Η καταστροφή του βουλγαρικού πλοίου "Μαρία Λουΐζα" στον Πειραιά τη 30η Μαΐου 1941

Το πλοίο "Πριγκίπισσα Μαρία - Λουΐζα" προκάλεσε την καταστροφή όλου της γύρω περιοχής
(φωτογραφία από http://morskivestnik.com)


του Στέφανου Μίλεση

Στις 2 Μαΐου του 1941 το βουλγαρικό πλοίο «Πριγκίπισσα Μαρία – Λουΐζα» κατευθύνεται από τη Βάρνα προς τη Θεσσαλονίκη εκτελώντας μεταφορές κατ΄ εντολή της γερμανικής υπηρεσίας Zeetransportshtele. Οι Βούλγαροι είναι σύμμαχοι με τους Γερμανούς συνδράμοντας έτσι στις μεταφορές του πολεμικού τους υλικού. 

Από τη Θεσσαλονίκη το πλοίο στη συνέχεια λαμβάνει εντολή να ταξιδέψει στον Πειραιά πλήρες φορτίου, όπως και πραγματικά κάνει. Επιστρέφει εκ νέου στη Θεσσαλονίκη όπου φορτώνει πυρομαχικά και βενζίνη –το χειρότερο συνδυασμό φορτίο που μπορεί να υπάρξει- και αρχίζει ξανά το ταξίδι του για τον Πειραιά όπου φτάνει στις 28 Μαΐου 1941. 

Το πλοίο παραμένει κατάφορτο για δύο ημέρες και την 30η Μαΐου 1941 προσεγγίζει τις προβλήτες του πειραϊκού λιμένα, στο σημείο εκείνο που λειτουργεί η μια και μοναδική γερανογέφυρα που απαιτείται για την εκφόρτωση του πλοίου. Κοντά στο σημείο της εκφόρτωσης όλα τα διαθέσιμα κτήρια των αποθηκών κατά μήκος της προκυμαίας είναι γεμάτα από όπλα και πυρομαχικά, κυρίως βόμβες της γερμανικής αεροπορίας. 

Έξω από τις αποθήκες ακριβώς, στοιβαγμένα βαρέλια βενζίνης. Και ενώ η εκφόρτωση μόλις έχει ξεκινήσει, στις 6.30’ το πρωί, πυκνός καπνός αρχίζει να εξέρχεται από το αμπάρι του πλοίου. Ο χρόνος που εκδηλώθηκε η φωτιά και οι συνθήκες κάτω από τις οποίες εξαπλώθηκε, παρά την τήρηση των οδηγιών ασφαλείας, δείχνει ότι μάλλον επρόκειτο για δολιοφθορά από Έλληνες αντιστασιακούς οι οποίοι σε συνεργασία με τη Βρετανική μυστική υπηρεσία έχουν πληροφορηθεί για το δρομολόγιο του «Μαρία – Λουΐζα». Η Πυροσβεστική δύναμη της πόλης διαθέτει όλα κι όλα μόλις τέσσερα πυροσβεστικά οχήματα. 

Την επομένη κιόλας ημέρα της ανατίναξης του πλοίου "Μαρία Λουΐζα", την 31η Μαΐου 1941 το κατοχικό υπουργικό συμβούλιο δημοσιεύει νομοθετικό διάταγμα στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, με το οποίο καθορίζεται ότι κάθε Έλληνας που μετέχει σε εχθροπραξίες εναντίον των Γερμανών, θα τιμωρείται με την ποινή του θανάτου.


Το πλήρωμα αρχίζει την κατάσβεση αλλά η φωτιά φαίνεται ανίκητη όταν το μέσο που την τροφοδοτεί είναι η βενζίνη. Οι φλόγες πλησιάζουν το κατάφορτο διαμέρισμα των πυρομαχικών. Είναι θέμα χρόνου να προκληθεί έκρηξη όμοια με εκείνη του «Κλαν – Φράιζερ». 

Ο Τόμοφ αποφασίζει να το απομακρύνει από το λιμάνι και από την πόλη που βρίσκεται ολόγυρα. Με τη βοήθεια δύο ρυμουλκών λιμανιού ξεκινά την απομάκρυνση βλέπει όμως μπροστά του την έξοδο του λιμένα να απέχει περισσότερο από ότι χρειάζεται. Υπολογίζει ότι καθώς το 5.050 τόνων βουλγαρικό πλοίο «Μαρία – Λουΐζα», ήταν ένα σχετικά καινούργιο σκαρί -ήταν αγορασμένο από τη Γαλλία μόλις το 1933- τα διαμερίσματά του να του έδιναν το λίγο χρόνο που απαιτούσε. 

Ο Βούλγαρος Πλοίαρχος Ιβάν Τόμοφ
(φωτογραφία από 
http://morskivestnik.com)


Πενήντα μέτρα πριν το στόμιο εξόδου του λιμανιού η έκρηξη συγκλόνισε στην κυριολεξία την πόλη. Αρχικά μια μεγάλη και αμέσως μετά μια ακόμα μεγαλύτερη. Διάσπαρτα χιλιάδες κομμάτια φεύγουν σφυρίζοντας με μεγάλη ταχύτητα προς όλες τις κατευθύνσεις. Δύο πλοία που βρίσκονταν σχετικά κοντά το γερμανικό «Alicante» και το ρουμανικό «Zhiul» λόγω της έκρηξης αχρηστεύονται τελείως σα να έχουν χτυπηθεί τα ίδια από εχθρική αεροπορία. Μέρος των λιμενικών αποθηκών καταστρέφεται ολοσχερώς το ίδιο και τα δύο ελληνικά ρυμουλκά που συμμετείχαν. 

Ο καπετάνιος Ιβάν Τόμοφ σκοτώνεται σε ηλικία 43 ετών και το σχετικό πιστοποιητικό θανάτου του καταγράφει ως τοποθεσία τον Πειραιά. Μαζί με αυτόν κι άλλοι έξι Βούλγαροι ναυτικοί από τους 28 που ήταν συνολικά ναυτολογημένοι. 

Το γερμανικό πλοίο ALICANTE φλεγόμενο στον Πειραιά ύστερα από την έκρηξη του βουλγαρικού πλοίου "Πριγκίπισσα Μαρία - Λουΐζα"
(φωτογραφία από 
http://morskivestnik.com)


Ο Πειραιάς για μια φορά ακόμα ξεφεύγει για λίγο από την καταστροφή, ενώ τα θύματα της «Μαρία – Λουΐζα» είναι οι πρώτοι νεκροί ναυτικοί της Βουλγαρίας στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο (1). 

