Σιδηρόδρομος Αθηνών Πειραιώς (ΣΑΠ) - Εποχή Ατμοκίνησης

O Σιδηροδρομικός Σταθμός Αθηνών - Πειραιώς (Μέγαρο Σ.Α.Π.) που βάσει σχεδίων προβλέπονταν να ανεγερθεί επί του Λιμένα Αλών με επιχωμάτωση αυτού.
Η διορατικότητα όμως του Δημητρίου Μουτζόπουλου το απέτρεψε.

Του Στέφανου Μίλεση

Την εποχή που Πρωθυπουργός ήταν ο Δημήτριος Βούλγαρης (1802-1877), εκδίδεται για πρώτη φορά νόμος που αφορά την σύσταση του Σιδηροδρόμου Αθηνών - Πειραιώς. Αν και προσπάθειες ή αναφορές είχαν γίνει πολλές φορές πριν, δεν έχει σημασία να αναφερθούν, αφού πραγματοποιούνται ουσιαστικά με την έκδοση του νόμου με αριθμό 307 (ΤΖ') της 28ης Δεκεμβρίου του 1855. Ο νόμος του Υδραίου Πρωθυπουργού Δ. Βούλγαρη, επικυρωμένος "ελέω Θεού" από τον Βασιλέα Όθωνα, προβλέπει ότι (α) το έργο χαρακτηρίζεται δημόσιας ανάγκης (άρθρο 4). Συνεπώς προβλέπει αναγκαστική εκποίηση εκτάσεων που απαιτούνται και (β) αυτά που εκποιούνται καταλαμβάνονται δωρεάν μόνο με αποζημίωση αν η έκταση φέρει πάνω της οικοδόμημα ή φυτεία. Ο Υδραίος Πρωθυπουργός Δ. Βούλγαρης γνωστός για τον δεσποτικό χαρακτήρα του και τον υπέρμετρο εγωισμό του, που συνήθιζε να υποστηρίζει τις αποφάσεις του με την γνωστή έκφραση "έτσι θέλω", είχε αποδεχθεί πλήρως το περιεχόμενου του νόμου αυτού, που κατά περίεργο τρόπο είχε εισαχθεί κατ΄ εξαίρεση προς υπογραφή από τον τότε Υπουργό Δικαιοσύνης και όχι από τον Υπουργό Εσωτερικών! Η εμπλοκή του Υπουργού Δικαιοσύνης στην συγγραφή αυτού του νομοθετήματος ήταν επιβεβλημένη από τις περιστάσεις καθώς το περιεχόμενό του όφειλε να αναφέρει ημερομηνίες παράδοσης έργου, τρόπους συμβάσεως εργολάβων αλλά και θα έπρεπε να περιορίσει δικονομικά και χρονικά τις αναμενόμενες προσφυγές που θα αφορούσαν τις εκποιήσεις οικοπέδων και εκτάσεων ιδιωτών, να τις επιλύσουν εξωδικαστικά με επιτροπές συμβιβασμού, ώστε το έργο "να τρέξει" απρόσκοπτα.
Τέλος να αναφερθεί ότι η εκμετάλλευση έργου από τον ίδιο τον κατασκευαστή (για 55 χρόνια αρχικά, 75 αργότερα) εισάγεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα με τον παρόντα νόμο. Έκτοτε και ειδικά σήμερα όλες οι αναθέσεις έργων σε επιχειρηματίες γίνονται με αυτόν τον τρόπο. 

Το σήμα των Σιδηροδρόμων Αθηνών Πειραιώς (Σ.Α.Π.)

Edward Pickering - Από το Περού στον Πειραιά:

Το έργο αυτό καλείται να το πραγματοποιήσει ένα Άγγλος, όταν το 1867 κερδίζει την σύμβαση έργου ανάληψης. Αυτός δεν ήταν επιχειρηματίας όπως λανθασμένα αναφέρεται αλλά μηχανικός σιδηροδρομικών έργων. Ο Pickering γεννήθηκε στις 11 Ιανουαρίου 1828 και ήταν ο τέταρτος από τα έξι παιδιά της οικογενείας. Όλοι έγιναν Πολιτικοί Μηχανικοί και εργολάβοι σιδηροδρόμων. Ήταν ήδη γνωστός στον χώρο κατασκευής σιδηροδρομικών δικτύων ο Edward Pickering όχι πάντα επιτυχημένα. Πριν την άφιξή του στον Πειραιά είχε αναλάβει και αλλού κατασκευές γραμμών σιδηροδρόμων.

- 1850 Αίγυπτο
- 1855 Ελβετία
- 1859 - 1861 Νότια Αφρική: Κέιπ Τάουν προς Ουέλλινγκτον γραμμή 72 χιλιομέτρων 
- 1863 - 1865 Περού
- 1867 - 1869 Πειραιάς - Αθήνα (γραμμή 8 χλμ) 

Δυστυχώς έγινε γνωστός για την αποτυχία του να περατώσει ένα προγενέστερο έργο που είχε αναλάβει όταν τον Δεκέμβριο του 1859 ανέλαβε την κατασκευή γραμμής στη Νότια Αφρική. Σε μια περιοχή που ονομαζόταν Wellington, ο Pickering είχε φέρει από την Αγγλία 300 εργάτες τους οποίους είχε παρουσιάσει στην εταιρεία ως εξειδικευμένους, αλλά επί της ουσίας επρόκειτο περί απείθαρχο όχλο που προκάλεσε πλήθος προβλημάτων. Μέχρι τον Οκτώβριο του 1861 ο Pickering βρίσκονταν σε στασιμότητα στη Νότια Αφρική, αφού από τα 72 συνολικά χιλιόμετρα έργου που θα έπρεπε να είχαν ολοκληρωθεί, είχαν τελειώσει μόλις τα (3) τρία !!!

Έτσι το 1862 ο Pickering καθαιρέθηκε της εργολαβίας με δικαστική απόφαση του Κέιπ Τάουν. Πέντε χρόνια αργότερα (1867) όπως αναφέραμε ο ίδιος αναλαμβάνει την πραγματοποίηση του έργου, που κατά την προσφιλή του συνήθεια φυσικά δεν ολοκληρώνει και παραδίδει στην εταιρεία που δημιουργείται με την επωνυμία "Σιδηρόδρομοι Αθηνών Πειραιώς" (Σ.Α.Π.), πρόγονο των μετέπειτα Η.Σ.Α.Π.
Ο Pickering μετά από κάποια άλλα έργα που ανέλαβε μετά τον Πειραιά, στη νήσο Τζέρσευ του Ηνωμένου Βασιλείου (1869-1873) και Τυνησία (1872) που επίσης απέτυχε να ολοκληρώσει, πτωχεύει το 1873 και αποσύρεται στο Μπράιτον. Το 1886 αφήνει την τελευταία του πνοή στην Ελλάδα! 


Το Μέγαρο Σ.Α.Π.  - Η κατασκευή του ολοκληρώθηκε το 1882. Το ίδιο έτος κατασκευάσθηκαν και οι Σταθμοί σε Φάληρο και Μοσχάτο. 


Σταθμός με επιχωμάτωση της Θάλασσας Αλών:

Σήμερα δεν είναι ευρέως γνωστό ότι η απόφαση για την κατασκευή του πρώτου Πειραϊκού τερματικού Σταθμού του Σιδηροδρόμου Αθηνών Πειραιώς, ήταν εντός του λιμένα Αλών, που τότε λόγω της στασιμότητας των νερών και του αβαθούς αυτού, καλείτο Λίμνη ή άλλως Ζέα από λάθος τοποθέτηση του τοπωνυμίου όπως γίνονταν την εποχή εκείνη, αφού η σημερινή Ζέα καλείτο τότε Μουνυχία (γιαυτό και η σημερινή Λεωφ. Γρ. Λαμπράκη καλούνταν Λεωφ. Μουνυχίας). 

