Οι βανδαλισμοί των πειραϊκών αγαλμάτων

Η προτομή του Παύλου Νιρβάνα στις αποθήκες του Δήμου Πειραιώς

του Στέφανου Μίλεση

Τον Μάιο του 1944 είχαν περάσει μια θηλιά γύρω από τον λαιμό της προτομής του Παύλου Νιρβάνα και αφού την πέταξαν κάτω από τη βάση της, την φόρτωσαν σε μια καρότσα για να φύγουν. Στην διαδρομή όμως τους έπιασαν, και ο Νιρβάνας σώθηκε ως εκ θαύματος καθώς οι κλέφτες αποδείχθηκε πως είχαν προορισμό τα μαρμαράδικα, απέναντι από το κοιμητήριο της Ανάστασης.  Μεταπολεμικά όμως ξαναέτυχε να κλαπεί για δεύτερη φορά. Και πάλι τότε είχε ξανασωθεί και είχε μεταφερθεί στις αποθήκες του Δήμου Πειραιώς ανάμεσα σε κάδους απορριμάτων, καροτσάκια και άλλα σχετικά εργαλεία (απ΄ όπου και η πρώτη φωτογραφία). Μάλιστα είχε ξεχαστεί εκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, μέχρι που είχε μεσολαβήσει η Φιλολογική Στέγη Πειραιώς και ο Νιρβάνας βρέθηκε πάλι χαρούμενος να κοσμεί τους δρόμους του Πειραιά. 

Η μοίρα του Πειραιά ήθελε τους Λάμπρου Πορφύρα και Δημοσθένη Βουτυρά να βρίσκονται αμφότεροι με βαμμένα τα κεφάλια τους για χρόνια ολόκληρα, τόσο που στις περισσότερες φωτογραφίες βρέθηκαν να απεικονίζονται με τα κεφάλια μαύρα παρά άσπρα που ήταν αρχικά. Έτσι οι προτομές των δύο επιφανών λογοτεχνών βρέθηκαν να συμπορεύονται περισσότερο κι από ότι οι ίδιοι λογοτέχνες όταν ήταν εν ζωή!

Η προτομή του Βουτυρά αφού σώθηκε από φυσικές καταστροφές και βανδαλισμούς, μεταφέρθηκε τελικώς στο προαύλιο χώρο της Δημοτικής βιβλιοθήκης Πειραιώς, για να αναπαυθεί από την ταλαιπωρία και τους κινδύνους. Ωστόσο άλλοι λογοτέχνες στον Πειραιά δεν είχαν καλύτερη τύχη. 

Ο Μενέλαος Παλλάντιος για παράδειγμα εξαφανίστηκε εν μέσω νυχτός χωρίς κανείς να μάθει ποτέ τι απέγινε. Είχε βλέπετε την ατυχία αντί μαρμάρου να είναι από μέταλλο. Κι έτσι λένε πως κατέληξε σε κάποιο χυτήριο. Σήμερα στέκει μόνο ένα βάθρο με το χάραγμα "Μενέλαος Παλλάντιος". Και όσοι δεν γνωρίζουν τι συμβαίνει στέκονται κι αναρρωτιούνται μήπως πρόκειται για κάποια μεταθανάτια βούληση του αείμνηστου Ακαδημαϊκού, για κάποια παραγγελία που άφησε όσο ζούσε, να μην εμφανίζεται η φυσιογνωμία του, παρά μόνο το όνομά του.

    

Την ίδια τύχη φαίνεται πως περίμενε και τον μεγάλο σκηνοθέτη Δημήτρη Ροντήρη, καθώς του έκλεψαν αρχικά τη μεταλλική του πινακίδα που ανέγραφε το όνομά του και την ιδιότητά του. Για κάποιο διάστημα και εδώ οι περαστικοί που δεν τον γνώριζαν, έβλεπαν κάποιο κεφάλι να στέκει ανώνυμο, μοναχικό στην άκρη ενός οικοπέδου. Αυτόν πρόλαβε και τον μάζεψε ο Δήμος πριν από τους γυρολόγους. Η μόνη παρηγοριά τώρα είναι ότι ο Ροντήρης μετά από χρόνια θα εμφανιστεί ξανά σε κάποιο διαφορετικό σημείο, αφού εξαφανιστεί για τιμωρία σε κάποια αποθήκη ή θαφτεί σε κάποιο ψευδότοιχο. Τιμωρία γιατί τους απασχόλησε με το κεφάλι του που ήταν όχι αγύριστο, αλλά από μέταλλο. 