Ωστόσο η σωτήρια ενέργεια για τον Πειραιά, του Καπετάνιου και του πληρώματος του βουλγαρικού πλοίου, δεν απαλλάσσει τη Βουλγαρία από το κατηγορητήριο του συνεργάτη των Γερμανών. (2)

Πινακίδα δρόμου στην Βουλγαρία πληροφορεί για το κατόρθωμα του Πλοιάρχου Ιβάν Τόμοφ στον Πειραιά
(φωτογραφία από 
http://morskivestnik.com)


Παραδόθηκαν ψυχή και σώματι στους Γερμανούς και χρησίμευσαν ως γέφυρα για την κυριαρχία του Άξονος στη Βαλκανική. Το έδαφός τους χρησιμοποιήθηκε ως γέφυρα της γερμανικής εισβολής, μέσω της οποίας πλευροκοπήθηκε ο ελληνικός στρατός, ενώ στη συνέχεια βρέθηκε ως κατοχική δύναμη διαπράττοντας ακρότητες στη χώρα μας. Η κατοχή ελληνικών εδαφών της Μακεδονίας και της Θράκης αλλά και της Νότιας Σερβίας, αποτελούσε το αντίτιμο που έλαβαν για τη συνεργασία τους.  Το γεγονός επίσης ότι η Βουλγαρία την «δωδεκάτη ώρα», την τελευταία δηλαδή στιγμή, και αφού πρώτα είδε ότι η Γερμανία χάνει τον πόλεμο, κινητοποίησε μερικές στρατιωτικές μονάδες για να φανεί ότι συμπράττει στο συμμαχικό αγώνα, δεν προεξοφλεί τη λήθη των εγκλημάτων που διέπραξε όπως και δεν προεξοφλεί την αποφυγή της δίκαιης τιμωρίας της. Το ίδιο βέβαια ισχύει και για την Τουρκία, την Ιταλία, την Ουγγαρία και όλες τις υπόλοιπες χώρες που βρέθηκαν στο πλευρό των συμμάχων από συμφέρον της τελευταίας στιγμής. Δικαίως λοιπόν σε όλες αυτές τις χώρες αποδόθηκε ο τίτλος «σύμμαχοι της δωδεκάτης ώρας». 

Τόσο οι φωτογραφίες όσο και το ίδιο περιστατικό έγιναν ευρύτερα γνωστά από την Πρεσβεία της Γερμανίας στη Σόφια. Οι φωτογραφίες παραδόθηκαν στο Ναυτικό Μουσείο της Βάρνας. 




[1] Πληροφορίες και φωτογραφίες για την καταβύθιση του Βουλγαρικού Πλοίο «Μαρία – Λουΐζα» ελήφθησαν από: http://www.vidin-online.com

[2] Το 2017 τα βουλγαρικά ΜΜΕ επανέφεραν την ιστορία του πλοίου, εκφράζοντας δυσαρέσκεια για το γεγονός ότι ουδεμία αναφορά υπήρξε εκ μέρους του Δήμου Πειραιά για τη σωτήρια επέμβαση του πληρώματος του πλοίου και του Κυβερνήτη του.

Στα περίπτερα της δικής μας ιστορίας




του Στέφανου Μίλεση

Μετά τους Βαλκανικούς πολέμους του 1912 - 1913 τέθηκε για πρώτη φορά το ζήτημα αποκατάστασης των ανθρώπων εκείνων που ενώ βρίσκονταν στη πρώιμη νιότη τους, επέστρεφαν από τα μέτωπα ακρωτηριασμένοι ή βαριά τραυματισμένοι χωρίς να έχουν τη δυνατότητα άσκησης κάποιου επαγγέλματος, αφού δεν είχαν προλάβει να σπουδάσουν ή να μάθουν κάποια τέχνη, λόγω της πρόωρης στρατολόγησής τους. 

Αλλά και αν είχαν προλάβει, θα ήταν αδύνατο πλέον να την ασκήσουν λόγω του σοβαρού τραυματισμού τους. Έτσι η κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου είχε χορηγήσει κάποιες άδειες, μετρημένες στα δάχτυλα του ενός χεριού αρχικά, με τις οποίες επιτρέπονταν στους ανθρώπους αυτούς να λειτουργήσουν περίπτερα ώστε να εξασφαλίσουν ένα καλό εισόδημα και μια αξιοπρεπής διαβίωση. 

Οι επιζήσαντες τραυματίες των πολεμικών μετώπων διαιρέθηκαν σε κατηγορίες και διαβαθμίσεις οι οποίες εκφράζονταν μέσω κάποιων βαθμών. Έτσι για παράδειγμα υπήρχαν ανάπηροι με ανικανότητα 90ου ή 95ου βαθμού κ.ο.κ. Όσο περισσότεροι οι βαθμοί, τόσο μεγαλύτερες οι πιθανότητες να αποκτήσει κάποιος περίπτερο. Έτσι οι βαρύτερα ανάπηροι (όπως λέγονταν τότε), προηγούνταν των υπολοίπων στην χορήγηση αδειών περιπτέρου. Και εκείνοι που έχαναν την άδεια περιπτέρου διότι υστερούσαν στους βαθμούς της αναπηρίας, καταριόντουσαν την ώρα και την στιγμή που ο όλμος που έσκασε δίπλα τους στη μάχη των Ιωαννίνων, απέκοψε το αριστερό τους χέρι από τον καρπό και όχι από τον ώμο, ώστε να λάβουν την άδεια κατά προτεραιότητα και να εξασφαλίσουν έτσι την επιβίωσή τους που σε κάθε άλλη περίπτωση ήταν μάλλον αδύνατη. 

Τέτοιες συνθήκες επικρατούσαν όταν τα πρώτα περίπτερα υψώθηκαν σε πολύ κεντρικά σημεία της Αθήνας, όπως στην Ομόνοια, στο Σύνταγμα ή στο Μοναστηράκι και παρουσίαζαν μεγάλη κίνηση και κατά συνέπεια ικανοποιητικές εισπράξεις. Όσο περνούσαν τα χρόνια ο τρόπος για να είναι ένα περίπτερο κερδοφόρο ήταν γνωστός. Έπρεπε να βρίσκεται κοντά σε σταθμούς τραίνων, λεωφορείων ή κοντά σε σχολεία ή όπου αλλού υπήρχε συγκέντρωση κόσμου. Τα κέρδη ήταν ανάλογα του κόσμου που διερχόταν μπροστά από το περίπτερο. 

Μέχρι και την δεκαετία του 1930 οι άδειες που εκδίδονταν λάμβαναν υπόψη τις αποστάσεις μεταξύ των περιπτέρων και των αριθμό σε κάθε συνοικία και ο λόγος ήταν ώστε οι ευεργετηθέντες ανάπηροι του πολέμου να απολαμβάνουν την «προστασία» του κράτους για πάντα, και όχι μόνο παροδικά, μέχρι κάποιος άλλος «ευεργετημένος» βρεθεί να πουλά τα ίδια πράγματα δίπλα τους. 

Τη δεκαετία του 1930 οι άδειες των περιπτέρων σε Αθήνα και Πειραιά δεν υπερέβαιναν συνολικά τις 250. Εκείνοι που εργάζονταν μέσα στα περίπτερα τότε, ήταν φυσικά οι ίδιοι οι τραυματίες και ακρωτηριασμένοι των Βαλκανικών πολέμων που περιγράψαμε, και η παραμονή σε έναν τόσο περιορισμένο χώρο μόνο ευεργεσία και ανταμοιβή της μητέρας πατρίδας δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί. 

