Ερνέστος Τσίλερ και Πειραιάς

Το εργοστασιακό οίκημα σχεδιασμού Φαίδωνα και Έθελ Κυδωνιάτη που δέσποζε πίσω από την Συνοικία Τσίλλερ και που επέλεξε να μένει ο ίδιος ο Τσίλλερ, μετατρέποντάς το από εργοστάσιο υαλουργίας, σε οικογενειακή εξοχική οικία. 














Του Στέφανου Μίλεση

Ο Τσίλερ (ή και Τσίλλερ) έρχεται το 1860 στην Αθήνα προκειμένου να εργασθεί ως εκτελεστής μηχανικός, σε σχέδια που είχε συντάξει ο Δανός αρχιτέκτονας Θεόφιλος Χάνσεν, που αφορούσαν την κατασκευή της Ακαδημίας στην Αθήνα. Επέλεξε να έρθει στην Ελλάδα, αναβάλλοντας το ταξίδι του για την Πετρούπολη, καθώς είχε κερδίσει έναν διαγωνισμό του Τσάρου, που αφορούσε την ανοικοδόμηση των Δημοσίων Μεγάρων της Τυφλίδας! 

Λίγο πριν την άφιξή του στην Ελλάδα έχει παντρευτεί στην Βιέννη την Ελληνίδα Σοφία Ντούντου, μόνιμη κάτοικο Αυστρίας με καταγωγή από την Κοζάνη. Η Ελληνικής καταγωγής σύζυγός του, του έχει ήδη δώσει τα πρώτα στοιχεία για τον ελληνικό πολιτισμό, που θα τον προετοιμάσουν για την μελλοντική αγάπη προς την χώρα μας.  Αν και ο γάμος αυτός αποτελεί μια σημαντική αιτία της λατρείας του Τσίλερ προς την Ελλάδα, ωστόσο παραβλέπεται από τους βιογράφους, σαν ένα στοιχείο ανάξιο λόγου! 

Τσίλλερ και Πειραιάς:

Ο Ερνέστος Τσίλερ διατήρησε με τον Πειραιά μια ιδιαίτερη σχέση στη πορεία του ελληνικού του βίου. Κι αυτό διότι το ζευγάρι Ερνέστου και Σοφίας, έκανε συνολικά πέντε παιδιά, εκ των οποίων τα τρία τελευταία γεννήθηκαν στον Πειραιά!

Το πρώτο παιδί τους η Βαλερί, παντρεύτηκε έναν Γερμανό και γρήγορα έφυγε από την Ελλάδα. 

Το δεύτερο η Ιωσηφίνα παντρεύτηκε τον Έλληνα ζωγράφο Δημήτριο Δήμα. Και η ίδια υπήρξε εξίσου καλή ζωγράφος. Χάρη στην Ιωσηφίνα διασώθηκαν σήμερα όλα τα σχέδια του πατέρα της.


Σκίτσο του Τσίλερ από την κόρη του Ιωσηφίνα Τσίλερ - Δήμα

Το τρίτο τους παιδί (αλλά το πρώτο που γεννήθηκε στον Πειραιά) ήταν ο Όθων. Σπούδασε μουσική και νέος ακόμα έφυγε για την Αμερική, πολιτογραφήθηκε Αμερικανός και πέθανε πολύ νέος, μόλις σε ηλικία 45 χρόνων. 

Το τέταρτο παιδί τους ήταν η Ναταλία, γεννημένη επίσης στον Πειραιά, που παντρεύτηκε τον Αθανασιάδη, έναν έμπορο από τον Βόλο. Μετά τον θάνατό του, θα ζήσει στην Καλλιθέα.


