Η έξωση του Όθωνα από τον Πειραιά (12 Οκτωβρίου 1862)




Του Στέφανου Μίλεση

Μια αναδρομή στο παρελθόν του πειραϊκού λιμανιού είναι αρκετή να μας τροφοδοτήσει με μοναδικές ιστορικές στιγμές, που άλλοτε γέννησαν χαρά, άλλοτε λύπη, όχι μόνο στους Πειραιώτες αλλά σε ολόκληρο το πανελλήνιο.  Τα γεγονότα του Πειραιά δεν ήταν συνήθως τοπικής, αλλά πανελλήνιας σημασίας. Το λιμάνι του Πειραιά προκαλούσε στο έθνος ανάμικτα αισθήματα είτε με την έλευση σημαντικών προσώπων, βασιλέων, πρωθυπουργών, προέδρων δημοκρατίας, είτε με την έξοδό τους, που πολλές φορές δεν ήταν ειρηνική αλλά βίαιη! 

Μια τέτοια βίαιη έξοδος υπήρξε και αυτή της έξωσης του Όθωνα, που διαδραματίστηκε στον προλιμένα του εμπορικού μας λιμανιού. Σε ένα από τα πολλά ταξίδια που έκανε ο τότε βασιλιάς Όθωνας με το πλοίο, που έφερε το όνομα της συζύγου του, το «Αμαλία», επέστρεφε από την Πελοπόννησο. Στο τιμόνι του πλοίου βρισκόταν ένας διακεκριμένος αξιωματικός ο Λεωνίδας Παλάσκας, στον οποίο σήμερα το πολεμικό μας ναυτικό χρωστά πολλά, όπως για παράδειγμα την οργάνωσή του, τους κανονισμούς του, και πολλά άλλα που του κληροδότησε ο ιδιοφυής αυτός Ηπειρώτης αξιωματικός. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που σήμερα το μεγαλύτερο κέντρο εκπαίδευσης του πολεμικού μας ναυτικού φέρει το όνομά του «Κέντρο Εκπαίδευσης Παλάσκας». 

Στις 11 Οκτωβρίου του 1862 το «Αμαλία» με κυβερνήτη όπως είπαμε τον Λεωνίδα Παλάσκα κατέπλευσε στον Πειραιά, την ίδια ακριβώς στιγμή που η Αθήνα τους είχε εκθρονίσει. Οι βασιλείς όμως το αγνοούν. Βέβαια την προηγούμενη μέρα που το πλοίο βρισκόταν στο Γύθειο, ο Όθωνας είχε λάβει το μήνυμα πως στην Πάτρα έγινε επανάσταση. Παραδόξως όμως δεν έκανε τίποτα διαφορετικό, παρά ακολούθησε το πρόγραμμά του που προέβλεπε την επιστροφή τους στον Πειραιά. Θα προκαλούσε εντύπωση ο συγκεκριμένος βασιλιάς να αντιδράσει, καθώς ήταν, σχεδόν μόνιμα, αναποφάσιστος. Ακόμα και η υπογραφή διορισμού ενός δασκάλου, σε κάποια μακρινή επαρχία της χώρας, αποτελούσε πραγματικό βασανιστήριο για τον Όθωνα, καθώς διάβαζε και ξαναδιάβαζε το ίδιο έγγραφο, διόρθωνε τα σημεία στίξης του, άλλαζε τη σειρά των προτάσεων, έσβηνε και έγραφε νέες λέξεις, αλλά ποτέ δεν το υπόγραφε! Και όταν κάποια στιγμή έφευγε από το παλάτι για μια εθιμοτυπική επίσκεψη στην επαρχία, έδραττε η Αμαλία την ευκαιρία και υπέγραφε όλα εκείνα τα ανυπόγραφα που είχαν συσσωρευτεί πάνω στο γραφείο του. Έτσι σήμερα τα περισσότερα διατάγματα και οι κανονιστικές πράξεις, είναι υπογεγραμμένα από την Αμαλία και λιγότερα από τον Όθωνα. Οι της αυλής γνώριζαν ότι ο Όθωνας βασίλευε δια της απραξίας, πολιτική που δυστυχώς και σήμερα πολλοί πολιτικοί μας εφαρμόζουν, επικαλούμενοι δήθεν ψυχραιμία, ηρεμία, ή νηφαλιότητα όπως βαπτίζουν συνήθως την αδράνεια, την αμηχανία και την απραξία. 



