Η Πρωτομαγιά των Πειραιωτών


Την Πρωτομαγιά υπήρχε και μια κατηγορία Πειραιωτών που αν και είχε την οικονομική δυνατότητα να εφορμήσει στην εξοχή, περιοριζόταν εντός της πόλης. Αυτή ήταν η κατηγορία των οικογενειών των ναυτικών που αποτελούσε προπολεμικά σημαντικό μέρος της Πειραϊκής κοινωνίας. Γυναίκες και παιδιά ναυτικών που καλούνταν σχεδόν πάντοτε να εορτάσουν μόνοι τους όλες τις ετήσιες αργίες, κατάφερναν μερικές φορές να ξεγελάσουν την πίκρα μιας αργίας, μιας εορτής. Στη φωτογραφία απεικονίζονται οικογένειες ναυτικών της ίδιας γειτονιάς (Αγίου Βασιλείου Πειραιώς) που γιορτάζουν την Πρωτομαγιά στην Πειραϊκή ακτή, καθώς δεν υπήρχε άλλη κοντινή έκταση ανθόσπαρτη στην περιοχή τους. Η συνάθροιση πολλών ατόμων που η θαλασσινή μοίρα τους ένωνε με έναν αόρατο δεσμό έδινε παρηγοριά τέτοιες μέρες. Στη φωτογραφία υπάρχουν μόνο γυναίκες και παιδιά αφού οι άνδρες ταξιδεύουν. Κάποιες από τις γυναίκες κρατάνε στα χέρια τους μπουκέτα με λουλούδια.

του Στέφανου Μίλεση


«Ο Μάιος μας έφτασε, εμπρός βήμα ταχύ, να τον προϋπαντήσουμε παιδιά στην εξοχή».


 Ο Μάης εισήλθε θριαμβευτικά και εκτός από τον εορτασμό της πρωτομαγιάς ως ημέρας «εργατικής», δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι είναι  πρωτίστως ανοιξιάτικη, καθώς είναι αφιερωμένη στα άνθη και στις εξοχές. Από την προηγούμενη ημέρα τα παιδιά των σχολείων γνώριζαν ότι την επομένη θα πάνε εκδρομή. Τα καλαθάκια των μικρών τάξεων ετοιμάζονταν καταλλήλως και εφοδιάζονταν με τα κατάλληλα τρόφιμα. 

Αλλά και οι μεγαλύτεροι στην ηλικία κάπου εξοχικά φρόντιζαν να πάνε. Ήδη από την εποχή που ο Πειραιάς δεν θύμιζε πόλη, επιστρατευόταν κάθε διαθέσιμο μέσο, μόνιππο, ιπποσιδηρόδρομος, λαντό, για να πραγματοποιηθεί η απομάκρυνση εκ του κέντρου. Αυτό φυσικά γινόταν σε μικρή σχετικά απόσταση, αφού τα αμπελοχώραφα και οι ελαιώνες ήταν παντού ολόγυρα. Ο Άγγελος Κοσμής γράφει ότι η Κοκκινιά ήταν περιβόλια που επισκέπτονταν τακτικά οι Πειραιώτες την πρωτομαγιά. Τις υπόλοιπες μέρες την απέφευγαν καθώς τα μοναχικά εργαστήρια που υπήρχαν εκεί τα φύλαγαν τεράστια σκυλιά, πραγματικοί κέρβεροι που μουντάριζαν οποιονδήποτε περνούσε από κοντά. 

