Με τον Άγγελο Σικελιανό στο αρχαίο θέατρο της Ζέας

Το αρχαίο θέατρο Ζέας το 1890


Του Στέφανου Μίλεση

Το αρχαίο θέατρο της Ζέας, εκεί που σήμερα βρίσκεται το Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιώς, το ευρισκόμενο επί της αλλοτινής Λεωφόρου Αρτέμιδος (σημερινή Χαριλάου Τρικούπη) παραχωρήθηκε το 1901 από την Αρχαιολογική Εταιρεία, ώστε να ιδρυθεί εκεί το γυμναστήριο του Πειραϊκού Συνδέσμου. Η παραχώρηση έγινε με την υποχρέωση ο Πειραϊκός Σύνδεσμος να κτίσει στη βορινή πλευρά της έκτασης ένα μουσείο ώστε να φυλάσσονται εντός αυτού όλα τα αρχαία που βρίσκονταν στην περιφέρεια του Πειραιά.  

Η έκταση του αρχαίου θεάτρου της Ζέας, μεταξύ των οδών Αρτέμιδος και Φιλελλήνων πολύ πριν τη μετατροπή του σε γυμναστήριο του Πειραϊκού

Το κτήριο που κατασκεύασε ο Πειραϊκός Σύνδεσμος ανταποδοτικά για την έκταση που του παραχωρήθηκε από την Αρχαιολογική Εταιρεία. Το κτήριο αυτό με πρόσοψη στην οδό Φιλελλήνων υπήρξε και το πρώτο Μουσείο Αρχαιοτήτων στον Πειραιά.
(Φωτογράφηση google.maps)

Ο χώρος πέριξ του κυκλικού αμφιθεάτρου, καθώς θεωρήθηκε ότι «περίσσευε», διαμορφώθηκε έτσι ώστε τοποθετήθηκαν εντός αυτού όργανα γυμναστικής και άλλο σχετικό υλικό. Εκεί συγκεντρώθηκε όλη η ασκούμενη νεολαία του Πειραιά με ενθουσιασμό καθώς το Γυμναστικό Τμήμα του Πειραϊκού Συνδέσμου που είχε ξεκινήσει τη λειτουργία του το 1896, είχε καταστήσει σαφές ότι ένας χώρος ασκήσεων στον Πειραιά ήταν απαραίτητος. Σε εκείνη την έκταση είναι άξιον θαυμασμού ότι συνυπήρξαν τόσα διαφορετικά είδη αθλητισμού εκτός του κλασσικού, όπως αθλοπαιδιών, γυναικείου αθλητισμού, λαϊκής γυμναστικής, αγωνιστικής γυμναστικής, πάλης, πυγμαχίας, άρσεως βαρών, σκοποβολής και ξιφασκίας. Εντός λειτουργούσε μέχρι και αθληιατρικού γραφείου το οποίο θεωρήθηκε ίσως το πρώτο αυτού του τύπου στην Ελλάδα. 


Αυτή η έκταση λοιπόν που απλωνόταν μεταξύ των οδών Φιλελλήνων και Αρτέμιδος μεταβλήθηκε σε ένα μεγάλο γυμναστήριο πέριξ του αρχαίου θεάτρου από το οποίο διασώζονταν οι γραμμές της σκηνής του, των παρόδων του, ίχνη κλιμάκων του κοίλου και των εδωλίων. Είχε προηγηθεί το 1881 η ανασκαφή του από την οποία κύρια είχε αναδειχθεί το υπόβαθρό του. Δύσκολα όμως κατανοούσε κάποιος το μέγεθός του και την κατασκευή του.

Κατά καιρούς βέβαια υπήρχαν κάποιες μεμονωμένες αντιδράσεις που δειλά ξεπρόβαλαν, σπάζοντας τη γενική ευφορία που κατά κόρον επικρατούσε, ότι ο Πειραιάς διέθετε επιτέλους γυμναστήριο, αντιδράσεις που αφορούσαν στο γεγονός ότι το θέατρο έπρεπε να παραμείνει σε ίδια χρήση με εκείνη της αρχαίας εποχής. Να λειτουργεί δηλαδή ως χώρος θεατρικών παραστάσεων και όχι ως γυμναστήριο.