Τέλος το πέμπτο παιδί, το τελευταίο γεννημένο στον Πειραιά, ο Βάλτερ. Ουδέποτε παντρεύτηκε και έζησε βίο μοναχικό. Η ζωή του Βάλτερ, θυμίζει πολύ την ζωή του Γιούγκερμαν στο μυθιστόρημα του Πειραιώτη Μ. Καραγάτση. Ο Βάλτερ όπως και ο Γιούγκερμαν προσλήφθηκε στην Λαϊκή Τράπεζα ως μεταφραστής προκειμένου να διεκπεραιώνει την ξένη εμπορική αλληλογραφία, καθώς γνώριζε εκτός από Ελληνικά, Αγγλικά, Γερμανικά, Γαλλικά. Σιγά αλλά σταθερά ανήλθε στην ιεραρχία, έγινε οικονομικό στέλεχος της Τράπεζας και έφτασε μέχρι ψηλά στην ιεραρχία αυτής. 

Όλες οι κόρες του Ερνέστου Τσίλερ έμελε να χηρέψουν νωρίς. Συγκεντρώθηκαν στο σπίτι της Ναταλίας Τσίλερ Αθανασιάδη, όπου μαζί με τον Βάλτερ που παρέμεινε όπως είπαμε μόνος του, έζησαν όλοι μαζί στην Καλλιθέα, στην οδό Πλωτάρου Ασλάνογλου 113 και Ιφιγένειας.

Η τύχη ήθελε τα "Παιδιά του Πειραιά" του Τσίλερ να γεννηθούν ανάμεσα σε σπίτι που είχε κατασκευάσει ο πατέρας τους αλλά σε έναν χώρο που ούτε σπίτι ήταν, ούτε σχεδιασμού και κατασκευής Τσίλερ. Γεννήθηκαν πίσω από την σημερινή εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης, εντός οικοδομήματος που προοριζόταν για "εργοστάσιο", κατασκευής των αρχιτεκτόνων Φαίδωνα και Έθελ Κυδωνιάτη. Αυτό το "εργοστάσιο" ο Τσίλερ το μετέτρεψε σε εξοχικό οικογενειακό σπίτι. (σχετική και η πρώτη φωτογραφία της ανάρτησης). 


Αριστερά τα σπίτια της Συνοικίας Τσίλλερ, πίσω από αυτά δεσπόζει η εξοχική κατοικία της οικογένειας Τσίλλερ και δεξιά το "Συγκρότημα Πατσιάδου" από το οποίο σήμερα διασώζεται μόνο το δεξιό μέρος κτίσμα του

Άνοιξε κι ένα πηγάδι που καθώς λένε διέθετε το καλύτερο πόσιμο νερό στον Πειραιά. Λέγεται επίσης ότι επειδή ο κόσμος πήγαινε να προμηθευτεί νερό από εκείνο το πηγάδι, αρχικά η περιοχή ονομάσθηκε "Πηγάδι του Τσίλερ" για να μετεξελιχθεί στην συνέχεια σε "Συνοικία Τσίλερ". Ο ίδιος είχε κάνει προσπάθεια η περιοχή γύρω από τα εξοχικά σπίτια που έκτισε να καθιερωθεί ως "Καλλιθέα"(!) καθώς όλα είχαν πρόσοψη προς το Πασαλιμάνι.

Αυτά τα σπίτια της Συνοικίας Τσίλερ, έχουν την δική τους ιστορία η οποία όμως έχει ειπωθεί παλαιότερα, αλλά είναι επίσης γνωστή στους περισσότερους. 

Όλο το ιστορικό της Συνοικίας αυτής σε σχετικό αφιέρωμα του 2009. (Αφιέρωμα στη Συνοικία Τσίλλερ)




Απλά να θυμίσουμε ότι η κατασκευή της Συνοικίας Τσίλερ στην Καστέλλα έγινε για λόγους αποκλειστικά επιχειρηματικούς με σκοπό το άμεσο κέρδος. Επίσης πρέπει να γίνει γνωστό ότι το πιο όμορφο από αυτά, καθώς ήταν πάνω στην στροφή, έμεινε γνωστό ως σπίτι του Ποταμιάνου, καθώς ήταν ο τελευταίος ιδιοκτήτης. Όμως αρχικά είχε ως ιδιοκτήτη τον Βασιλειάδη, τον ιδρυτή των ομώνυμων Ναυπηγείων και της Δεξαμενής στο λιμάνι. Κατεδαφίσθηκε το 1958. 