 Όμως ο τότε Δήμαρχος Δημήτριος Μουτζόπουλος που διέβλεπε το μέλλον του λιμένα αυτού, διαφωνούσε έντονα με την επιχωμάτωση αυτής της θαλάσσιας έκτασης και υποστήριζε την άποψή του, αμετακίνητος στην θέση του.  Έτσι όταν ο λιμένας Αλών διεσώθη, η επιμονή του Μουτζόπουλου θα δικαιωθεί χρόνια αργότερα, όταν ο λιμένας αυτός θα εκβαθυνθεί με την χρήση βυθοκόρου και σήμερα θα προσφέρει τα μέγιστα στο λιμάνι, που με την αυξημένη κίνηση έχει διαρκώς απαιτήσεις για περισσότερο χώρο.

Το Φ.Ε.Κ. 48 της 28ης Δεκεμβρίου 1855 που προβλέπει την Σύσταση του Σιδηροδρόμου από Αθηνών εις Πειραιά


Ο Μουτζόπουλος είχε την ευτυχία επί των ημερών του όχι μόνο να διασώσει την περιφρονημένη λιμνοθάλασσα, αλλά και να δει την έναρξη λειτουργίας του ατμήλατου τότε Σιδηροδρόμου Αθηνών - Πειραιώς. Η γραμμή αυτή, είχε βάλει τέλος στο μαρτύριο των Πειραιωτών (αλλά και των Αθηναίων) να ανεβοκατεβαίνουν αμφότεροι με την χρήση αμαξών, που το μέγιστο μειονέκτημά τους πλην του χρόνου μεταφοράς, ήταν η αγωγή των ίδιων των αμαξηλατών, που επιεικώς κρινόμενη ήταν απαράδεκτη. 

Εργασίες Σ.Α.Π. πλησίον του Θησείου (Αρχείο Η.Σ.Α.Π.)


Τα επίσημα εγκαίνια της γραμμής:

Η έναρξη λειτουργίας της σιδηροδρομικής αυτής γραμμής έγιναν στις 27 Φεβρουαρίου 1869 στις 14.00 ώρα από την Βασίλισσα Όλγα που ουσιαστικά έχει τελέσει τα εγκαίνια όλων των μεγάλων έργων στον Πειραιά της εποχής εκείνης (Χατζηκυριάκειο Ίδρυμα, Ρώσικο Νοσοκομείο, Ζάννειο Νοσοκομείο, Βασιλικό Περίπτερο κ.α.). Τα εγκαίνια αυτά βεβαίως είχαν ως επίκεντρο την άλλη πλευρά (του Θησείου) όπου η Βασίλισσα Όλγα με τον Πρωθυπουργό Ζαΐμη συνοδεία επισήμων (200 συνολικά άτομα), επιβιβάσθηκαν εντός συρμού αποτελούμενης από μιας ατμομηχανής και έξι βαγονιών, προκειμένου να διανύσουν τα οκτώ χιλιόμετρα που χώριζαν το Θησείο από τον Πειραιά. Χρειάστηκαν 19 λεπτά για την άφιξη του συρμού στον Πειραιά, αν και ο χρόνος που είχε ανακοινωθεί στην Βασίλισσα ήταν 20 λεπτών. Ίσως ο ενθουσιασμός της ημέρας εκ μέρους των μηχανικών να "κέρδισε" αυτό το λεπτό! Ο Βασιλιάς Γεώργιος Α΄ δεν παρέστη σε αυτά τα εγκαίνια καθώς απουσίαζε στο εξωτερικό. Σε αυτή την πρώτη γραμμή δεν υπήρχαν ακόμα ενδιάμεσοι σταθμοί. Η διαδρομή στο μεγαλύτερο μέρος της ήταν εξοχική αφού η δόμηση ήταν ελάχιστη. Και σήμερα η διαδρομή αυτή καλύπτεται περίπου στον ίδιο χρόνο, αλλά με την ύπαρξη πέντε ενδιάμεσα σταθμών. 

Στην εξέδρα που είχε στηθεί στο Θησείο για την εορτή είχαν δοθεί περισσότερες προσκλήσεις από τις θέσεις που πραγματικά υπήρχαν, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν καυγάδες και μικροεπεισόδια. Βεβαίως το "Βασιλικό δρομολόγιο" της 27ης Φεβρουαρίου δεν ήταν το πρώτο, καθώς είχε προηγηθεί ένα δοκιμαστικό δέκα ημέρες νωρίτερα (την 17η Φεβρουαρίου). Έτσι για την ιστορική ακρίβεια οφείλουμε να αναφέρουμε ότι πρώτη μέρα λειτουργίας της γραμμής υπήρξε η 17η Φεβρουαρίου 1869.   

Σταθμός Θησείου 1880 (Αρχείο Η.Σ.Α.Π.)

Ευφορία για την κατασκευή, δυσφορία για την πόλη:

Η ημερομηνία της 27ης Φεβρουαρίου 1869 θα οριοθετούσε δυστυχώς όχι μόνο την έναρξη λειτουργίας της γραμμής αλλά δικαστικών αγώνων μεταξύ Δήμου Πειραιά και της εταιρείας. Και αυτό συνέβει διότι η γραμμή που ξεκινούσε από τον Σταθμό που βρίσκονταν στην Πλατεία Λουδοβίκου (Πλ. Οδησσού σήμερα) ήταν επί της ουσίας "κλειστή" δηλαδή αδιαπέραστη. Διέσχιζε την οδό Αλιπέδου κόβοντας κάθετα τις οδούς Ασκληπιού, Κέκροπος, Φωκίωνος και την ίδια την Πλατεία Ιπποδαμείας, πήγαινε παράλληλα με την Πειραιώς και μετά έκανε στροφή δεξιά για το Νέο Φάληρο, που υπήρχε αρχικά μια πρόχειρη κατασκευή (ξύλινη) δίπλα στο μνημείο του Καραϊσκάκη (στην παλαιά του θέση, όχι την σημερινή). Έτσι η πορεία της γραμμής έκοβε τον Πειραιά στην μέση, κυρίως αυτούς που κατοικούσαν στις βόρειες παρυφές της πόλης. Η πορεία της γραμμής συνοδεύτηκε από τα εγκαίνια και μετά με πολύχρονους δικαστικούς αγώνες στους οποίους ο Δήμος διεκδικούσε από την εταιρία "Απ΄Αθηνών εις Πειραιά σιδηροδρόμου" την κατασκευή διαβάσεων για άμαξες και πεζούς που φυσικά δεν θα γίνουν τότε αλλά πολλά χρόνια αργότερα.  

Βαγόνι Ατμήλατου Σιδηροδρόμου 1869. Λειτούργησε μέχρι το 1904 ημερομηνία που ο σιδηρόδρομος ηλεκτροδοτήθηκε (Αρχείο Η.Σ.Α.Π.)

Ο Σιδηρόδρομος αυτός θα πρέπει να τονίσουμε ότι ήταν ο πρώτος σιδηρόδρομος που κατασκευάστηκε στην Ελλάδα. Οι ενδιάμεσοι σταθμοί που προβλέπονταν στο σχέδιο στο Φάληρο και στο Μοσχάτο, κατασκευάστηκαν το 1882. Στο Φάληρο ο αρχικός αυτός σταθμός θα επανακατασκευασθεί στο 1887 σε άλλο σημείο ως Νέο Φάληρο πλέον και η μετακίνηση αυτή θα γίνει για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες των θαλασσίων λουτρών που αναπτύσσονται. Η μετακίνηση αυτή θα προσθέσει άλλα 2 χλμ. περίπου στην απόσταση. Ο Σταθμός του Μοσχάτου έχει υποστεί δύο επανακατασκευές αλλά πάντοτε στο ίδιο σημείο. Από τις 17 Μαΐου 1895 και μετά άρχισαν τα έργα για την επέκταση της γραμμής Θησείου που αρχικά πήγε στο Μοναστήριο (τώρα Μοναστηράκι) μέσα από τα ερείπια της αρχαίας Αθηναϊκής Αγοράς και μετά προς τον αρχικό σταθμό της Ομόνοιας που βρίσκονταν κάτω από την οδό Αθηνάς. Αυτό αποτέλεσε και το πρώτο υπόγειο τμήμα σιδηροδρομικής γραμμής στην Ελλάδα. Η υπόγεια εμπειρία ταξιδιού ήταν άγνωστη και υπήρξαν αναφορές από ανθρώπους που έγραφαν διαθήκες ή πήγαιναν στην εκκλησία προς εξομολόγηση, προκειμένου να επιβιβασθούν, φοβούμενοι ότι δεν θα ολοκληρώσουν το ταξίδι τους! 



