρία Ιωάννη Λειβαδάρου, Συνταξιούχου ΕΗΣ

Κινηματοθέατρο Παλλάς Πειραιώς

Το Μέγαρο του Κινηματοθεάτρου ΠΑΛΛΑΣ στο Πασαλιμάνι, ιδιοκτησία του Ταμείου Πρόνοιας Αξιωματικών Εμπορικού Ναυτικού 

Γράφει ο Στέφανος Μίλεσης

Ένας μοναδικός και ακούραστος θεατρικός επιχειρηματίας ο Αντώνης Ζερβός που είχε κάνει ήδη αισθητή την παρουσία του στην Αθήνα με την δημιουργία σειράς κινηματογραφικών θερινών και χειμερινών αιθουσών την δεκαετία του '30 όπως η Όασις, Έσπερος, Ίρις κάνει την εμφανισή του το 1935 στα κινηματογραφικά δρώμενα του Πειραιά. 

Έχοντας δημιουργήσει την εταιρεία "Κινηματογραφικών Επιχειρήσεων Ζερβός", συμβάλει στην δημιουργία του Μεγάρου που θα λάβει την ονομασία "Παλλάς" εξαιτίας της πολυτέλειας που διαθέτει. Την μελέτη και σχεδίαση του "Παλλάς" είχε αναλάβει ο Πολιτικός Μηχανικός και Αρχιτέκτονας Ανδριανός Δημ. Λαζαρίμος, Πειραιώτης με γραφεία στην οδό Φίλωνος 88 στον Πειραιά, για λογαριασμό του Ταμείου Πρόνοιας Αξιωματικών Εμπορικού Ναυτικού που είναι και ο ιδιοκτήτης του Μεγάρου μέχρι και σήμερα.
Ο Κινηματογράφος ΠΑΛΛΑΣ Πειραιώς


Το Κινηματοθέατρο Παλλάς, που βρίσκεται στο Πασαλιμάνι, επί της Λεωφόρου Γρηγορίου Λαμπράκη 152 - 154 (Βασιλίσσης Σοφίας παλαιότερα), πραγματικά αποτελούσε ένα παλάτι όταν κατασκευάστηκε. Σύμφωνα με τον αρχικό του σχεδιασμό στο ευρύχωρο σαλόνι του είχαν αναπτυχθεί 1.250 καθίσματα τοποθετημένα κατά τέτοιο τρόπο ώστε να είναι εξασφαλισμένη η πλήρης ορατότητα της σκηνής.  Ανάμεσά τους υπήρχε διάδρομος πλάτους δύο μέτρων ενώ το σαλόνι διέθετε εγκατάσταση καλοριφέρ. Για την περίοδο του θέρους η χειμερινή του αίθουσα διέθετε τέσσερα μηχανήματα εξαερισμού ενώ ο τοίχος της αίθουσας ήταν επενδεδυμένος με ύφασμα για την εξασφάλιση καλύτερης απόδοσης του ήχου. Εκτός της αίθουσας της πλατείας το "ΠΑΛΛΑΣ" διέθεται και θεωρεία ντυμένα με βελούδο. Στο πίσω μέρος υπήρχαν τέσσερα θεωρεία ΛΟΥΞ στο οποίο η παραμονή ήταν μαγευτική. Διέθετε μηχανήματα προβολής Ουέστερν Ελέκτρικ που διέθεταν μόνο οι αίθουσες "Παλλάς", "Σπλέντιτ", "Πάνθεον" και "Αττικόν" στην Αθήνα.
Επειδή ο Ζερβός προόριζε το "Παλλάς" και για θέατρο, από κατασκευής διέθετε μεγάλη σκηνή και καμαρίνια.

