Κάποτε στο Νέο Φάληρο

Πλήθος κόσμου στην παραλία του Νέου Φαλήρου το 1925


Υπήρξε μια εποχή που το Φαληράκι ήταν το κέντρο της κοσμικής ζωής τόσο της Αθήνας όσο και του Πειραιά. Εκεί σύχναζαν όχι μόνο οι ντόπιες προσωπικότητες των κοσμικών και πολιτικών σαλονιών, αλλά και ξένες διασημότητες διόλου ευκαταφρόνητες. Συχνά πυκνά το επισκέπτονταν γαλλικοί θίασοι οπερέττας και σε έναν από αυτούς τους θιάσους ήταν που ο τότε Δήμαρχος του Πειραιά Λουκάς Ράλλης γνώρισε την Γαλλίδα ντίβα Λασσάλ που στην συνέχεια έκανε γυναίκα του. Στο Νέο Φάληρο κατέβαινε κάποτε και η Βασιλική οικογένεια που παραθέριζε στην Καστέλλα στα σπίτια του Τσίλλερ, έναντι της Πλατείας Αλεξάνδρας. 

Όπως είναι γνωστό το Νέο Φάληρο γεννήθηκε από μια τεχνική θυγατρική εταιρεία που έφερε την ονομασία “Νέο Φάληρο” και ανήκε στην σιδηροδρομική εταιρεία Αθηνών - Πειραιώς. Η εταιρεία αυτή ανήγειρε εκεί ξενοδοχείο, μικρό στην αρχή και αυτή ήταν που εγκατάστησε εκεί τα λουτρά (θαλάσσια μπάνια) και το θέατρο. Η δημιουργία πόλεως από σιδηροδρομική εταιρεία στην Ελλάδα ήταν φαινόμενο πρωτόγνωρο, συνήθεια καθαρά αμερικανική, όταν οι πόλεις στη νέα ήπειρο φύτρωναν στην κυριολεξία ανάλογα με τα περάσματα της Γουέστρεν Γιούνιον και της Πασίφικ!

Μετά την περιοχή λάμπρυνε με την παρουσία του και το ξενοδοχείο ΑΚΤΑΙΟΝ, ανοικοδόμηση έργο καθαρά του Πεσμαζόγλου. Στην παραλία του Νέου Φαλήρου μπορούσε κάποιος ειδικά τα καλοκαίρια να δει να βολτάρουν υπουργοί, λογοτέχνες, ποιητές, πολιτικοί και στρατιωτικοί με τους τελευταίους να φέρουν τις οκτάρες στολές τους με τα ξίφη και τα παράξενα λοφία τους. Το Νέο Φάληρο βρισκόταν σε μεγάλες δόξες για πολλά χρόνια και εκτός από την κοσμική του αξία απέκτησε και εθνική καθώς κατά την διάρκεια των βαλκανικών πολέμων του 1912 - 13 διοργώνονταν στην παραλία του εορτές με σκοπό την συγκέντρωση χρημάτων υπέρ του Εθνικού μας στόλου.

 Λεμβοδρομίες, φωταψίες και πυροτεχνήματα έδιναν καθημερινά την δική τους παράσταση στην σημαιοστολισμένη παραλία με την επίσης σημαιοστολισμένη εβδομήντα μέτρων εξέδρα. Τα περισσότερα τραγούδια της μπάντας που ακούγονται μέχρι σήμερα, εκεί ακούστηκαν για πρώτη φορά, ενώ η θρυλική εξέδρα του υποδέχθηκε τους νικηφόρους αξιωματικούς και τα πληρώματα των θρυλικών ναυμαχιών του Αιγαίου. Εκεί έπεφταν οι λέμβοι του “Τυχερού Μπαρμπα-Γιώργου” -έτσι αποκαλούσαν το Θωρηκτό “Αβέρωφ” τα πληρώματά του-. 

Εκείνη η εξέδρα είχε γνωρίσει πρίγκιπες, βασιλείς, πρωθυπουργούς και Προέδρους της Δημοκρατίας να περπατούν πάνω στην ξύλινη κουπαστή της, που στο τέρμα της σχημάτιζε ένα τεράστιο “Τ”. Εκεί στο θεατράκι του Νέου Φαλήρου παίχτηκε το μοναδικό “Ξιφίρ Φαλέρ” με μουσική του Σπύρου Σαμαρά και σκηνικά του μεγάλου Πάνου Αραβαντινού. Το Νέο Φάληρο έτσι ζούσε για χρόνια πολλά μέχρι που δύο ήταν οι παράγοντες που άρχισαν σταδιακά να το καταστρέφουν. 

Εκείνη η εξέδρα είχε γνωρίσει πρίγκιπες, βασιλείς, πρωθυπουργούς και Προέδρους της Δημοκρατίας να περπατούν πάνω στην ξύλινη κουπαστή της



Ο ένας παράγοντας καταστροφής ήταν η Σούδα με την δυσωδία της ενώ από το άλλο μέρος ήταν η κοίτη του Κηφισού ποταμού που διαρκώς καταστροφικές πλημμύρες κάθε φορά έντονης βροχόπτωσης. Σταδιακά οι παλαιοί “παραθεριστές” άρχισαν να φεύγουν και οι υπέροχες μονοκατοικίες με τους ανθοστόλιστους κήπους έμειναν παρατημένες για χρόνια. Όλο η Σούδα απομακρυνόταν αλλά μόνο στις υποσχέσεις και μαζί της και η ανάσταση του Φαλήρου. Μέχρι που αντί να απομακρυνθεί η Σούδα έφυγαν οι Φαληριώτες. 


Έκτοτε το Φάληρο ακολούθησε την τύχη της Ελλάδας. Κατοχή, διάλυση της εξέδρας από τους Γερμανούς. Ακολουθεί η μεταπολεμική περίοδος όπου το Ακταίον φιλοξενεί πρόσφυγες από την Ρουμανία. Η αίγλη έχει εξαφανιστεί και το Νέο Φάληρο ουδέποτε συνέρχεται από τα απανωτά πλήγματα που έχει δεχτεί. Όλο και μεγαλύτερες κατασκευές (στάδια, γήπεδα κλειστά και ανοικτά) διαδέχθηκαν το ένα το άλλο, μπαζώματα της όμορφης παραλίας τόσα πολλά που η παραλιακή περιοχή βρίσκεται ξαφνικά να απέχει ώρα περπατήματος για να βρεις θάλασσα! 

Γέφυρες, αερογέφυρες, τούνελ και συμφέροντα κατέστρεψαν ότι άφησε ο πόλεμος και η κατοχή. Το ανθρώπινο μέτρο χάθηκε και το μόνο που ίσως πλανιέται στην παραλία του ακόμη -έστω σ΄ αυτήν την μπαζωμένη και απομακρυσμένη- ίσως να είναι κάποιοι στίχοι από την βαρκαρόλα του Λαμπελέτ σε στίχους του Πολέμη: “Ο νυχτομπάτης χαρωπός, αγάλι αγάλια πέφτει, και η θάλασσα για δέστην πως, πως μοιάζει με καθρέπτη....”. (Στην φωτογραφία η παραλία του Νέου Φαλήρου με πλήθος κόσμου να κάθεται στα εκατοντάδες τραπεζάκια, το 1925)

Όταν ο Στρατηγός Γκραντ έφθανε στον Πειραιά (1878)

Ο Γκραντ κατά την διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου


Του Στέφανου Μίλεση

Ο Αμερικανός ήρωας που έμεινε γνωστός ως Στρατηγός Γκράντ (Ulysses S. Grant) (1822-1885) ήταν εκείνος που οδήγησε τον στρατό της Ένωσης σε νίκη επί εκείνου της Συμπολιτείας στον Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο. 

Εξελέγη Πρόεδρος των Η.Π.Α. το 1868 και επανεξελέγη το 1872. Το 1877 μετά την αποχώρησή του από τον Λευκό Οίκο, άρχισε μια παγκόσμια περιοδεία που διήρκησε πάνω από δύο χρόνια!

Χρησιμοποίησε για τον διάπλου του, το 2.066 τόνων USS VANDALIA με το οποίο αφού πέρασε κατά μήκος των ακτών της Αφρικής, έπλευσε προς Μέση Ανατολή και Τουρκία. Από εκεί έβαλε ρόττα προς την Ελλάδα και το λιμάνι του Πειραιά όπου κατέφθασε στις 27 Φεβρουαρίου του 1878 (ημερομηνία παλαιού ημερολογίου).

