Οι ιταλικοί βομβαρδισμοί του Πειραιά (1940 - 1941)

Του Στέφανου Μίλεση

Όταν ξέσπασε ο Ελληνο-ιταλικός πόλεμος του ’40 οι Ιταλοί ξεκίνησαν αμέσως τους βομβαρδισμούς. Από τις πρώτες κιόλας στιγμές του πολέμου ιταλικές βόμβες έπεσαν στην Διώρυγα της Κορίνθου σε μια προσπάθειά τους να καταστρέψουν τη γέφυρα, ενώ εκ παραλλήλου βομβάρδισαν την πόλη της Πάτρας, που δυστυχώς μέτρησε 193 νεκρούς εκ των οποίων 25 ήταν μικρά παιδιά. Συνεπώς οι Ιταλοί αμέσως έδειξαν ότι είχαν προθέσεις να δολοφονήσουν έστω και άμαχο πληθυσμό. Λίγο αργότερα στο ιταλικό στόχαστρο των αεροπλάνων θα μπει η Πρέβεζα, η Κέρκυρα και άλλα αστικά κέντρα όπως και το αεροδρόμιου του Τατοΐου. 

Παράλληλα με τον βομβαρδισμό της Πάτρας και ο Πειραιάς βομβαρδίστηκε καθώς ήδη από την πρώτη ημέρα του πολέμου στις 09.30΄ το πρωί ξεκίνησε η πρώτη ιταλική επιδρομή. Η Κυβέρνηση του Ιωάννη Μεταξά όμως είχε φροντίσει για όλο το σύστημα εκείνο, που σήμερα αποκαλείται Παθητική και Ενεργητική Αεράμυνα. Ο Πειραιάς είχε μεγάλη στρατηγική σημασία διότι το εμπορικό του λιμάνι, το μεγαλύτερο της χώρας, συνδυαστικά με το Ναύσταθμο της Σαλαμίνας και τα εργοστάσια που φιλοξενούνταν σε όλη την ευρύτερη περιοχή, τον τοποθετούσαν πρώτο στην λίστα των στόχων που έπρεπε να διαφυλαχθούν. 

Η στρατιωτική διοίκηση λοιπόν για να προστατεύσει όλους αυτούς τους στόχους είχε τοποθετήσει αντιαεροπορικά πυροβόλα  περιμετρικά του λιμανιού με άπλετη ορατότητα όπως της Ψυτάλλειας, του Κορυδαλλού, του Προφήτη Ηλία και του Ναυστάθμου. Μετά την πρώτη ιταλική αεροπορική επίθεση ενίσχυσε την αεράμυνα και με πολυβολεία κατά μήκος της Πειραϊκής Χερσονήσου. Αυτά ήταν ικανά να αναχαιτίσουν αποτελεσματικά συγκεκριμένο όγκο αεροπλάνων όπως και έπραξαν στην περίπτωση των Ιταλών. 

Ελληνικά αεροπλάνα πετούν πάνω από το λιμάνι του Πειραιά. Η πολεμική προετοιμασία του Μεταξά είχε ξεκινήσει πολύ νωρίτερα από το ξέσπασμα του Ελληνο-Ιταλικού πολέμου

Γι αυτό και οι απόπειρες να βομβαρδίσουν τον Πειραιά ήταν πάντοτε βιαστικές. Οι Έλληνες χειριστές των αντιαεροπορικών όπως έγραψε και ο αρθρογράφος της εποχής Νίκος Μαράκης, μετά τις πρώτες βολές κατάλαβαν το φόβο των ιταλών πιλότων. Όταν για πρώτη φορά επιχείρησαν να βομβαρδίσουν το μεγάλο κτήριο του Σιλό δέχθηκαν πλήθος βολών από τα παράκτια πυροβολεία που ανάγκασαν τα ιταλικά αεροπλάνα να στρέψουν αλλού τη ρότα τους. 

Δυστυχώς όμως καθώς οι ιταλοί πιλότοι τους δεν ήθελαν να επιστρέψουν πίσω με αναρτημένες όλες τις βόμβες τους, άδειασαν βιαστικά το φορτίο τους στις ξύλινες παράγκες της Δραπετσώνας αυτές που βρίσκονταν πιο κοντά προς το λιμάνι. Οι βόμβες αυτές σκότωσαν τρία παιδιά στην προσπάθειά τους να μεταφέρουν κάποιον παράλυτο γέροντα σε ασφαλές καταφύγιο. Μεσολάβησαν κάποιες άλλες προσπάθειες ιταλικού βομβαρδισμού του Πειραϊκού λιμανιού, μα οι βόμβες έπεφταν βιαστικά στη θάλασσα ακόμα κι έξω από το λιμάνι, στο ανοιχτό πέλαγος. Τόσο πολύ φοβόντουσαν οι Ιταλοί τα ελληνικά αντιαεροπορικά.

