Η Δημοτική βιβλιοθήκη Πειραιώς, σταθμός στην ιστορία της πόλης

Η Δημοτική βιβλιοθήκη Πειραιώς, λειτούργησε για 40 χρόνια, εντός του Δημοτικού Θεάτρου, με είσοδο από την πλευρά της Λεωφόρου Βασ. Γεωργίου Α΄  όπως η πλευρά αυτή απεικονίζεται σε προγενέστερη φωτογραφία 

Του Στέφανου Μίλεση

Θεωρώ πως σταθμός στην ιστορία της πόλης είναι η χρονιά του 1927 καθώς τότε ο Δήμαρχος Πειραιώς Τάκης Παναγιωτόπουλος έκανε πραγματικότητα ένα όραμα που υπήρχε από τα πρώιμα χρόνια της δημιουργίας του Πειραιά, αλλά που ακόμα δεν είχε πραγματοποιηθεί! Την ίδρυση και λειτουργία Δημοτικής Βιβλιοθήκης (30 Ιανουαρίου 1927). Μια απόφαση που πάρθηκε από τον ίδιο λίγους μήνες μόλις νωρίτερα (1926) αλλά που ως ιδέα είχε γεννηθεί 91 χρόνια πριν!

Η πρώτη αυτή Δημοτική βιβλιοθήκη λειτούργησε εντός του Δημοτικού Θεάτρου, με είσοδο από την πλευρά της Λεωφόρου Βασ. Γεωργίου Α΄ αποτελούμενη από δύο μεγάλες αίθουσες που ήταν επιπλωμένες πολυτελώς και αποτελούσαν τα αναγνωστήρια. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως αυτές οι αίθουσες ήταν δύο στον αριθμό, όχι τυχαίως, αλλά επειδή ήταν χωρισμένες σε ανδρών και γυναικών, σε μια εποχή που στις παραλίες του Πειραιά και του Νέου Φαλήρου το Bain Mixte το μικτό δηλαδή μπάνιο, αποτελούσε μια πραγματικότητα, δείχνοντας έτσι ο πνευματικός κόσμος την αντίθεσή του στον θεσμό των Μικτών!  Ένα δεύτερο στοιχείο που καταγράφηκε ήταν πως οι γυναίκες αναγνώστριες δεν υπολείπονταν στον αριθμό από τους άνδρες!

Πρώτη στον θεσμό της πολύωρης λειτουργίας:

Η βιβλιοθήκη τότε λειτουργούσε σχεδόν όλη την ημέρα, αφού έκλεινε στις 11 το βράδυ, ενώ η εφημερίδα ΕΘΝΟΣ καταγράφει σε άρθρο της την ημερήσια κίνηση μιας συνηθισμένης ημέρας καλοκαιριού του 1930, ο αριθμός των επισκεπτών στις πέντε το απόγευμα να έχει φθάσει τους 900 αν και ακόμα υπήρχαν έξι ώρες λειτουργίας για το κλείσιμο της βιβλιοθήκης! 

Στην φωτογραφία του 1935 απεικονίζεται τμήμα από τα ράφια της δημοτικής βιβλιοθήκης Πειραιά την εποχή που στεγαζόταν εντός του δημοτικού θεάτρου.

Το αναγνωστήριο της βιβλιοθήκης κατάμεστο καθώς σχηματίζονταν ουρές από τις πρωινές ώρες για να μπορέσουν οι ενδιαφερόμενοι να εξυπηρετηθούν. 