Έτσι με την επιμονή του Όθωνα στην απραξία, το πλοίο έφτασε έξω από τον Πειραιά. Εκεί τους περίμενε ο Γάλλος υποναύαρχος Τουσάρ που ανέβηκε πάνω στο «Αμαλία» και τους ανήγγειλε ότι δεν ήταν πλέον βασιλείς! Τότε ο Όθωνας κατά την προσφιλή του συνήθεια, διάβαζε και ξαναδιάβαζε την προκήρυξη των επαναστατών, που τους δοθεί μεταφρασμένη στα γαλλικά και γραμμένη πρόχειρα με ένα μολύβι. Ίσως να ένιωσε την επιθυμία να αλλάξει τα σημεία στίξης της ή να προβεί σε διορθώσεις επί του περιεχομένου της! Αυτή η προκήρυξη είχε γραφεί πάνω σε κανόνι του λιμανιού του Πειραιά από τον Δεληγιώργη και περίπου ανακοίνωνε με τηλεγραφικό τρόπο την κατάργηση της βασιλείας. Μετά την επίδοσή της προκήρυξης αυτής ακολούθησαν δραματικές στιγμές που τις περιγράφει με μοναδικό τρόπο ο λογοτέχνης Ζαχαρίας Παπαντωνίου στο έργο του «Όθων» (βιβλιοπωλείον της «Εστίας»).

Η πρώτη ενέργεια, μας πληροφορεί ο Παπαντωνίου, πάρθηκε από τον Παλάσκα, που απομάκρυνε το πλοίο από την είσοδο του λιμανιού και το άραξε έξω από την Ψυτάλλεια.  Η πράξη του αυτή αποσκοπούσε αφενός στην απομάκρυνση από την ακτίνα των χερσαίων πυροβόλων του λιμανιού, αφετέρου στην διατήρηση της ψυχολογίας του πληρώματος. Ήταν γεγονός ότι οι φωνές του επαναστατημένου πλήθους έφταναν από την παραλία ως το βασιλικό πλοίο, και ο Παλάσκας ένιωθε τον κίνδυνο που διέτρεχε από την μεταβολή της στάσης του πληρώματος, που άκουγε τους χιλιάδες επαναστάτες να του φωνάζουν να συμπαραταχθεί μαζί τους. Όμως ακόμα και σε αυτή την μικρή μετακίνηση της θέσης του πλοίου, ο Όθωνας αντέδρασε διότι δεν επιθυμούσε γενικώς καμία μεταβολή. Ψέλλισε ότι ήθελε να παραμείνει κοντά στο λιμάνι για να συνομιλήσει με τους Πρεσβευτές των ξένων δυνάμεων. 


Τότε η βασίλισσα μπροστά στον Παλάσκα χτύπησε αποφασιστικά το πόδι της στο κατάστρωμα του πλοίου και είπε:
 «Όθωνα! Άφησε τους διπλωμάτες, μη χάνουμε τον πολύτιμο καιρό μας. Ας γυρίσουμε στην Καλαμάτα ή στη Μάνη»

Κι αυτό διότι στην Καλαμάτα και στη Μάνη λίγες μόλις μέρες πριν, οι κάτοικοι τους είχαν υποδεχθεί με ενθουσιασμό. Εκεί θα ήταν ασφαλείς, μέχρι το ναυτικό που δεν συμμετείχε στην επανάσταση, να τους ενίσχυε και με άλλα πολεμικά πλοία. Ο Όθωνας αν και άκουσε με προσοχή τα λόγια της Αμαλίας δίσταζε και πάλι. Τότε έλαβε το λόγο ο Γάλλος Ναύαρχος και είπε ότι από την πείρα του τα επαναστατικά αισθήματα θα μεταδίδονταν αστραπιαία και στο λαό της Μάνης. Οι χθεσινοί φίλοι του Όθωνα γρήγορα θα μεταστρέφονταν σε αμείλικτους διώκτες του. Πάνω σε αυτόν τον προβληματισμό του Γάλλου ναυάρχου, γαντζώθηκε ο Όθωνας και άδραξε την ευκαιρία να μείνει άπραγος, όπως συνήθως έκανε. 