Αργότερα που ο ατμοκίνητος σιδηρόδρομος μπήκε για τα καλά στη ζωή των Πειραιωτών, χρησιμοποιήθηκε ευρέως για ακόμα πιο μακρινή έξοδο. Και η ανταλλαγή πληθυσμών πολλές φορές καλά κρατούσε, αφού καθώς οι Πειραιώτες έφευγαν για τις δικές τους εξοχές, οι Αθηναίοι κατέβαιναν στο Νέο Φάληρο. Η έξοδος της πρωτομαγιάς ήταν και είναι ένα από τα σπουδαία πατροπαράδοτα έθιμα και από τα λίγα που δεν έχει σήμερα θρησκευτικό χαρακτήρα. Και λέω σήμερα διότι οι καταβολές του εθίμου είναι αρχαιότατες από την εποχή των ανθεστηρίων που τελούνταν προς τιμή του θεού Διονύσου. Η άνοιξη της βλάστησης και η ευχαριστία προς τον αρχαίο θεό για την καρποφορία και την καλή σοδειά, με την έλευση του χριστιανισμού έμεινε ως ανάμνηση καλωσορίσματος της ανθοφορίας. 

Την εποχή του μεσοπολέμου οι Πειραιώτες εξέδραμαν στον Άγιο Γεώργιο Κερατσινίου, στο πευκόφυτο Πέραμα, στη Σαλαμίνα αλλά πολλοί προτιμούσαν και πιο κοντινούς προορισμούς όπως η Νέα Καλλίπολη και η έρημη Πειραϊκή. Κοινή αποστολή όλων ήταν η συλλογή λουλουδιών που φύτρωναν δώθε κείθε στους έρημους και απάτητους αγρούς. Ήταν οι λεγόμενοι «λουλουδοπαρμένοι», όπως τους αποκαλούσαν όσοι δεν ακολουθούσαν το έθιμο. Με αυτά τα ταπεινά λουλούδια της εξοχής που στη συνέχεια έπλεκαν, έφτιαχναν τους «Μάηδες» με τους οποίους στόλιζαν τις εξωτερικές θύρες των μονοκατοικιών. Η συλλογή των ανθέων, το πλέξιμό τους, η περίτεχνη γεμάτο μεράκι κατασκευή και τέλος η ανάρτηση του «Μάη» στην εξώπορτα, αποτελούσε έργο απαραίτητο, καθώς ενίσχυε την πεποίθηση του ιδιοκτήτη για υγεία, ευτυχία και μακροημέρευση του ιδίου και της οικογενείας του. 

Αυτά τα στεφάνια, από τα απλά λουλουδάκια των αγρών, έμεναν αναρτημένα μέχρι την παραμονή του Άγιου Γιάννη του Κλήδονα, και ανήμερα της γιορτής του καίγονταν στις μεγάλες φωτιές που άναβαν στις γειτονιές της πόλης. Την Πρωτομαγιά οι κάμποι λοιπόν, γέμιζαν από νέους και νέες που κρατούσαν στο χέρι μαργαρίτες, παπαρούνες και χαμομήλια. Η εικόνα ήταν τόσο γνώριμη ώστε όταν νέοι εμφανίζονταν να κρατάνε στα χέρια αγριολούλουδα πριν από την έλευση της συγκεκριμένης ημέρας, οι άλλοι έλεγαν για αυτούς ότι «βιάζονται να κάνουν Πρωτομαγιά» εννοώντας ότι οι ερωτευμένοι γιόρταζαν με αυτό τον ίδιο τρόπο από πριν! Οι «λουλουδοπαρμένοι» της Πρωτομαγιάς δεν περιορίζονταν μόνο στην συγκομιδή των ανθέων αλλά το έριχναν στο τραγούδι, τόσο κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, όσο και όταν έφταναν, αφού οι μεγαλύτεροι στην ηλικία ξάπλωναν κατά γης κάτω από τα δένδρα και επιδίδονταν απευθείας στο φαγητό και στο ποτό. Ανέθεταν το κοπιαστικό έργο της συλλογής ανθέων στα μικρότερα μέλη της οικογένειας. 



Η «Εφημερίς» του Κορομηλά την 1η Μαΐου του 1883 γράφει ότι «είναι μια ημέρα πανηγύρεων, ημέρα των ανθέων και των κηπουρών, των εκδρομών και των ασμάτων». Όσο για τους ιδιοκτήτες εξοχικών κατοικιών με κήπο, αποτελούσε ημέρα γενικής επιφυλακής και μαρτυρικής αγωνίας, καθώς οι διερχόμενοι μπροστά από τον κήπο τους άπλωναν το χέρι και έκοβαν τα πολύτιμα λουλούδια τους. Αν δεν πρόσεχαν δεν ήθελε και πολύ ο ανθόκηπος να μεταβληθεί σε κοτσανόκηπο. 