Σήμερα απέμεινε μόνο ένα μέρος από το "Συγκρότημα Πατσιάδου" έναντι της Πλατείας Αλεξάνδρας και αυτό που απέμεινε είναι το παλαιό καφενείο Καραντάση σημερινό Σταυριανάκου, το εσωτερικό του οποίου έχει φιλοτεχνήσει ο ίδιος ο Τσαρούχης.


Το συγκρότημα Πατσιάδου. Σήμερα σώζεται μόνο το δεξιό μέρος αυτού. Κήπος λαμπρός χώριζε τα δύο οικήματα όπως περιγράφεται στην αγγελία του 1896 που ακολουθεί.

Οικία μεγαλοβιομηχάνου Πατσιάδου Απρίλιος 1896 (Εφημερίδα "Αλήθεια")

Στον Πειραιά όμως το καλύτερο έργο του Τσίλερ δεν ήταν εντός της συνοικίας που έλαβε το όνομά του, αλλά στην Τερψιθέα!
Πρόκειται για το αρχοντικό του Καζανόβα, που δυστυχώς καταστράφηκε ολοσχερώς, όταν επιχειρήθηκε η μετασκευή του, προκειμένου να ενωθεί με το διπλανό κτήριο της Σχολής Παπαϊωάννου.

Δικό του δημιούργημα και η οικία Βαρβαρέσσου στον οδό Μπουμπουλίνας, τα σχέδια του δημιουργού της Τσίλερ, διασώζονται μέχρι και σήμερα.


Σχέδια Οικίας Βαρβαρέσσου στην οδό Μπουμπουλίνας

Επίσης έργο του και το σπίτι του Οικονόμου στην Λεωφόρο Σωκράτους (σημ. Ηρ. Πολυτεχνείου).

Φυσικά δεν παραλείπουμε την οικία Μεταξά επί της Γεωργίου Α΄ και Γρηγορίου Λαμπράκη, στο Άγαλμα της Μητέρας







Ο Τσίλερ που ζούσε στην Αθήνα, διατηρούσε εξοχικό σπίτι στον Πειραιά, με πέντε παιδιά γεννημένα στην Ελλάδα, με Ελληνίδα σύζυγο, είχε γίνει πλέον και ο ίδιος Έλληνας! Αυτό φαίνεται και από τις επιστολές του:
"Εμείς στην Ελλάδα" έγραφε, "αυτά τα πράγματα τα βλέπουμε με γνώριμο μάτι. Δεν μας ξενίζουν τα ωραία και τα δύσκολα, διότι οι πρόγονοι των Ελλήνων, ήταν εκείνοι που τα έπλασαν και τα έδωσαν στους άλλους λαούς"



Αυτό που κυρίως όμως άφησε κληρονομιά ο Τσίλερ στον Πειραιά είναι η μαγευτική τεχνοτροπία του, που δημιούργησε την δική του σχολή και που ακολούθησαν πολλοί άλλοι αρχιτέκτονες μετά από αυτόν. Έτσι οι ακροκέραμοι, οι πρόβολοι - φουρούσια, οι σιδερένιοι άγγελοι ή τα περίτεχνα φυτά της κιγκαλερίας αποτέλεσαν σπουδαία παρακαταθήκη στην πόλη του Πειραιά, έστω κι αν φιλοτεχνήθηκαν από άλλους και δυστυχώς μόνο ένα μικρό μέρος της σώζεται σήμερα.



Ειδικά όλη η περιοχή του Νέου Φαλήρου, αριθμεί πλήθος οικιών που έχουν αναγερθεί με σχέδια του Τσίλερ, ενώ υπάρχουν και σχέδια δικά του που δεν υλοποιήθηκαν ποτέ, όπως το Μέγαρο του Υποκαταστήματος της Εθνικής Τραπέζης.