Πλησιάζοντας το λιμάνι ευρισκόμενος ένα δύο μίλια έξω από αυτό έβλεπε τις έρημες εκτάσεις και το μεσογειακό κλίμα, γύρισε και είπε στους υπόλοιπους, πως εύκολα αυτές οι εκτάσεις θα μπορούσαν να φιλοξενούν καλλιέργειες σταριού και καλαμποκιού. 

(Πηγή: http://www.navsource.org) Ο Στρατηγός Γκραντ στο κέντρο ανάμεσα στην σύζυγό του και τον γιο του με όλους τους Αξιωματικούς του VANDALIA κατά την διάρκεια του ταξιδιού τους στην Μεσόγειο (ανάμεσα στους προορισμούς και ο Πειραιάς)


Η άφιξη του στο λιμάνι του Πειραιά χαιρετίσθηκε δια κανονιοβολισμών από τα πολεμικά πλοία που βρισκόντουσαν εντός αυτού. Ο Στρατηγός Γκραντ αποβιβάσθηκε περί 16.25΄ ώρα μαζί με την σύζυγό του και τον εικοσαετή γιο του στην προκυμαία όπου πλήθος είχε συγκεντρωθεί για την υποδοχή. Εκεί τον περίμενε ο Δήμαρχος Πειραιώς Τρύφωνας Μουτσόπουλος (και Μουτζόπουλος) με όλο το δημοτικό συμβούλιο της πόλης ο οποίος στάθηκε μπροστά στον Γκραντ και του είπε:

"Στρατηγέ,
Εγώ και το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλεως ταύτης, μαθόντες την αισίαν Υμών άφιξιν σπεύδομεν όπως Σας υποδεχθώμεν και σας είπωμεν το "Καλώς ήλθατε". 

Ο Δήμαρχος Τρ. Μουτζόπουλος, μεταξύ άλλων είπε οι Έλληνες αγαπούν και θαυμάζουν τους Αμερικανούς για όσα έπραξαν υπέρ της ελευθερίας της Ελλάδας κατά τον πόλεμο του 1821.  

Ο Γκραντ την εποχή περίπου που επισκέφθηκε την Ελλάδα

Ο Γκραντ ευχαρίστησε αφού ευχαρίστησε τον Δήμαρχο για την υποδοχή ευχήθηκε η Ελλάδα να συνεχίζει προοδεύει και να διατηρήσει την υψηλή θέση που κατέχει εν μέσω των εθνών.

Ο Πειραιάς το 1878

Στην συνέχεια επιβιβάσθηκε μαζί με τον Δήμαρχο Πειραιώς στην άμαξα του δημάρχου και μαζί κατευθύνθηκαν προς τον σιδηροδρομικό σταθμό με κατεύθυνση την Αθήνα. Εκεί αναφέρθηκαν στον μεγαλέμπορο με αξιόλογη δράση στην Αμερική, τον Στέφανο Φραγκιάδη ο οποίος είχε πεθάνει πρόσφατα. Ο Φραγκιάδης είχε αναγείρει Β΄ Δημοτικό σχολείο Πειραιά στην Υδραϊκή Συνοικία, το κοινός ονομαζόμενο Υδραϊκό Σχολείο (γιαυτό και μέχρι σήμερα υπάρχει προς τιμή του η οδός Φραγκιαδών). 



Ο Μουτζόπουλος ήταν πετυχημένος έμπορος και είχε την μεγαλύτερη θητεία όλων όσων διετέλεσαν Δήμαρχοι στον Πειραιά (17 έτη θητεία!)

Επί των ημερών του ο Πειραιάς, αναπτύχθηκε με γοργούς ρυθμούς και υψώθηκαν τα μεγαλύτερα κοινωφελή ιδρύματα και τα επιβλητικά μέγαρα της πόλης, ενώ ίδια ανάπτυξη είχε και το λιμάνι.

Την επόμενη ημέρα 1η Μαρτίου 1878 κατέφθασαν στον Πειραιά γύρω στις 12 το μεσημέρι, ο Βασιλιάς και η Βασίλισσα καθώς είχαν κληθεί από τον Στρατηγό Γκραντ σε γεύμα επί του VANDALIA. Στο ίδιο γεύμα είχαν κληθεί και ο Αμερικανός Πρεσβευτής στην Ελλάδα, ο Αμερικανός Πρόξενος και οι Κυβερνήτες των τριών αμερικανικών πλοίων που συνόδευαν το σκάφος του Γκραντ υπό την Διοίκηση του Ναυάρχου Le Roy.

Το 1878 την χρονιά επίσκεψης του Στατηγού Γκραντ:

Η σύζυγος του Δημάρχου Πειραιώς η Σοφία Τρ. Μουτσοπούλου δώριζε στο ναό του Αγίου Βασιλείου αργυρό κανδήλι



Δεν πρόκειται για διαφήμιση της Καλλιθέας αλλά της Καστέλλας. Ο αρχιτέκτονας Τσίλλερ μόλις είχε τελειώσει τα ακίνητα επί της ακτής που ονομάστηκε Συνοικία Τσίλλερ. Ο ίδιος όμως είχε προτείνει την ονομασία "ΚΑΛΛΙΘΕΑ" λόγω της θέας της περιοχής, που τελικώς δεν επικράτησε. Το εν λόγω Ζυθοπωλείο φέρει ως ονομασία την πρόταση του Τσίλλερ!

Διαβάστε επίσης:






Σύνδεσμος Παλαιών Προσκόπων. Έδρα Εν Πειραιεί 1936




Του Στέφανου Μίλεση
Γενικού Γραμματέα
Ένωσης Παλαιών Προσκόπων Νέου Φαλήρου

Αποτελεί σημαντικό στοιχείο όχι μόνο για την ιστορία του Πειραιά αλλά και του ίδιου του ελληνικού Προσκοπισμού, το γεγονός πως στις 2 Δεκεμβρίου του 1936 ιδρύθηκε έχοντας έδρα τον Πειραιά και με πολλά παραρτήματα σε διάφορες πόλεις της Ελλάδος, για πρώτη φορά Σύνδεσμος Παλαιών Προσκόπων (Σ.Π.Π.)



Το καταστατικό του που ήταν εγκεκριμένο με την υπ΄ αριθμ. 37 απόφαση του Πρωτοδικείου Πειραιώς, περί φυσιολατρικών σωματείων, όριζε με σαφήνεια του σκοπούς της συστάσεώς του και της δράσης του που ήταν:

1. Η αδελφοποίηση και η αλληλεγγύη εκείνων που υπήρξαν κάποτε μέλη του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων και συνέχιση σύσφιξης των δεσμών με την δημιουργία εκ νέου φιλικών σχέσεων.

2. Η πνευματική, ηθική και μορφωτική ανάπτυξη των μελών μέσω διαλέξεων, ψυχαγωγικών εκδρομών, αρχαιολογικών επισκέψεων, εορτών κ.λ.π.

3. Η ανέγερση αναμνηστικής στήλης (Ηρώου) "των εν πολέμοις πεσόντων και σφαγιασθέντων Ελλήνων Προσκόπων".

Με τους τρεις αυτούς και μόνο σκοπούς φαινόταν καθαρά ο σκοπός δημιουργίας που ήταν η αλληλεγγύη των μελών του αλλά και η πνευματική και μορφωτική τους ανάπτυξη. 

Δεδομένου ότι τα μέλη εκείνα δεν στερούνταν πνευματικής ανάπτυξης καθώς άλλοι ήταν δικηγόροι, άλλοι γιατροί και άλλοι σπουδαία κοινωνικά πρόσωπα, είχαν αναγράψει στο άρθρο 2, σκοπούς ευρύτερους από τα προσκοπικά όρια των εφηβικών χρόνων.  