Αναγγελία στον ημερήσιο Πειραϊκό τύπο της έναρξης του Κινηματογράφου Παλλάς
Στους κινηματογράφους ΚΑΠΙΤΟΛ (Πασαλιμάνι), ΧΑΪ ΛΑΪΦ (Πλατεία Κοραή) και ΣΠΛΕΝΤΙΤ (Πασαλιμάνι) προστέθηκε από την ημέρα Πέμπτη 19 Δεκεμβρίου 1935 και ο κινηματογράφος ΠΑΛΛΑΣ

Τα εγκαίνια του κινηματοθεάτρου "Παλλάς" έγιναν στις 19 Δεκεμβρίου 1935 ημέρα Πέμπτη. Όμως η πρεμιέρα ταινίας έγινε δύο μέρες αργότερα, στις 21 Δεκεμβρίου 1935 ημέρα Σάββατο, με την προβολή της μουσικής ταινίας "Ρωμάνς". Ο Ζερβός επέλεξε η πρεμιέρα να γίνει με μουσική ταινία ώστε να προκαλέσει τον εντυπωσιασμό των θεατών από την ποιότητα του ήχου. Ακολούθησαν οι ταινίες "Εστεμμένοι Είλωτες" και "Μονάχη στην ζωή" με την Σίρλεϋ Τέμπλ ενώ για τον Ιανουάριο του 1936 είχαν προγραμματισθεί οι ταινίες "Χέρμαν και Δωροθέα" που ήταν ένα δραματικό αριστούργημα του Γκαίτε και η επιτυχία "Βικτώρια". Η έκδοση του εισιτηρίου περιελάμβανε και την δωρεάν παρακολούθηση ειδήσεων στα Ελληνικά από τις ειδήσεις του πρακτορείου Φοξ Νιούζ. Στην γκάμα ταινιών βρίσκονταν και επιλογές από την ΟΥΦΑ (το αντίστοιχο γερμανικό χόλιγουντ) που μεσουρανούσε την εποχή εκείνη και που αργότερα έγινε αποτελεσματικό εργαλείο προπαγάνδας στα χέρια των Γερμανών Ναζί. 

Η πρώτη ταινία που προβλήθηκε στον κινηματογράφο ΠΑΛΛΑΣ Πειραιώς, Σάββατο 21 Δεκεμβρίου 1935

Έναρξις Σάββατο 6 μ.μ.

Στις 15 Ιουνίου του 1937 τελέστηκαν και τα εγκαίνια του θερινού του κινηματογράφου σε ξεχωριστή τελετή. Εκείνη την μέρα ανέβηκε ως πρώτη παράσταση το έργο "Η Μπαλάντα". Όμως εντύπωση στους Πειραιώτες έκανε η χωρητικότητα της ταράτσας στην οποία είχαν αναπτυχθεί 2.500 κινητά καθίσματα!!

Εκτός της απίστευτης θέας που απολάμβανε κάποιος από την ταράτσα του θερινού "Παλλάς" οι Πειραιώτες ανέρχονταν σε αυτήν με ανελκυστήρα που οδηγούσε κατευθείας εκεί !!!

Ο πυρετός για το νέο Πειραϊκό απόκτημα όμως δεν κράτησε για πολύ αφού ο Πειραιάς τον Ιανουάριο του 1936 μπήκε σε προεκλογική περίοδο με 117 συνδυασμούς να βρίσκονται στις κάλπες !!! Τον Ιανουάριο του 1936 μπροστά από το ΠΑΛΛΑΣ στην Πλατεία Κανάρη γιορτάζονται με καθυστέρηση από τον Δήμο Πειραιώς τα 100 χρόνια της πόλης (1835 - 1935). Μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1936 ο κόσμος που σπεύδει να παρακολουθήσει ταινία στο Παλλάς είναι τόσος που όλες οι ταράτσες του Πειραιά φιλοξενούν υπαίθριους κινηματογράφους, ενώ τον Οκτώβριο θα ανοίξουν στον Πειραιά τέσσερις νέοι κινηματογράφοι και είναι τόσοι πολλοί....που εντός δέκα ημερών θα αναστείλλουν την λειτουργία τους παλαιοί και νεοί κινηματογράφοι ελλείψει θεατών!!!

Δεν ήταν τυχαίο λοιπόν που το Παλλάς κατά την διάρκεια της κατοχής επιτάχθηκε από τους Γερμανούς και έγινε SOLDATEN KINO δηλαδή Κινηματογράφος των Γερμανών στρατιωτών. Ήταν ο καλύτερος κινηματογράφος στον Πειραιά μέχρι εκείνη την εποχή. 