Ο Αριστείδης Χριστοδούλου, όπως καταγράφουν οι εφημερίδες της εποχής, ήταν τραυματίας της μάχης της Δοϊράνης του 1917 εξαιτίας της οποίας είχε χάσει το μισό του κρανίο. Υπέφερε από κρίσεις επιληψίας οι οποίες τον έριχναν αναίσθητο για ώρες σε ημικαθιστή κατάσταση μέσα στο περίπτερο. Ο ήλιος δεν σταματούσε να καίει τα καλοκαίρια του μεσημεριού επειδή ο κυρ – Αριστείδης ήταν επιληπτικός, ούτε βεβαίως το κρύο του χειμώνα μπορούσε να κάνει έκπτωση. Η εργασία του περιπτερά ήταν εργασία σκληρή και επίπονη για ένα υγιές άτομο, πόσο μάλλον για κάποιον βαριά τραυματισμένο, σχεδόν ολοκληρωτικά ανίκανο. Διότι όπως είδαμε για να προηγηθείς των χιλιάδων άλλων τραυματιών πολέμου έπρεπε να είσαι σε χειρότερη κατάσταση από αυτούς. 

Περίπτερα νέου τύπου που αντικατέστησαν τα παλαιά ξύλινα, μπροστά από την Αγία Τριάδα Πειραιώς. Η φωτογράφιση έγινε κατ΄ εντολή του τότε Δημάρχου Πειραιώς και Προέδρου του Ολυμπιακού Μιχάλη Μανούσκου το 1939. Τα περίπτερα αυτά θεωρήθηκαν μοντέρνα και χαρακτηρίστηκαν ως πολυτελείας. Εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στον Πειραιά και αποτέλεσαν ένα από τα πολλά έργα του Μανούσκου. 


Έτσι οι σχεδόν ανίκανοι κλήθηκαν να ασκήσουν ένα επάγγελμα σκληρό που ακόμα και ένας υγιής θα δυσκολευόταν να πράξει. Και παρότι τα περίπτερα ασκούσαν εμπόριο, οι άδειες χορηγούνταν για χρόνια από το Υπουργείο Περιθάλψεως, καθώς το κράτος θεωρούσε ότι η χορήγηση αδείας αποτελούσε μέτρο περίθαλψης των άτυχων νέων που διαμελίστηκαν στα πολεμικά πεδία. Και οι ήρωες αυτοί, ύστερα από τη δοκιμασία των μαχών κλήθηκαν να αποδείξουν δια δεύτερη φορά την αντοχή και τη σωματική τους δύναμη, στην περίοδο της ειρήνης, όταν για ώρες, μέρες, μήνες, χρόνια, για δεκαετίες ολόκληρες εργάζονταν υπό αντίξοες συνθήκες και υπό πραγματικό περιορισμό. 

Το περίπτερο με τον περιπτερά εντός αυτού, αποτελούσε γνώριμη εικόνα ενός δρόμου, τόσο ώστε κάποιες φορές έφτανε να αποτελέσει τοπόσημο ή στάση λεωφορείου. Τρανό παράδειγμα στη γραμμή της Καστέλλας η χαρακτηριστική στάση που μέχρι σήμερα καλείται στάση «περίπτερο». 





Η δημώδης έκφραση «περιπτεράς» ή «ανάπηρος» κυριάρχησε στο παρελθόν λανθασμένα, περιγράφοντας στην ουσία ήρωες πολέμου, άνδρες που παρασημοφορήθηκαν στα διάφορα πολεμικά μέτωπα και που θυσίασαν μέλη του σώματός τους, αποδεικνύοντας έμπρακτα την αγάπη τους προς την πατρίδα. Ο λαός στο πρόσωπο του περιπτερά δυστυχώς δεν έβλεπε τον ήρωα της Δοϊράνης, αλλά έναν δυστυχή άνθρωπο που ήταν δέσμιος μέσα σε έναν ασφυκτικά μικρό χώρο αγωνιζόμενος να κερδίσει το μεροκάματό του, πουλώντας ψιλοπράγματα, εξ ου και ο λίγο μεταγενέστερος όρος ως «ψιλικά» και «ψιλικατζής». 

Οι άνθρωποι αυτοί, οι «περιπτεράδες», ζούσαν θέτοντας στο προσκήνιο όλα εκείνα που ήταν στο παρασκήνιο για τους υπολοίπους. Τσιγάρα, εφημερίδες, σπίρτα αρχικά άντε και κανένα σπαρματσέτο ή καμία τσατσάρα. Το εμπόρευμα αργότερα εμπλουτίσθηκε και με πίπες, κτενάκια, κουμπιά, καραμέλες, παστέλια και άλλα, ανάλογα με την εποχή στην οποία αναφερόμαστε. Επειδή στην Ελλάδα οι πόλεμοι, οι συμφορές και οι εμφύλιοι αποτελούν είδη που ευδοκιμούν, δίπλα στους αναπήρους των βαλκανικών πολέμων προστέθηκαν κι άλλοι βαρύτατα τραυματισμένοι από πολέμους και εκστρατείες. Τα περίπτερα αυξάνονταν προοδευτικά όσο και οι πόλεμοι. 

Φύλαξη περιπτέρου απεργοσπάστη από αστυνομικούς το 1932


Το σχήμα τους και η εξωτερική τους εμφάνιση ρυθμιζόταν με κανονιστική πράξη του υπουργείου συγκοινωνιών μεταπολεμικά. Το περίπτερο έφτασε να μοιάζει με ένα φορτωμένο δένδρο πάνω και γύρω από το οποίο έβρισκε κάποιος ό,τι θα μπορούσε να βρει σε ένα μίνι μάρκετ. Άλλα περίπτερα προσάρμοζαν την πραμάτεια τους ανάλογα με το σημείο που έδρευαν ή την εποχή. Ψάθες μπάνιου, σαγιονάρες και ρακέτες αν το περίπτερο ήταν σε «εξοχικό» ή «παραθαλάσσιο» σημείο, μαγνητάκια ψυγείου με την Ακρόπολη, τσολιαδάκια και άλλα ελληνικά «σουβενίρ» αν το περίπτερο έδρευε σε σημείο άφιξης – αναχώρησης αλλοδαπών περιηγητών. Σε αυτή την κατηγορία ανήκαν και τα περισσότερα περίπτερα της Ακτής Μιαούλη εδώ στον Πειραιά. 

Σκηνή από την ταινία "Ο Τεντέν και το μυστήριο του χρυσόμαλλου δέρατος" που γυρίστηκε και στον Πειραιά το 1961 με σκηνές από το λιμάνι. Το χαρακτηριστικό κίτρινο περίπτερο στην Πλατεία Καραϊσκάκη, ενώ στο βάθος χαρακτηριστική είναι η φιγούρα του πλανόδιου σφουγγαρά. 