Το παράδοξο της ιστορίας:

Αν και το έργο αυτό θεωρήθηκε τότε η μεγαλύτερη επιτυχία επί Δημαρχίας Δημητρίου Μουτζόπουλου, τόσο το έτος 1869 όσο και ο ίδιος ο Μουτζόπουλος έμεινε γνωστός σε μας σήμερα όχι για αυτό, αλλά για την θεμελίωση του κτηρίου του Χρηματιστηρίου (Το γνωστό Ρολόι, χαμένο σύμβολο του Πειραιά που θεμελιώθηκε επίσης το 1869). Βεβαίως παράδοξο αποτελεί το γεγονός πως η ιστορία, δεν κατέγραψε ως επιτυχία την κατασκευή μιας εκ των αρχαιότερων ευρωπαϊκών σιδηροδρομικών γραμμών, την πρώτη στην ανεξάρτητη Ελλάδα (η αντίστοιχη του Λονδίνου είχε γίνει 6 μόλις χρόνια πριν, το 1863) αλλά ένα κτήριο όχι ιδιαίτερα επιβλητικό, που έφερε στην κορυφή του ένα απλό τετράπλευρο ρολόι και που αν και φτιάχτηκε για Χρηματιστήριο εμπορευμάτων, στέγασε πολύ αργότερα (το 1883) με απόφαση ενός μόνο άνδρα (του Αριστείδη Ομηρίδη Σκυλίτση) και όχι συλλογικής απόφασης όπως ορίζει η Δημοκρατία, τις υπηρεσίες του Δήμου Πειραιά! Πραγματικά τα σενάρια της πραγματικότητας ξεπερνούν και αυτά της φαντασίας! 

Από τα έργα κατασκευής στης σιδηροδρομικής γραμμής Σ.Α.Π. (Αρχείο Η.Σ.Α.Π.)

Ο Σιδηρόδρομος Αθηνών- Πειραιώς και ο Πολεμικός Ναύσταθμος Σαλαμίνας:

Επειδή ο πρώτος σιδηρόδρομος από την Αθήνα και η πρώτη ατμάκατος από τον Πειραιά δια Σαλαμίνα, αναχωρούσαν καθημερινώς στις 06.00 το πρωί, οι κληρωτοί εξ Αθηνών αναγκάζονταν να πάρουν την δεύτερη ατμάκατο που αναχωρούσε στις 08.00' από Πειραιά, με αποτέλεσμα να βρίσκονται μόνιμα σε τιμωρία λόγω καθυστερημένης άφιξης (άφιξη την 09.00). Για τον σκοπό αυτό το Υπουργείο Ναυτικών απευθύνθηκε στην Διεύθυνση Σ.Α.Π. ώστε να διορθωθεί το πρωινό δρομολόγιο. (Αναφορά 2 Νοεμ. 1895)




Τουριστική Αστυνομία Πειραιά (Ιστορία ιδρύσεως)

Αστυφύλακας της Τουριστικής Αστυνομίας Πειραιά το 1935. Στο αριστερό του περιβραχιόνιο φέρει σήμα υπηρεσίας επί του οποίου είναι αναρτημένες οι σημαίες των ξένων κρατών, τις γλώσσες των οποίων ομιλεί

Ο Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού, ταυτόχρονα με την σύστασή του το 1929, αναγγέλει και την ίδρυση της Τουριστικής Αστυνομίας στην πόλη των Αθηνών. 

Εμπνευστής της δημιουργίας του Σώματος της Τουριστικής Αστυνομίας στην Ελλάδα, ήταν ο τότε Πρόεδρος του Ανωτάτου Συμβουλίου Τουρισμού και συγχρόνως Πρόεδρος του Δ.Σ. του Ε.Ο.Τ., Καθηγητής Πανεπιστημίου Λογοθετόπουλος συνεπικουρούμενος από τον Γενικό Επιθεωρητή του Οργανισμού κ. Θάνο Πετραλιά. Πρώτος Διευθυντής της Τουριστικής Αστυνομίας υπήρξε ο Νέρης. 

Όμως στον Πειραιά που είναι και η πρώτη πόλη εκτός πρωτευούσης, η Τουριστική Αστυνομία, θα κάνει την εμφάνισή της έξι χρόνια αργότερα, το 1935.

Στην Αθήνα ήδη η Τουριστική Αστυνομία είχε ιδρύσει Σταθμό στην Ακρόπολη, τα Προπύλαια της οποίας εκκαθάρισε από όλους όσους ενοχλούσαν τους ξένους περιηγητές, ενώ είχε επέμβει σωτήρια στους Αρχαιολογικούς χώρους. Με εντολή της όλοι οι πωλούντες κομψοτεχνήματα, μικροπωλητές ή πωλητές αντικειμένων τέχνης που στάθμευαν μπροστά στην Ακρόπολη, όφειλαν πλέον να είναι καθαροί και να φέρουν λευκή μπλούζα, ενώ είχε απαγορευθεί να φωνάζουν. 
Το μέτρο αυτό επεκτάθηκε σταδιακά και στους οδηγούς της Ερμού, Σταδίου, Πλατείας Συντάγματος, Θησείου, Κεραμεικού και όσων χώρων κρίθηκαν τουριστικού ενδιαφέροντος. 

Η πόλη του Πειραιά επιλέχθηκε για να κάνει την εμφάνισή της η υπηρεσία αυτή, καθότι είχε δημιουργηθεί πρόβλημα από την αποβίβαση ευρωπαίων εξερχομένων εκ των ατμοπλοϊκών γραμμών τόσο στην γνωστή περιοχή της Τρούμπας όσο και στην εξέδρα του Νέου Φαλήρου, στην οποία κατέπλεαν τα μεγάλα επιβατηγά τουριστικά πλοία. 

Όποιος μέχρι τότε είχε την τύχη ή την ατυχία να αναμένει τους δικούς του, ερχόμενους από το εξωτερικό με πλοίο ή όποιος παρευρίσκονταν στην άφιξη ξένων περιηγητών, θα θυμάται καλά τα βάσανα που τραβούσαν οι άνθρωποι που είχαν την αφέλεια να θέλουν να επισκεφθούν την χώρα μας. 

Ότι θα έπρεπε να κρύψει ένας τόπος, όπως επαίτες, παπατζήδες, ακάθαρτοι μικροπωλητές, "συναθροίζονταν" με τους "διερνηνείς" αλλά και οδηγούς, πορτιέρηδες ξενοδοχείων, κράχτες πέριξ εμβρόντητων και έκπληκτων ξένων, προσφέροντας δια της βίας πολλές φορές, τις υπηρεσίες τους!

Αχθοφόροι στην Ακτή Τζελέπη το 1937, φέρουν ομοιόμορφη στολή με πηλίκιο.
 Το μέτρο που επιβλήθηκε από την Τουριστική Αστυνομία, δεν τους βρίσκει σύμφωνους και φωτογραφίζονται από βλοσυροί ως αδιάφοροι
 

Στον Πειραιά η ίδρυση της Τουριστικής Αστυνομίας υπήρξε καρπός της συνεργασίας ΕΟΤ με τον Οργανισμό Λιμένος Πειραιώς (ΟΛΠ) και του Γενικού Διευθυντή των Τελωνείων Πειραιώς. Πρώτος Διοικητής της Τουριστικής Αστυνομίας Πειραιά, υπήρξε ο Αστυνόμος Πολίτης.

Η πρώτη υπόδειξη για "θεραπεία" της κατάστασης αυτής της Τουριστικής Αστυνομίας Πειραιά, ήταν η τοποθέτηση δύο παραλλήλων μεταξύ τους σιδηρών κιγκλιδωμάτων, στο ύψος της Τρούμπας, πίσω από το μεν πρώτο προς την θάλασσα ανέμεναν πλέον οι διάφοροι διερμηνείς, ξεναγοί, αντιπρόσωποι και θυρωροί των ξενοδοχείων κ.λ.π., ενώ πίσω από δεύτερο κιγκλίδωμα βρίσκονταν τοποθετημένα τα αυτοκίνητα που ανέμεναν για την παραλαβή των ξένων επισκεπτών.