Το Παλλάς κατοχικά και εμφυλιακά επιβίωσε, ταυτίστηκε με την πολιτιστική ιστορία του Πειραιά και συνέχισε απρόσκοπτα την λειτουργία του μέχρι το 1989 που έκλεισε όπως και οι περισσότεροι κινηματογράφοι του Πειραιά. Πολλοί ακόμα Πειραιώτες θυμούνται το ζαχαροπλαστείο του Θεοδόση Καλλονά που λειτουργούσε στο ισόγειο του κτηρίου ενώ περισσότεροι το κυλικείο του κινηματογράφου με τους υπέροχους λουκουμάδες!!!

Στην συνέχεια σύμφωνα με το ήθος της νέας εποχής το θερινό μετατράπηκε σε Disco - Pub με την επωνυμία Crystal Pallas.

 Αργότερα ο ισόγειος χώρος του συνολικής επιφάνειας 353,50 τ.μ. (ισόγειο 328 τ.μ. και πατάρι 25 τ.μ.) μετατράπηκε σε χώρο του γνωστού ταχυφαγείου Goody's.

Ο θερινός κινηματογράφος του Παλλάς στις 4 Αυγούστου 2002 (ημέρα Κυριακή) έκανε εγκαίνια με την επωνυμία Village Cool αλλά δεν διατηρήθηκε αφού ίδιος κινηματογράφος δημιουργήθηκε μέσα στο ομώνυμο συγκρότημα στην Θηβών. Την περίοδο εκείνη στον θερινό κινηματογράφο είχαν αναπτυχθεί 328 θέσεις.

Σήμερα το κτήριο έχει μετατραπεί σε μονάδα των πολυκαταστημάτων με την επωνυμία Public ενώ παράλληλα η ιστορική αίθουσα του κινηματογράφου αξιοποιείται από το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας αφού εκεί στεγάζεται το Ινστιτούτο Ιστορίας Ναυτιλίας και Λιμενικού Σώματος (ΙΙΝΛΣ), γνωστή στους Πειραιώτες ως Μουσείο ΥΕΝ. 
Εκεί εκτίθονται έργα μεταξύ άλλων και του θαλασσογράφου - καραβογράφου Αντώνη Μιλάνου. Πριν από την αξιοποίηση του χώρου αυτού ως Μουσείο, λειτουργούσε αίθουσα γενικών εξετάσεων για τα στελέχη του ΥΕΝ.

Αν υπήρχε ο παραμικρός σεβασμός προς την ιστορία του Πειραιά και του κτηρίου θα έπρεπε ανεξάρτητα από τον εκμεταλλευτή, εταιρεία ή ιδιώτη, οποιαδήποτε ονομασία να φέρει παράλληλα και την αρχική του ονομασία ΠΑΛΛΑΣ ώστε να συμβάλλει στην διατήρηση της ιστορικής μνήμης στον Πειραιά.


Πρόγραμμα Κινηματογράφου Παλλάς

Τις Κυριακές η σκηνή διατίθονταν σε θεατρικά σχήματα για παραστάσεις. 

Η Εξέδρα του Νέου Φαλήρου.

Η Εβδομήντα μέτρων εξέδρα Νέου Φαλήρου


του Στέφανου Μίλεση

Το 1891 η Εταιρεία Σιδηροδρόμων Αθηνών Πειραιώς, ανέλαβε την κατασκευή μια μεγάλης σε μήκος εξέδρας στην παραλία του Νέου Φαλήρου. Η κατασκευή της κόστισε τεράστιο ποσό για την εποχή εκείνη, περίπου 60.000 δραχμές διότι ήταν εξ ολοκλήρου κατασκευασμένη από σίδηρο χωρίς να γνωρίζει κάποιος την χρησιμότητά της ή την αφορμή για την κατασκευή της.
Μάλιστα το τεχνικό αυτό έργο το είχε αναλάβει η γνωστή εταιρεία " Ήφαιστος " των Τζων Μακ Δούαλ και Βαρβούρ.

ΤΖΩΝ ΜΑΚ ΔΟΥΑΛ (ΗΦΑΙΣΤΟΣ)

Κάτοικοι της περιοχής του Νέου Φαλήρου, ευχαριστημένοι με το έργο αυτό, πίστευαν ότι είχε κατασκευαστεί "δια λόγους περιπάτου και αναψυχής", άλλοι πίστευαν ότι χρησίμευε ως αποβάθρα πλοίων, αφού από την κατασκευή της και μετά, δεν ήταν λίγες οι φορές που ιστορικές στιγμές ταυτίστηκαν με την άφιξη ή την αναχώρηση Βασιλέων, Πρωθυπουργών και Προέδρων σε αυτήν ακριβώς την προβλήτα. Κορυφαία στιγμή η άφιξη του Βασιλιά Κωνσταντίνου το 1913 μετά το πέρας των νικηφόρων Βαλκανικών Πολέμων.