Πάνω το σχέδιο του Τσίλερ για την Εθνική Τράπεζα στον Πειραιά.
Κάτω η έκδοση του σχεδίου σε γραμματόσημο το 1977

Εθνική Τράπεζα Πειραιώς, σε σχέδιο Τσίλερ που ουδέποτε πραγματοποιήθηκε

Ο άμβωνας του Αγίου Νικολάου Πειραιώς:

Ο ναός του Αγίου Νικολάου έργο του Πειραιώτη αρχιτέκτονα Ι. Λαζαρίμου, περιλαμβάνει ένα έργο του Τσίλερ στο εσωτερικό του!
Έναν μαρμάρινο άμβωνα ο οποίος δεν στηρίζεται με κίονα από την βάση του ως το έδαφος, αλλά "κρέμεται" και όπως εξέχει δίνει την εντύπωση ενός εξώστη. Ο άμβωνας αυτός έγινε με βάση σχέδιο του Τσίλερ και έχει κατασκευαστεί από τον γλύπτη Νικόλαο Γεωργαντή.


Ο άμβωνας του Αγίου Νικολάου Πειραιώς, έργο Τσίλλερ


Που ήταν το σπίτι του ίδιου του Τσίλλερ;

Ο ίδιος ο Τσίλερ διάλεξε να μείνει σε ένα σπίτι που βρισκόταν σε μια πάροδο της Ακαδημίας στην Αθήνα. Στην οδό Μαυρομιχάλη 6, ήταν το αρχοντικό του, που τα τελευταία χρόνια ήταν γνωστό από την λειτουργία εκεί, κάποιου ιδιωτικού σχολείου. 
Μέχρι σήμερα εντύπωση προκαλεί, το γεγονός της επιλογής αυτής, καθώς είχε την δυνατότητα ανέγερσης οικίας οπουδήποτε επιθυμούσε, αλλά προτίμησε μια πάροδο!

Ο Τσίλερ έκτισε ο ίδιος το σπίτι του το 1870, διαθέτει δύο ορόφους και ένα ημιυπόγειο. Στο ισόγειο έχει τέσσερα μεγάλα δωμάτια που δύο από αυτά χρησιμοποιούσε ως γραφεία του. Στον πρώτο όροφο άλλα τέσσερα δωμάτια, και στον δεύτερο πέντε υπνοδωμάτια και βεράντα. 
Στο πίσω μέρος του σπιτιού, υπήρχε βιοτεχνία μωσαϊκών που εκμεταλλευόταν ο ίδιος με είσοδο από την Ακαδημίας. Η πορτούλα αυτή υπάρχει μέχρι σήμερα.
Το 1912 το σπίτι αυτό, λίγο πριν να κηρυχθεί ο πόλεμος πουλήθηκε στον Διονύσιο Λοβέρδο, γνωστό επτανήσιο τραπεζίτη.

Τα ενδιαφέροντα του Τσίλλερ:

Ο Τσίλερ είχε πολλά ενδιαφέροντα και ασχολίες, πλην της αρχιτεκτονικής. Κατά αρχή το μεγάλο του πάθος ήταν η αρχαιολογία. Από την πρώτη στιγμή που έφθασε στην Ελλάδα, άρχισε να δείχνει ενδιαφέρον για το Παναθηναϊκό στάδιο, καθώς τον είχε εντυπωσιάσει ιδιαίτερα.
Αγοράζει ένα οικόπεδο στον χώρο του Σταδίου, που τότε ήταν θαμμένο από χώμα και που αποτελούσε στην ουσία συνέχεια του διπλανού λόφου!
Εντός του οικοπέδου του, άρχισε να αναζητεί κι αυτός την σφενδόνη (Το πέταλο δηλαδή του Σταδίου). Λέμε κι αυτός γιατί το ίδιο έκανε κι ο προηγούμενος ιδιοκτήτης του. Μηχανικός όμως ο Τσίλερ, υπολόγισε την καμπύλη του σταδίου και κάτω από στρώμα χώματος, βρήκε εκείνο που ζητούσε!

Ο ίδιος γράφει "Τον Αύγουστο του 1869 αρχίσαμε ανασκαφές....επειδή όμως το εγχείρημά μας λόγω του μεγέθους της καταχώσεως, ήταν τέτοιο ώστε έπρεπε να απομακρυνθούν 13.000 κυβικά μέτρα χώματος, έλαβε μεγάλες διαστάσεις και δεν μπορούσαμε να το συνεχίσουμε με δικά μας μέσα....".

