Στην γειτονιά του Δημητρίου Μαυροκορδάτου (Οδός Μαυροκορδάτου)

Ο Δημήτριος Μαυροκορδάτος

Του Στέφανου Μίλεση

Η οδός Μαυροκορδάτου ξεκινούσε από την θάλασσα στο ύψος της Ακτής Ξαβερίου και διανύοντας πεντακόσια περίπου ανηφορικά μέτρα, τερμάτιζε (όπως και σήμερα) πάνω στο ύψωμα του παλιού Σηματογραφικού Σταθμού. Πως όμως ένας δρόμος που ανήκε στην καρδιά της Υδραϊκής συνοικίας, έφτασε να φέρει το όνομα ενός ανθρώπου, γεννημένου στην Οδησσό; 

Η οδός αναφέρεται στον Δημήτριο Στ. Μαυροκορδάτο που γεννήθηκε το 1821 στην Οδησσό και ήταν γιος του Στέφανου Μαυροκορδάτου και της Αικατερίνης Σχινά.

Ο Δημήτριος Μαυροκορδάτος λοιπόν το 1857 αγόρασε στον Πειραιά μια έκταση γης (ένα γήπεδο) στην άκρη της Υδραϊκής Συνοικίας, δίπλα στην θάλασσα. Η αγορά αυτή είχε να κάνει με το γραφικό και ειδυλιακό τοπίο που επικρατούσε τότε στην περιοχή και στην οποία επιθυμούσε να αναγείρει μια εξοχική κατοικία για τον παραθερισμό του.

Λίγο αργότερα αγοράζει κι ένα συμπλήρωμα γης ακόμη καθώς η πρώτη του αγορά δεν του έφτανε για το σπίτι που επιθυμούσε. Η νέα έκταση που κατείχε πλέον ήταν αρκετή για την ανέγερση της κατοικίας του όπως κι έπραξε. Ήθελε να μείνει για πάντα εκεί με την αγαπημένη του γυναίκα Σοφία Μπαλς, χωρίς όμως το πετύχει καθώς η Σοφία πέθανε το 1859 περίπου όταν το σπίτι του Μαυροκορδάτου ήταν ολοκληρωμένο.  

Ο Πειραιάς δεν ήταν άγνωστη πόλη στον Μαυροκορδάτο, καθώς είναι εγγεγραμμένος σε μουσικό σύλλογο της πόλης που έφερε την ονομασία "ΜΕΛΠΟΜΕΝΗ". Σκοπός αυτού του συλλόγου, όπως φαίνεται και στην πειραϊκή εφημερίδα "Ποσειδών" στο φύλλο της 27ης Ιανουαρίου του 1873, ήταν η μουσική μόρφωση των Πειραιωτών εργατών, ώστε να δίνουν αυτοί συναυλίες "τέρποντες την ωραίαν ημών πόλιν".

Η γραφική εικόνα που παρουσίαζε ο Πειραιάς, ακόμη και στην πλευρά του εμπορκού του λιμανιού το 1875
(Φωτογράφία από την συλλογή του Κωνσταντίνου Αθανασίου)

Ο Δημήτριος Μαυροκορδάτος τις περιόδους του θέρους που κατέρχεται και ζει στον Πειραιά, προβαίνει σε μια σειρά αγαθοεργιών που στόχο έχουν απευθείας τον λαό και όχι τα ιδρύματα της πόλης. Έτσι προβαίνει σε αγαθοεργίες σε όλη σχεδόν την υδραϊκή συνοικία, πότε με χρήματα, πότε με επιστολές στις οποίες διαμεσολαβεί προκειμένου να δώσει συστάσεις για πρόσληψη σε εργασία ανέργων. Συχνά χαρίζει βιβλία και δικές του μελέτες που φέρουν αφιερώσεις στη μνήμη της συζύγου του, καθώς πιστεύει πως η ανάπτυξη της Ελλάδας εξαρτάται αποκλειστικά από την μόρφωση του πληθυσμού. 

Μέσα στο καλοκαίρι, Αύγουστο μήνα, ο Μαυροκορδάτος επιστρέφοντας από την Ρουμανία, φθάνει κατευθείαν στο σπίτι του στον Πειραιά, αλλά είναι φανερά εξουθενωμένος και καταβεβλημένος από υψηλό πυρετό. Πεθαίνει στις εννιά το πρωί της Παρασκευής της 24ης Αυγούστου του 1873 σχεδόν αιφνίδια στον Πειραιά. Η υδραϊκή συνοικία ανάστατη κλαίει για τον αναπάντεχο χαμό του. Ήταν μόλις 52 ετών! 

Την ημέρα της κηδείας του που έγινε στην Αθήνα, 300 Υδραίοι ανεβαίνουν και στέκονται βουβοί δίπλα στο μνήμα του.

Αναγγελία θανάτου Δημητρίου Μαυροκορδάτου: Απεβίωσε εν Πειραιεί...