Μέχρι που στις 29 Μαΐου του 1927 ημέρα Κυριακή, καταφτάνει νωρίς το πρωί στον Πειραιά ποιητής Άγγελος Σικελιανός μαζί με τη σύζυγό του Εύα Πάλμερ, προσκεκλημένος του Λογοτεχνικού και Καλλιτεχνικού Ομίλου Πειραιώς. Η επίσκεψη του Άγγελου Σικελιανού στον Πειραιά, συμπεριλαμβανόταν σε έναν ευρύτερο κύκλο επισκέψεων όπου ο ποιητής ερχόταν σε επαφή με τους ανθρώπους του πνεύματος σε κάθε πόλη, δίνοντας πλήθος διαλέξεων, που σκοπό είχαν την προώθηση της «Δελφικής ιδέας» αλλά και της βοήθειας που χρειαζόταν για την πραγματοποίηση των «Δελφικών εορτών», παραστάσεων δηλαδή που θα ανέβαιναν στο αρχαίο θέατρο των Δελφών. 

Το πρόγραμμα της επίσκεψης είχε καταρτιστεί ώστε να είναι σύντομο και περιεκτικό. Ο Σικελιανός περιηγήθηκε όλο το πρωινό της Κυριακής σε διάφορες τοποθεσίες αρχαιολογικού ενδιαφέροντος του Πειραιά όπως στις πύλες εισόδου του αρχαίου Πειραιά, πλησίον του ορφανοτροφείου αρρένων (Ζάννειο) ενώ φάνηκε ιδιαίτερα καταρτισμένος σε κάθε θέμα που αφορούσε την αρχαιότητα.

Το πρόγραμμα του Σικελιανού περιελάμβανε ομιλία του στο «Γυμναστήριο του Πειραϊκού»  στις 6.30’  ώρα, το απόγευμα μιας ανοιξιάτικης Κυριακής του Μαΐου του 1927. Το ομιλία του είχε τίτλο «Περί των γενικών πνευματικών γραμμών της Δελφικής προσπάθειας» με είσοδο ελεύθερη όπου αναμενόταν μεγάλη προσέλευση κόσμου καθώς όλοι ήθελαν να δουν από κοντά τον Άγγελο Σικελιανό αλλά και την Αμερικανίδα σύζυγό του Εύα Πάλμερ που χρηματοδοτούσε κύρια την προσπάθειά του.



Ο Σικελιανός προσήλθε στο «Γυμναστήριο του Πειραϊκού» από την πλευρά του εμπορικού λιμένος και καθώς ανέβαινε τη Λεωφόρο Αρτέμιδος έκανε μια στάση στη διασταύρωση της οδού Νοταρά με την Αρτέμιδος, όπου επισκέφτηκε οικία (πρώην Αντωνίου Λουκίσα) στο υπόγειο της οποίας διατηρείτο τότε είσοδος αρχαίας στοάς. 

Όταν στη συνέχεια ο Σικελιανός έφτασε στο χώρο όπου θα μιλούσε, αντικρίζοντας την θεατρική κατασκευή του 2ου αιώνα π.Χ., αντί της προγραμματισμένης ομιλίας του, άρχισε να αναπτύσσει τους λόγους για τους οποίους ο Πειραιάς έπρεπε να κάνει χρήση του αρχαίου θεάτρου, κάνοντας ορατό αυτό που μέχρι τότε (και σήμερα) ήταν αθέατο. Αντί της εγκαταλείψεώς του ο Σικελιανός πρότεινε να ανάδειξή του και τη μετατροπή του σε ενεργό θέατρο, δεδομένου ότι ήταν και είναι το μοναδικό σωζόμενο αρχαίο θέατρο στον Πειραιά. Σύστησε δε στον Δήμαρχο Πειραιώς τον Τάκη Παναγιωτόπουλο, να διαμορφώσει κατάλληλα το χώρο ώστε να αναδείξει το αρχαίο θέατρο. 




Πρότεινε να γκρεμιστεί ο,τιδήποτε εμποδίζει την άπλετο θέα από Φιλελλήνων μέχρι Αρτέμιδος όπως μαντρότοιχοι κ.α. προτείνοντας τη τοποθέτηση κιγκλιδωμάτων ώστε να μην εμποδίζεται η θέα και συγχρόνως να εξασφαλίζεται η προστασία του θεάτρου. Ακολούθησε μικρή ομιλία περί της «Δελφικής ιδέας» και η εκδήλωση έκλεισε με μια μικρή έκπληξη, του ζεύγους Σικελιανού, όπου παίχθηκε μια σκηνή αρχαίας τραγωδίας επί του αρχαίου θεάτρου.

Η πρωτοβουλία του ζεύγους Σικελιανού αποτέλεσε μάλλον και την πρώτη θεατρική παράσταση (έστω και ελάχιστης διάρκειας) στο εγκαταλειμμένο από αιώνες αρχαίο θέατρο. Πρόκειται για την πρώτη παράσταση που δόθηκε εκεί στη σύγχρονη εποχή! Με συγκίνηση ο πνευματικός κόσμος της πόλης συνειδητοποιούσε ότι στο πειραϊκό θέατρο είχε παιχθεί αρχαίο δράμα που παρόλο την έλλειψη μέσων είχε στεφθεί από επιτυχία.