Αυτή είναι λοιπόν η μοίρα των λογοτεχνών στον Πειραιά. Όταν ήταν εν ζωή, δημιουργούσαν μόνοι, ξεχασμένοι συνήθως από "έλλειψη δημοσίων σχέσων και συναφών γνωριμιών" και αφού εγκαταλείπουν τα εγκόσμια ξεχνιούνται από "έλλειψη παιδείας" των κρατικοδίαιτων ή δημοσυντήρητων αρμοδίων αλλά και των περισσοτέρων Πειραιωτών που αδιαφορούν για τα μνημεία ή οτιδήποτε άλλο κοσμεί αυτή την πόλη.

Ποιος δεν γελά ακόμη ενθυμούμενος το άγαλμα του Ελευθερίου Βενιζέλου την εποχή που βρισκόταν στην αρχική του θέση, έναντι του Ναού του Αγίου Κωνσταντίνου, να ατενίζει προς το Δημαρχείο Πειραιώς, κρατώντας στο χέρι του ένα μπουκάλι μολότωφ με το πανί σαν φυτίλι να εξέχει έτοιμο προς χρήση! Και ο Βενιζέλος έστεκε για πολλούς μήνες με τη μολότωφ στο χέρι, χωρίς κανείς να παρατηρήσει ή να αναφέρει την επαναστατική πράξη του.  

Και οι περιπέτειες των αγαλμάτων, των μνημείων και των προτομών στην πόλη μας συνεχίζονται. Χρόνια τώρα στέκει χωρίς μαρμάρινο βάθρο ο "γυμνός έφηβος" του διεθνούς φήμης γλύπτη Κώστα Βαλσάμη στον Τινάνειο (νυν Θεμιστόκλειο) κήπο. Ίσως οι δημοτικοί άρχοντες να πίστεψαν πως επειδή ο έφηβος είναι γυμνός, είναι καλύτερα να στέκεται σε ένα γυμνό βάθρο. Κι έτσι τον άφησαν από το 1994, όταν πήγαν στην θέση του να φυτέψουν το άκομψο γιγαντιαίο μνημείο της εθνικής αντίστασης. Αφού είδαν όμως πως δεν χωράει, το έστειλαν στη γωνία του Τινάνειου και ξανατοποθέτησαν τον "γυμνό έφηβο" απευθείας πάνω στο τσιμέντο.

Για τις περιπέτειες των καλλιτεχνημάτων στον Πειραιά θα μπορούσαν να γραφτούν ολόκληρα βιβλία, καθώς τα κατορθώματα δεν έχουν τέλος. Υπάρχει και μια άλλη κατηγορία μνημείων που καταστράφηκαν ή κανείς δεν γνωρίζει τι απέγιναν. Ερώτημα παραμένει η τύχη της βρύσης του λιονταριού, που συντρόφευε το άγαλμα του βομβοφόρου Βενιζέλου στην αρχική του θέση.

 Έφερε στην πρόσοψη γραμμένο "Για έναν ανθρώπινο κόσμο", αναζητώντας το δύστυχο μνημείο λίγο πολιτισμό. Μα κι αυτό ατύχησε καθώς η πλατεία εξαφανίστηκε για να γίνει σταθμός του Μετρό και το δύστυχο λιοντάρι αγνοείται καθώς ο σύγχρονος άνθρωπος δεν προλαβαίνει ούτε νερό να πιεί από την αγωνία που τον κυνηγά. Και η δημόσια αυτή βρύση μπορεί να μην ήταν η αυθεντική, βρισκόταν όμως εκεί στην θέση μιας παλαιότερης που επίσης είχε ένα κεφάλι λιονταριού. 

Σε εκείνη την πρώτη ήταν που ξεδιψούσε ο Γιάννης Τσαρούχης όταν γύριζε από το Σχολείο του Ζήση Αγραφιώτη. Έπαιζε πρώτα με τους συμμαθητές του και στην συνέχεια ξεδιψούσε από τη δημόσια βρύση της πλατείας του Αγίου Κωνσταντίνου. Ήθελε μάλιστα να την αποθανατίσει και σε πίνακά του, αλλά δυστυχώς έφυγε με το παράπονο καθώς δεν πρόλαβε.  

  Τα καλλιτεχνήματα του Πειραιά είχαν καλύτερη τύχη ακόμα και κατά την διάρκεια του πολέμου που διασώθηκαν τα περισσότερα παρότι ήταν εκτεθειμένα στους βομβαρδισμούς και στους μαυραγορίτες. Σήμερα όσα έχουν απομείνει στην πόλη, φαίνεται πως θα ακολουθήσουν την τύχη των προηγούμενων. Μόνη λύση είναι η ίδρυση ενός Μουσείου Πόλεως, κατά τα πρότυπα των περισσοτέρων πόλεων της Ελλάδας και φυσικά του εξωτερικού. ¨Ομως για να εκτιμήσει κάποιος την αξία ενός τέτοιου Μουσείου, θα πρέπει προηγούμενα να έχει εκτιμήσει την αξία των καλλιτεχνημάτων που καταστρέφονται. 

Και δυστυχώς τέτοιος ακόμη δεν υπάρχει...