Στην εποχή του ψυχρού πολέμου όταν ο Σοβιετικός στόλος «έπιανε» στον Πειραιά, τα πληρώματα που δεν είχαν χρόνο στη διάθεσή τους, έτρεχαν κατευθείαν στα πλησιέστερα περίπτερα, τα οποία τα έβλεπαν ως επίγειους παραδείσους. Τα «Μαμ», τα γνωστά αρώματα σε σπρέι, οι λακ, τα αμερικάνικα τσιγάρα και οι αμερικάνικες τσίχλες ήταν η καλύτερη απόδειξη για τους «συντρόφους» πίσω στην πατρίδα, ότι είχαν καταφέρει να πατήσουν το πόδι τους στο έδαφος του καταραμένου δυτικού κόσμου. 

Πληρώματα Σοβιετικών πολεμικών φωτογραφίζονται σε περίπτερο της Ακτής Ξαβερίου το 1983


Τα περίπτερα όμως εκτός από μικρά εμπορικά του δρόμου, κάλυπταν και τις άμεσες κοινωνικές ανάγκες της γειτονιάς όπου έδρευαν. Πινακίδες που ανέγραφαν «Τηλέφωνον δια το κοινόν» ή «να είστε σύντομοι», μαρτυρούσαν την κοινωνική ανάγκη της επικοινωνίας που το τηλέφωνο του περιπτέρου κάλυπτε, σε μια εποχή που το τηλέφωνο ήταν δυσεύρετο. Το μαύρο τηλέφωνο τύπου siemens από βακελίτη, που εξείχε στα πλαϊνά του περιπτέρου –για να μην εμποδίζει την πελατεία αλλά και να παρέχει μια κάποια διακριτικότητα στον ομιλούντα- αποτελούσε χαρακτηριστική εικόνα ενός περιπτέρου του παρελθόντος. Και δίπλα από το ανοιχτό τζαμάκι είσπραξης του αντιτίμου ο περιπτεράς άκουγε θέλοντας και μη όλες τις ιστορίες της γειτονιάς. Κάθε πελάτης και από μια ιστορία. Το περίπτερο δια αυτής της μεθόδου αποτελούσε μια πηγή πληροφοριών είτε προσωπικών είτε όχι. Ο περιπτεράς γνώριζε τις οικογένειες, τις αγοραστικές τους συνήθειες, τα παιδιά τους, τι αγαπούσαν να αγοράζουν και τι όχι. Χαρακτηριστικό της γνώσης ήταν ότι όταν ο αγοραστής ζητούσε να αγοράσει"τσιγάρα", η επιθυμητή μάρκα της αρεσκείας του εμφανιζόταν στο πιατάκι του παραθύρου επικοινωνίας του περιπτερά. Η γνώση αυτή του περιπτερά για όλα, έκανε τους έφηβους της εποχής να αναζητούν τα τολμηρότερα περιοδικά άλλης γειτονιάς για να μην εκτίθενται...  

Περιοδικό Χτυποκάρδι. Κυκλοφόρησε το 1954 και θεωρήθηκε άκρως τολμηρό. Η αγορά του έπρεπε να γίνει σε περίπτερο άλλη γειτονιάς, εκεί που δεν γνωρίζανε εσένα και την οικογένειά σου.
(Από το βιβλίο "Φτου, ξελευτερία..." του Όθωνα Τσουνάκου)


Το «συγνώμη μήπως ξέρετε που είναι η οδός τάδε ή η δείνα πλατεία» επαναλαμβάνεται ακόμα στα αυτιά μας. Μήπως και εμείς οι ίδιοι αρκετές φορές δεν ήταν που παροτρύναμε κάποιον με την φράση «τράβα να ρωτήσεις σε κανένα περίπτερο». Τα εμπορεύματα των περιπτέρων χρονογραφούν την ημέρα, την εποχή, το χρόνο και τον αποτυπώνουν στην ιστορία. Διότι κάθε φορά πωλούν εκείνο που απαιτεί η περίσταση να πωληθεί. 

Την περίοδο του πολέμου 1940 – 41 τα περίπτερα είχαν επιδοθεί στο λεγόμενο εμπόριο του «σκοταδιού». Πωλούσαν φαναράκια της τσέπης, κόλλες μαύρου και μπλε χαρτιού συσκότισης και ειδικά καρφάκια για την τοποθέτησή τους. Εκδόθηκε μάλιστα και σχετική αγορανομική διάταξη με την οποία όλα περίπτερα που πωλούσαν ηλεκτρικούς ή άλλους φανούς, είχαν την υποχρέωση να αναρτούν σε εμφανής μέρος πινακίδα «ΕΝΤΑΥΘΑ ΠΩΛΟΥΝΤΑΙ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΙ ΦΑΝΟΙ ΚΑΙ ΣΤΗΛΑΙ».


Φακοί εμφανίζονται πρωτοκαθεδρία στα περίπτερα όταν κάποιος σεισμός διακόψει απότομα τη νυχτερινή μας ησυχία. Εμφιαλωμένα νερά καταλαμβάνουν την πρώτη θέση όταν ο καύσωνας χτυπά, παγωτά όταν το καλοκαίρι έρχεται, σημαίες όταν ακολουθεί μια εθνική επέτειος, κόκκινα κασκόλ (στον Πειραιά) όταν ο Ολυμπιακός πετύχει νίκη ή κατάκτηση, μάσκες όταν οι Απόκριες πλησιάσουν. Στα περίπτερα ο κόσμος μάθαινε από τα περιοδικά και τις εφημερίδες για τους αγαπημένους ηθοποιούς ή ποδοσφαιριστές για τα αποτελέσματα της ομάδας, για τις καινούργιες ταινίες που παίζονταν στους κινηματογράφους. Τα περίπτερα ήταν τα κέντρα της πληροφόρησης. 

Ηλίας Υφαντής. Από μικρός στο λιμάνι γρήγορα έγινε ίνδαλμα των Πειραιωτών. Ο πρώτος Έλληνας ποδοσφαιριστής που πέτυχε γκολ στον  διεθνή αγώνα Ολυμπιακός - Μιλάν (2-2), το 1959.(Από το βιβλίο "Φτου, ξελευτερία..." του Όθωνα Τσουνάκου) 
  
Η τεχνολογία και η κρίση σκότωσε πολλά από τα περίπτερα. Ο γερανός απομακρύνει τα έρημα περίπτερα. Σε λίγα χρόνια τα περίπτερα θα χαθούν ολότελα από τις γειτονιές και από τις αναμνήσεις μας.


"Ξήλωμα" περιπτέρου στον Πειραιά (φωτογραφία από makeleio.gr)



Διαβάστε επίσης:


Οι περιπέτειες του Τεντέν στον Πειραιά (1961)


Οι Ναοί λατρείας και η θρησκευτικότητα στον αρχαίο Πειραιά




του Στέφανου Μίλεση

Μεγάλη ναυτική πόλη στην αρχαιότητα ο Πειραιάς με ναυπηγεία, λιμενικές και τεχνικές εγκαταστάσεις, με αποθήκες διαμετακόμισης εμπορευμάτων και ναυτικών εξαρτημάτων και το κυριότερο με τρεις διαφορετικούς λιμένες.  