Αυτά τα περιστατικά έπεισαν τους Πειραιώτες από τις πρώτες κιόλας ημέρες του πολέμου, πως δεν υπήρχαν πιο αδέξιοι βομβαρδιστές από τους ιταλούς πιλότους. Κι έγινε κάτι το τελείως παράξενο. Όταν οι σειρήνες της πόλης ηχούσαν τρομαχτικά δυνατά καθώς ο Μεταξάς είχε φροντίσει να διασπείρει ηχητικούς συναγερμούς σε κάθε ψηλό κτήριο, σε κάθε πλατεία, σε κάθε δημόσιο κτήριο ή μέγαρο, οι Πειραιώτες δεν έτρεχαν στα καταφύγια! 

Γράφουν οι εφημερίδες της εποχής: «Οι Πειραιώτες όταν οι σειρήνες ηχούν αντί για τα καταφύγια τρέχουν προς τους στόχους! Γιατί θεωρούν πως εκεί ήταν πιο σίγουροι! Στους στόχους είχαν τη βεβαιότητα πως κανένα κακό δεν θα τους βρει. Ξέρανε πως οι βόμβες μπορούσαν να πέσουν σε εκκλησίες, σε δρόμους, σε σπίτια, σε λαχανόκηπους, σε σχολεία, σε καταφύγια, σε νοσοκομεία, ποτέ όμως σε ζωτικούς στόχους. Κι όσοι ακολούθησαν την τακτική αυτή δεν βγήκαν χαμένοι…»

Δοκιμή σειρήνας 1938

Και δυστυχώς η φήμη αυτή θα επιβεβαιωθεί όταν τις  5 Νοεμβρίου του 1940 προς το μεσημέρι με έναν ήλιο υπέρλαμπρο να δίνει μια μοναδική διαύγεια στους Ιταλούς πιλότους, αυτοί βομβάρδισαν την Πλατεία Πηγάδας. Κι αυτό καθώς οι ιταλοί εξέλαβαν  τη λαϊκή αγορά της Πηγάδας που υπήρχε την ημέρα εκείνη και το πλήθος κόσμου που είχε συγκεντρωθεί για να ψωνίσει, ως  κινήσεις στρατεύματος και απόπειρα επιβίβασης οργανωμένων στρατιωτικών τμημάτων στα πλοία που ανέμεναν στον Λιμένα!

Και έγραψε ο Μαράκης τότε για τον βομβαρδισμό της Πηγάδας «πανωλεθρία τρομακτική στα κολοκύθια, στις μελιτζάνες και στα μπατζάρια και στα άλλα ζαρζαβατικά των δυστυχισμένων μανάβηδων. Όλεθρος στα ήρεμα γαϊδουράκια που μετέφεραν στις ράχες τους υπομονετικά τις πραμάτειες των γυρολόγων». Όμως μπορεί εκείνος ο ιταλικός βομβαρδισμός της Πηγάδας να διακωμωδήθηκε κατά το πνεύμα της εποχής, δεν έπαψε να έχει προκαλέσει κι αυτός ανθρώπινα θύματα.

Το Στρατηγείο του Ντούτσε εξέδωσε ανακοίνωση την επόμενη κιόλας ημέρα στις 6 Νοεμβρίου 1940 «Σμήνος βομβαρδιστικών αεροπλάνων μας, ενήργησε επιτυχή επίθεσιν εναντίον καταυλισμού εχθρικών μεταγωγικών εις τον Πειραιά. Ο εχθρός είχε μεγάλας απωλείας εις άνδρας και εις μηχανοκίνητον υλικόν».

Δυστυχώς από τον βομβαρδισμό εκείνο της λαϊκής αγοράς της Πηγάδας σκοτώθηκαν δεκάδες Πειραιώτες. Πέρασε όμως στην κοινή γνώμη η εντύπωση πως επρόκειτο για έναν βομβαρδισμό αστείο, που δεν δημιούργησε θύματα, όμως η αλήθεια είναι διαφορετική καθώς και θύματα υπήρξαν και σπίτια καταστράφηκαν συμπεριλαμβανομένου και του σπιτιού του τότε Δημάρχου Μιχάλη Μανούσκου η οικία του οποίου βρισκόταν δίπλα στον κινηματογράφο «Φαντάζιο» ή τουλάχιστον ότι έχει απομείνει σήμερα από αυτόν. Θύματα εκείνου του ιταλικού βομβαρδισμού υπήρξαν και από την οικογένεια Μπογιατζή και από την οικογένεια Καστρίτη, νέα κορίτσια σκοτωθήκαν τότε, καθώς τα σπίτια τους είχαν την ατυχία να γειτνιάζουν με την λαϊκή αγορά. 