Η Βασίλισσα Σοφία και το Υπουργικό Συμβούλιο στην Εξέδρα του Νέου Φαλήρου. Ο Βαλκανικός Πόλεμος τελείωσε και πανηγυρική τελετή πραγματοποιείται κατά την άφιξη του Βασιλιά Κωνσταντίνου στο Νέο Φάληρο. Στην φωτογραφία δεξιά πρόσκοποι αποδίδουν τιμές

Η μακρόστενη αυτή εξέδρα θα εμπλουτισθεί μάλιστα εκατέρωθεν και από μπανιέρες (λουτρά) ανδρών και γυναικών προσδίδοντας ιδιαίτερο ύψος στην κατασκευή αφού κατά μήκος υπήρχαν περίτεχνα παγκάκια. Η όλη κατασκευή τελείωνε υπερυψωμένη για να βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο με τις κουπαστές των πλοίων, ενώ η μακρόστενη πλατφόρμα στο τέλος της δημιουργούσε "Τ" για την διευκόλυνση της επιβίβασης - αποβίβασης.

Η Εξέδρα του Νέου Φαλήρου που κατασκευάστηκε για σκοπούς ανταγωνισμού αλλά η τύχη ήθελε να την ταυτίσει με κορυφαίες Εθνικές στιγμές
Ωστόσο η αλήθεια για την υπερδάπανη αυτή κατασκευή βρίσκεται αλλού. Λίγο πριν το 1891 η Εταιρεία Τροχιοδρόμων που ήταν υπεύθυνη για την λειτουργία των Τραμ, ήθελε να ενώσει δύο διαφορετικές γραμμές που ήταν τερματικές στο Νέο Φάληρο. Την γραμμή Αθήνα - Νέο Φάληρο με αυτή Πειραιάς - Νέο Φάληρο. Όμως το παράξενο ήταν, ότι αυτές οι γραμμές δεν ενώνονταν. Το τέρμα της γραμμής Πειραιώς απείχε από το τέρμα της γραμμής Αθηνών. Ο χώρος όμως που υπήρχε ενδιάμεσα ανήκε στην Εταιρεία Σιδηροδρόμων Αθηνών - Πειραιώς που φυσικά δεν τον παραχωρούσε για χάρη μιας ανταγωνίστριας όπως ήταν η Εταιρεία Τροχιοδρόμων. Τότε η δεύτερη εκπόνησε σχέδιο να περάσει την γραμμή της από την θάλασσα και να πετύχει την ένωση των δρομολογίων της. Μόλις πληροφορήθηκε την δια θαλάσσης σύζευξη η Εταιρεία Σιδηροδρόμων αποφάσισε να κατασκευάσει μια μεγάλου μήκους εξέδρα ώστε να παρεμποδίσει οιανδήποτε απόπειρα θαλάσσιας σύζευξης από την Εταιρεία Τροχιοδρόμων, όπως και έγινε !!! 

Η εξέδρα μήκους 70 περίπου μέτρων ήταν πραγματικότητα. Φυσικά το έργο αυτό εντάχθηκε στο σύνολο των έργων που πραγματοποιούνταν τότε, όπως ανοικοδομήσεις κατοικιών (διέθετε την τεχνική εταιρεία "Νέο Φάληρο" που έδωσε το όνομα σε ολόκληρη την περιοχή που μέχρι τότε λέγονταν "Μάνδρα του Χαϊμαντά" ή απλά Φάληρο), κατασκευές ξενοδοχείων, Θαλασσίων λουτρών και Ζωολογικού Κήπου, Λούνα-Παρκ και Μουσικών Περιπτέρων με σκοπό την μετακίνηση κόσμου προς την περιοχή αυτή και την κοπή εισιτηρίων στον σιδηρόδρομο. Με όλα αυτά η κατασκευή της εξέδρα φάνηκε φυσιολογική, καλύπτοντας έτσι τον σκοπό για τον οποίο κατασκευάστηκε. 
  