Διέθετε επίσης Δικαστήρια, Ιπποδρόμιο, Στάδιο, Δημόσιες υπηρεσίες και μεγάλα μέγαρα. Σε αντίθεση με την Αθήνα στην οποία συγκεντρώνονταν πολιτικοί, ρήτορες, φιλόσοφοι και στρατιωτικοί ο Πειραιάς αποτέλεσε πόλο έλξης για ναυτικούς, ναυπηγούς και εμπόρους όπως επίσης και για πολλοί τραπεζίτες. 

Πολλοί εξ αυτών ήταν βεβαίως μέτοικοι, άνθρωποι δηλαδή που η ναυτική ανάπτυξη της πόλης τους είχε ωθήσει να αποφασίσουν τη μόνιμη εγκατάστασή τους στον Πειραιά. Μια τέτοια περίπτωση ήταν για παράδειγμα του Κέφαλου, του πατέρα του ρήτορα Λυσία, που από τους Θούριους της Νοτίου Ιταλίας έφτασε στον Πειραιά και ανέπτυξε σπουδαία επιχειρηματική δράση. Μετά το θάνατό του, οι τρεις γιοι του παρέλαβαν μια κολοσσιαία περιουσία αποτελούμενη από τρία σπίτια και ένα εργοστάσιο ασπίδων που εργάζονταν σε αυτό εκατόν είκοσι άνθρωποι. Η περίπτωση του Κέφαλου δεν ήταν μοναδική καθώς άλλες παρόμοιες βιοτεχνίες κατασκευής ναυτικών εξαρτημάτων, όπλων και εργαλείων, πλαισίωναν το σκηνικό δίπλα στις τεράστιες αγορές, στις τράπεζες και στα χρηματιστήρια. 

Λεπτομέρεια χάρτη του αρχαίου Πειραιά που αναπαριστά το λιμάνι της Μουνιχίας (σημερινό Μικρολίμανο). Έργο του Π. Μουτόπουλου από την Εκδοτική Αθηνών  - 1978


Η περίπτωση πολυπολιτισμικότητας του Πειραιά για περισσότερα από τετρακόσια περίπου χρόνια προ Χριστού, μαρτυρείται από τα εκατοντάδες διαφορετικά νομίσματα που βρέθηκαν τη σύγχρονη εποχή στις διάφορες ανασκαφές. Ποια πολυπολιτισμικότητα όμως επικρατούσε; Αυτή της ίσης συμμετοχής στο εμπόριο, στην εργασία και στο κέρδος. Κατά τα άλλα οι μέτοικοι όφειλαν να ελέγχονται για την διαγωγή τους (θεσμός του Προστάτη) ενώ και τα παιδιά τους ακόμη και αν γεννιόντουσαν στον Πειραιά (ή στην Αθήνα) παρέμεναν μέτοικοι και ποτέ δεν αποκτούσαν τα πολιτικά δικαιώματα ενός Αθηναίου. Ωστόσο με εξαίρεση τα πολιτικά δικαιώματα οι μέτοικοι κατά τα άλλα απολάμβαναν πλήρως την προστασία μιας πολιτείας που είχε φροντίσει ακόμα και για τις λατρευτικές – θρησκευτικές συνήθειές τους. Ξενικός φόρος για τους ξένους (που δεν είχαν ουδεμία σχέση με τους Έλληνες) και μετοίκιος φόρος για τους Μέτοικους. Πολιτική αυστηρή για τους παραβάτες, ευνοϊκή για όσους έρχονταν για εμπόριο και παραγωγή κέρδους. 

Γράφει ο Ιάκωβος Δραγάτσης ότι ο Πειραιάς ήταν πραγματική μεγαλούπολη στην αρχαία εποχή του, πόλη όπου ζούσαν μέχρι Φοίνικες αλλά και Πέρσες που είχαν φέρει τη λατρεία του Ήλιου του Μίθρα. Εδώ έβρισκες και Αντιοχείς και Σύρους και ανθρώπους από όπου μπορούσες να φανταστείς! Κάθε πλοίο που εισερχόταν στο μεγάλο εμπορικό του λιμάνι αποτελείτο από δεκάδες διαφορετικές εθνότητες, που είτε έμεναν στον Πειραιά, είτε διέρχονταν από αυτόν, ένοιωθαν την ανάγκη να υπάρχει κάποιο ιερό της δικής τους λατρείας. Ο Πειραιάς είχε εποίκους από παντού συναποκομίζοντας και τα δικά τους θρησκευτικά καθεστώτα. Εκτός αυτού οι ξένοι του Πειραιά ήταν υποχρεωμένοι να ανήκουν σε μια ομάδα (Θίασο) που σκοπό είχε την λατρευτική δοξασία. Για αυτό και οι ξένοι της πόλης ανήκαν σε Θιάσους ή Οργεώνες.

Λεπτομέρεια χάρτη του αρχαίου Πειραιά που αναπαριστά τα τείχη του Κίμωνα στην πειραϊκή χερσόνησο με το εσωτερικό παλαιότερο τείχος του Θεμιστοκλή.
 Έργο του Π. Μουτόπουλου από την Εκδοτική Αθηνών  - 1978




Πλήθος ναών και ιερών βρίσκονταν απλωμένα σε όλη την πόλη. Ο σεβασμός στη θρησκευτικότητα και στις λατρευτικές συνήθειες τόσο διαφορετικών ανθρώπων που συνυπήρχαν σε μια πόλη, δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Διότι πολλοί ναοί και θεοί ήταν ελληνικοί (που λατρεύονταν σε άλλες πόλεις), αλλά υπήρχαν και πολλοί ξένων τελείως από το ελληνικό λατρευτικό πάνθεον, όπως αιγυπτιακές, συριακές, περσικές, φοινικικές ή βαβυλωνιακές θεότητες. Στις τελευταίες οι Πειραιώτες όπως και οι Αθηναίοι κατέβαιναν γεμάτοι περιέργεια να τις δουν από κοντά με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ακόμα και ο Σωκράτης κατεβαίνει από την Αθήνα για να παρευρεθεί σε μια από αυτές.

Ας δούμε μερικούς από τους ναούς αυτούς, όπου στον καθένα εξ αυτών, λατρευόταν με διαφορετικό τρόπο κάποιος Θεός, Θεά ή ακόμα και κάποιος ήρωας. Τα ιερά ή τα ηρώα στα οποία θα αναφερθούμε δεν ήταν τα μοναδικά αλλά τα κυριότερα. Επίσης άλλα ήταν των γηγενών κατοίκων και άλλα των μετοίκων. Κάθε ένα από αυτά τα ιερά διατηρούσε τους δικούς του τύπους λατρείας, τα δικά του έθιμα και παραδόσεις.

Στο ταξίδι μας αυτό στην θρησκευτικότητα και στους τόπους λατρείας του αρχαίου Πειραιά, πολύτιμο εργαλείο θα σταθεί το βιβλίο του Μαρίνου Τσάμη με τίτλο «Αρχαιογνωστικά του Πειραιά» (Πειραιάς, Φεβρουάριος 2004).