Τα μέτρα αυτά εφαρμόσθησαν εκτός του Πειραιώς και στο Νέο Φάληρο, παρά τη θύελλα των αντιδράσεων που είχαν προκαλέσει. Εκ παραλλήλου τα μέτρα που είχε εφαρμόσει ήδη η Τουριστική Αστυνομία Αθηνών, όπως προαναφέραμε φθάνουν και στον Πειραιά και έτσι από το 1935 υποχρεώνονται όλοι οι πλανώδιοι κουλουρτζήδες να φέρουν λευκή μπλούζα. Με μεγάλες αντιδράσεις το ίδιο μέτρο εφαρμόζεται και στους αχθοφόρους του ΟΛΠ, που από το 1937 αναγκάζονται να φέρουν ομοιόμορφη στολή! 

Επιθεώρηση ανδρών της νεοϊδρυθείσας Τουριστικής Αστυνομίας Πειραιά από τον Διευθυντή Τουριστικής Αστυνομίας Νέρη. Δεξιά με το μπαστούνι ο Επιθεωρητής ΕΟΤ κ. Θάνος Πετραλιάς. Αριστερά των παρατεταγμένων ανδρών με κράνη, ο φέρων πηλήκιο είναι ο πρώτος Διοικητής της Τουριστικής Αστυνομίας Πειραιά κ. Πολίτης  
Με την λήψη των μέτρων αυτών αμέσως μπήκε τάξη στο Λιμάνι του Πειραιά και ο τύπος της εποχής γράφει με μεγάλα γράμματα ΕΚΠΟΛΙΤΙΖΟΜΕΘΑ:


Ενώ άλλη εφημερίδα τους αποκαλεί "Φρουρούς του Πολιτισμού":




Το 1937 ο Πειραιώτης λογοτέχνης Χρήστος Λεβάντας (1904 - 1975), ο οποίος αρθρογραφεί στην εφημερίδα ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ, πλέκει το εγκώμιο για την δράση της Τουριστικής Αστυνομίας Πειραιά και τις αλλαγές που έφερε στην πόλη.

"Δύο χρόνια δράσεως συνεπλήρωσε η υπηρεσία αύτη στον Πειραιά. Δύο χρόνια αλλά πόσα πράγματα δεν έγιναν μέσα σ΄ αυτό το διάστημα παρά τις εναντιότητες που δημιούργησαν οι καταστάσεις. Άρχισαν από τον λιμένα, το ασβεστόχρισμα των προκυμαιών του και κατέληξαν εις όλη την τεράστιαν εις έκτασιν περιοχή της πόλεως. Εφήρμοσαν την τάξιν και την ευπρέπειαν κατά τας επιβιβάσεις και αποβιβάσεις των επιβατών εις τα ξένα καράβια και εις τα ημέτερα ακτοπλοϊκά σκάφη, έθεσαν τας υπηρεσίας των εις την διάθεσιν παντός ξένου επισκέπτου της χώρας, ειργάσθησαν, εμόχθησαν δια την εκκαθάρισιν της προβλήτος της Τρούμπας και των παραλιακών ζωνών από πάσης ασχήμιας, επεσκέυασαν τα παραλιακά πεζοδρόμια, ευπρέπισαν τας προσόψεις των περί τας προκυμαίας καταστημάτων. 

"Κρίσιμη Καμπή" του Γ. Σιαφλά

"Κρίσιμη Καμπή" ο τίτλος της νέας ποιητικής συλλογής του Γιώργου Σιαφλά

Του Στέφανου Μίλεση

Η προλόγιση  στο βιβλίο του Σιαφλά:

Όταν κάποια στιγμή ο Γιώργος Σιαφλάς μου ζήτησε να διαβάσω τη νέα του ποιητική συλλογή, η αλήθεια είναι ότι κατελήφθη από φόβο. Ποιητής δεν είμαι, ούτε κριτικός ποίησης υπήρξα. Όμως ο φόβος αυτός σταδιακά υποχώρησε, όταν  η νοητική επεξεργασία έλαβε χώρα και η εμπειρία της ζωής γέμισε το κενό του αγνώστου. Άλλωστε τα πρώτα μας ακούσματα ήταν ποιήματα (νανουρίσματα τα έλεγαν), ποίημα ήταν και το μεγαλύτερο ταξίδι του ανθρώπου (η Οδύσσεια), ποίημα έγιναν οι άθλοι και ο ηρωισμός (Ιλιάδα), από ποιήματα γεννήθηκε το θέατρο (Τραγωδία), ποίημα είναι και η προσευχή μας. Ποιήματα είναι τα τραγούδια μας και με ποιήματα μας ξεπροβοδίζουν όταν τελικώς μια δύναμη μας διώχνει (σπανίως φεύγουμε με την θέλησή μας) από αυτό το σύντομο διάστημα που ονομάζεται ζωή (μοιρολόι). Τυχαίο μήπως ήταν ότι οι πέντε από τις εννέα Μούσες των Αρχαίων Ελλήνων ήταν της ποίησης; Τυχαίο μήπως ότι στο «Πιστεύω εις ένα Θεό» ο λέξη «Θεός» προσδιορίζεται αμέσως μετά, με την λέξη «Ποιητής»;



 Έτσι αναθάρρησα να συνεχίσω, αφού ποίηση είναι τα πάντα γύρω μας. Ποιώ σημαίνει δημιουργώ και ποίημα κάθε δημιούργημα. Μήπως άραγε χρειάζεται να είναι κάποιος ζωγράφος για να θαυμάσει έναν περίτεχνο πίνακα; Μήπως γλύπτης, για να τρέξουν τα χέρια του πάνω στην όμορφα σμιλευμένη επιφάνεια και να διατρέξουν τις καμπύλες της; Μήπως πρέπει κάποιος, να είναι μουσικός για να αφεθεί στο λίκνισμα ενός σκοπού; Όλες αυτές οι τέχνες άραγε δεν είναι διαφορετικές εκφράσεις ενός συναισθήματος; Ο Σεφέρης είπε ότι η ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη ανάσα, ενώ ο Σιμωνίδης ο Κείος είπε κάποτε, ότι η ζωγραφική είναι σιωπηλή ποίηση και η ποίηση είναι ζωγραφική που μιλάει. Βασικό κριτήριο όλων των τεχνών, το αίτιο γέννησης και ύπαρξής τους, είναι το συναίσθημα. Κι ο Γ. Σιαφλάς έντονα συναισθηματικός, ζωγραφίζει τα συναισθήματά του πάνω στο χαρτί. Άλλοτε με λέξεις που γεννούν χρώματα, αρώματα, γεύσεις, εικόνες, αλλά τις περισσότερες φορές με λέξεις που καίνε. Κι αυτά τα ποιήματά του, σε αυτή την συλλογή, ξεκινούν με φωτιά.

«Η ζωή σου συνεχώς ολισθαίνει
τα στενά σοκάκια περιδιαβαίνει
το κορμί σου βαριά ανασαίνει
και ο παλμός της καρδιάς σου κονταίνει»

Αν η ποίηση είναι πράξη βαθιά λυτρωτική, τότε ο ποιητής ξεκινά με είκοσι επτά ποίηματα –εξομολογήσεις, είτε επιζητώντας την λύτρωση από ένα δαιμόνιο που τον κατατρέχει,

«Μαύρο ένα σύννεφο βρίσκεται απέναντί σου
Βαραίνει τη σκέψη σου, τη συλλογή σου
Πρέπει να πράξεις τούτο ή το άλλο
Είτε μικρό σου φαίνεται είτε μεγάλο»

είτε από ένα δαιμόνιο αυτοβιογραφικό, που γεννήθηκε σε ένα μονοπάτι ατέλειωτων στροφών και εμποδίων, στην πορεία της ζωής του.