Φωτογραφική περιπλάνηση


Περιπλανήθηκα στην παραλία του Νέου Φαλήρου



Και στο γειτονικό Μικρολίμανο


Ατενίζοντας τον ουρανό


Στις πλαγιές της Καστέλλας

Στις γέφυρες των τεχνητών καναλιών

Μετά βρέθηκα εκεί που ο Άγιος Νικόλαος και η Αφροδίτη συνυπάρχουν

Εκεί που όλα είναι γαλάζια





Ανέβηκα στον Άγιο Χριστόφορο στο Χατζηκυριάκειο


Εν αναμονή περιηγητών στην Ακτή Ξαβερίου

Βρέθηκα σε ξεχασμένα χριστούγεννα παλαιάς οικίας στην οδό Ελευθερίου Βενιζέλου

Στην οδό Φίλωνος
Στα μονοπάτια του Προφήτη Ηλία

Και στις προβλήτες του λιμανιού
Με σύννεφα ή όχι
Ο Πειραιάς είναι υπέροχος !!!

Δημοτικό Θέατρο Πειραιά (Η περιπέτεια της ανέγερσης)

Η πλατεία με τα θεωρεία του Δημοτικού Θεάτρου (Φωτο: Καθημερινή)

του Στέφανου Μίλεση

Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιώς αποτελεί δημιούργημα του αρχιτέκτονα Ιωάννη Λαζαρίμου που ο Πειραιάς είχε την τύχη να διαθέτει την περίοδο εκείνη. Ο Λαζαρίμος γεννήθηκε στον Πειραιά το 1849 από γονείς υδραίικης καταγωγής, έζησε επί το πλείστον στον Πειραιά και πέθανε σ΄ αυτόν το 1913. Πρόκειται για τον δημιουργό των μεγαλύτερων οικοδομημάτων υψηλής αισθητικής που δημιούργησε, για να κοσμήσουν την γενέτειρά του.  

Ο Πειραιώτης αρχιτέκτονας θα κατασκευάσει εκτός του Δημοτικού Θεάτρου, την Υδραϊκή Εκκλησία του Αγίου Νικολάου αλλά και την Χιώτικη εκκλησία των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης καθώς και πλήθος άλλων οικοδομημάτων αλλά και πλατείες, κήπους κ.ο.κ. Σπουδαγμένος στο Σχολείο των Τεχνών και στο Παρίσι. Υπήρξε Καθηγητής στην Σχολή Ευελπίδων Πειραιά, και τη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων επίσης στον Πειραιά. 

Ο Πειραιώτης Αρχιτέκτονας Ιωάννης Λαζαρίμος (1849-1913)
Όταν καλείται το 1883 ως αρχιτέκτονας του Δήμου, από τον τότε Δήμαρχο Πειραιά και βιομήχανο Τρύφωνα Μουτζόπουλο, να καταρτίσει τα σχέδια ενός δημοτικού θεάτρου, συλλαμβάνει κάτι διαφορετικό. Φαντάζεται ένα θέατρο αντάξιο της λαμπρής πορείας που διέγραφε τότε ο Πειραιάς στον τομέα της οικονομικής ανάπτυξης και αρχίζει να σχεδιάζει οικοδόμημα με επτά εξόδους με θεωρεία και εξώστες με τεράστια σκηνή και μοναδικό θόλο. Φιλοδοξεί να εφαρμόσει σύστημα θέρμανσης που μόνο το θέατρο της Βιέννης διαθέτει και να έχει χωρητικότητα από 1.200 έως 1500 θεατές.