Την πρωτοκαθεδρία καταλαμβάνει φυσικά το ιερό του Σωτήρος Διός και της Σώτειρας Αθηνάς. Οι αρχαίοι ναυτικοί αντιμετωπίζοντας συχνά την εποχή εκείνη κάποιο θανάσιμο κίνδυνο ύστερα από ένα θαλασσινό ταξίδι, προσέφεραν σπονδές και αφιερώματα (τάματα) ευχαριστώντας για τη σωτηρία τους. Οι προσφορές αυτές είχαν ως αποδέκτες τα χάλκινα αγάλματα του Δία και της Αθηνάς που βρίσκονταν εντός ιερού δίπλα ακριβώς στο πειραϊκό λιμάνι. Επρόκειτο για το περίφημο ιερό στην αρχαιότητα του Διός Σωτήρος και της Αθηνάς Σώτειρας. Το ιερό εντός του οποίου στεγάζονταν τα δύο αυτά χάλκινα αγάλματα βρισκόταν εκεί που μεταγενέστερα διαμορφώθηκε ο Τινάνειος Κήπος. Εκεί στην καταχωμένη με απόφαση του Κ.Α.Σ. σήμερα Λεωφόρο Γεωργίου Α’ προς διευκόλυνση της πορείας του Τραμ, ήταν που το 1959 βρέθηκαν τα χάλκινα και μαρμάρινα αγάλματα που είχαν τοποθετηθεί εντός ενός μικρού δωματίου το οποίο οι αρχαιολόγοι για συντομία σήμερα αποκαλούν ως «χάλκινο δωμάτιο». Σε αυτό το χάλκινο και καταχωμένο λοιπόν δωμάτιο, είχαν βρεθεί τρία μαρμάρινα αγάλματα, μια χάλκινη μάσκα, ένα χάλκινο άγαλμα, μια χάλκινη κόρη (ύψους 1.94 μ.) ένα χάλκινο άγαλμα του Απόλλωνα (το αρχαιότερο που έχει βρεθεί μέχρι στιγμής στον ελληνικό χώρο) καθώς και ένα τεράστιο χάλκινο άγαλμα της Αθηνάς ύψους 2.35 μέτρων. Τα περισσότερα εξ αυτών των ευρημάτων ανήκαν στους δύο αυτούς ναούς του Διός Σωτήρος και της Σώτειρας Αθηνάς. Προς τιμή του οι ναυτικοί εκτός από τα τάματα που αφιέρωναν τελούσαν και τα Δισωτήρια, θερινές δηλαδή εορτές που περιελάμβαναν ναυτικούς αγώνες και πορεία πομπής από το λιμάνι στους ναούς. Στον Πειραιά υπήρχε η συνήθεια το τρίτο ποτήρι κρασί να το αφιερώνουν στον Δία Σωτήρα.  

Λεπτομέρεια χάρτη του αρχαίου Πειραιά που αναπαριστά το λιμένα της Ζέας (πάνω αριστερά) με τους νεωσοίκους, όπως επίσης και τον Κάνθαρο (εμπορικό λιμάνι) στο κάτω μέρος της αναπαράστασης.
 Έργο του Π. Μουτόπουλου από την Εκδοτική Αθηνών  - 1978


2. Το Αφροδίσιο (ιερό της Αφροδίτης)

 Η Αφροδίτη εκτός από θεά της ομορφιάς όπως επικράτησε να θεωρείται, λατρευόταν στον Πειραιά ως προστάτιδα των ναυτικών. Και αυτό όχι τυχαίως αλλά ύστερα από δύο σπουδαίες εμφανίσεις της όπου η Αφροδίτη είχε κάνει αισθητή την παρουσία της μέσω οιωνών. Η πρώτη εμφάνισή της ήταν στη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Μάλιστα είχε εμφανιστεί μαζί με μια άλλη θεά. Ήταν η θεά Αθηνά που είχε εμφανιστεί με τη μορφή κουκουβάγιας και η θεά Αφροδίτη με τη μορφή περιστεριού. Η μεν κουκουβάγια πετούσε από το ένα ελληνικό πλοίο στο άλλο, ενώ η περιστέρα πήγε κι έκατσε στο πλοίο του ίδιου του Θεμιστοκλή. Για αυτό μετά το πέρας της νικηφόρου ναυμαχίας ο Θεμιστοκλής ίδρυσε στον Πειραιά ναό αφιερωμένο στην Αφροδίτη. Η δεύτερη φορά ήταν στη ναυμαχία της Κνίδου όπου οι Αθηναίοι κατέστρεψαν τον στόλο των Σπαρτιατών και ο Κόνων ίδρυσε ιερό αφιερωμένο στην Αφροδίτη Εύπλοια. Το ιερό αυτό τοποθετείται περίπου στη σημερινή διασταύρωση των οδών Αγίου Νικολάου και οδού Ευπλοίας (εξ ου και η ονομασία της οδού, η σχετική με τη Εύπλοια Αφροδίτη).



2. Ναός της Μουνιχίας Αρτέμιδος

Άποψη από το λόφο της Μουνιχίας (σημερινής Καστέλλας) στο βάθος ο ναός της Μουνιχίας Αρτέμιδος στη θέση του σημερινού Ναυτικού Ομίλου. Λίγο δεξιά η νήσος Σταλίδα (γνωστή ως νήσος Κουμουνδούρου ή Παρασκευά σήμερα)





Όταν κατεδαφίσθηκε το 1935 η Έπαυλη Κουμουνδούρου προκειμένου στη θέση της να ανεγερθεί ο Ναυτικός Όμιλος Ελλάδος, έγιναν ανασκαφές υπό την εποπτεία του Αρχαιολόγου Φωτιάδου. Διαπιστώθηκε λοιπόν ότι η Έπαυλη αυτή ήταν χτισμένη επί ιερού της Θεάς Άρτεμης. Βρέθηκε επίσης μια επιγραφή «ΙΕΡΟΝ ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ» και μια άλλη που ανέγραφε «ΧΑΙΡΕ ΜΟΥΝΙΧΕ». Λίγο πιο μακριά από την ανασκαφή βρέθηκε και ένας ακέφαλος κορμός γυναίκας που θεωρήθηκε ότι ανήκε στην Αρτέμιδα της Μουνιχίας. Υπήρχαν διάσπαρτα και πολλά άλλα αναθήματα.(Πήλινα ειδώλια αγοριών και κοριτσιών). 