Το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο αποτελούνταν από τους:

Βασίλειο Μουντάνο, δικηγόρο, ως Πρόεδρο
Εμμανουήλ Βελισσάριο, Αντιπρόεδρο
Ιωάννη Κιμούλη, δικηγόρο, ως Γενικό Γραμματέα
Νικόλαο Σωτηριάδη, ως Ταμία
Ιωάννη Παναγιώτου, ως Κοσμήτορα
Δημήτριο Διαμαντόπουλο, ως Σύμβουλο
Χρήστο Νισκόπουλο, ως Σύμβουλο

Εκτός όμως των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου, πρώτα ιδρυτικά μέλη του Σ.Π.Π. υπήρξαν και οι Αντώνιος Χαραλάμπους, Ισίδωρος Τομάζος, Γεώργιος Βάος, Δημήτριος Διαμαντόπουλος, Μιχαήλ Σιβρής, Βελισ. Βελισσάριος και Στέφανος Νικολαΐδης.


Ψάρεμα στα βράχια της Πειραϊκής από Προσκόπους της Ομάδας Πειραιώς το 1913

Το 1937 η ιδέα του Συνδέσμου Παλαιών Προσκόπων, που σημειωτέον ήταν ανεξάρτητο όργανο από το Σ.Ε.Π., είχε προχωρήσει τόσο που εκδόθηκε και περιοδικό με την επωνυμία "Σύνδεσμος Παλαιών Προσκόπων -  έδρα εν Πειραιεί - Σωματείον Αναγνωρισμένον".

Αυτό το πρώτο δελτίο που κυκλοφόρησε τον Ιούλιο του 1937 έγινε ανάρπαστο από όλους εκείνους που έστω και για λίγο υπήρξαν πρόσκοποι. Από την Θράκη, την Μακεδονία, Ήπειρο και Πελοπόννησο, μέχρι την Κρήτη, τα νησιά και τις ελληνικές παροικίες του εξωτερικού έγινε γνωστή η σύστασή του που προκάλεσε πραγματικό ενθουσιασμό. Μην ξεχνάμε πως από την πρώτη παρέλαση των 130 προσκόπων που έκαναν την εμφάνισή τους κατά την διάρκεια του εορτασμού της 25ης Μαρτίου του 1912, έφθασαν το 1920 να αριθμούν 15 χιλιάδες σε Ελλάδα, Αίγυπτο και τις ελληνικές παροικίες της Τουρκίας. 

Οι περισσότεροι εξ αυτών την δεκαετία του ΄30 είχαν αποχωρήσει από την προσκοπική δράση και είχαν αναπτύξει έντονη κοινωνική δράση και επιθυμούσαν αυτή την κοινωνική τους αναγνώριση να την αξιοποιήσουν υπέρ του προσκοπισμού. 

Η πρώτη εκδρομή που έκανε ο Σ.Π.Π. ήταν στις 21 Μαρτίου 1937 που πήγε να δει από κοντά τα έργα του φράγματος του Μαραθώνα με αρχηγό τον Ανδρόνικο Χρηστίδη. Ακολούθησε στις 11 Απριλίου εκδρομή σε Μαλακάσα - Άγιο Μερκούριο και γενικά φρόντιζε να διενεργείται εκδρομή ανά 20ήμερο.


Ανακοίνωση εκδρομής στο Γαλαξίδι για την καλοκαιρινή Πανσέληνο του 1937
Αναχώρηση από την Ακτή Τζελέπη

Στην Γενική Συνέλευση της 18ης Μαρτίου του 1938 επικυρώθηκαν 13 σχέδια ηρώου εκ των οποίων ένα δημοσιεύθηκε στο υπ΄ αριθμ. 10 τεύχος του Απριλίου του 1938. 

Δυστυχώς όμως ο Σύνδεσμος Παλαιών Προσκόπων Πειραιώς ακολούθησε την μοίρα που είχε και το Σώμα Ελλήνων Προσκόπων και διαλύθηκε καθώς το καθεστώς της 4ης Αυγούστου δεν επιθυμούσε την λειτουργία ενός ανεξάρτητου Σώματος Προσκόπων, αφού τους είχε ενσωματώσει στην Ε.Ο.Ν., αλλά ούτε άλλη μορφή επιθυμούσε έστω κι αν αυτή είχε την μορφή ενός Συνδέσμου Παλαιών Προσκόπων!

Η θαυμάσια ιδέα ανέγερσης Ηρώου υπέρ των πεσόντων προσκόπων βέβαια ουδέποτε υλοποιήθηκε στον Πειραιά, αλλά μεταγενέστερα στη Νίκαια. 

Την εποχή όμως που ο Σύνδεσμος Παλαιών Προσκόπων βρίσκονταν σε λειτουργία, συναντούμε επιστολές της δράσης του όπως υπόμνημα προς τις Δημοτικές Αρχές της Θεσσαλονίκης για την ανέγερση και εκεί ενός προσκοπικού μνημείου, δεδομένου της προσφοράς των προσκόπων στην μεγάλη πυρκαγιά της πόλης αλλά και στους πολέμους από το 1912 και μετά. Κύριο σημείο αναφοράς ήταν η ενθύμηση πως το 1921 η Πολιτεία είχε απονέμει στην Σημαία του Σώματος το Μετάλλιο Στρατιωτικής Αξίας Α΄ Τάξεως. 

Το πιο σημαντικό έργο που επιτέλεσε ο Σύνδεσμος Παλαιών Προσκόπων είναι η ασκούμενη πίεση για την ίδρυση "Ναυτοπροσκοπείου" στον Πειραιά όπως τότε ονομαζόταν. 

Ο θεμέλιος λίθος του τελικά τέθηκε τον Μάρτιο του 1938, όταν ο Οργανισμός Λιμένος Πειραιώς παραχώρησε στην Ακτή Μουτσοπούλου, ειδικά για τον σκοπό αυτό έκταση, παρουσία του τότε Υφυπουργού Δευκαλίωνα Ρεδιάδη που ήταν μέλος του Συνδέσμου Παλαιών Προσκόπων φυσικά κατόπιν δικής του πίεσης, αλλά και του τότε Γενικού Εφόρου Λεωνίδα Πτέρη.


Ο θεμέλιος λίθος του  "Ναυτοπροσκοπείου" τέθηκε τον Μάρτιο του 1938

Τον θεμέλιο λίθο είχε θέσει ο τότε Διάδοχος Παύλος παρουσία του Τοπικού Εφόρου Πειραιώς και Νικαίας Μιχάλη Λενού.

Η παρουσία της ύπαρξης του Συνδέσμου Παλαιών Προσκόπων Πειραιώς, εκ του αποτελέσματος της δράσης του και μόνο κρίθηκε ως άριστη, καθώς όχι μόνο συγκέντρωσε διάσπαρτες προσωπικότητες που είχαν κάποτε περάσει από τις τάξεις του προσκοπισμού, αλλά και γιατί αυτές οι διάσπαρτες μονάδες ενώθηκαν σε μια ενιαία δύναμη που ισχυροποίησε την θέση του Προσκοπισμού στον Πειραιά. Δεν ήταν καθόλου τυχαίο που η παραχώρηση της έκτασης και η δημιουργία ναυτοπροσκοπείου επιτεύχθηκε την συγκεκριμένη εποχή.  




Σχετικές αναρτήσεις:


Οι προσκοπικοί Νεώσοικοι στο Πασαλιμάνι και ο "Ανιχνευτής"


  

  

Μια χαμένη προτομή της Πλατείας Κοραή

Σπάνια απεικόνιση της προτομής του γλύπτη Ιωάννου που εξαφανίστηκε


του Στέφανου Μίλεση


Το 1937 ενώ έκαναν εκκαθάριση σε μια αποθήκη του Δήμου, βρήκαν μια προτομή σπασμένη και στην κυριολεξία τελείως ξεχασμένη. Η αρχική πρόταση ήταν η προτομή αυτή να αποκατασταθεί από γλύπτη και να επανατοποθετηθεί στην αρχική της θέση. Όμως η πρόταση αυτή ουδέποτε πραγματοποιήθηκε καθώς επρόκειτο για την προτομή του Βασιλιά Κωνσταντίνου και η τοποθέτηση της εκεί που βρισκόταν αρχικά, στην Πλατεία Κοραή, πιθανόν να δημιουργούσε εντάσεις και προβλήματα.

Η προτομή του Βασιλιά Κωνσταντίνου είχε στηθεί επί της Πλατείας Κοραή στις 21 Νοεμβρίου του 1921. Είχε κατασκευασθεί από χρήματα, που ήταν προϊόν εράνου της επιτροπής που είχε συγκροτηθεί ειδικά για τον σκοπό αυτό. 