Ένα χρόνο περίπου αργότερα στις 23 Μαΐου του 1874 διαβάζεται στο Δημοτικό Συμβούλιο Πειραιώς μια επιστολή από τον γαμπρό και την κόρη του Μαυροκορδάτου. Με την επιστολή αυτή ο ανακοινώνεται, πως ο Μαυροκορδάτος δωρίζει την μεγάλη συλλογή βιβλίων του, αποτελούμενη από 3.500 τόμους, στον Δήμο Πειραιώς προκειμένου να δημιουργηθεί μια δημοτική βιβλιοθήκη, που μέχρι τότε δεν υπήρχε! Η αξία τότε της δωρεάς των βιβλίων του υπολογίστηκε σε 30.000 δραχμές! 

Επιπλέον δωρίζει και 10.000 δραχμές στο Πτωχοκομείο Αθηνών που ήταν σχεδόν δικό του δημιούργημα. 

Ανακοίνωση της δωρεάς Δ. Μαυροκορδάτου.
 "Να ταχθή η βιβλιοθήκη αύτη εντός του Χρηματιστηρίου εις ανάγνωσιν του κοινού"

 Ως μοναδικούς όρους αφήνει η βιβλιοθήκη που θα δημιουργηθεί, να ονομαστεί "Μαυροκορδάτεια Βιβλιοθήκη" και η στέγασή της να γίνει σε χώρο του Χρηματιστηρίου δηλαδή του γνωστού Ρολογιού του Πειραιά. Το Δημοτικό Συμβούλιο αποδέχεται την δωρεά με ενθουσιασμό και μετά από ψήφισμα που λαμβάνει χώρα (28ο ψήφισμα Δ.Σ) την ίδια ακριβώς μέρα (23η Μαΐου 1874) αποφασίζει την δημιουργία βιβλιοθήκης με την επωνυμία "Βιβλιοθήκη του Μαυροκορδάτου". Αποφασίζει επίσης κάθε χρόνο στην γιορτή του Αγίου Δημητρίου, να τελείται με έξοδα του Δήμου στην Μητρόπολη του Πειραιά, μνημόσυνο υπέρ του Μαυροκορδάτου!

Αποδοχή εκ μέρους του Δήμου Πειραιώς να παραλάβει τους 3.500 τόμους της Δωρεάς του Μαυροκορδάτουκαι να τους τοποθετήσει εντός του χρηματιστηρίου.
 Ως προς την στέγαση η υπόσχεση ουδέποτε τηρήθηκε!

Εκτός της βιβλιοθήκης ο Δημήτριος Μαυροκορδάτος αφήνει και ένα σεβαστό ποσό για την δημιουργία ενός περιοδικού, με όρο η ύλη του να είναι μορφωτική αλλά κατανοητή από τον απλό κόσμο των εργατών του Πειραιά. Πραγματικά το περιοδικό αυτό εμφανίζεται έστω και με καθυστέρηση τον Ιανουάριο του 1876 και ονομάζεται "ΕΣΤΙΑ". 

Η Λεωφόρος Χατζηκυριακού το 1875 (Συλλογή Κωνσταντίνου Αθανασίου)

Δυστυχώς όπως συμβαίνει με τα περισσότερα πράγματα στον Πειραιά, η "Βιβλιοθήκη του Μαυροκορδάτου" ουδέποτε λειτούργησε εντός του Ρολογιού, ακόμη κι όταν ολοκληρώθηκε η κατασκευή του το 1873. Αντί αυτού στεγάστηκε εντός του κτηρίου του Γυμνασίου Πειραιώς, που βρισκόταν, εκεί που σήμερα βρίσκεται το Δημαρχείο Πειραιά. Αλλά και εντός του Γυμνασίου ουδέποτε μνημονεύτηκε "Βιβλιοθήκη του Μαυροκορδάτου" παρά την απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου και την αποδοχή της δωρεάς με την οποία ο Δήμος έλαβε 3.500 βιβλία συλλεκτικά σημερινής ανεκτίμητης ιστορικής και καλλιτεχνικής αξίας.

Πειραιάς 1875 - Συλλογή Κωνσταντίνου Αθανασίου

Το Χρηματιστήριο του Πειραιά

Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1960 οι παλαιοί θυμούνταν τα ερείπια από την παλιά οικία του Μαυροκορδάτου!  Ήταν ορατά εντός του οικοπέδου του, που βρισκόταν μεταξύ της Λεωφόρου Χατζηκυριακού και της παραλίας, σε ένα μικρό τμήμα της οδού Μαυροκορδάτου που υπάρχει εκεί. Εντύπωση προκαλούσε η αρχοντική μεγλοπρεπή αυλόπορτα με τα περίτεχνα σχέδιά της, που στεκόταν όρθια για χρόνια.

 Δυστυχώς το μόνο που έμεινε σήμερα να μας θυμίζει την παρουσία του επιφανούς αυτού άνδρα στον Πειραιά, είναι η οδός (Οδός Μαυροκορδάτου), που φέρει το όνομά του στην Υδραϊκή Συνοικία της πόλης.

Διαβάστε επίσης:

Συλλογή Κωνσταντίνου Αθανασίου (1875)

Ραδιοτηλεφωνικός Σταθμός Πειραιώς (πρώην Σηματογραφικός)

Το ρολόι του πειραιά (Χρηματιστήριο)