Δημοσθένης Βουτυράς. Το μορτόπαιδο του Πειραιά

Δημοσθένης Βουτυράς (1872 - 1958)


του Στέφανου Μίλεση


Ο πλέον αντιπροσωπευτικός τύπος Πειραιώτη λογοτέχνη, απεικονίζεται στο πρόσωπο του Δημοσθένη Βουτυρά. 
Ο συγγραφέας των φτωχών και των παραμελημένων ανθρώπων του Πειραιά, που ζήσανε στο περιθώριο της πόλης, σε υπόγεια και σε ανήλεα δωμάτια, χωρίς θέρμανση, χωρίς πόσιμο νερό, καταδικασμένοι απλά να υπάρχουν, περιθωριοποιημένοι από την κοινωνία με καταδίκη τη φτώχεια.

Με το μοναδικό τρόπο γραφής του, ζωγράφιζε τα ψυχολογικά πορτρέτα των πρωταγωνιστών των διηγημάτων του, που δεν ήταν άλλοι παρά αληθινά, υπαρκτά πρόσωπα από τη καθημερινότητα του Πειραιά. Το μικρομάγαζο, η ταβέρνα, το φτωχόσπιτο, γίνονται το επίκεντρο των διηγημάτων του, μέσα από τα οποία αναδεικνύονται ήρωες ζωής που προσφέρουν, αγωνίζονται, μοχθούν, αγαπούν και ελπίζουν. 

Ο Χρήστος Λεβάντας έγραψε για τον Δημοσθένη Βουτυρά ότι είναι ο κλασσικός τύπος Πειραιώτη στη ψυχή, στη σκέψη, στους τρόπους. Ντόμπρος, ειλικρινής στο έπακρο είναι κατά το Λεβάντα η μεγαλύτερη μορφή του Νεοελληνικού διηγήματος. Ήταν οπαδός του ελεύθερου, του ανυπότακτου. Προερχόταν από πλούσια οικογένεια η οποία όμως είχε άδοξο τέλος. Ο πατέρας του συμβολαιογράφος αρχικά, ιδιοκτήτης εργαστηρίου παρασκευής οικοδομικών υλικών στο Νέο Φάληρο, στη συνέχεια,  κάτω από τη πίεση των δανειστών του αυτοκτόνησε. Γεννημένος πάνω σε Αυστριακό πλοίο που ταξίδευε για την πόλη, αναθρεμμένος στον Πειραιά, Κυκλαδίτης στην καταγωγή (από την Κέα). 

Προσωπογραφία του Δημοσθένη Βουτυρά από τον Κόντογλου


Ο ίδιος μετακόμισε και έμενε στην οδό Πραξιτέλους, έχοντας μεταφέρει στο σπίτι του ό,τι περιέσωσε από τους τοκογλύφους δανειστές, οι οποίοι μετά την αυτοκτονία του πατέρα του εισέβαλαν στο οικογενειακό του σπίτι όπου άρπαζαν ανελέητα τα πάντα.

Ο Βουτυράς με ό,τι καταπιανόταν το έκανε με επιτυχία. Την εποχή πριν την πτώχευση του πατέρα του δούλευε και ο ίδιος στη μάνδρα του Νέου Φαλήρου και ασκούσε τα καθήκοντά του επαρκώς. Μετά την αυτοκτονία του πατέρα του έγινε τενόρος ιταλικού μελοδραματικού θιάσου που την εποχή εκείνη έτυχε να περάσει από τον Πειραιά. Τη θαυμάσια φωνή του κληροδότησε στη συνέχεια στη κόρη του Ναυσικά Βουτυρά.

Εισήλθε στη συγγραφική δραστηριότητα όταν επισκέφτηκε τον Γεράσιμο Βώκο την εποχή που αυτός εξέδιδε το "Περιοδικό μας". Του έδωσε στο χέρι ένα διήγημα. Ο Βώκος το διάβασε βιαστικά και αμέσως το έσχισε! "Δεν είναι δικό σου" του είπε. Ήταν τόσο καλό που ο Βώκος αδυνατούσε να πιστέψει ότι ήταν δικό του. Ο Βουτυράς του έδωσε ένα δεύτερο πολύ πιο μικρό, πολύ πιο απλό! Αυτό ήταν που δημοσιεύθηκε στο καλύτερο φιλολογικό περιοδικό που κυκλοφορούσε τότε όχι μόνο στον Πειραιά, αλλά σε ολόκληρη τη χώρα, το "Περιοδικό μας". Αυτό ήταν! Έκτοτε ο Βουτυράς ξεκίνησε να γράφει ασταμάτητα.