Στο περιθώριο της ιστορίας έχει περάσει και το γεγονός πως  από την ιταλική εκείνη επίθεση δύο ιταλικά αεροπλάνα καταρρίφθηκαν εκ των οποίων το ένα από τη Βρετανική αεροπορία (RAF). Δύο δρόμους ποιο κάτω ιταλοί αιχμάλωτοι είχαν σχηματίσει σειρές στον προβλήτα της Ακτής Ξαβερίου. Αυτοί είχαν αφιχθεί την προηγούμενη ημέρα του βομβαρδισμού και θα μπορούσαν να αποτελέσουν τα θύματα της ιταλικής επίθεσης της 5ης Οκτωβρίου. Η ελληνική αεροπορία για αντίποινα του βομβαρδισμού της Πλατείας Πηγάδας (όπως έμεινε) με αιχμή την 32η Μοίρα Βομβαρδισμού ανταπέδωσε το χτύπημα στο λιμάνι της Αυλώνας όπου βρίσκονταν πολλά ιταλικά φορτηγά πλοία. 

Μεταφορά τραυματιών του Αλβανικού μετώπου στο Λιμάνι του Πειραιά - 1940

   

Σήμερα πολλοί σύγχρονοι στον Πειραιά όταν αναφέρονται στους ιταλικούς βομβαρδισμούς του Πειραιά, μόνο χαριτολογούν πιστεύοντας πως η πόλη μας δεν θρήνησε κανένα νεκρό τότε, άποψη βεβαίως που είναι λανθασμένη. Οι Ιταλοί είχαν εξ αρχής εντάξει τον Πειραιά στα σχέδιά τους, τόσο πολύ που τον είχαν περιλάβει και στα εμβατήριά τους!

Θα πάρουμε τον Πειραιά, κι όλη τη θάλασσα του Αιγαίου

Ωστόσο η μεγαλύτερη ιταλική απόπειρα για την εναέρια καταστροφή του Πειραιά έγινε στα τέλη Ιανουαρίου, αρχές Φεβρουαρίου του 1941 όταν η συμπεριφορά των Ιταλών πιλότων φάνηκε παράδοξα διαφορετική από τις προηγούμενες απόπειρες. Αυτή την φορά οι ιταλοί φάνηκαν πως εξοικειώθηκαν με τα ελληνικά αντιαεροπορικά, δεν τα λάμβαναν υπόψη τους και αψηφώντας τα μικρά άσπρα συννεφάκια των αντιαεροπορικών βολών που έσκαγαν δίπλα τους, άρχισαν να βομβαρδίζουν με διαφορετικό τρόπο, δηλαδή με τον τρόπο της βαθιάς εναέριας κατάδυσης, της γνωστής σε όλους μας βουτιάς, μέθοδος που δυστυχώς θα γίνει λίγο αργότερα γνωστή στους Πειραιώτες από τα φονικά στούκας.

Είσοδος Καταφυγίου εντός Μεγάρου. Φέρει σήμανση με την αναγραφή "Καταφύγιον"

Είσοδος για το Καταφύγιο της συνοικίας "Γούβα του Βάβουλα"

Σε εκείνο λοιπόν τον βομβαρδισμό πέτυχαν τις αποθήκες του εργοστασίου του Δηλαβέρη. Ένα σύννεφο σκόνης κάλυψε όλη την περιοχή στην αρχή της οδού Θηβών καθώς χιλιάδες φρεσκοφτιαγμένα τούβλα κονιορτοποιήθηκαν.

Ο τελικός απολογισμός των ιταλικών επιδρομών υπήρξε καταστροφή αρκετών σπιτιών και ο φόνος δεκάδεων αθώων πολιτών. Ίσως οι δολοφονικές επιθέσεις των Γερμανικών αεροπλάνων που θα ακολουθήσουν αργότερα, να είναι η αιτία που στην συνείδηση των Ελλήνων χαράκτηκε η πεποίθηση πως δεν υπήρξαν θύματα ή καταστροφές από τις ιταλικές εναέριες επιδρομές. 

Αποφεύγετε μετά βδελυγμίας και περιφρονήσεως τους Έλληνες προδότες εκφωνητές των εχθρικών σταθμών
οι οποίοι αποβλέπουν να σας παραπλανήσουν από την οδό του καθήκοντος

Οι Ιταλοί ουδέποτε σταμάτησαν να αποπειρούνται την καταστροφή του Πειραιά, ενώ σε άλλες πόλεις πετύχαιναν τη φονική τους δράση όπως στις 9 Φεβρουαρίου του 1941 που πραγματοποίησαν επίθεση στο ναό της Αγίας Σοφίας της Θεσσαλονίκης. Η σφοδρότητα των Ιταλών να πετύχουν θεαματικά αποτελέσματα κατά τους βομβαρδισμούς τους έκανε ολοένα και πιο επιθετικούς. Μόνο τον Φεβρουάριο του 1941 η ιταλική αεροπορία επέδραμε 14 φορές βομβαρδίζοντας όλα τα λιμάνια της χώρας μεταξύ των οποίων και τον Πειραιά.

25 Νοεμβρίου 1940. Ο Δήμαρχος Πειραιώς Μ. Μανούσκος (και Πρόεδρος του Ολυμπιακού Πειραιώς), απέστειλε προς Δήμαρχο Κορυτσάς τηλεγράφημα για την απελευθέρωση της πόλης