«Λάθη στη ζωή σου πολλά
Χρόνια χαμένα, ατέλειωτα,
Την ψυχή σου στο διάβολο πούλησες,
μυστικά μένουν αφανέρωτα»

Στην δεύτερη ποιητική ενότητα (που αποτελείται από είκοσι τρία ποιήματα), η φωτιά παραχωρεί την θέση της στην αγάπη. Αγάπη που ωθεί τον Σιαφλά να απευθύνει λόγια σκληρά σε κάποια αόρατη δύναμη, ρυθμιστή της ζωής του, για τον πόνο που ακόμα νιώθει από την απώλεια δύο αγαπημένων του προσώπων. Της συντρόφου του και του αδελφού του.

«Όλα γίναν από μένα με φροντίδα για σένα
εσύ λείπεις και έτσι γίναν χωρίς εσένα
ο κόσμος θα είναι εκεί, γιατί ήσουν αγαπητή
και ό,τι έδωσες σε όλους δεν μπορεί να ξεχαστεί»

Η αγάπη της ζωής του, σαν χαρταετός ξέφυγε από τα χέρια του, ψηλά στον ουρανό και ο Σιαφλάς τα υψώνει… και βλέποντας ότι ο χαρταετός πάει ψηλά πέρα από τις δυνάμεις του παρασυρμένος από τα ρεύματα του αγέρα φωνάζει

«Τρέχουν τα σύννεφα στον ουρανό
Βουλιάζουν μέσα στον ωκεανό
Μαζί τους παίρνουν και ένα χαρτί
Με τυλιγμένη μια ψυχή»

Κάτι που αξίζει να αναφερθεί είναι ότι στην ενότητα της αγάπης συναντούμε ποίηματα με αναφορά στον Πειραιά και στην μαγεία του Κορινθιακού, επιβεβαιώνοντας αυτό που κάποτε διατύπωσε ο «Πειραιώτης» Νικηφόρος Βρεττάκος ότι η ποίηση είναι ένας μεγεθυντικός φακός της πραγματικότητας. Η μεγέθυνση των αληθινών διαστάσεων του ανθρώπου και του κόσμου που μας περιβάλλει.

Τέλος ο Σιαφλάς κλείνει αυτή την ποιητική συλλογή αποτολμώντας μια ανθολογία δώδεκα σατυρικών ποιημάτων. Και λέω αποτολμώντας γιατί κάτω από την βαριά σκιά, του επίσης Πειραιώτη Σουρή, που θεωρείται ο μεγαλύτερος εκπρόσωπός της σατυρικής ποίησης, λίγα ονόματα εμφανίστηκαν έκτοτε. Η Σατυρική ποίηση, βαθιά πολιτικοποιημένη, θέλει θάρρος και ο Σιαφλάς τολμά, σχεδόν επαναστατικά, να καταγγείλει την πολιτική διαφθορά, την ανηθικότητα, την δουλικότητα του πολιτικού κόσμου έναντι των ξένων.

«Να πω για τους πολιτικούς
ήθελα λίγα λόγια
που όλοι αποδείχτηκαν
ανίκανοι, λαμόγια.»

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να θυμήσουμε ότι η σατυρική ποίηση διώχθηκε όσο κανένα άλλο είδος τέχνης στην Ελλάδα, όταν τολμούσε να αγγίξει τα κακώς κείμενα. Κλασσικό παράδειγμα αυτό του Ανδρέα Λασκαράτου που πολλές φορές καταφέρθηκε εναντίον των πολιτικών και της ανικανότητάς τους και που πολέμησε τις θρησκευτικές προλήψεις και δοξασίες και τελικώς αφορίσθηκε, όπως και την περίπτωση του Κλεάνθη Τριαντάφυλλου «Ραμπαγάς» που η σατυρική του ικανότητα τον οδήγησε σε φυλάκιση, σε δολοφονική του απόπειρα και τέλος στην αυτοκτονία του.

«Να σταματήσουν να κυκλοφορούν
ρουφιάνοι της πολιτικής,
 κομματικά ανδρείκελα
και κομματόσκυλα ολκής»
………………………………
«Να απομυζούνε τον λαό
για τα συμφέροντά τους
όλοι αυτοί, ξένοι, δικοί
ξεπέρασαν, όλα τα όριά τους»


Η εκδήλωση στον Πειραϊκό Σύνδεσμο:



Την Τετάρτη 12 Μαρτίου 2014 και ώρα 20.00΄, πραγματοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία η παρουσίαση της δεύτερης ποιητικής προσπάθειας του Γιώργου Σιαφλά, με τίτλο «Κρίσιμη Καμπή». Η εκδήλωση αυτή πραγματοποιήθηκε από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης σε συνεργασία με τον Πειραϊκό Σύνδεσμο και την Φιλολογική Στέγη Πειραιώς. Στην κατάμεστη αίθουσα Βαρώνου Κίμωνος Ράλλη, του Πειραϊκού Συνδέσμου, ο Γιώργος Σιαφλάς παράλληλα με την παρουσίαση του βιβλίου του, ανήγγειλε και την σύσταση του Ιδρύματος Ελισάβετ Σιαφλά - Μπαλόγλου που θα εδρεύει στο κέντρο του Πειραιά, και που θα έχει ως σκοπό την ενίσχυση της πνευματικής και πολιτιστικής προσπάθειας, της νεολαίας κυρίως, τόσο του Πειραιά όσο και του Πλάτανου Αιγιαλείας, περιοχή καταγωγής του συγγραφέα. 

Η εκδήλωση συντονίζονταν από την ποιήτρια Σοφία Σπύρου, ενώ χαιρετισμό απεύθυνε και ο Πρόεδρος της Φιλολογικής Στέγης Πειραιά κ. Νικ. Παπαγιαννάκης. Για τον άνθρωπο Γιώργο Σιαφλά μίλησε ο επιχειρηματίας Αλέξανδρος Γιαννακάκης, ενώ για το βιβλίο μίλησαν, η αρθρογράφος Όλγα Κυρίτση, ο Δημοσιογράφος Στέλιος Τραϊφόρος και ο Ερευνητής - αρθρογράφος Πειραϊκής ιστορίας Στέφανος Μίλεσης. Παράλληλα παρουσιάστηκαν και υπέροχες μελοποιήσεις ποιημάτων του Σιαφλά, από την Μαρία Βλαχοδημήτρη και Κωνσταντίνο Σταματάκο, συνεπικουρούμενοι στις απαγγελίες από τον Μάνο Χατζηγεωργίου. Στις μουσικές συνθέσεις βρίσκονταν η Κική Σβίγκου, ενώ η εκδήλωση έκλεισε με ευχαριστίες του ποιητή Γιώργου Σιαφλά, ο οποίος δεν ξεχνά ποτέ τους ανθρώπους που στην πορεία της ζωής του στάθηκαν και στέκονται δίπλα του.

Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους η Πρόεδρος του Πειραϊκού Συνδέσμου Μαίρη Σορώτου – Τσανάκη, ο επίτιμος Πρόεδρος της Φιλολογικής Στέγης Γιάννης Χατζημανωλάκης, οι Βουλευτές Αναστάσιος Νεράτζης, Θεόδωρος Δρίτσας και Παναγιώτης Μελάς, ο Δημοτικός Σύμβουλος Πειραιά Γιάννης Παππάς, ο Πρόεδρος Φυσιολατρικού και Πολιτιστικού Συνδέσμου «Ζήνων» Βασίλης Βουλγαρίδης, ο Γενικός Γραμματέας της Φιλολογικής Στέγης Παύλος Μπαλόγλου, ο Πρόεδρος του Ινστιτούτου Πειραϊκών Μελετών της Φ.Σ.Π. Δημήτρης Κρασονικολάκης, ενώ το Ίδρυμα Μανώλης Χριστουλάκης εκπροσωπούσε η Ελευθερία Χατζηδουλή. Διακριτικά αλλά όχι απαρατήρητα τίμησαν με την παρουσία τους την εκδήλωση και η Διευθύντρια του Ωδείου Τερψιθέας Γεωργία Χατζημανωλάκη – Τσαγκάρη, η Γραμματέας του Συλλόγου Φίλων Μουσικής Πειραιά Λίλα Παπαηλιού, η Αικατερίνη Ταγκοπούλου, η Μάγδα Ρούσση, ο στοχαστής Αναστάσιος Μπούχλας, σύσσωμο το Διοικητικό Συμβούλιο του νέου ιδρύματος και πολλοί άλλοι φίλοι του Ποιητή.