1 Ιουνίου 1935 - Ανασκαφές και αρχαιολογικά ευρήματα που πιστοποιούν την ύπαρξη ιερού της Αρτέμιδος στο σημείο που κάποτε βρισκόταν η Έπαυλη Κουμουνδούρου και που τη θέση της στη συνέχεια κατέλαβε ο Ναυτικός Όμιλος Ελλάδος


Σχετικές με την Θεά εορτές γίνονταν κατά τον αττικό μήνα Μουνιχιών. Τα Μουνίχια τελούνταν την 16η ημέρα αυτού του μήνα στο ναό στην θέση του οποίου όπως αναφέραμε βρίσκονταν η Έπαυλη. Η εορτή αυτή γίνονταν για το περιστατικό με τον Έμβαρο και για αυτό γίνονταν υπό την εποπτεία του γένους των Εμβαριδών. Η Μουνιχία Αρτέμιδα λατρευόταν στον Πειραιά από την εποχή των πρώτων κατοίκων του των Μινυών. Αργότερα οι Πειραιώτες την τιμούσαν, όπως αναφέρει ο Πλούταρχος, σε ανάμνηση της νίκης στη Σαλαμίνα. Ο εορτασμός της γινόταν σε μήνα που έφερε το όνομά της. Τον μήνα Μουνιχιώνος που αντιστοιχεί με την σημερινή περίοδο Απριλίου – Μαΐου. 
Στο ναό της Αρτέμιδος κατέφευγε ζητώντας άσυλο όποιος επιζητούσε την αποφυγή τιμωρίας ή καταδίκης. Στη θέση του ναού παρά τις ανακαλύψεις του 1935-36 οικοδομήθηκε ο Ναυτικός Όμιλος.

Αντίγραφο της Μουνιχίας Αρτέμιδος που κοσμεί σήμερα τον προαύλιο χώρο του Ναυτικού Ομίλου Ελλάδος.
(Φωτογραφία από περιοδικό "ΑΕΛΛΩ")


3. Ιερό του Διονύσου

Προσωπίδα του 4ου αιώνα π.χ. που βρέθηκε το 1959 στην Φίλωνος και Γεωργίου Α΄.


Όταν το 1884 ξεκινούν οι ανασκαφές για την οικοδόμηση του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιώς, ανακαλύπτεται αρχαίο ιερό του Διονύσου με παρακείμενο οίκημα των Διονυσιαστών. Μια σπουδαία μορφή της εποχής, ο Ιάκωβος Δραγάτσης φιλόλογος και αρχαιολόγος, που διατηρούσε έναντι του εργοταξίου (εντός του Γυμνασίου Αρρένων Πειραιά, την μετέπειτα Ιωνίδειο) την Αρχαιολογική του συλλογή, σπεύδει να πραγματοποιήσει έρευνα και στην εφημερίδα "Σφαίρα" ανακοινώνει "Ναός Διονύσου εν Πειραιεί"Γνωστά ήταν βεβαίως και πριν την ανακάλυψη του ναού του Διονύσου, τα «Διονύσια τα εν Πειραιεί», που ήταν μια πομπή που γινόταν με κατεύθυνση του ναό εντός του οποίου υπήρχε βωμός στον ήρωα του Πειραιά με το όνομα (προσέξτε την ονομασία) «Ακρατοπότη»

Φυσικά και το ιερό του Διονύσου και το παρακείμενο οίκημα των Διονυσιαστών καταχωθήκαν από το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά και από άλλες μεταγενέστερες οικοδομήσεις. Τα Διονύσια ήταν τόσο σημαντικές γιορτές ώστε έφτασαν να εντυπωσιάσουν τον Πεισίστρατο που επιζήτησε να τα καθιερώσει στην Αθήνα! Οι Διονυσιαστές του Πειραιά γιόρταζαν ξέφρενα με κύμβαλα και αυλούς και με τη χρήση κάποιων ορειχάλκινων δίσκων που έκαναν φοβερό θόρυβο. Από τις πειραϊκές αυτές γιορτές των Διονυσιαστών του Πειραιά βγήκε και ο όρος «αλαλάζον κύμβαλον» για τον άνθρωπο που ενοχλείται από ξένες γνώμες. Αυτό το αλαλάζον κύμβαλον ήταν ο ορειχάλκινος δίσκος των Διονυσιαστών που παρήγαγε απίστευτο κρότο.  

4. Ιερό της Βενδίδος Αρτέμιδος 


Το πειραιώτικο ανάγλυφο που βρέθηκε να εκτίθεται στο Μουσείο της Κοπεγχάγης.
Φέρει την επιγραφή "Artemis Bendis, Harbor of Piraeus".

 

Εκτός από την Μουνιχία Αρτέμιδα, στον Πειραιά υπήρχε ο ναός και της Βενδίδος Αρτέμιδος γνωστός και ως Βενδίδειον. Η Βενδίς ήταν η Θρακική Άρτεμις. Ανάμεσα στους πολλούς κατοίκους με διαφορετική προέλευση που ζούσαν στον Πειραιά ήταν και οι Θρακιώτες. οι Θρακιώτες λοιπόν που εγκαταστάθηκαν στον Πειραιά έφτιαξαν προς τιμήν της ιερό το καλούμενο Βενδίδειον στο οποίο τελούσαν εορταστικές εκδηλώσεις τα Βενδίδεια τη 19η Θαργηλιώνος ημερομηνία που σήμερα προσδιορίζεται περίπου γύρω στις αρχές Ιουνίου. 

Τα Βενδίδεια περιελάμβαναν πομπές και λαμπαδηφορίες. Οι περισσότερες εορτές άλλωστε εκείνα τα χρόνια λάμβαναν χώρα μεταξύ ανοίξεως και φθινοπώρου, ώστε να εξασφαλίζουν τη μεγαλύτερη συμμετοχή κόσμου λόγω ευμενών καιρικών συνθηκών. Το ιερό της Βενδίδος Αρτέμιδος, προσδιορίστηκε ότι βρισκόταν κάπου κοντά στο Θέατρο Τσόχα της Καστέλλας, για αυτό και εκεί τα παλαιότερα χρόνια υπήρχε δρόμος που καλείτο οδός Βενδιδείου. Κατά τον Ιάκωβο Δραγάτση ο προσδιορισμός του Βενδιδείου στην Καστέλλα είναι λανθασμένος και θα πρέπει κατά τη δική του άποψη να προσδιοριστεί πέριξ του Ζαννείου Νοσοκομείου. Την άποψή του αυτή, ενίσχυε η εύρεση ενός αναγλύφου που αναπαριστούσε την Άρτεμη Βενδίς και το οποίο για κάποιο λόγο που ουδείς γνωρίζει εξαφανίστηκε και βρέθηκε μετά από χρόνια να κοσμεί το Μουσείο της Κοπεγχάγης!

Στην Πολιτεία του Πλάτωνα αναφέρεται (εδάφ. 327α) ότι όταν ο Σωκράτης κατέβηκε στον Πειραιά μετά του Γλαύκωνος του Αρίστωνος, για να προσευχηθεί στην Θεά Μουνιχία Αρτέμιδα, έγραψε ότι η πομπή που παρακολούθησε ήταν ωραία, χωρίς όμως να υστερεί (να είναι κατώτερη) και η πομπή που έκαναν για τη δική τους Άρτεμη οι Θρακιώτες. Από αυτό διαφαίνεται ότι ήταν γνωστή η λατρεία της Βενδίδος Αρτέμιδος όχι μόνο στους Πειραιώτες που συμμετείχαν, αλλά και στους Αθηναίους που κατέβαιναν να παρακολουθήσουν, όπως έκανε ο Σωκράτης.