Βέβαια αυτός ο αριθμός επισκεπτών δεν οφείλονταν αποκλειστικά στην φιλομάθεια των Πειραιωτών αλλά και στο γεγονός πως οι φοιτητές τότε δεν μπορούσαν να αγοράζουν τα βιβλία και τα επιστημονικά συγγράμματα του Πανεπιστημίου κι έτσι κατέφευγαν για την καθημερινή τους μελέτη στις δύο αυτές αίθουσες του βιβλιοθήκης που πραγματικά υπερλειτουργούσαν! Αυτή η απόφαση για λειτουργία μέχρι αργά δεν ίσχυε για όλες τις βιβλιοθήκες της Ελλάδας, αλλά μόνο για την βιβλιοθήκη του Πειραιά και του ίδιου του Πανεπιστημίου Αθηνών, δείχνοντας έτσι τον πραγματικά μεγάλο αριθμό Πειραιωτών που φοιτούσαν στο Πανεπιστήμιο! Ο θεσμός της νυχτερινής λειτουργίας διατηρήθηκε μέχρι και την έναρξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου (1940), ενώ η Εφημερίδα ΣΚΡΙΠ σε άρθρο της το 1939 διατυπώνει το ερώτημα "Δεν θα ήταν δυνατόν άραγε, να γίνει το αυτό και δια την Εθνικήν, την Μπενάκειον και την βιβλιοθήκην της Βουλής;"  

Οι δωρητές βιβλίων θεωρούνταν ευεργέτες με φιλάνθρωπο δράση:

Στα πρώτα τέσσερα χρόνια της λειτουργίας της Δημοτική Βιβλιοθήκη Πειραιά, είχε καταφέρει να συγκεντρώσει ένα τεράστιο αριθμό βιβλίων, χάρη στις προσφορές και ευγενικές χορηγίες επιφανών Πειραιωτών όπως του Δημήτριου Μαυροκορδάτου (το 1874 δώρισε 4000 βιβλία), του Λουκά Ράλλη, του Καρλ Ράιγχολδ και άλλων πολλών. Οφείλουμε να πούμε πως πολλές από τις συλλογές αυτές αν και κοσμούσαν τα ράφια της βιβλιοθήκης σπάνια χρησιμοποιούνταν, καθώς είτε δεν κάλυπταν τις φοιτητικές ανάγκες είτε η εξέλιξη της επιστήμης είχε ξεπεράσει πολλά βιβλία που είχαν αποκλειστική συλλεκτική αξία και μόνο. Γιαυτό και ένα μόνιμο αίτημα της βιβλιοθήκης αλλά των φοιτητών επισκεπτών ήταν η προμήθεια με νέες εκδόσεις. Ωστόσο ο Δήμος θεωρούσε τους δωρητές βιβλίων ευεργέτες με φιλάνθρωπο δράση, τονίζοντας την τεράστια σημασία που είχε για την ανάπτυξη της πόλης, η ύπαρξη βιβλιοθήκης. Αντιθέτως σήμερα πολλοί συγγραφείς, ποιητές ή συλλέκτες του Πειραιά, παραλείπουν να προσφέρουν έστω ένα αντίτυπο στην πνευματική κιβωτό της πόλης. 

Η τοπική τιμή υπαγορεύει την απόκτηση μιας βιβλιοθήκης:

Η λειτουργία βιβλιοθήκης στον Πειραιά είχε προβλεφθεί από τις πρώτες συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου (ψήφισμα υπ΄ αριθμ. 32/1836). Σε εκείνο το ψήφισμα ελήφθησαν τέσσερις σημαντικές αποφάσεις: Να γίνει νεκροταφείο, να οικοδομηθεί εκκλησία στο όνομα του Αγίου Σπυρίδωνα, να ιδρυθεί νοσοκομείο και βιβλιοθήκη. Από τις τέσσερις αυτές αποφάσεις, μόνο η ίδρυση της βιβλιοθήκης αιτιολογήθηκε ως ζήτημα τοπικής τιμής! (προσέξτε τον όρο τοπική τιμή καθώς ο Πειραιάς μετρούσε μόλις μερικούς μήνες ύπαρξης, δείχνοντας τον βαθμό δύναμης και αποφασιστικότητας που διέθεταν αυτοί οι πρώτοι κάτοικοι, να δημιουργήσουν μια νέα πόλη, αφήνοντας πίσω τους οριστικά τους τόπους προέλευσης και καταγωγής).