ΦΡΕΑΤΤΥΔΑ

(Η σπανιότατη αυτή φωτογραφία της Φρεαττύδας ανήκει στον ερασιτέχνη φωτογράφο Διονύσιο Ασημάκο και προσφέρθηκε για χρήση στο Pireorama από τον φίλο Νικήτα Χαρχαλάκη)

Δυτικά του λιμένα της Ζέας, από την αρχαιότητα ακόμα ο λιμενίσκος που βρίσκονταν εκτός των Πειραϊκών τειχών, καλείτο Φρεαττύς, από ένα φρέαρ που υπήρχε εκεί μέχρι και την δεκαετία του '60, το ονομαζόμενο εκ του λαού "Τσιρλονέρι", γνωστό για την καθαρτική του ιδιότητα.(1)

Η Φρεαττύδα (Φρεαττύς, Φρεαττώ, Φρεαττοί) έγινε γνωστή για ποικίλους λόγους εκτός από το καθαρτικό της νερό. Διάσημο ήταν επίσης το Φονικό Δικαστήριο, που έδρευε εδώ από τα χρόνια του Τρωικού Πολέμου και που οι αποφάσεις του έμελλε να αποτελέσουν αιτία για την δημιουργία λαμπρών πόλεων! Ο γραφικός της όρμος αποτέλεσε παραθεριστικός τόπος με πλούσιες επαύλεις και οικίες, εξυμνήθηκε από τον ποιητή Λάμπρο Πορφύρα που την αγαπούσε υπέρμετρα, τραγουδήθηκε στην Τερψιχόρη, έγινε το αγαπημένο θέμα πολλών ζωγράφων αλλά και για το μοναδικό στην Ελλάδα Ναυτικό Μουσείο που σήμερα εδρεύει στην διαμορφωμένη κοσμοπολίτικη πλέον Μαρίνα.




Το φρέαρ αυτό που εμείς γνωρίζουμε ως Τσιρλονέρι, στα αρχαία χρόνια ονομάζονταν "Πικροκρήνη" ή "Καθάρσιον" από την έντονη γεύση του νερού, λόγω υδροχλωρικού και θειικού νατρίου και μαγνησίας. 

Το 1855 σε επίσκεψη που πραγματοποιεί το Αμερικάνικο Franklin College με σκοπό να συγγράψει άρθρο με θέμα "Εικόνες Ταξιδιού στην Ελλάδα, Κωνσταντινούπολη, Μικρά Ασία" εκ μέρους του περιοδικού "The Mercersburg Quarterly Review", συναντά κάθε πρωί στην ανατολή ακόμα του ηλίου (Μήνες Μάιο και Ιούνιο), πλήθη ανδρών και γυναικών όχι μόνο από την πόλη του Πειραιά, αλλά και από την μακρινή τότε Αθήνα, που πίνουν μετά μανίας το ιαματικό αυτό νερό αλλά και καθώς αυτό χύνονταν εν συνεχεία στην θάλασσα, καθόντουσαν μέσα σ΄αυτό, έχοντας διαμορφώσει βράχους, σε τεχνητές σκάφες κολύμβησης. Η όλη διαδικασία σε συνδυασμό με την όμορφη τοποθεσία, συνεισέφεραν σε υγεία και δύναμη παρά την καταπιεστική ζέστη του καλοκαιριού.
Φρεαττύδα (Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιώς)

Ένα άλλο περιοδικό με τίτλο "Ερανιστής" του 1842 αναφέρει πως στην Φρεαττύδα την εποχή του, σώζονταν μια βραχώδης λωρίδα γης προς την θάλασσα (πρόχωμα), και στην άκρη του υπήρχε σκαμμένη εις την πέτρα κολυμβήθρα (λουτήρ), από την οποία επίσης εξέρχονταν νερό αλμυρό και υπόπικρο, που για την καθαρτική του δύναμη ονομάζουν "Τζιρλονέρι". Γέμιζαν μάλιστα κανάτες με αυτό και το αποθήκευαν γιατί φοβόντουσαν μήπως και χαθεί η καθαρτική του δύναμη. 

Το φρέαρ από το οποίο ανάβλυζε το πολύτιμο αυτό νερό, βρίσκονταν ανάμεσα στους βράχους, κάτω ακριβώς από το σημείο που αρχίζει η οδός Μπόταση, που ανεβαίνει προς τον Άγιο Βασίλειο. Εκεί σε αυτά τα βράχια, τα τελευταία χρόνια, υπήρχε και μια σκάλα κατασκευασμένη από μπετόν, για να την εξυπηρέτηση των ψαράδων, που άφηναν τις βάρκες τους στον γραφικό όρμο της Φρεαττύδας. Το 1871 ο Ξαβέριος Λανδερέρ σε μια διατριβή του για το νερό στο Τσιρλονέρι, αναφέρει πως η πικρία αυτού του νερού προέρχεται από ένα ειδικό άλας που όμοιό του βρίσκεται μόνο στο νερό κάποιων λιμνών της Αγγλίας όπως στο Epsom ή στο Seidlitz. Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για το Τσιρλονέρι εδώ.

Το Φονικό Δικαστήριο της Φρεαττύδας:

Η Φρεαττύδα, γνωστή στην αρχαιότητα από το Φονικό της Δικαστήριο, αναφέρεται στην ιστορία από τα επικά ακόμα χρόνια, αφού η πρώτη υπόθεση που εκδικάζει, ανάγεται αμέσως μετά τον Πόλεμο της Τροίας (12ος αιώνας π.χ.). Μάλιστα πρόκειται για μια δίκη πολύκροτη, αφού δικάζεται ο γιος ενός Βασιλιά, για την μη αποτροπή της αυτοκτονίας του ετεροθαλή αδελφού του! Πρόκειται για ένα "Επιθαλάττιον" δικαστήριο! 

Ο Δημοσθένης στο έργο "Κατά Αριστοκράτους" αναφέρει τα κάτωθι: "σε αυτό το δικαστήριο, που συνεδριάζει στην Φρεαττύδα δικάζονται οι εξόριστοι για ακούσιο φόνο, που δεν τους έχουν ακόμα συγχωρέσει οι συγγενείς του θύματος, εάν κατηγορούνται για νέο φόνο εκούσιο αυτή την φορά". 

Αν ο κατηγορούμενος αθωωθεί επιτρέπεται να πατήσει την πατρική του γη, αφού πρώτα θα μεταφερθεί στην ιερή πηγή απ΄ όπου θα καθαριστεί με τα πικρά νερά της. Αν όμως κριθεί ένοχος, θα αφεθεί στην τύχη των θεών όπως αυτοί θα τον κρίνουν με τα στοιχεία της θάλασσας, τα κύματα και τους ανέμους στους οποίους θα βρεθεί εκτεθειμένος.

Με αυτόν τον τρόπο θα εκδικαστεί ο Σαλαμίνιος πολεμιστής της Τροίας και άριστος τοξότης Τεύκρος, όταν θα απολογηθεί από πλοίο προς τον ίδιο του τον πατέρα και Βασιλιά της Σαλαμίνας Τεύκρο που στέκονταν σε μια άκρη βράχου στην Φρεαττύδα, καθώς δεν ανέχονταν τον θάνατο γιου του ετεροθαλή αδελφού του Τεύκρου του Αίαντα, ο οποίος είχε αυτοκτονήσει. Ο Τεύκρος εξόριστος πλέον καταφεύγει στην Κύπρο, που δημιουργεί την πόλη Σαλαμίνα (ουσιαστικά ονοματίζει τον τόπο γέννησής του)!
Έκπληξη αποτελεί το γεγονός πως στην πόλη Ποντεβέδρα της Γαλικίας (Ισπανία), θεωρούν ως ιδρυτή τους τον Τεύκρο, ισχυριζόμενοι πως κατέφυγε εκεί, μετά την απόφαση του δικαστηρίου της Φρεαττύδας!