Το μαρμάρινο βάθρο προσφέρθηκε από τον Δήμο Πειραιώς και η προτομή τοποθετήθηκε περίπου εκεί που βρίσκεται σήμερα η μεγάλη σκακιέρα στην Πλατεία, δίπλα δηλαδή από την σημερινή θέση της προτομής του Αδαμάντιου Κοραή.


Ο Κωνσταντίνος σε απεικόνιση του Πάνου Αραβαντινού 

Η αρχική απόφαση ήταν να στηθεί στο κέντρο της πλατείας, όμως την εποχή εκείνη στο κέντρο της είχαν στηθεί τρία μεγάλα ξύλινα παραπήγματα που έφεραν τον τίτλο "Λαϊκά ιατρεία".

Έτσι η προτομή στήθηκε προς την πλευρά της λεωφόρου που έφερε το ίδιο όνομα τότε με την προτομή την Λεωφόρο Βασιλέως Κωνσταντίνου (πρώην Σωκράτους και σημερινή Ηρώων Πολυτεχνείου).


Την ημέρα των αποκαλυπτηρίων της προτομής αναρτήθηκαν σχετικές ανακοινώσεις που έγραφαν
"Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΙΒ΄ ΕΝ ΠΕΙΡΑΙΕΙ".
Όμως στα αποκαλυπτήρια ο μόνος που παρευρέθηκε ήταν ο Υπουργός Εθνικής Οικονομίας κ. Ράλλης

Ο χώρος πέριξ αυτής ήταν περιφραγμένος από μικρά σιδηρά κιγκλιδώματα μάλλον ακαλαίσθητα σύμφωνα με τις περιγραφές και γύρω από  την βάση της υπήρχαν άνθη. Η προτομή ήταν φυσικού μεγέθους, όχι όμως υψηλής τεχνικής καθώς αμέσως μετά τα μικρά αποκαλυπτήρια που είχαν γίνει, ο ημερήσιος τύπος είχε εκφραστεί δυσμενώς για την επιτυχία της απεικόνισης. Γιαυτό και είχε ριχθεί η ιδέα η προτομή να αντικατασταθεί με έναν επιβλητικό έφιππο ανδριάντα του Βασιλιά Κωνσταντίνου.


Η ανακοίνωση για τα αποκαλυπτήρια της προτομής στην Πλατεία Κοραή
Απεικόνιση της προτομής του Βασ. Κωνσταντίνου στην Πλατεία Κοραή

Ο Διάδοχος Κωνσταντίνος το 1888 


Τα επεισόδια όμως που ακολούθησαν με την Μικρασιατική καταστροφή του '22, προκάλεσαν την καταστροφή της, καθώς τα ξημερώματα κάποιας ημέρας του Οκτωβρίου του 1922, μια ομάδα ατόμων έριξε βρόχο γύρω από τον λαιμό της προτομής και την κατέρριψε στο έδαφος της πλατείας. 

Στις επτά το πρωί της ίδιας ημέρας πέρασε από το σημείο ο Αθανάσιος Δρίβας, Δημοτικός Σύμβουλος Πειραιά (υπήρξε και Δήμαρχος για το διάστημα 1 Δεκεμβρίου 1920 - 2 Αυγούστου 1922). 

Ο Δρίβας ειδοποίησε τον τότε Δήμαρχο Πειραιώς τον Αναστάσιο Παναγιωτόπουλο (του οποίου η θητεία δεν υπήρξε συνεχόμενη λόγω των πολιτικών ανωμαλιών) και τα θραύσματα τέθηκαν εντός ενός σάκου και μεταφέρθηκαν στην δημοτική αποθήκη, όπου παρέμειναν ξεχασμένα για 15 περίπου χρόνια. Υπήρξε μεταπολεμική αναφορά δημοτικού υπαλλήλου που έλεγε πως είδε την προτομή από την οποία έλειπε ένα τμήμα του κρανίου, η μύτη και το ένα άκρο από το μουστάκι. Έκτοτε η τύχη της αγνοείται...


Η προτομή είχε φιλοτεχνηθεί από τον γλύπτη Ιωάννου  Σ. Ιωάννου το 1915 με σκοπό να τοποθετηθεί αρχικά σε μια κεντρική θέση στο Νέο Φάληρο όπως και έγινε. Όμως ακολούθησαν τα επεισόδια του εθνικού διχασμού και η προτομή κινδύνευε να καταστραφεί. Έτσι ο Ιωάννου ζήτησε την απόσυρσή της από το Νέο Φάληρο. Η προτομή έμεινε σε αποθήκη μέχρι που αγοράστηκε από την προαναφερόμενη επιτροπή και τοποθετήθηκε στην Πλατεία Κοραή έως την νέα καταστροφή της το 1922. Αποσύρθηκε δια παντός στις αποθήκες του Δήμου Πειραιώς μέχρι που εξαφανίστηκε όπως γράψαμε και προηγούμενα.
        

Θεόδωρος Αφεντούλης. Ο Φιλόσοφος του Πειραιά



Στην διασταύρωση Τζαννή και Αφεντούλη (πρώην Νοσοκομείου) υπάρχει σήμερα η προτομή του Θεόδωρου Αφεντούλη. Και λέμε σήμερα καθώς τα παλαιότερα χρόνια η προτομή του κοσμούσε την πλατεία έναντι του Δημοτικού θεάτρου, αυτή που ανεπίσημα καλείται Πλατεία Αγίου Κωνσταντίνου. Στην βάση της προτομής διαβάζει κάποιος:
«1824 – 1893/Τω ιατροφιλοσόφω/Θεοδώρω/Αφεντούλη/Ο Δήμος Πειραιώς/Εν έτει 1940/Επί δημαρχίας/Μιχ. Μανούσκου».

Την καλύτερη περιγραφή για τον Θεόδωρο Αφεντούλη μας άφησε κληρονομιά ο λογοτέχνης Στέφανος Δάφνης. Έχω μελετήσει πολλές βιογραφίες που ανθρώπου εκείνου που ονομάστηκε «Φιλόσοφος του Πειραιά» και η δική του σίγουρα είναι η καλύτερη.

Ο Αφεντούλης δίδαξε φαρμακολογία πενήντα ολόκληρα χρόνια, υπήρξε παράλληλα, ρήτορας, γιατρός, ποιητής, δημοσιογράφος, ευθυμογράφος, πραγματική διάνοια. Γεννήθηκε στην Ζαγορά το 1824 και επειδή ήταν βουνίσιος άνθρωπος, αλλά και των δασών και των ερημικών παραλιών, καθώς αυτά ήταν τα χαρακτηριστικά της ιδιαίτερης πατρίδας του, δεν μπορούσε να υποφέρει τον θόρυβο της Αθήνας διόλου! Επέλεξε λοιπόν τότε μια απόμερη συνοικία στον Πειραιά, όπου περνούσε ζωή φιλοσοφική.

Οι Πειραιώτες είτε τον αποκαλούσαν «Ο πολιούχος του Πειραιώς» είτε "Ο φιλόσοφος του Πειραιώς" κι αυτό γιατί είχε την όψη αγίου, καθώς διατηρούσε μια μακριά λευκή γενειάδα. Αλλά και η ίδια του η περιβολή είχε πάντα κάτι το ασκητικό, καθώς φορούσε μια ένα μακρύ ως τα πόδια παλτό, που θύμιζε ράσο και κρατούσε στα χέρια του μια χοντρή μαγκούρα. Τον λαιμό του τον τύλιγε συνήθως με ένα μάλλον γυναικείο σάλι και πάντα περπατούσε σαν σκεπτικός, σαν οραματιζόμενος…



Τα πρωινά δίδασκε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, αλλά επειδή κατοικούσε στον Πειραιά, έπρεπε ακριβώς στις μια και πέντε αν έχει επιβιβαστεί στον σιδηρόδρομο. Διαφορετικά το επόμενο δρομολόγιο ήταν μετά από μια ώρα. Σκέφτηκε λοιπόν το εξής. Είχε παρακαλέσει έναν Πειραιώτη φοιτητή τον Βάλτα, όταν πλησιάζει η ώρα να του κάνει ναυτικό νεύμα από την θέση του. Μόλις λοιπόν ο Βάλτας τον ειδοποιούσε, ο Αφεντούλης σταματούσε ξαφνικά το μάθημα και έλεγε:

-         -  Και του Βάλτα επινεύοντος, διακόπτεται κύριοι η συνεδρία!