Το Δημοτικό Θέατρο από τα σκαλιά εισόδου του Ναού Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Αμφότερα οικοδομήματα σχεδιάστηκαν από τον Ιωάννη Λαζαρίμο. Το ένα βρίσκεται έναντι του άλλου και είναι προορισμένα να φιλοξενήσουν περίπου ίδιο αριθμό ατόμων (1.200 άτομα περίπου)


Το περίφημο φουαγιέ του Δημοτικού Θεάτρου, που έφτασε το 1962 να φιλοξενεί εκθέσεις μαγειρικής και τάπερ !!!
Οι ανασκαφές ξεκινούν και σταματούν:

Οι ανασκαφές ξεκινούν το 1884 αλλά στο σημείο που γίνονται ανακαλύπτεται αρχαίο ιερό του Διονύσου με παρακείμενο οίκημα των Διονυσιαστών. Μια άλλη μορφή της εποχής ο Ιάκωβος Δραγάτσης φιλόλογος και αρχαιολόγος, που διατηρούσε έναντι του εργοταξίου (εντός του Γυμνασίου Αρρένων Πειραιά, την μετέπειτα Ιωνίδειο) την Αρχαιολογική του συλλογή, σπεύδει να πραγματοποιήσει έρευνα και στην εφημερίδα "Σφαίρα" ανακοινώνει "Ναός Διονύσου εν Πειραιεί"


Η θεμέλια πλάκα των πληροφοριών:

Στις 24 Ιουνίου του 1884 μπαίνει η θεμέλια πλάκα η  οποία προβλέποντας για τους ιστορικούς του μέλλοντος, δίνει όλες τις πληροφορίες που θα πρέπει κάποιος να γνωρίζει, σαν μια κιβωτός που φέρει τις απαραίτητες πληροφορίες για μια μελλοντική αναγέννηση! 

"Ημέρα Δευτέρα, Βασιλιάς ο Γεώργιος Α΄, Πρωθυπουργός ο Χαρίλαος Τρικούπης και Δήμαρχος Πειραιά ο Ομηρίδης Σκυλίτσης". Και αντίθετα από την επικρατούσα ονομασία σήμερα το θέατρο ονομάζεται "Εθνικό Θέατρο Πειραιώς". Αναφέρει:

 "ψήφω των Συμβούλων" (δηλαδή ότι η απόφαση περί ανέγερσης ήταν ομόφωνη),  κλείνει δε με την φράση:

 "Έτει μετά Χριστόν αωπδ" (δηλαδή 1884 μ.Χ.). 

Λεπτομέρεια διακόσμησης

Αν και η θεμέλια πλάκα του έχει τεθεί από το 1884, μόνο για να κατασκευαστεί ο σκελετός και η στέγη έχουμε φτάσει στο έτος 1887 και δήμαρχος αυτή την φορά είναι ο Θεόδωρος Ρετσίνας.

Το τοπίο είναι πλέον διαφορετικό:

Τα πράγματα στον Πειραιά όμως έχουν αλλάξει άρδην. Πρώτον η οικονομική ανάπτυξη έχει σταματήσει και ο Πειραιάς έχει μεταβληθεί σε μια πόλη ανέργων. Δεύτερον αρχιτέκτονας του Δήμου είναι πλέον ο επίσης Πειραιώτης Ζίζηλας στον οποίο ο Πειραιάς χρωστά πολλές από τις δημιουργίες του που μαζί με τον Λαζαρίμο θεωρούνται κορυφαίες αρχιτεκτονικές μορφές στον Πειραιά. Άλλωστε ο Ζίζηλας ήταν βοηθός του Λαζαρίμου στην τεχνική υπηρεσία του Δήμου.  Όμως ο Ρετσίνας ρεαλιστής και πραγματιστής βλέπει ότι έχει να υλοποιήσει ένα έργο τεράστιο που έμεινε ημιτελές, για το οποίο λεφτά δεν υπάρχουν ενώ η πόλη ασφυκτιά από την ανεργία. Προτείνει λοιπόν να μετατραπεί το θέατρο σε Διοικητήριο. Δηλαδή κατά τη συνήθεια της εποχής όλες οι Δημόσιες Υπηρεσίες να στεγαστούν σε έναν χώρο. Δηλαδή το Δημαρχείο η αστυνομία, το ταχυδρομείο, η υπομοιραρχία, το ειρηνοδικείο κ.ο.κ.  (ιδέα που θα επαναληφθεί αργότερα στην κατασκευή του Ταχυδρομείου, Τηλεγραφείου, Τηλεφωνείου (Τ.Τ.Τ.)). Προτείνουν δε το πολύ μικρότερο θέατρο να κατασκευαστεί στην Τερψιθέα αυτή την φορά !! 