Στο μεταξύ από την προκυμαία του Πειραιά μια βάρκα είχε ξεκινήσει με προορισμό το πλοίο. Ήταν ο Δημήτριος Σαχτούρης που ερχόταν με διαταγή από τους επαναστάτες να αναλάβει τη διοίκηση του «Αμαλία», που θεωρήθηκε περιουσία του λαού και συνεπώς κρίθηκε ότι κακώς πλέον το χρησιμοποιούσε ο Όθωνας. Τριάντα χρόνια βασιλιάς και σε μια μόλις στιγμή αποφασίστηκε ότι καταχράται τη λειτουργία του πλοίου που επέβαινε! Ο Παλάσκας τότε ένιωσε μεγάλη απειλή διότι η παρουσία του Υδραίου Σαχτούρη θα μπορούσε να μεταστρέψει το πλήρωμα κατά του ίδιου και των βασιλέων. Έκρινε ότι με τίποτα ο Υδραίος αξιωματικός δεν θα έπρεπε να βρεθεί στο κατάστρωμα του πλοίου. 
- «Τι θέλεις;» ρώτησε τον Σαχτούρη που μαζί με τον Κριεζή ξεκίνησαν να ανεβαίνουν τη σκάλα του πλοίου. 
- «Έχω μια διαταγή να σας μεταφέρω» είπε ο Κριεζής. 
- «Διαταγή ποιανού;» ρώτησε ο Παλάσκας. 
- «Της νέας κυβέρνησης» απάντησε πάλι ο Κριεζής.  
- «Εδώ εγώ έχω τον βασιλιά της Ελλάδος, δεν δέχομαι διαταγή από κανέναν. Παρακαλώ φύγετε» είπε ο Παλάσκας. 
- «Μα πρέπει να πάρετε το έγγραφο» επέμεινε ο Κριεζής. 
- «Καλά, δώστε το. Όμως φύγετε». 
Τότε μίλησε για πρώτη φορά ο Σαχτούρης 
- «ώστε μας διώχνεις;» ρώτησε.  

Έτσι κάτω από αυτές τις συνθήκες οι δύο αξιωματικοί έφυγαν. Στις 11 το βράδυ της 11ης Οκτωβρίου του 1862 ο Όθωνας αποσύρθηκε στην καμπίνα μόνος του. Εκεί έμεινε όλη τη νύχτα άγρυπνος. Κλήθηκε να λάβει τη μεγαλύτερη απόφαση, εκείνος που δεν είχε λάβει ποτέ του απόφαση για τίποτα. 
- «Όσο βρίσκομαι στην Ελλάδα, έχω απαυδήσει από τις πολλές επαναστάσεις» επαναλάμβανε διαρκώς. 

Και αφού πέρασε μια δραματική σε σκέψεις νύχτα, κάλεσε το πρωί τον Παλάσκα να μπει στην καμπίνα του για να του ανακοινώσει την απόφασή του. Θα εγκατέλειπε το «Αμαλία», αφού οι Έλληνες το ζητούσαν κι αυτό πίσω. Θα επέβαινε στο αγγλικό πλοίο «Σκύλλα» που παρακολουθούσε τα γεγονότα από κοντά, και θα επέστρεφε πίσω στην πατρίδα του. Ο Παλάσκας σάστισε καθώς γνώριζε ότι το «Αμαλία» ήταν μια υπέρτατη πολεμική μηχανή της εποχής. Θα μπορούσε να μείνει στα ανοιχτά και είχε τη δυνατότητα με τα κανόνια του να κρατήσει οποιοδήποτε πλοίο προσέγγιζε σε απόσταση. Θα μπορούσαν να επιστρέψουν στη Λακωνία εφαρμόζοντας το σχέδιο της Αμαλίας ή να καταφύγουν σε κάποιο νησί του Αιγαίου. Όλα τα σχέδια όμως, προέβλεπαν εμφύλιο πόλεμο ή αιματοκύλισμα. Και ο Όθωνας ήταν μεν αναποφάσιστος, αλλά ουδέποτε υπήρξε πολέμιος του ελληνικού γένους, τόσο ώστε να το αιματοκυλίσει. Αφού δεν τον ήθελαν θα έφευγε. 