Έλεγε διαρκώς στον Βάλτα. Εμείς οι Πειραιώτες καταλαβαίνουμε από ναυτικά σήματα!

Ο Αφεντούλης ήταν θερμός φυσιολάτρης και δεν υπήρχε ακρογιάλι ή βουνό που να μην έχει επισκεφτεί. Όταν γινόταν πυρκαγιά δάσους ο Αφεντούλης έγραφε πύρινα άρθρα κατά των εμπρηστών και εναντίον παντός «αρμοδίου». Ήταν ίσως ο πρώτος στην Ελλάδα που μιλούσε διαρκώς μέσω των άρθρων του για την ανάγκη διάσωσης των ελληνικών δασών!

Άλλοτε πάλι κατέβαινε στην αγορά του Πειραιά όπου διάφοροι «μάγκες» πωλούσαν καρδερίνες, φλώρους και άλλα τέτοια πουλάκια μέσα σε κλουβιά αντί μιας δεκάρας το ένα. Ο Αφεντούλης πήγαινε λοιπόν χωρίς να νοιάζεται για την ασφάλειά του και άνοιγε τα κλουβιά για να ελευθερώσει τα πουλιά. Να αναφέρω πως ήταν πραγματικά επικίνδυνη ενέργεια να το κάνεις τότε αυτό, όταν όλοι αυτοί οι «μάγκες» της αγοράς κρατούσαν φαλτσέτες και σκότωναν για ψύλλου πήδημα. Επειδή όμως κι εκείνοι γνώριζαν πως είχαν μπροστά τους έναν άνθρωπο αγαθό φρόντιζαν να τον κρατούν σε απόσταση λιθοβολώντας τον. Μέχρι που η αστυνομία του απαγόρευσε να πλησιάσει ξανά την αγορά!

Ο Αφεντούλης γνώρισε πολλές πίκρες στην ζωή του, καθώς τα παιδιά του πέθαναν το ένα μετά το άλλο μέχρι που έχασε και τον πρωτότοκο γιο του τον Αλέξανδρο που και οι Πειραιώτες γείτονες ακόμη τον είχαν λατρέψει για τον χαρακτήρα του.

Νύχτες ολόκληρες ο Αφεντούλης βρισκόταν στην ταράτσα του σπιτιού του και κοιτώντας προς το νεκροταφείο που τότε ήταν στον Άγιο Διονύσιο ξημερωβραδιάζονταν εκεί πάνω κλαίγοντας. Μέχρι που ο θάνατος βρήκε και την γυναίκα του κι έτσι ο Αφεντούλης έμεινε τελείως μόνος στην ζωή.

Η Λεωφόρος Θεοδώρου Αφεντούλη, πρώην Νοσοκομείου. Στο βάθος το Ζάννειο Νοσοκομείο

Ως ιατρός ο Θεόδωρος Αφεντούλης διεύθυνε το Ζάννειο Νοσοκομείο για πολλά χρόνια και άφησε εποχή όχι μόνο για το έργο του αλλά για την φιλανθρωπία του.
"Ιάματα δεν είναι μόνο οι φαρμακευτικές ουσίες αλλά και τα ψυχικά μέσα όπως η μητρική αγκαλιά, το πάτριο έδαφος για εκείνους που πάσχουν από νοσταλγία, η ψυχαγωγία για τους θλιμμένους, η μουσική για τους μελαγχολούντες, η λάμψη των αστεριών του ουρανού, ο φλοίσβος της θάλασσας".

Ο Αφεντούλης ήταν ο πρώτος σύγχρονος ιατρός που διατύπωσε πως η ιατρική πρέπει ενίοτε να θεραπεύει, πρέπει όμως πάντοτε να ανακουφίζει.

Ο Αφεντούλης αναμίχθηκε και στις δημοτικές εκλογές του 1889, αλλά το κόμμα που υποστήριζε έχασε και την επόμενη ημέρα των εκλογών είδε έξω από την πόρτα του κρεμασμένους τενεκέδες κατά το έθιμο τότε, έθιμο που τον πίκρανε πολύ και όλο το καλοκαίρι εκείνο είχε φύγει από τον Πειραιά και έμενε στο Πήλιο.

Επίσης υπήρξε σπουδαίος ποιητής, μετέφραζε στίχους στα ελληνικά όπως τον Σίλερ. Όλη η φιλολογική του εργασία εκδόθηκε σε τρεις τόμους με τον τίτλο «Φιλολογικά Πάρεργα».

Την 8η Απριλίου 1893 ο Φιλόσοφος του Πειραιά πέθανε η ηλικία μόλις 69 ετών. Στον Πειραιά την ημέρα εκείνη μόνο μια κουβέντα ακουγόταν
-          - Πέθανε ο Αφεντούλης! Πέθανε ο Αφεντούλης!


Διαβάστε επίσης:


Ένας δήμαρχος με παντόφλες!






Οι πειραιώτικες ιστορίες του Κουταλιανού

Ο Παναγής Κουταλιανός σε λαϊκή λιθογραφία απεικονίζεται
σε ένα από τα πιο διάσημα κατορθώματά του

Του Στέφανου Μίλεση

Ο Παναγιώτης Καλλιοντζής είχε γεννηθεί το 1847 στην Κούταλη του Μαρμαρά γι' αυτό και αργότερα όταν έγινε γνωστός αθλητής της Άρσης Βαρών, έλαβε το όνομα Κουταλιανός. Ο άνθρωπος με τα σιδερένια χέρια και την παγκόσμια φήμη που για τα κατορθώματά του έχουν ειπωθεί και έχουν γραφτεί τόσα, να αναφερθεί κάτι που στις βιογραφίες του σπανίως αναφέρεται, πως από το καλοκαίρι του 1900 είχε καταφθάσει στον Πειραιά, όπου αγόρασε σπίτι δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Διονυσίου. Το σπίτι εκείνο έβλεπε από το παράθυρο το νεκροταφείο καθώς το κοιμητήριο του Πειραιά βρισκόταν τότε στον Άγιο Διονύσιο πριν μεταφερθεί στην Ανάσταση. 

Η επιλογή του Κουταλιανού να στήσει στο σπίτι του στον Πειραιά, είχε να κάνει με το γεγονός πως εδώ μόνο μπορούσε να συνδυάσει μετακίνηση με πλοίο σε όλους τους προορισμούς τόσο της Ελλάδας όσο και του εξωτερικού. Επίσης διέθετε και δικό του καΐκι με το οποίο έπιανε τα λιμάνια του Αιγαίου για να δώσει τις παραστάσεις του. 

Έτσι ο Παναγής Κουταλιανός εγκατέστησε την οικογένειά του στον Άγιο Διονύση και ο ίδιος επιλέγοντας το μέσο ταξιδιού του, περιόδευε διαρκώς, δίνοντας παραστάσεις, γεμίζοντας θέατρα, σχολεία και πλατείες με κόσμο που ήθελε να τον δει από κοντά. Σε μια από εκείνες τις παραστάσεις ήταν, όταν στην Σάμο εξετέλεσε την επίδειξη που σήκωσε τα τρία κανόνια ταυτόχρονα και έριξε από το καθένα ξεχωριστά από μια βολή. Το κατόρθωμά του αυτό απεικονίστηκε σε λαϊκή λιθογραφία (πρώτη εικόνα ανάρτησης).