Στην φωτογραφία άγαλμα του Σαλαμίνιου Τεύκρου στην Πλατεία San Jose

Αξίζει να σημειωθεί ότι το άγαλμα του Τεύκρου κοσμεί την Πλατεία San Jose, ενώ οι κάτοικοι αυτής της πόλης, αποκαλούνται Teucrinos (Τευκρίνιοι)!



Η ανοικοδόμηση της Φρεαττύδας:

Η Φρεαττύδα αρχίζει να οικοδομείται περίπου λίγο πριν τη συνοικία Τσίλλερ και αποτελεί παραθεριστικό προάστιο του Πειραιά. 
Από τους πρώτους που αναγείρουν μεγαλοπρεπέστατη εξοχική οικία (έπαυλη) στον όρμο της Φρεαττύδας ήταν και ο Στέφανος Σκουλούδης (ο μετέπειτα Πρωθυπουργός). Όλα τα ιδρυτικά μέλη της Τράπεζας Κωνσταντινουπόλεως, που διατηρούν και φιλικές σχέσεις μεταξύ τους, σπεύδουν να αγοράσουν εκτάσεις στην Φρεαττύδα (1875). Μεταξύ αυτών συναντούμε εκτός του Σκουλούδη, τους Ματζαβίνο, Βούρο και Συγγρό! Όμως μόνο ο Σκουλούδης εξ αυτών αποφασίζει και αναγείρει οίκημα στην Φρεαττύδα, η κατασκευή του οποίου ολοκληρώνεται το 1884.

Φρεαττύδα 1904

 Η έπαυλη του Σκουλούδη θεωρείται το δεύτερο σημαντικότερο οίκημα στην περιοχή. Η πρώτη ήταν του Έπαυλη του Μελετόπουλου (το μετέπειτα Ρώσικο Νοσοκομείο). Η έπαυλη Σκουλούδη, σηματοδοτεί για μεγάλο χρονικό διάστημα όχι μόνο το πέρας του συνοικισμού της Φρεαττύδας, αλλά το σχέδιο πόλεως του Πειραιά.


Η Έπαυλη του Στέφανου Σκουλούδη

 Εγκλήματα, αυτοκτονίες και ανευρέσεις πτωμάτων, είναι τα μόνα που απασχολούν τον ημερήσιο τύπο, αναφερόμενα στην μετά του Σκουλούδη περιοχή και συνεπώς η Φρεαττύδα οριοθετεί το σημείο της πόλεως. Επίσης το αεριόφως αρχικά και το ηλεκτρικό αργότερα τερματίζουν το δίκτυό τους εκεί, όπως και η γραμμή του Τραμ με αριθμό 19. 
(Μπορείτε να διαβάσετε όλη την ιστορία της Έπαυλης Σκουλούδη εδώ). 

Η έπαυλη Σκουλούδη και πίσω της ο νέος ναός του Αγίου Βασιλείου. Σήμερα την θέση της έπαυλης κατέχει το Αντικαρκινικό Νοσοκομείο Μεταξά.

Η Φρεαττύδα στο Σχέδιο Πόλεως:

Η Φρεαττύδα κατά το διάστημα της δεύτερης Δημαρχίας του Τρύφωνα Μουτζόπουλου (1874-1879) ήταν που μπήκε στο σχέδιο πόλης. Το διάστημα εκείνο καθορίσθηκε και η παραλιακή οδός από την Λεωφόρο Αιγέως (2ας Μεραρχίας) μέχρι των λουτρών Κράκαρη και για αυτό τον λόγο μετά τον θάνατο του Μουτζόπουλου μετονομάσθηκε σε Ακτή Τρύφωνος Μουτζόπουλου με τέλος το όριο που έβαζε όπως πάντα η Έπαυλη του Σκουλούδη. Η διαδρομή αυτή από την Λεωφ. Αιγέως μέχρι των λουτρών του Ιωάννη Κράκαρη που μεταφέρθηκαν στην Φρεαττύδα από το 1880 και μετά (προγενέστερα ήταν στον όρμο της Ζέας), αποτελούσαν τον πιο μακρινό περίπατο των Πειραιωτών. 

Οι παλιές ξύλινες καμπίνες που άλλοτε εξυπηρετούσαν τις εγκαταστάσεις της Πλατείας Λουτρών (σημερινή Πλατεία Κανάρη στο Πασαλιμάνι) μεταφέρθηκαν από τον επιχειρηματία Κράκαρη και εγκαταστάθηκαν στην θέση αυτή το 1889.

Η όμορφη παραλία της Φρεαττύδας (Φωτο: Παπαδήμος)

Θερινές διακοπές στην Φρεαττύδα:

Ο Θεόδωρος Βελλιανίτης συγγράφει της αναμνήσεις αυτές από την Φρεαττύδα των θερινών του διακοπών και τις δημοσιεύει το 1890 με τίτλο "Θεριναί αναμνήσεις". Οι εικόνες που μας τροφοδοτεί είναι με ηλιοκαμένα παιδιά να βουτούν από τους έρημους βράχους στην θάλασσα από νωρίς το πρωί μέχρι αργά το απόγευμα, καθώς και τον φόβο που προκαλούσε ο δίοπος που περιπολούσε εκεί προκειμένου να απαγορεύει τα μπάνια να γίνονται άνευ ενδυμάτων για την τήρηση της ηθικής. Ο Βελλιανίτης περιγράφει ακόμα την ύπαρξη Αγγλίδων που φώναζαν κάθε φορά που έβλεπαν τέτοιο θέαμα "Σόκιν, σόκιν"!

Η μετάβαση γίνονταν συνήθως με βάρκα από την έναντι της Φρεαττύδος ακτή, αφού καθώς περιγράφει ότι στην παιδική του ηλικία δεν είχαν ακόμα ανεγερθεί οι επαύλεις για θερινές διακοπές των Αθηναίων, δεν είχε κατασκευασθεί η παραλιακή λεωφόρος και όλη η ακτή ήταν ένα ξεροβούνι με μοναδική παρουσία ενός ξύλινου παραπήγματος που χρησίμευε ως Καφενεδάκι, γνωστό για τα ζαχαροκούλουμά του και για τον μπακλαβά του! 
Με την παραθεριστική ανάπτυξη της Φρεαττύδας όμως, πλήθος άλλων ανταγωνιστικών μαγαζιών ξεπήδησαν δίνοντας μια καθαρά παραθεριστική όψη στην περιοχή. 

Στον μικρό όρμο της Φρεαττύδας υπήρχαν λίγα εξοχικά κυρίως σπίτια όπως του Παπασταματιάδη του Παπασμύρη κ.ά, οι οποίοι τα νοίκιαζαν αντί αμυδρού μισθώματος για την περίοδο του καλοκαιριού. Αυτός ο θεσμός του θερινού μισθώματος, κράτησε στην Φρεαττύδα, μέχρι που γεννήθηκε ο συνοικισμός του Νέου Φαλήρου. Αν και επί Δημαρχία Τρύφωνα Μουτζόπουλου ήταν που εκδόθηκε το Βασιλικό Διάταγμα για την δημιουργία του, ωστόσο δεν είχε αρχίσει να σχηματίζεται, καθώς δεν είχαν εξυγιανθεί οι βάλτοι και τα στάσιμα νερά που κυριαρχούσαν εκεί.

Η δημιουργία του συνοικισμού του Νέου Φαλήρου, προκάλεσε την παρακμή τόσο της Φρεαττύδας, όσο και των Θαλασσίων Λουτρών του Πασαλιμανιού, δίνοντας τέλος ακόμα και στην περίφημη συνοικία Τσίλλερ.