Τότε ήταν που επισκέφθηκε τον χώρο ο Βασιλεύς Γεώργιος Α΄ και διέθεσε τα ποσά που απαιτούνταν για τις εκσκαφές, αποζημιώνοντας συγχρόνως και τον Τσίλερ για το οικόπεδο και εργασίες του.


Ο Τσίλερ και ο φίλος του Σλήμαν:

Ο Τσίλερ έκανε αμέσως φιλία με τον αρχαιοδίφη Σλήμαν. Είχαν πολλά κοινά στοιχεία. Κοινή καταγωγή, Ελληνίδα σύζυγο με το ίδιο μάλιστα όνομα, Σοφία!
Και οι δύο, διατηρούσαν το ίδιο πάθος για την αρχαιολογία, που την ασκούσαν ερασιτεχνικά (ο Τσίλερ αρχιτέκτονας και ο Σλήμαν έμπορος) και φυσικά ζούσαν και οι δύο στην Ελλάδα.

Έτσι ο Τσίλερ ανέλαβε να φτιάξει το σπίτι του φίλου του. Και πραγματικά του έχτισε την ωραιότερη από όλες κατοικία. Το σπίτι του Σλήμαν χτίσθηκε στην Πανεπιστημίου, το 1878-1879 με δική του επίβλεψη. Ο Βιεννέζος Σούμπιτς (κατ΄ άλλους Βόσνιος που ζούσε στην Βιέννη) ανέλαβε και εξετέλεσε την χρωστική διακόσμηση.


Μέγαρο Σλήμαν (Ιλίου Μέλαθρον) (Αρχείο ψηφιοποιημένων εικόνων Ε.Ι.Ε.)
Μέσα στα πλαίσια της αγνής φιλίας που διατηρούσε με τον Σλήμαν, ανήκει και το Μέγαρο του Λέοντος Μελά, Πανεπιστημίου και Χαριλάου Τρικούπη. Ήταν ιδιοκτησία του Σλήμαν από την στιγμή που κτίσθηκε και δόθηκε προίκα στην κόρη του Ανδρομάχη, όταν αυτή παντρεύτηκε τον Λέοντα Μελά.
Θα μπορούσε κι αυτό να είχε μείνει ως Μέγαρο Σλήμαν, αλλά τελικώς έγινε γνωστό ως Λέοντος Μελά.
Αργότερα το κτήριο αυτό θα στεγάσει το Κινηματοθέατρο "Ιντεάλ". Το 1955 του πρόσθεσαν έναν όροφο και του άλλαξαν την αρχιτεκτονική του εμφάνιση!


ιδιοκτησία του Σλήμαν από την στιγμή που κτίσθηκε αλλά καθώς δόθηκε προίκα στην κόρη του Ανδρομάχη, όταν αυτή παντρεύτηκε τον Λέοντα Μελά, έμεινε γνωστό ως Μέγαρο Μελά
(
Αρχείο ψηφιοποιημένων εικόνων Ε.Ι.Ε.)


Όταν αργότερα ο Σλήμαν θα πεθάνει από αιφνίδιο θάνατο στη Νάπολη της Ιταλίας, θα του χτίσει στο Α'  νεκροταφείο Αθηνών το μνήμα του, που θα το ονομάσει "Ειρηνικό Μνημείο". 


Γνωστά και άγνωστα έργα του:

Δικό του έργο είναι επίσης το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο (1887) που ο ίδιος μάλιστα πρόσφερε και πολλά χρήματα, δείχνοντας άλλη μια φορά την αγάπη του για την αρχαιολογία. Μετά από χρόνια, το 1906, ο Τσίλερ έχτισε και το Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο.

Σχεδίασε επίσης την πρόσοψη του Μουσείου της Ολυμπίας. Πρόσοψη επίσης σχεδίασε και για το Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών, ενώ την μελέτη όλου του κτηρίου την είχε εκπονήσει ο Λούντσινγκ Λάνγκ το 1896.