Μετά ακριβώς από την Σάμο έφυγε με το καΐκι για την Χίο όπου ο Κουταλιανός έλαβε τα νέα πως η μητέρα του στον Πειραιά είχε αρρωστήσει. Γύρισε από την Χίο με το καΐκι, την πήρε και την πήγε στην Σύρο για καθαρό αέρα όπου έμεινε για δύο μήνες εκεί, καθώς διαγνώσθηκε πως η μητέρας έπασχε από τύφο. Στο μεταξύ ο Κουταλιανός συνέχιζε τις περιοδείες σε όλη την χώρα έχοντας πάντα κέντρο τον Πειραιά. Σε έναν από τους τόπους που βρέθηκε ήταν και η Ζάκυνθος όπου ο εφοπλιστής Νίκος Σταθάτος προσφέρθηκε να τον παραλάβει με το φορτηγό καράβι του και να τον φέρει πίσω στον Πειραιά. Εκεί ο Κουταλιανός όταν έπληττε κατέβαινε κάτω στο μηχανοστάσιο του πλοίου και δοκίμαζε την δύναμή του με βαριά σιδερένια αντικείμενα. Οι θερμαστές του πλοίου όταν τον έβλεπαν του φώναζαν:

- Τώρα που είσαι εσύ εδώ, ούτε εμείς οι θερμαστές χρειαζόμαστε, ούτε ο ατμός για να κινήσει το πλοίο, σαν θελήσεις το πας εσύ στον προορισμό του!

Με αυτό το φορτηγό έφθασε πίσω ο Κουταλιανός στον Πειραιά και στο σπίτι του στον Άγιο Διονύση. Λίγες ημέρες αργότερα, ξανάφυγε από τον Πειραιά σιδηροδρομικώς για το Ναύπλιο για νέες παραστάσεις. Όμως και τον λίγο καιρό που καθόταν στο σπίτι του ο Κουταλιανός όλα τα παιδιά του Αγίου Διονυσίου ήθελαν να τον αγγίξουν για να το λένε αργότερα.

 - Άγγιξα τον Κουταλιανό!

Και ο Παναγής για να τους κάνει το κέφι, σήκωνε ότι έβρισκε μπροστά του! Εκεί σε αυτές τις γειτονιές ήταν που τα παιδιά φώναζαν

- Ο Κουταλιανός μασάει και χωνεύει σίδερα! Και αυτό το σύνθημα ήταν που χρόνια αργότερα παραλλαγμένο έγινε γνωστό τραγούδι!

Το καλοκαίρι του 1903 πήρε το καράβι της γραμμής από τον Πειραιά και έφθασε στην Κωστάντζα. Εκεί σε έναν Δήμο που ονομαζόταν Σουλινά, ήταν που σήκωσε σε ύψος ενός μέτρου, δύο σειρές καθισμάτων με οκτώ θεατές να κάθονται πάνω τους. Την επόμενη ημέρα το Δημοτικό Συμβούλιο τον ανακήρυξε επίτιμο δημότη του Σουλινά. Και ο Κουταλιανός από ευχαρίστηση έδινε φιλανθρωπικές παραστάσεις με σκοπό την ενίσχυση των ιδρυμάτων της πόλης.

Ο Παναγής Κουταλιανός στις δάφνες του ως Πρωταθλητής
ενώ με πόδια του πατάει τα γνωστά κανόνια του κατορθώματος του της Σάμου


Κάποτε ο Κουταλιανός κατέπεσε σωματικά. Αποφάσισε τότε να διακόψει τις περιοδείες και να εγκατασταθεί μόνιμα στον Πειραιά. Ο ίδιος σε όλη του την ζωή έλεγε πως τον έθελγε περισσότερο το λαϊκό περιβάλλον του Πειραιά από ότι το ετικετταρισμένο περιβάλλον της Αθήνας. Χωρίς να αφήσει το σπίτι του στο λιμάνι στον Άγιο Διονύση ακόμη, νοίκιασε μια μονοκατοικία στην Οδό Κουντουριώτου. 

Την περίοδο εκείνη πίστεψε πως το όνομα που είχε δημιουργήσει, θα ήταν αρκετό για να του επιφέρει κάποια τιμητική σύνταξη στην Ελλάδα, ή τον διορισμό του έστω και κάποιο γυμναστήριο άρσης βαρών. Όταν όμως οι απαντήσεις που λάμβανε ήταν όλες αρνητικές, κατασκεύασε νέα βάρη και μπάρες στα μηχανοποιεία του Τζων Μακ Δούαλ και στον Βασιλειάδη και ξανάρχισε τις περιοδείες. Σε μια παραγγελία που είχε κάνει στου Βασιλειάδη, είχε ζητήσει την κατασκευή τριών χαλύβδινων σφαιρών. Όμως όταν τις ετοίμασαν, τον ειδοποίησαν από το εργοστάσιο πως θα χρέωναν κι άλλα αν επιθυμούσε να του τις μεταφέρουν στο σπίτι του. Τότε ο Κουταλιανός τις πήρε και τις τρεις στην αγκαλιά του (συνολικού βάρους εξακοσίων οκάδων) και τις μετέφερε μόνος του στο σπίτι!

Τα βάρη του Παναγή Κουταλιανού κατασκευασμένα από τα πειραϊκά μηχανοποιεία
 Τζων Μακ Δούαλ και του Βασιλειάδη

Το 1905 μετά από δώδεκα συνεχόμενες παραστάσεις στην Αίγυπτο ο Κουταλιανός γύρισε στον Πειραιά και για κάποιο λόγο πούλησε το σπίτι του στον Άγιο Διονύσιο και αγόρασε άλλο πάλι στον Πειραιά, στην οδό Καλαβρύτων, ένα πολύ μικρό στενό στην Ρετσίνα, στην αρχή της Θηβών.
Εκεί συνδέθηκε με αδελφική φιλία με έναν Πειραιώτη μηχανικό τον Αλέξανδρο Μουνδρέα.

Εκεί στην οδό Καλαβρύτων ο Κουταλιανός συνήθιζε να κάθεται στο κατώφλι του σπιτιού του, στα σκαλάκια όπου κάπνιζε το ναργιλέ του. Μια μέρα πέρασε από μπροστά του ένας μάγκας Πειραιώτης με έναν γάιδαρο ο οποίος πούλαγε σταφύλια. Τότε ο Κουταλιανός τον φώναξε να πλησιάσει προκειμένου να αγοράσει. Ο μανάβης όμως του απάντησε "Ο γάιδαρος είναι ψηλομύτης αφεντικό. Σήκω κι έλα εδώ να ψωνίσεις".
Τότε ο Κουταλιανός θύμωσε, σηκώθηκε, πλησίασε τον γάιδαρο, τον σήκωσε από την κοιλιά και τον μετέφερε στο κατώφλι του σπιτιού του!  Ο μανάβης τα χρειάστηκε και το έβαλε στα πόδια. Μόνο μετά από την μεσολάβηση των γειτόνων πείσθηκε να γυρίσει για να πάρει τον γάιδαρό του. 

Το 1906 τα μάτια του προσβλήθηκαν από καταρράκτη και σχεδόν είχε φθάσει στο σημείο να μην βλέπει καθόλου. Άφησε τους στίβους και λησμονημένος πέθανε δέκα χρόνια μετά, το 1916 αφήνοντας πίσω του στην θέση του, δύο από τα παιδιά του τον Έλληνα και τον Γιώργο στην θέση του. 

Ο Έλληνας Κουταλιανός έκανε την πρώτη του εμφάνιση στην άρση βαρών το 1899 όταν ο πατέρας του ακόμη ζούσε και μάλιστα εκείνος ήταν που την είχε διοργανώσει. Ήταν τότε μόλις 15 ετών όταν εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην σκηνή του "Αθηναίου" στην οδό Πατησίων. Το 1907, ένα χρόνο δηλαδή μετά τον θάνατο του πατέρα του, έφυγε για την Αμερική όπου σε μια σειρά εμφανίσεων σε Βοστώνη, Σικάγο, Αλαμπάμα, Ατλάντα, Τζόρτζια, Σαββάνα, Νέα Υόρκη είχε προκαλέσει τον ενθουσιασμό σε όλη την ομογένεια.

Μετά την Αμερική ακολούθησε περιοδεία σε όλο τον κόσμο με επισκέψεις σε Αργεντινή, Νότια Αφρική, Γαλλία, Βέλγιο, Ολλανδία, Σουηδία, Νορβηγία, Δανία και τέλος στην Αγγλία.

Ο Έλληνας Κουταλιανός με τις διακρίσεις του από την Αμερική


Η τελευταία του παράσταση του Έλληνα Κουταλιανού, δόθηκε στις 16 Ιανουαρίου του 1931 στις Οινούσσες Χίου, διοργανωμένη από τους εφοπλιστές αδελφούς Λεμού, εντός του σχολικού κτηρίου. Εκεί λόγω της στενότητας της σκηνής σε μια προσπάθεια έφυγε το ένα βάρος και του συνέτριψε την δεξιά σιαγόνα τον δεξιό βραχίονα. Με αυτό τον τρόπο διακόπηκε στη αθλητική του σταδιοδρομία. Έμεινε απένταρος, άνεργος και έχοντας στο μεταξύ δημιουργήσει μια οικογένεια αποτελούμενη από έξι παιδιά!