Κι όμως χρειάστηκαν να περάσουν 91 ολόκληρα χρόνια (1836-1926) για να αποκατασταθεί αυτή η "τοπική τιμή"! Ίσως η ιστορία να απαιτούσε πρώτα από τον Πειραιά να λάβει την κυρίαρχη θέση πανελληνίως στην λογοτεχνία και στα νεοελληνικά γράμματα, καθώς πολλοί έξωθεν της πόλεως μέχρι τότε υποστήριζαν πως ο Πειραιάς είχε κόσμο εργατικό κατάλληλο μόνο για εμπόριο και βιοτεχνία! Κι αυτό έγινε πραγματικότητα το 1915 όταν αποτέλεσε μια πόλη που ήδη μετρούσε τον Παύλο Νιρβάνα, τον Λάμπρο Πορφύρα, τον Καμπάνη, τον Δημοσθένη Βουτυρά, τον Νίκο Χατζάρα, τον Στρατήγη, τον Ιάκωβο Δραγάτση, τον Γεράσιμο Βώκο με το "Περιοδικό" του και τόσους άλλους, που εργαζόμενοι στην αφάνεια (άλλωστε αυτό δεν συμβαίνει και σήμερα στον Πειραιά;) τόσο κοντά αλλά πολύ μακριά από την εγωκεντρική Αθήνα, παρήγαγαν αθόρυβα και σεμνά λογοτεχνία, ποίηση, έρευνα, χωρίς τήβεννους, χωρίς κλειστές λέσχες και λογοτεχνικά καφενεία.

Βιβλιοθήκη και θέατρο μαζί:

Η συστέγαση της Δημοτικής βιβλιοθήκης στο Δημοτικό θέατρο και κόσμημα της πόλης, ήταν μια λαμπρή ιδέα που όμως δημιουργούσε κάποια προβλήματα, καθώς οι σπουδαστές που σύχναζαν στο αναγνωστήριο προσέφευγαν κρυφά στον παράπλευρο χώρο του θεάτρου. Αργότερα θα ληφθεί η απόφαση η βιβλιοθήκη να σταματά την βραδινή της λειτουργία τις μέρες εκείνες που υπήρχαν παραστάσεις. Και επειδή η απόφαση αυτή δημιουργούσε σύγχυση ως προς το ωράριο, πολλές φορές οι Έφοροι της Βιβλιοθήκης προέβαιναν σε ανακοινώσεις στον ημερήσιο τύπο μέχρι και την σύγχρονη εποχή 

(Εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ φ. 10/12/1952)

 Η Δημοτική Βιβλιοθήκη Πειραιά στεγάσθηκε για 40 χρόνια εντός του Δημοτικού Θεάτρου και μέχρι τα τελευταία χρόνια της εκεί λειτουργίας της δέχονταν τουλάχιστον 300-500 επισκέπτες ημερησίως και με ωράριο λειτουργίας 0800-13.30 και 15.30-21.00.

Τον Μάρτιο του 1967 (και όχι από την κυβέρνηση της επταετίας όπως λέγεται) πάρθηκε η απόφαση η Δημοτική Βιβλιοθήκη να εγκαταλείψει τον χώρο του Δημοτικού θεάτρου με αιτιολογίες τον περιορισμένο χώρο και την αυτονομία ενός σύγχρονου ιδρύματος, μεταφορά που πραγματοποιήθηκε τελικώς το 1975 (στην εποχή της μεταπολίτευσης δηλαδή) στον πέμπτο όροφο του σημερινού Δημαρχείου στην Πλατεία Κοραή, μεταφορά που δεν κάλυπτε τις αιτιολογίες αυτής, που ήταν η αυτονομία όπως προαναφέραμε. Αυτονομία που θα επιτευχθεί μόνο όταν το 2004 η Δημοτική Βιβλιοθήκη Πειραιώς θα μεταφερθεί στο κτήριο που στεγάζεται σήμερα στην συμβολή των οδών Ελ. Βενιζέλου 22 και Κολοκοτρώνη.