Αν δεν το κάνεις εσύ θα το κάνει ο Ziller:

Μάλιστα ο Ρετσίνας αναθέτει την μετατροπή αυτή στο καταξιωμένο Ziller φοβούμενος ίσως ότι ο Ζίζηλας υπέρμαχος της σχολής "Λαζαρίμου" θα αρνηθεί ή κατ΄ άλλους υποτιμώντας τον. Ο Ziller ήδη τότε στον Πειραιά που είχε ήδη κατασκευάσει μια ολόκληρη συνοικία στην Καστέλλα (1875) και το Θέατρο Τσόχα (1884) δεν ανέλαβε το έργο λόγω υψηλών οικονομικών απαιτήσεων. 



Στο σχέδιο του αρχιτέκτονα Ιωάννη Λαζαρίμου, οι κολώνες πρόσοψης (κορινθιακού ρυθμού) αν και στο σχέδιο έφεραν ραβδώσεις στην πράξη ουδέποτε έγιναν. Αυτό γιατί με την κατασκευή του θεάτρου, υπήρξε άποψη ότι οι κίονες  έδιναν την εντύπωση "λεπτότητας και αδυναμίας" σε σχέση με την κατασκευή γιαυτό και τελικώς δεν έφεραν τις προβλεπόμενες ραβδώσεις δια να μην προκαλούν αυτή την εντύπωση.

Το Δημοτικό θέατρο την δεκαετία '50 με τον κεντρικό σταθμό των λεωφορείων στα δεξιά του

Ας σφάξουν και κανένα περιστέρι:

Οι Πειραιώτες που αρχίζουν να βλέπουν την δυσοίωνη τύχη αγωνιούν ενώ οι εφημερίδες γράφουν: 
"Ποια θυσία θα είναι ικανή να εξιλεώσει τους δυσαρεστημένους θεούς; Αν πρέπει ο Ρετσίνας να χύσει το αίμα περιστεριών,ας το πράξει επιτέλους!"

Ο ξύλινος θόλος της αίθουσας παραστάσεων.

Και ο Λαζαρίμος επιστρέφει ξανά και ο ταλαντούχος αυτός οραματιστής πείθει το Δημοτικό Συμβούλιο να τελειώσει αυτό που άρχισε. Με την βοήθεια του Θεού και ένα δάνειο της Εθνικής Τράπεζας το 1895 το "Εθνικόν Θέατρον Πειραιώς" είναι περισσότερο από έτοιμο. Το μόνο διαφορετικό αυτή την φορά είναι ο χώρος για 25 καταστήματα που έφτιαξε ο Λαζαρίμος να υπάρχουν στην κατωφέρεια της Λεωφ. Β. Γεωργίου Α΄, ανταποκρινόμενος στο αίτημα της νέας οικονομικής κατάστασης για έσοδα του Δήμου από τον χώρο. 



Από την Μασσαλία καταφτάνει ένας υπερμεγέθης πολυέλαιος με 120 φώτα για να συμπληρώσει την εντυπωσιακή διακόσμηση των εσωτερικών του χώρων. Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιώς διαθέτει πολυτελή φουαγιέ που μόνο τα θέατρα της Δύσης διέθεταν, με ανάγλυφη διακόσμηση στα θεωρεία, με μαρμάρινα περιστύλια, με εσωτερική διακόσμηση από τον Ιταλό Τάμη που είχε δώσει δείγματα της εργασίας του στην Ελλάδα από την διακόσμηση του θεάτρου της Σύρου.


Τα εγκαίνια γίνονται στις 9 Απριλίου 1895 και ο Θεόδωρος Ρετσίνας στον λόγο του εύχεται "το θέατρο να συντελέσει στην διάπλαση των ηθών και τον εξευγενισμό της κοινωνίας". Σε αυτά τα εγκαίνια εμφανίζεται και η Φιλαρμονική του Δήμου Πειραιά με αρχιμουσουργό τον Καίσαρη.