Τότε προσελήφθη ως θυρωρός στην Αμερικανική Λέσχη Νέας Κοκκινιάς. Ο ίδιος κατοικούσε σε ένα χαμόσπιτο στην συνοικία των Γερμανικών στην Νέα Κοκκινιά. Ο ίδιος την εποχή ακόμη που η Νέα Κοκκινιά αποτελούσε περιοχή του Δήμου Πειραιά.

Ο γιος του Παναγή Κουταλιανού, ο Έλληνας Κουταλιανός (αριστερά να καπνίζει ναργιλέ)
 σε καφενείο στον Πειραιά την δεκαετία του '30
Δυστυχώς αν και σε πολλές περιοχές της Ελλάδας τιμήθηκε έστω και μετά θάνατον, τόσο ο ίδιος ο Παναγής Κουταλιανός όσο και απόγονοί του, ουδεμία αναφορά υπάρχει για αυτόν από τον Δήμο Πειραιά, παρότι ο ίδιος τον είχε επιλέξει ως μόνιμη κατοικία του αλλά και ο άμεσος συνεχιστής του και γιος του, ο Έλληνας Κουταλιανός, που υπήρξε και εργαζόμενος στη Νέα Κοκκινιά (μετέπειτα Νίκαια). 


    Διαβάστε επίσης:

Το νεκροταφείο του Αγίου Διονυσίου

Το Πάσχα στον Πειραιά μιας άλλης εποχής.

     
     
Του Στέφανου Μίλεση
     
     Καθώς οι μέρες των εορτών του Πάσχα πλησιάζουν ολοένα και λιγότεροι κάτοικοι παραμένουν στην πόλη μας, στον Πειραιά. Οι περισσότεροι, που ήταν ακόμα πιο πολλοί πριν από την κρίση, έχουν ήδη μεριμνήσει για την «απόδρασή» τους, όπως λέγεται, είτε σε εξοχικά, ξενοδοχεία, πανσιόν, ενοικιαζόμενα δωμάτια, είτε σε σπίτια φίλων και οικογενειών, όπου μπορεί τέλος πάντων ο καθένας να δραπετεύσει. 
Στην αγορά το 1896
Βεβαίως αυτό το συνήθειο της πασχαλινής απόδρασης είναι μεταπολεμικό, καθώς τα παλαιότερα χρόνια ουδείς επιθυμούσε να απομακρυνθεί από τον Πειραιά, καθώς και εδώ ζούσε έντονα τις εορτές, αφού κι εδώ επικρατούσαν οι πασχαλινές συνήθειες, κι εδώ η πόλη ζούσε στον κατανυκτικό ρυθμό της Μεγάλης Εβδομάδας, με τις συνήθειες και την ιεροτελεστία που κάθε ημέρα απαιτούσε. Στον προπολεμικό Πειραιά των μονοκατοικιών με τις αυλές και τα κεραμίδια, η Άνοιξη έκανε αισθητή την παρουσία της μέσα από τις γαληνεμένες θάλασσες, το παρατεταμένο φως της ημέρας, τις μυρουδιές των δένδρων και των λουλουδιών και αυτή την ατμόσφαιρα που ανεξήγητα μόνο την περίοδο του Πάσχα επικρατεί.   

Κοσμοσυρροή στην υπαίθρια αγορά της Πλατείας Καραϊσκάκη το 1939

Τα σπίτια που τις καθημερινές ακολουθούσαν το πυρετώδη ρυθμό της καθημερινότητας, έμπαιναν κι αυτά σε έναν άλλο ρυθμό, το Μεγαλοβδομαδιάτικο. Να βαφτούν τα αβγά, τα αγοραστούν από τη Δημοτική αγορά τα απαραίτητα για το πασχαλινό τραπέζι, να προμηθευτούν τα σκούρα κεριά που ακολουθούσαν το πένθιμο της Μεγάλης Εβδομάδας αλλά και τα λευκά τα «αναστάσιμα». Οι πατεράδες κατασκεύαζαν χάρτινα φαναράκια για τα παιδιά τους που ήταν απαραίτητα για τη μεταφορά του αναστάσιμου φωτός στο σπίτι ή για να τα κρεμάσουν έξω από αυτό αν το σπίτι βρισκόταν στην διαδρομή του Επιταφίου, τον οποίο μάλιστα κατά τη διέλευση, έραναν με κολόνιες και ροδοπέταλα που πετούσαν από μπαλκόνια, εξώστες και παράθυρα. 
Με το βέλος έχει σημειωθεί ο Δικαστικός Κλητήρας που φέρει το χαρακτηριστικό κόκκινο πανωφόρι, γιαυτό και έμειναν ως οι Κλητήρες με τα κόκκινα. Στην απεικόνιση βρίσκεται να περιπολεί μπροστά από το σπίτι του Τρύφωνα Μουτσόπουλου στην Φίλωνος.

Προπολεμικά ο Γ. Μπουκουβάλας (F1) αναφέρει πως το Μεγάλο Σάββατο το πρωί, στην Πλατεία Καραϊσκάκη (στου Τζελέπη) υπήρχαν καζάνια υπαίθρια στην σειρά πάνω από αναμμένα ξύλα. Μέσα σε αυτά κοκκινιζόντουσαν σε μπογιά εκατοντάδες αυγά. Κόσμος πολύς πήγαινε στου Τζελέπη και αγόραζε τα έτοιμα κόκκινα αυγά, παρότι πιστεύουμε σήμερα πως τα παλιότερα χρόνια δεν τα αγόραζαν ποτέ έτοιμα! Κι όμως πολλοί και τότε ήθελαν να αποφύγουν την διαδικασία του βαψίματος. Τα κόκκινα αυγά πωλούνταν τότε έξι λεπτά το ένα ενώ τα άβαφα μια πεντάρα! Συνεπώς η διαφορά στην τιμή ήταν ελάχιστη. Μερικές οικογένειες αγόραζαν άβαφα τα αυγά όχι για να τα βάψουν εκείνες, αλλά για να τα φάνε έτσι, καθώς θλιβερά περιστατικά είχαν συμβεί σε αυτές και δεν ήταν επιτρεπτό να βάψουν αυγά!

Από το απόγευμα του Μ. Σαββάτου και όσο πλησίαζε το μεσονύκτιο τόσο πύκνωναν στις πλατείες, στους δρόμους και στις αλάνες, τα βαρελότα, τα τρίγωνα, οι τρακατρούκες και οτιδήποτε άλλο μπορούσε να κάνει εκραγεί. Οι επίδοξοι αυτό «μπουρλοτιέρηδες» είχαν καθιερώσει ως κανόνα απαράβατο του εθιμικού δικαίου να προκαλούν εκρήξεις που δονούσαν τη μικρή πολιτεία. Το εθιμικό τους δίκαιο ήταν ισχυρότερο και επικρατούσε κάθε άλλης δημοτικής ή αστυνομικής διάταξης. Ο Πειραιάς τότε εκτός της Άνοιξης, μύριζε και μπαρούτι! Και καθώς πρόκειται για πολιτεία θαλασσινή δεν θα μπορούσε να απουσιάζει από την εορτή το υγρό στοιχείο. Η θάλασσα του Πειραιά εκτός που από όλες είναι πιο βαθιά, όπως λέει και το σχετικό τραγούδι, υπήρξε και η πιο «εκρηκτική» καθώς σε αυτή, αδιάκοπα οι ψαράδες έριχναν δυναμίτες με σκοπό να σηκώσουν τους ψηλότερους πίδακες, σε έναν ακήρυχτο διαγωνισμό που είχαν αναμεταξύ τους. Οι ψαράδες του Πασαλιμανιού, σε όλη την δεκαετία του 1930, συναγωνίζονταν για τον ψηλότερο πίδακα, μέχρι που σημειώθηκαν τόσα δυστυχήματα με νεκρούς και ακρωτηριασμένους που όσο μεγάλωνε η λίστα των σκοτωμένων ψαράδων, τόσο το «έθιμο» εξασθενούσε.  Και μέχρι να επαλειφθεί τελείως, είχε αφήσει πολλά θύματα πίσω του.