5. Το Θεσμοφόριον

Ένα ιερό για την θεά Δήμητρα (Θεσμοφόρο Δήμητρα) που δίδαξε στους ανθρώπους την καλλιέργεια της γης. Και σαν τέτοια λατρευόταν την περίοδο της σποράς δηλαδή κατά το μήνα Πυανεψίωνος που αντιστοιχεί από τα μέσα του Οκτωβρίου έως τα μέσα του Νοεμβρίου. Γνωστή η κωμωδία του Αριστοφάνη «Θεσμοφωριάζουσες». Στον Πειραιά βρέθηκε ένα ανάγλυφο που παριστάνει μια κόρη να κρατά στα χέρια της μια δάδα. Αναγνωρίσθηκε ως κόρη που συμμετείχε στη λατρεία της Θεσμοφόρου Δήμητρας και έλαβε την ονομασία ως «Κόρη του Πειραιά». Ο Καθηγητής Ιάκωβος Δραγάτσης ανέφερε ότι βρέθηκε ψηλά στην ανηφοριά της Λεωφόρου Γεωργίου Α’ (και πάλι ο Δραγάτσης και πάλι στην Λεωφόρο Γεωργίου) σχεδόν πάνω στην κορυφή το λόφου.

6. Μητρώον

Ναός αφιερωμένος στην Θεά Μητέρα που συναντάται κατά εποχές με διαφορετικές ονομασίες. Θεά Γαία, ήτοι θεά της γεωργίας ήτοι Δήμητρα. Αργότερα τη θέση της έλαβε η Ρέα ή Ρέα Κυβέλη. Η Ρέα επι τω πλείστω λατρεύτηκε ως θεά της γης και ταυτίστηκε με τη θεά Μητέρα. Στο Μητρώον Ναόν καθώς φυλάσσονταν οι νόμοι της πόλης αλλά και τα σπουδαιότερα αρχεία της, η λέξη κατέληξε να σημαίνει στο τέλος τα αρχεία της πόλης και όχι έναν ναό αφιερωμένο στην θεά Μητέρα. Στον Πειραιά γνωστή η οδός Μητρώου.

7. Το Θησείον

Ο Θησέας κατά την παράδοση ζήτησε τέσσερα μόνο ηρώα να υπάρχουν αφιερωμένα σε αυτόν. Και αυτό διότι πίστευε ότι ο Ηρακλής ήταν μεγαλύτερος του σε μέγεθος ήρωας και δεν ήθελε να τον ξεπεράσει σε αριθμό ιερών (ηρώων)! Ένα από αυτά τα τέσσερα ιερά λοιπόν βρισκόταν στον Πειραιά. Τι ωραίο που θα ήταν να υπήρχε σήμερα Θησείο Πειραιά!

8. Ηρώον Εχέλου

Εκτός από ηρώο στον Θησέα υπήρχε στον Πειραιά και ηρώο αφιερωμένο στον ήρωα Έχελο. Στο Νέο Φάληρο, κοντά στο γήπεδο «Γ. Καραϊσκάκης» ήταν το ηρώο αυτό. Για αυτό τον λόγο και όλη η περιοχή εκεί στην αρχαιότητα καλείταο Εχελίδαι.

9. Ιερό της θεότητας του Σαβάζιου των Φρυγίων

Ο Σαβάζιος για του Φρύγες ήταν κατά πάσα πιθανότητα ο ελληνικός θεός Διόνυσος. Λατρεία ξένη προς τους Έλληνες αλλά ιδιαιτέρως αγαπητή για τους Φρύγες που ζούσαν στον Πειραιά.

10. Ιερό της Ίσιδος

Σπουδαία θεά της Αιγύπτου που είχε παντρευτεί τον αδελφό της Όσιρι.

11. Το ιερό της Κιτίας Αφροδίτης (Κύπρου)

Μόλις η Αφροδίτη αναδύθηκε από τη θάλασσα των Κυθήρων μεταφέρθηκε πάνω σε ένα κοχύλι στην Κύπρο. Συνεπώς το κυπριακό χώμα ήταν το πρώτο που πάτησε η Θεά ύστερα από την θαλάσσια ανάδυσή της. Η ιδιαιτέρως λατρευόμενη Αφροδίτη στον Πειραιά απέκτησε και ιερό για τους ερχόμενους εκ του Κιτίου (από την Κύπρο) Έλληνες.



12.  Το ιερό της Αφροδίτης και του Άδωνη της Σαλαμίνας Κύπρου

Ιδιαίτερος ο δεσμός του Πειραιά με την πόλη Σαλαμίνα της Κύπρου. Μη ξεχνάμε ότι το φονικό δικαστήριο της Φρεαττύδας ήταν εκείνο που εκδίκασε την υπόθεση του Σαλαμίνιου Τεύκρου και έκρινε την ενοχή του για την μη αποτροπή της αυτοκτονίας του ετεροθαλούς αδελφού του Αίαντα. Ο Τεύκρος καταδικάστηκε σε εξορία και από την Φρεαττύδα βρέθηκε στην Κύπρο όπου ίδρυσε την πόλη Σαλαμίνα σε ανάμνηση της Σαλαμίνας που ήταν ο γενέθλιος τόπος του. Ο πανέμορφος νέος Άδωνης κατά διαταγή του Δία όφειλε να μένει τέσσερις μήνες κοντά στην Περσεφόνη, τέσσερις στην θεά Αφροδίτη και άλλους τέσσερις μόνος του. Σκοτώθηκε όμως από αγριόχειρο κατά τη διάρκεια κυνηγιού και η Αφροδίτη που τον αγαπούσε τον ξάπλωσε πάνω στα μαρούλια. Έκτοτε αυτά χρησιμοποιούνται ως φάρμακο κατά του έρωτα, αφού πάνω σε αυτά πέθανε ο αγαπημένος της Αφροδίτης Άδωνης. Έτσι έμεινε ότι το μαρούλι σκοτώνει τον έρωτα!

13. Ιερό του Βάαλ

Θεότητα των Φοινίκων και των Χαναναίων που ταυτίστηκε με τον ήλιο.

14. Ιερό του Μίθρα

Αρχαία περσική θεότητα επίσης ταυτισμένη με τον ήλιο. Η λατρεία του Μίθρα αργότερα διαδόθηκε σε όλη την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Στην Ελλάδα του 100 μ.Χ. οι οπαδοί του Μιθραϊσμού ήταν περισσότεροι από όσους είχαν ασπασθεί τον Χριστιανισμό.

15. Ιερό του Δία από τα Λάβρανδα της Καρίας

Φυσικά στον αρχαίο Πειραιά υπήρχαν κι άλλοι ναοί, ιερά και ηρώα. Εμείς απλώς αναφέραμε τα σπουδαιότερα. Επίσης αναφερθήκαμε στα ιερά και στον τύπο λατρείας που επικράτησαν στην πόλη ύστερα από τον Θεμιστοκλή. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ένας διαφορετικός αλλά εξίσου ενδιαφέρον Πειραιάς υπήρχε και πριν. Το μαρτυρούν τα «Θεόσπιτα», δηλαδή τα σπίτια λαξευμένα σε βράχο στο λόφο της Καστέλλας (Μουνιχίας). Υπήρχε επίσης το «Τετράκωμο» που στηριζόταν στην λατρεία του Ηρακλέους.

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"