Κι ενώ οι ετοιμασίες για την μετεπιβίβαση είχαν αρχίσει, 500 επαναστατημένοι από την ακτή είχε προβεί στην κατάληψη ενός πλοίου του «Αφρόεσσα». Σε κατάσταση τρέλας, πήγαιναν να καταλάβουν δια της βίας το «Αμαλία». Κρατώντας στα χέρια τους σημαίες και σπαθιά είχαν χαράξει πορεία προς το βασιλικό σκαρί, το οποίο με μια ομοβροντία του θα μπορούσε να τους εξαφανίσει από προσώπου θαλάσσης. Ο Όθωνας όμως ήθελε να φύγει ειρηνικά. 

Έτσι βιαστικά διαδραματίστηκε έξω από τον Πειραιά μια σκηνή που αποτυπώθηκε σε πίνακα ζωγραφικής και έμεινε ως μια από τις δραματικότερες στην ιστορία. Χωρίς καν τα υπάρχοντά τους, αυτά είχαν μείνει πίσω στο παλάτι, οι βασιλείς φορώντας ελληνικές παραδοσιακές ενδυμασίες κατέβηκαν τη σκάλα του «Αμαλία» και επιβιβάστηκαν σε μια βάρκα. Η Αμαλία έκλαιγε διαρκώς ενώ ο Όθωνας σκούπιζε τα μάτια του με την άκρη της φουστανέλας του. Μαζί τους και ο πιστός κυβερνήτης τους ο Λεωνίδας Παλάσκας που θα τους ακολουθήσει στην εξορία τους. Το ημερολόγιο έδειχνε 12 Οκτωβρίου του 1862. 

Το «Αμαλία» μετά την αποχώρηση του Όθωνα, μετονομάστηκε σε «Ελλάς». Ένα χρόνο περίπου χρόνο, μετά την έξοδο του Όθωνα από τον Πειραιά, ένας άλλος βασιλιάς εισήλθε με το ίδιο πλοίο. Ήταν ο επόμενος βασιλιάς ο Γεώργιος ο Α’ που μπήκε στο λιμάνι του Πειραιά στις 17 Οκτωβρίου του 1863. 

Άφιξη του Γεωργίου Α΄στον Πειραιά με το ίδιο πλοίο το "ΕΛΛΑΣ" (πρώην "ΑΜΑΛΙΑ") συνοδευόμενος από πλοία των μεγάλων δυνάμεων.


Ο ίδιος λαός που ήθελε να βυθίσει το ίδιο πλοίο, τώρα είχε συγκεντρωθεί στην ίδια παραλία της ίδιας πόλης και επευφημούσε τον επόμενο βασιλιά που ήταν Δανός και που ερχόταν μήνα Οκτώβριο, ίδιο δηλαδή μήνα που είχε φύγει και ο προηγούμενος βασιλιάς ο Βαυαρός, με το ίδιο πλοίο! 
Ίδιες σκηνές χαράς διαδραματίζονταν ξανά στις ίδιες προβλήτες του Πειραιά, δίνοντας την ψευδαίσθηση πως κάτι είχε αλλάξει.

Στις 14 Μαρτίου του 1913 το λιμάνι του Πειραιά θα δεχόταν το πλοίο "Αμφιτρίτη" το οποίο μετέφερε τη σωρό του δολοφονημένου Γεωργίου Α'. Παράξενη στα αλήθεια, η μοίρα του λιμανιού αυτού της χαράς και της λύπης.


Διαβάστε επίσης:

Η "αναίμακτη" επανάσταση του 1862 (Έξωση του Όθωνα) (όπως την είδε ο Εμμανουήλ Λυκούδης)


  

Η Άφιξη της σορού του Γεωργίου Α΄ στον Πειραιά (1913)




Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"