Αποκορύφωμα όλων των εκρήξεων, ήταν φυσικά το «Κάψιμο του Ιούδα» (Γιούδα) που συνέβαινε στη συνοικία των Κρητών Πειραιώς, δηλαδή στα λεγόμενα Κρητικά, στο σημερινό Προφήτη Ηλία. Έξω από το μικρό ακόμα ναΐσκο, έκαιγαν τον Γιούδα τον Ισκαριώτη. Η αλήθεια βεβαίως ήταν, ότι στο διάβα των ετών, το κάψιμο μετατράπηκε σε ανατίναξη! Κι αυτό καθώς τον παραγέμιζαν με εκρηκτικά και στη συνέχεια τον πυροβολούσαν από απόσταση. Κανείς όμως δεν γνώριζε με πόσα πυρομαχικά τον είχαν «παραγεμίσει», με αποτέλεσμα όταν αυτός έσκαγε, να ήταν πραγματικά επικίνδυνος καθώς η απόσταση που άφηνε το πλήθος του κόσμου δεν ήταν ποτέ αρκετή!  Και σα να μην έφτανε μόνο αυτό, αλλά υπήρχαν και οι γονείς που έβαζαν τα παιδιά τους στην πρώτη σειρά για να μη χάσουν το θέαμα της τιμωρίας του «Ιούδα» με αποτέλεσμα δυστυχώς αυτά να τραυματίζονται πιο πολύ και πιο συχνά από τους υπόλοιπους παρευρισκομένους.



Την Κυριακή του Πάσχα από το πρωί όλος ο Πειραιάς ήταν σα να είχε πάρει φωτιά! Για τους περισσότερους Έλληνες, το Πάσχα ήταν η εορτή των εορτών! Τα σπίτια που όπως ήδη αναφέραμε ήταν μονοκατοικίες, που διέθεταν μάντρες, αυλές κήπους έστω και μια μικρή πίσω αυλή. Εκεί λοιπόν άναβαν την φωτιά, άλλοι απευθείας στο χώμα, άλλοι σε μισά βαρέλια και δίπλα έστρωναν το τραπέζι με το λευκό τραπεζομάντηλο και ξεκινούσε το γλέντι. Όταν το σπίτι ήταν δίπατο ή τρίπατο ή είχε πολλά δωμάτια που έβλεπαν σε μια κοινή αυλή, τότε όλοι μαζί συγκεντρώνονταν σ΄ αυτήν και το γλέντι ήταν ομαδικό. Εάν το σπίτι δεν διέθετε αυλή, οι νοικοκυραίοι έσκαβαν ένα λάκκο μπροστά από την πόρτα, στον δρόμο που ήταν τότε χωματόδρομος και εκεί έψηναν το αρνί.



Τα πρώτα χρόνια της Πειραϊκής πολιτείας, από το 1835 δηλαδή και μετά, επειδή οι περισσότεροι κάτοικοι προέρχονταν από νησιά, εκεί δεν είχαν το έθιμο της σούβλας, έθιμο που κατά κύριο λόγο ήταν της ηπειρωτικής Ελλάδας. Οι περισσότεροι νησιώτες είχαν το συνήθεια της «στάμνας». Φούρνιζαν (στάμνιζαν) το κατσικάκι μέσα σε μια πήλινη στάμνα, κομμένη κατά μήκος. Τελικά όμως το έθιμο της σούβλας επικράτησε και στους νησιώτες.


"Η αγορά". Πίνακας του ζωγράφου Βασ. Γερμενή


Οι Πειραιώτες δεν αρκούνταν στο δικό τους γλέντι αλλά έκοβαν βόλτες και στους διπλανούς για να πάρουν έναν μεζέ, να πιουν κι ένα κρασάκι παραδίπλα, να μάθουν και τα νέα των γειτόνων. Υπήρχε ένα έθιμο σχετικά με τη «πλάτη του αρνιού», έθιμο με προέλευση πιθανόν από την αρχαία εποχή. Κάποιοι που ισχυρίζονταν πως γνώριζαν να διαβάσουν τα μελλούμενα από την «πλάτη του αρνιού» περιέρχονταν τα σπίτια και με ένα μικρό φιλοδώρημα διάβαζαν τις πλάτες και προέβλεπαν υποτίθεται το μέλλον του σπιτιού και των νοικοκυραίων του.

Όλα τα τραπέζια όμως και η κρασοκατάνυξη γινόταν με μέτρο καθώς το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα ακολουθούσε η εορτή της «Αγάπης», αλλά και κάτι που σήμερα δεν υπάρχει. Επίσκεψη στο νεκροταφείο όπου ψέλνονταν δεήσεις υπέρ των νεκρών και αντί για κόλλυβα μοιράζονταν κόκκινα αυγά και κουλούρια. Λέγεται πως το έθιμο αυτό αφενός συμβόλιζε τη βεβαιότητα των χριστιανών στην ανάσταση των πεθαμένων προσφιλών προσώπων, είχε όμως και ρίζες ιστορικές. Όταν το 1827 επί Επαναστάσεως ακόμη, κάποιοι από τους πολιορκούμενους  Έλληνες της Ακρόπολης επιχείρησαν να εξέλθουν κατά τη διάρκεια της Μεγάλη Εβδομάδος, κατεσφάγησαν. Τότε την Κυριακή του Πάσχα που ακολούθησε όλοι οι Αθηναίοι κυκλοφορούσαν έχοντας πάνω τους κόκκινα αβγά τα οποία τσούγκριζαν δημόσια ώστε να δείξουν την περιφρόνησή τους στον Ρεσίτ Πασά (Κιουταχή) και στους Τούρκους, αλλά και την πίστη τους στην αναγέννηση της πατρίδας και στο αίμα των πεσόντων πολιορκούμενων.

Οι πρόγονοί μας μέχρι και την εποχή των πατεράδων μας ή των παππούδων μας, συνήθιζαν όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα να τρώνε ελάχιστα. Νηστεία για αυτούς δε σήμαινε μόνο αποχή από συγκεκριμένα είδη φαγητών αλλά αποχή από κάθε ευχαρίστηση. Διασκεδάσεις και ψυχαγωγίες παραμερίζονταν. Οι νοικοκυρές φρόντιζαν να κάνουν τις εργασίες του σπιτιού από πριν και τη Μεγάλη Εβδομάδα απείχαν από κάθε είδους εργασία του σπιτιού. Πλυσίματα, ασβεστώματα είχαν γίνει από πριν. Θυμάμαι τον παππού μου, μανιώδη καπνιστή, που σε όλη την διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδος διέκοπτε το κάπνισμα! Αυτό τον ευχαριστούσε... αυτό έκοβε. Δεν ήταν ιδιαίτερα λάτρης του φαγητού. Το τσιγάρο όμως δεν το έβγαζε από το στόμα του! ή μάλλον το έβγαλε... Τη Μεγάλη Εβδομάδα.
Νηστεία είναι να απέχεις από ό,τι σε ευχαριστεί.... Άπαντες μόνο μια εργασία είχαν την Εβδομάδα των Παθών. Να παρακολουθούν στην εκκλησία με ευλάβεια και ταπεινότητα τις λειτουργίες για να φτάσουν στο χαρμόσυνο γεγονός της Ανάστασης με την απαραίτητη ψυχική προετοιμασία. 

 Δυστυχώς σήμερα πολλά από τα έθιμα που χαρακτήριζαν μια ολάκερη εποχή για τον Πειραιά πέρασαν και ο σημερινός Πειραιάς του τσιμέντου και της πολυκατοικίας, όπως και ο περισσότερες σύγχρονες πόλεις άλλωστε, δεν αφήνει χώρο ελεύθερο για να τηρούνται τα έθιμα του Πάσχα. Αλλά και άνθρωποι άλλαξαν καθώς όλοι σήμερα προτιμούν μια «δραπέτευση» σε κάποια εξοχή. Άλλωστε σήμερα σπανίζουν και οι αυλές και οι μονοκατοικίες.     

F1: Εφημερίδα "Εθνική" φ. 9 Απριλίου 1939  

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"