Πολλά έργα του Τσίλερ, έμειναν άγνωστα στο πλατύτερο κοινό. Όπως για παράδειγμα το σπίτι του πρώην Πρωθυπουργού Δεληγιώργη που δεσπόζει στην γωνία Ακαδημίας, Κανάρη, Πινδάρου.

Η οικία Κούπα (1870) γωνία Πανεπιστημίου, Κριεζιώτου, Βουκουρεστίου, έναντι θεάτρου "Βρετάννια". 

Ακόμα και το Μέγαρο Στέφανου Ψύχα ήταν έργο Τσίλερ. Σε αυτό σήμερα στεγάζεται η Ιταλική Πρεσβεία. Μετά τον Ψύχα ιδιοκτήτης ήταν ο Σλατάνος και μετά ο Πρίγκιπας Νικόλαος! Επί των ημερών του το μέγαρο γνώρισε στιγμές δόξας από γιορτές που περιγράφονται στο ημερολόγιο του Πρίγκ. Νικολάου.

Έργο του Τσίλερ ήταν και η πρώτη παλαιά πολυκατοικία στην Λεωφόρο Βασιλ. Σοφίας και Ηρώδου Αττικού (1889-1891).

Ο Τσίλερ άφησε πίσω του και πολλές μελέτες, που θα μπορούσαν σήμερα να αξιοποιηθούν και να ανεγερθούν δημόσια Μέγαρα, με σχέδια δικά του! Τέτοιες μελέτες αφορούν κτήρια όπως της Ελληνικής Βουλής, του Υπουργείου Οικονομικών, Δικαστηρίων κ.ο.κ. 


Το σχέδιο του Μέγάρου της Βουλής των Ελλήνων όπως την οραματίστηκε ο ίδιος ο Τσίλλερ
Σχέδιο για το Ναό του Λυκαβηττού όπως το φαντάστηκε ο Τσίλερ


Φυσικά γνωστά έργα του είναι το Θέατρο Πάτρας (1871), Θέατρο Ζακύνθου (1872), Δημοτικό Θέατρο Αθηνών (1887-1888) (τελείωσε μετά από πολλές περιπέτειες το 1893 και κατεδαφίσθηκε επί Κ. Κοτζιά). Το 1892-1893 αποπεράτωσε το Βασιλικό Θέατρο στην οδό Αγίου Κωνσταντίνου. Δικό του και το Δημαρχείο της Σύρου.

Επίσης αναφέρουμε το θερινό ανακτορικό περίπτερο στους Πεταλιούς, το ανάκτορο του Τατοΐου (1890) και το μεγάλο έργο της εποχής, το λεγόμενο Ανάκτορο του Διαδόχου Κωνσταντίνου, στην Ηρώδου του Αττικού. 

Ο Τσίλερ έγινε της μόδας και έχτιζε, όλο έχτιζε. Ιδιωτικές κατοικίες, επαύλεις κ.ο.κ. κοσμούσαν τον Πειραιά, την Αθήνα, το Νέο Φάληρο και αλλού. Πολλές εξ΄ αυτών έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα. 

Ο Τσίλερ αγάπησε την Ελλάδα, γιατί αγάπησε πρώτα με όλο του το είναι, την Ελληνίδα σύζυγό του. Έμεινε στην Ελλάδα 63 ολόκληρα χρόνια όπου και πέθανε το 1923 ευτυχισμένος από την επιλογή του, για την οποία ουδέποτε μετάνοιωσε, σε ηλικία 86 ετών. 




Πηγές:
- Κείμενο διαλέξεως του Γλαύκου Μαρκόπουλου, που δόθηκε στη σειρά των εκδηλώσεων της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς, στην αίθουσα εκδηλώσεων του Γερμανικού Ινστιτούτου Γκαίτε Πειραιώς στις 28 Μαρτίου 1974
- Πειραϊκά Μελετήματα του Μ. Βλάμου (Πειραιάς 2003)
- Ψηφιακές εφημερίδες Βουλής των Ελλήνων 




Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"