Αν και το επιστολικό Δελτάριο αναγράφει Φρεαττύδα, βεβαίως πρόκειται για τον Λιμένα Ζέας (Πασαλιμάνι).
Δεν είναι λίγες οι αναγραφές σε δελτάρια που είναι λανθασμένες την εποχή εκείνη


Φρεαττύδα και Άγιος Βασίλης  (1873):

Πάνω από τον όρμο της Φρεαττύδας έκανε την εμφάνισή του αρχικά ένας μικρός ναός που οικοδομήθηκε το 1873, από έναν κλητήρα της Δημοτικής Αστυνομίας τον Βασίλειο Γεωργακάκο, κατόπιν παραχωρήσεως εκτάσεων του επιχειρηματία και οινοποιού Παναγιώτη Καμπά. Ο ναός αυτός ήταν εκτός του σχεδίου πόλεως και εξυπηρετούσε τις ανάγκες των λιγοστών κατοίκων της Φρεαττύδας. Όταν πέθανε ο ιδρυτής του Γεωργακάκος με διαθήκη άφησε την ψιλή κυριότητα του ναού και του σπιτιού του που βρίσκονταν δίπλα ακριβώς, στον Δήμο Πειραιώς. Ο ναός αυτός στην συνέχεια κατέστη ανεπαρκής, κατεδαφίσθηκε το 1899 και μετά από πολλές περιπέτειες οικοδομήθηκε νέος με έξοδο του Δήμου. (Όλη την ιστορία ανέγερσης του νέου ναού του Αγίου Βασιλείου μπορείτε να την διαβάσετε εδώ).


Τα όμορφα τείχη της Φρεαττύδας

Φρεαττύδα και Ρωσοτουρκικός πόλεμος 1877 - 1878:

 Σε έναν από τους 15 συνολικά πολέμους που έκανε η Ρωσία κατά της Τουρκίας και συγκεκριμένα σε αυτόν του 1877, ένας Βρετανός Αξιωματικός που λέγονταν Χόβαρτ, έναντι αμοιβής προσέφερε υπηρεσίες στον Σουλτάνο. Για τις υπηρεσίες του αυτές, έμεινε γνωστός ως Χόβαρτ Πασάς. Όταν οι Έλληνες εκδήλωσαν συμπαράσταση υπέρ Ρωσίας, ο Χόβαρτ απειλούσε με απόβαση στην Φρεαττύδα!

Στο βάθος κυριαρχεί το περίγραμμα της Έπαυλης του Σκουλούδη
Τότε ήταν που ο Θεόδωρος Βελλιανίτης έγραψε για τα οχυρωματικά έργα που κατασκεύαζαν οι μαθητές του Α΄ Γυμνασίου Πειραιώς, για να αποτρέψουν απόβαση του Χόβαρτ.
"Εκεί δε επί της αποτόμου ακτής, κρατούντες σκαπάνας, πτύα και κοφίνους, μετεβλήθημεν εις εργάτας και κατεσκευάσαμεν το πρόχωμα, εφ΄ ού έμελλον να στηθώσι τα πυροβόλα, άτινα θα απέκρουον τον στόλον του Χόβαρτ. Ενθυμούμαι ότι ειργάσθην πυρετωδώς. Μετέφερον χώμα ή έσκπτον δι όλης της ημέρας. Προς την εσπέραν δεν ηδυνάμην να σύρω πλέον τας πόδας μου, ούτε να κινηθώ. Υπό την οδηγίαν του νυν διευθυντού του νομισματικού μουσείου κ. Σβορώνου, με μετέφερον ημιθανή εις τον οίκον μου"
(Όλη η ιστορία του Χόβαρτ μπορείτε να την διαβάσετε εδώ).


Το 1900 από την Λιμενική Επιτροπή αποφασίζεται η Φρεαττύδα να ενωθεί με την συνοικία του Τσίλλερ. Για τον σκοπό αυτό εγκρίνεται και το ποσό των 10.000 δραχμών. Το έργο αυτό, βεβαίως ουδέποτε θα υλοποιηθεί. 


Φρεαττύδα και Λάμπρος Πορφύρας:

Μικρό παιδί ακόμα ο Δημήτρης Σύψωμος (Λάμπρος Πορφύρας), το 1894 γράφει το πρώτο του ποίημα η "Λάμψη του Μαρμάρου" που δημοσιεύεται στο πειραϊκό περιοδικό "Στάδιο". Έκτοτε το όνομά του έγινε γνωστό και όσοι τον γνώριζαν μάθαιναν για την αγάπη του προς τον μικρό αυτό όρμο.
"Η Φρεαττύδα είναι η μόνη ποίηση που έχει απομείνει στον Πειραιά", έλεγε...
Έτσι ο Πορφύρας έκλεισε το τοπίο της στην ψυχή του και την έδειξε στους στίχους του. Γνωστή η φιγούρα του να κάθεται στα μικρά ταβερνάκια της περιοχής, πίνοντας την ρετσίνα του. (Προσωπικά τον αποκαλώ "ο Παπαδιαμάντης της Φρεαττύδας").
Και οι κάτοικοι της Φρεαττύδας όμως ανταποδίδοντας την αγάπη τους, ύψωσαν την προτομή του εδώ και έδωσαν στην μικρή Πλατεία το όνομά του.
(Μπορείτε να διαβάσετε όλη ιστορία του Λάμπρου Πορφύρα και της σχέσης του με την Φρεαττύδα εδώ).

22 Μαΐου 1938 - Αποκαλυπτήρια της Προτομής του Λάμπρου Πορφύρα στην Φρεαττύδα
Φωτογραφία του Λυκούργου Βαγιάκη. Φρεαττύδα δεκαετία '60


Φρεαττύδα και σύγχρονη εποχή:

Η δεκαετία του '50 και οι ανάγκες που δημιουργεί, οριοθετούν και για την Φρεαττύδα, το πέρασμα στην σύγχρονη εποχή. Αν και η Φρεαττύδα συνεχίζει να διατηρεί το γραφικό της χρώμα, η Έπαυλη του Σκουλούδη που ακόμα υπάρχει σαν κτήριο έχει στεγάσει τα κορίτσια του Χατζηκυριάκειο Ορφανοτροφείου και αργότερα στεγάζει (1946 - 1957) το Υδροβιολογικό Ινστιτούτο. Το 1957 όμως κατεδαφίζεται προκειμένου να ανεγερθεί στην θέση της το Αντικαρκινικό  Νοσοκομείο Μεταξά. Η εποχή της αθωότητας για τον μικρό όρμο έχει τελειώσει. Την θέση των παλαιών εξοχικών οικιών, καταλαμβάνουν σταδιακά πολυκατοικίες. Ο όρμος της ποίησης του Πορφύρα, θα δεχθεί το τελειωτικό χτύπημα όταν η επταετία θα επιχωματώσει όλο τον όρμο για να κατασκευάσει τη νέα Μαρίνα που θα στεγάσει τον Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος και όλες τις υπόλοιπες εγκαταστάσεις (Ε.Ο.Τ., καφετέριες κ.ά.).



Τα εγκαίνια των νέων εγκαταστάσεων γίνονται στις 19 Ιουνίου 1970, από τον τότε Αντιβασιλέα Γεώργιο Ζωιτάκη παρουσία του Μακαρέζου (Υπουργός Συντονισμού) και πολλών άλλων επισήμων. Η τελετή λαμβάνει χώρα εντός του κτηρίου που αργότερα θα γίνει γνωστό ως Καφετέρια "Μαρίνας Ζέας", εσχάτως ήταν γνωστό ως "Kitchen Bar".
(Δείτε τα εγκαίνια της Μαρίνας Ζέας από το αρχείο της Ε.Ο.Α. εδώ)

Το θαυματουργό νερό του Τσιρλονερίου που έτρεχε από την αρχαιότητα θα μπορούσε να είχε διασωθεί αλλά ουδείς ασχολήθηκε με αυτό κι έτσι επιχωματώθηκε, και μαζί του όλη η ιστορία της περιοχής. Για κάποιους Πειραιώτες η νέα μπετοκατασκευή του Σκυλίτση (Μαρίνα Ζέας καλούμενη) θα είναι καλοδεχούμενη, γιατί κατά την άποψή τους, θα εισαγάγει την Φρεαττύδα, στην σύγχρονη εποχή, θα βοηθήσει οικονομικά την ανάπτυξη και τον τουρισμό.
 Σε άλλους όμως όχι!











(1) : Λεξικόν Ιστορίας και Γεωγραφίας υπό Σ. Ι. Βουτυρά, Ι. Α. Βρετού και Γ. Βαφειάδου, T.1, - Εν Κωνσταντινουπόλει :Τύποις Ι. Α. Βρετού,1869

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"