Οι συνθήκες της ζωής όμως, τον είχαν κάνει σκληρό κι ανυποχώρητο, επιρρεπή στους καυγάδες. Ο Λαμπελέτ που επίσης κινείτο στον Πειραιά τον αποκαλούσε "μορτόπαιδο". Κάποτε πήγε στον Βώκο και του είπε: "Τι μάζεψες εδώ αυτό το μορτόπαιδο;". Έτσι έμεινε και στον Βώκο να αποκαλεί τον Βουτυρά "μορτόπαιδο" του Πειραιά. 

Και το μορτόπαιδο αυτό είχε τόσα πολλά να πει για τον κόσμο όπως εκείνος τον είχε γνωρίσει, ώστε άρχισε να γράφει αδιάκοπα. Τριάντα πέντε βιβλία με διηγήματα και διακόσια ακόμα να έχουν δει το φως τυπωμένα μόνο σε εφημερίδες και άλλα έντυπα, αλλά ποτέ σε βιβλία! Κανείς άλλος δεν έγραψε τόσα. Πόσα άραγε διηγήματα δικά του είναι ακόμα αδημοσίευτα σε βιβλία και πόσα τελείως ανέκδοτα; Και τα διηγήματά του μεταφράστηκαν στα γερμανικά, στα γαλλικά, στα ιταλικά, στα ισπανικά, στα αγγλικά, ακόμη και στα ουγγρικά. Και όλα εξέπεμπαν Πειραιά! 

Μόνο στην Ελλάδα ο Βουτυράς (και ειδικά στον Πειραιά) μένει σήμερα στην αφάνεια, να διαβάζεται από λίγους που αναζητούν να διαβάσουν μια ψυχή ελεύθερη, απολυτρωμένη και στηλιτεύει το κέρδος, την πλεονεξία, την κοινωνική αδικία.  Μόνο ο Βουτυράς καταφέρνει να εστιάσει σε έναν ξεχασμένο παράλληλο κόσμο που ζει και κινείται στο παρασκήνιο και να τον φέρει στο προσκήνιο, να τον φωτίσει. Είναι ο εκφραστής των ανθρώπων του λαού. Τα διηγήματα του Βουτυρά είναι επανάσταση!  

Ο Γερμανός Ντίντριχ ένα από τα διηγήματα του Βουτυρά το "Γκρέμισμα των Θεών" το έκανε μάθημα στους υποψήφιους συγγραφείς που τον πλησίαζαν για να μάθουν τον τρόπο να γράφουν διηγήματα. Στη Γαλλία ένα άλλο διήγημα "Ο θρήνος των βοδιών" είχε έρθει πρώτο στις πωλήσεις, ξεπερνώντας τους Γάλλους διηγηματογράφους. Το συγκλονιστικότερο όλων το "Ημερολόγιο της Κατοχής" που ελάχιστοι δυστυχώς έχουν διαβάσει.

Ο Δημοσθένης Βουτυράς από όλα τα έντυπα που του πρότειναν να αρθρογραφήσει, προτιμούσε ως κύριο ένα του Πειραιά. Πρόκειται για την πειραϊκή εφημερίδα "Σφαίρα" στην οποία ο Βουτυράς δημοσίευσε τα μεγαλύτερα σε αξία διηγήματά του. "Λιαγκάς", "Ζωή αρρωστημένη", "Θρήνος των βοδιών", "Γκρέμισμα των Θεών", "Αλήτες", "Σιδερένια πόρτα", "Ανάστασις νεκρών".

Αγάπησε πολύ τον Πειραιά παρά το γεγονός ότι στη πόλη αυτή έζησε τις μεγαλύτερες οικογενειακές και προσωπικές τραγωδίες. Σύχναζε στον Τινάνειο κήπο, καθώς εκεί στην εποχή του υπήρχαν δύο τρία καρότσια με πωλητές βιβλίων μεταχειρισμένων. Και ο Δημοσθένης ο οικονομικά κατεστραμμένος που δεν είχε τη δυνατότητα της αγοράς των βιβλίων της αρεσκείας του, αγόραζε βιβλία με μοναδικό κριτήριο τη τιμή τους. 

Κάποτε τιμήθηκε με το "Αριστείο γραμμάτων και τεχνών", αλλά ο ίδιος εξομολογήθηκε στον Λεβάντα πως η μεγαλύτερη τιμή που του έγινε ποτέ ήταν όταν τον τίμησε η πόλη που αγάπησε, ο Πειραιάς. Αντίθετα από τους σημερινούς "λογοτέχνες" που επιδιώκουν ως αναγνώριση ή καταξίωση το βραβείο ή τον έπαινο, ο Βουτυράς επεδίωκε πρωτίστως την αναγνώριση του κόσμου του περιθωρίου, τα προβλήματα του οποίου αναδείκνυε. Άλλωστε οι ίδιοι που τον τίμησαν, αργότερα θα του διακόψουν τη χορήγηση της τιμητικής σύνταξης που του χορηγούσαν, εξαιτίας των πολιτικών του πεποιθήσεων (παρότι ήταν ανένταχτος). 
Κι αυτό διότι κατά την περίοδο της κατοχής βρέθηκε στην αντίσταση στις τάξεις της αριστεράς. Τότε έγραψε και το περίφημο ημερολόγιο κατοχής που μόνο ένα μέρος του δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Αυγή". 
Και καθώς ζούσε αποκλειστικά από τη συγγραφή, δεν είχε άλλους οικονομικούς πόρους, οδηγήθηκε σε οικονομική ασφυξία. Μόνο ο Δημοσθένης Βουτυράς και ο Λάμπρος Πορφύρας, από τα μεγάλα Πειραϊκά ονόματα, έζησαν μόνο από τη συγγραφή.


Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Βουτυράς τα έζησε στο Κουκάκι στην οδό Ανδρούτσου. Έφυγε από τον Πειραιά με πικρία καθώς λόγω των πολιτικών του πεποιθήσεων, τέθηκε στο περιθώριο των περισσοτέρων εντύπων! Ο άνθρωπος που έζησε λιτά, φτωχικά θα μπορούσε κάλλιστα να χαρακτηριστεί ως ο "Παπαδιαμάντης του Πειραιά".  Ο ίδιος έλεγε "το λαό τον ζω μέσα μου". 

Όταν πέθανε στις 27 Μαρτίου του 1958 ο Δήμος Πειραιά αποφάσισε να τον τιμήσει φιλοτεχνώντας την προτομή του. Πραγματικά το 1961 αυτή τοποθετήθηκε στην Πλατεία Δηλιγιάννη, χωρίς όμως να γίνονται τα αποκαλυπτήριά της! Σκεπασμένη με ένα πανί η προτομή του, έμενε για μεγάλο χρονικό διάστημα άνευ τελετής καθώς η αντιλήψεις του Βουτυρά για τη κοινωνία απασχολούσαν ακόμη και μετά θάνατο, επισκιάζοντας ακόμη και την ίδια την τελετή. Και πέρασε ένας χρόνος μέχρι που η εφημερίδα "ΤΑ ΝΕΑ" στις 12 Νοεμβρίου του 1962 γράψει για τη σκεπασμένη προτομή του "Κινδυνεύει ακόμη και μετά θάνατο ο Δημοσθένης Βουτυράς να λάβει τη φήμη ενός νέου λήσταρχου Κρικέλα! Και τούτο χάρις εις τη δημοτική αηδία (το σεντόνι) η οποία δεν βρήκε ένα χρόνο τώρα την ευκαιρία να προβεί στην απλούστατη διαδικασία των αποκαλυπτηρίων. Μιας τελετής αδαπάνου, συντόμου και ιδιαιτέρως επιβεβλημένης, προς τερματισμόν πλέον του μετά θάνατον διασυρμού του κορυφαίο Πειραιώτη πεζογράφου. Τι να προσθέσουμε εμείς; Αφού οι υπεύθυνοι δεν ντρέπονται...".

Στην ίδια πλατεία με τη προτομή του Δημοσθένη Βουτυρά υπήρχε και μια μαρμάρινη πλάκα που μνημόνευε μια από τις διαμορφώσεις της. Αυτό πριν από την καταστροφή της για τα έργα του Μετρό.


Και μόνο μετά την παρέμβαση του Προέδρου της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς του Γρηγόρη Θεοχάρη έγιναν το 1962 τα αποκαλυπτήρια της προτομής. 
Σε εκείνη την εκδήλωση είχε προταθεί από την Φιλολογική Στέγη το κτήριο του Δημοτικού Σχολείου που δεσπόζει στην Πλατεία Δηλιγιάννη (Προμηθέας), να μετατραπεί σε Δημοτική Βιβλιοθήκη Πειραιά, με την προτομή του Δημοσθένη Βουτυρά να κοσμεί την είσοδό της. 
Κατά μια παράξενη μοίρα που συνήθως διέπει την ιστορία, η προτομή του Δημοσθένη Βουτυρά μεταφέρθηκε στις μέρες μας και τοποθετήθηκε στην είσοδο της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Πειραιώς. Έτσι αφού η βιβλιοθήκη δεν εγκαταστάθηκε κατά τη πρόταση του Θεοχάρη στην Πλατεία Δηλιγιάννη, όπου ήταν η προτομή του Βουτυρά, πήγε η ίδια η προτομή στο χώρο της Δημοτικής Βιβλιοθήκης! Πραγματικά αρέσκεται η ιστορία στο να στήνει παράξενα σενάρια! 

Σήμερα στον Πειραιά του Βουτυρά, ουδείς ασχολείται με τον κορυφαίο των διηγηματογράφων. Ο λαός που εξυμνήθηκε, γύρισε τη πλάτη και ξέχασε εκείνον που τον τίμησε. Κρίμα...


Διαβάστε επίσης:

Η παράξενη ιδέα του Δημοσθένη Βουτυρά

  

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"