Έκτοτε σκέψεις πολλές έγιναν, σχέδια και συζητήσεις έγιναν για το πόσα ωραία πράγματα θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν στο ερειπωμένο θέατρο το οποίο έπρεπε από χρόνια να είχε διαμορφωθεί, να είχε συμπληρωθεί να είχε τύχει γενικότερης κατάλληλης προσοχής και περιποίησης. 



Γυμναστικές επιδείξεις σχολείων το 1955 στο Γυμναστήριο του Πειραϊκού (στο χώρο δηλαδή του αρχαίου θεάτρου). Στο βάθος η Ελληνογαλλική σχολή του Αγίου Παύλου.
Το γυμναστήριο του Πειραϊκού το 1964


Δυστυχώς τίποτα από το όραμα του Άγγελου Σικελιανού για το αρχαίο θέατρο του Πειραιά δεν έγινε, το γυμναστήριο λειτουργούσε κανονικά όλη τη μεταπολεμική εποχή. Μάλιστα το 1959 πάνω στο αρχαίο θέατρο στήθηκε μια άχαρη σιδεροκατασκευή όπου η κατά τα άλλα αξιέπαινη για το έργο της Δόρα Στράτου, έδινε παραστάσεις λαϊκών χορών της πατρίδας μας. Δίπλα ένα εξίσου απαίσιο και τελείως πρόχειρο οίκημα με στέγη από λαμαρίνα χρησίμευε ως αποδυτήριο των χορευτών των λαϊκών συγκροτημάτων της Δόρας Στράτου. 

Λαϊκά μπαλέτα Δόρας Στράτου στο Αρχαίο Θέατρο Πειραιώς

Από την άλλη πλευρά αργότερα ένα τεράστιο σε μέγεθος κτήριο, το σύγχρονο κτήριο του αρχαιολογικού μουσείου Πειραιά, «σκέπασε» το αρχαίο θέατρο. Ουσιαστικά με τα χρόνια έγινε ακριβώς το αντίθετο από εκείνο που οραματίστηκε ο Άγγελος Σικελιανός.

4 Φεβρουαρίου 1968 το νέο αρχαιολογικό μουσείο Πειραιά κτίζεται δίπλα στο αρχαίο θέατρο
Το σχέδιο του νέου αρχαιολογικού μουσείου Πειραιά

Σήμερα επανήλθε το ζήτημα αξιοποίησης του θεάτρου που πρώτος ο Άγγελος Σικελιανός πρότεινε. Ελπίζω να μην επανέλθει η ιδέα αξιοποίησης με ανάλογες συναρμολογούμενες κινητές σιδηροκατακατασκευές εποχής Δόρας Στράτου. Το γεγονός του ότι οι παρεμβάσεις γίνονται κατόπιν αποφάσεων του Κ.Α.Σ. δεν με κάνει λιγότερο επιφυλακτικό καθώς ο ίδιος χώρος κατόπιν αποφάσεων των αρμοδίων αρχών είχε μετατραπεί σε γυμναστήριο (βλέπε Αρχαιολογική Εταιρεία), και ο ίδιος χώρος πάλι με άδεια μεταβλήθηκε με χρήση σιδεροκατασκευής σε κέντρο τύπου Λυκαβηττού τη δεκαετία του '60. 

Το αρχαίο θέατρο του Πειραιά στριμωγμένο από όλες τις υπερκατασκευές όπως είναι σήμερα. 


Το αρχαίο θέατρο του Πειραιά θα πρέπει να ομοιάζει με το διονυσιακό θέατρο της Αθήνας -βάσει του οποίου κατασκευάστηκε- και όχι με ένα κινητό πρόχειρο θέατρο συναυλιών τύπου Λυκαβηττού! Τα λάθη δεν μπορούν να διορθωθούν με άλλα λάθη. Διατηρώ επιφυλάξεις και ελπίζω η κινητή κατασκευή για την οποία γίνεται λόγος,  να συμπληρώνει αρμονικά το χαμένο μέρος του αρχαίου θεάτρου και να κάνει ορατό αυτό που οι αιώνες κατέστησαν αόρατο. Ελπίζω να μην θυμίζει σε τίποτα τη κατασκευή της εποχής της Δόρας Στράτου για την οποία γίνεται λόγος. Πολλοί μάλιστα το διαφημίζουν λες και επρόκειτο για υψηλού τεχνικού έργου. 
Εγώ προσωπικά ελπίζω να μη μοιάζει σε τίποτα με την περίοδο εκείνη. 

     

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"