Από το αρχικό σχέδιο του Λαζαρίμου τι δεν υλοποιήθηκε:

Αν και υπήρχε στο αρχικό σχέδιο ουδέποτε υλοποιήθηκε. Είναι κάτι που δεν αναφέρεται και με την πάροδο των ετών παραμελήθηκε. Παρόλα αυτά όχι μόνο προβλέπονταν αλλά για την κατασκευή αυτή υπάρχει και ο τεράστιος χώρος που διατηρήθηκε μέχρι σήμερα μπροστά από το θέατρο. Θα έπρεπε να είχε τοποθετηθεί ένα τεράστιο άγαλμα της Μούσης Μελπομένης, ειδικά σχεδιασμένο από τον ίδιο τον Λαζαρίμο, καθήμενης επί μεγαλοπρεπούς βάθρου και που έφερε στο δεξί της χέρι ένα τραγικό προσωπείο.   


Η Οδύσσεια του Θεάτρου:

Το Δημοτικό Θέατρο αν και γαλλικού τύπου, μοιάζει με το θέατρο Μπολσόϊ της Μόσχας. Βέβαια στα μετέπειτα χρόνια το θέατρο άλλαξε χρήσεις, όπως και τα περισσότερα δημόσια κτήρια του Πειραιά. Έγινε κάποτε προσωρινό Πρωτοδικείο, Γυμνάσιο, ενώ κατά την εποχή της Γαλλικής κατοχής του Πειραιά "φιλοξενούσε" Γάλλους στρατιώτες. Επιτάχθηκε από τους Γερμανούς, βομβαρδίστηκε από τους συμμάχους τον Ιανουάριο του 1944, κατεστράφηκε από τους σεισμούς του 1981 και 1999 και το τελικό χτύπημα το δέχθηκε κυρίως από την αδιαφορία των Δημοτικών Αρχών. Το 1922 έγινε χώρος εγκατάστασης προσφύγων. Το 1927 κινδύνεψε η καταστραφεί εντελώς η αισθητική του πρόσοψη, όταν ο Δήμος αποφάσισε να φτιαχτούν μπροστά ένα εμπορικό κατάστημα ακόμα και αποχωρητήρια....



Έφτασε να λειτούργησει και ως κινηματογράφος σε περιόδους που η εκμετάλλευσή του ήταν αδύνατη λόγω καταστροφής των εγκαταστάσεών του. Διαβάζουμε στο παρακάτω άρθρο της εφημερίδας ΕΜΠΡΟΣ μια τέτοια περίπτωση που λαμβάνει χώρα το 1949.

Λέγεται ότι κάποτε ο επίσης Πειραιώτης Γιάννης Τσαρούχης προσφέρθηκε να συμβάλει στην αναγέννηση του εσωτερικού του διακόσμου αλλά προσέκρουσε σε αδιαφορία. 
  
12 Ιουνίου 1917. Γάλλοι στρατιώτες κατέλαβαν το Δημοτικό Θέατρο και το χρησιμοποίησαν ως στρατώνα
Παράρτημα Φωτογραφιών Δημοτικού Θεάτρου Πειραιώς:








Πρόγραμμα Δημοτικού θεάτρου 1906

Το Δημοτικό θέατρο Πειραιώς το 1920



Δημοτικό Θέατρο Πειραιώς 1917 με άλσος από πεύκα μπροστά

Δημοτικό Θέατρο Πειραιώς 1905




Πηγές Πληροφοριών:
  • Εφημερίδα Ελευθεροτυπία "Ο αντίζηλος του Τσίλερ είναι Πειραιώτης" (21 Νεομβρίου 2009)
  • Η Ιστορία του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά από τον 19ο στον 21ο αιώνα (Εκδόσεις Νέος Κύκλος - Πειραιάς 2013)
  • Εφημερίδες ΣΚΡΙΠ & ΕΜΠΡΟΣ
  • "Ο Αρχιτέκτονας Ιωάννης Λαζαρίμος" του Σαχίνη, περιοδικό Φιλολογική Στέγη (Δεκέμβριος 1983)
  • Χρονικό της Πειραϊκής πνευματικής ζωής 1835-1973 (Πειραιάς 1973) Γιάννη Χατζημανωλάκη
  • Ημερολόγιο 2008, Το λιμάνι της αγωνίας, "Δημοτικό Θέατρο Πειραιά - Χθές σήμερα αύριο" (Πειραιάς 2008)
Πηγές Φωτογραφιών:

  • Εφημερίδα Καθημερινή, ΕΛΙΑ, Ιστοσελίδα Υπουργείου Πολιτισμού Γαλλίας, Pireorama και ελεύθερο διαδίκτυο

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"