Λουτράκι 1952


Στην Πειραϊκή ναυτοπολιτεία συνέβαινε πολλές εξορμήσεις να γίνονται από τη θάλασσα. Στις δύο παραπάνω φωτογραφίες απεικονίζεται θαλάσσια εξόρμηση στην Ψυτάλλεια. Αν για τους περισσότερους αστούς μιας πόλης η Πρωτομαγιάτικη εξόρμηση ήταν στην εξοχή, για αρκετούς Πειραιώτες ήταν στα κοντινά νησιά και σε γειτονικές ακτές. 


Η πρώτη Μαΐου ήταν αγαπητή και για άλλους λόγους, ένας εκ των οποίων ήταν ότι από την επομένη ξεκινούσαν στο Νέο Φάληρο και στο Πασαλιμάνι τα υπαίθρια θεάματα, τα θέατρα Σκιών και οι πρόχειροι θίασοι. Τα αναψυκτήρια έβγαζαν έξω τα τραπεζοκαθίσματά τους, τα έρημα μέχρι τότε κιόσκια γίνονταν και πάλι μουσικά, οι ταραντέλες ξεκινούσαν και το θεατράκι του Νέου Φαλήρου όπως και του Τσόχα στην Καστέλλα έκαναν την πρώτη των παραστάσεών τους. Η δεύτερα ημέρα του Μαΐου ήταν η πρώτη ημέρα εργασίας για τους περισσότερους επιχειρηματίες του θέρους. Από το 1889 και ύστερα, η πρωτομαγιά στην Ελλάδα εκτός από ανθηρή έγινε και εργατική. 

Η ιστορία ξεκίνησε όταν την 1η Μαΐου του 1886 μια απεργία με αίτημα τη διεκδίκηση της οκτάωρης εργασίας στο Σικάγο των Ηνωμένων Πολιτειών, κατέληξε στο φόνο εκατοντάδων εργατών ύστερα από σύγκρουση με την αστυνομία. Στις 20 Ιουλίου του 1889 κατά τη διάρκεια συνεδρίου της Δευτέρας Σοσιαλιστικής Διεθνούς στο Παρίσι καθιερώθηκε η πρωτομαγιά να γιορτάζεται ως ημέρα αφιερωμένη στην εργατική τάξη. Το 1893 η πρωτομαγιά ως εργατική πλέον έφτασε να εορταστεί για πρώτη φορά και στη χώρα μας από τον Σοσιαλιστικό Σύλλογο του Καλλέργη. 

Τα καθεστώτα που εμφανίστηκαν στη συνέχεια τη δεκαετία του τριάντα σε πολλές χώρες της Ευρώπης, ανάμεσα στις οποίες και η Ελλάδα με τον Ιωάννη Μεταξά, υιοθέτησαν την εργατική πρωτομαγιά, προσαρμόζοντάς την βεβαίως στα δικά τους μέτρα και σταθμά. Μετονομάσθηκε σε «Ημέρα της Εργασίας» και τέθηκε υπό την εποπτεία της κυβερνήσεως. Την ημέρα αυτή τεράστιες συγκεντρώσεις εργατών και υπαλλήλων λάμβαναν χώρα μπροστά από το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Στον προαύλιο χώρο του στηνόταν μια εξέδρα, όμοια με αυτή που στήνεται σήμερα στις επετείους, και οι εργάτες διαιρεμένοι κατά επαγγελματικές ενώσεις και σωματεία παρήλαυναν μπροστά από τους επισήμους, κρατώντας τη σημαία της ενώσεώς τους ή του συνεταιρισμού τους.

Εορτασμός "Ημέρας Εργασίας" (Πρωτομαγιάς) επί Ιωάννη Μεταξά στον Πειραιά (1939)


Εορτασμός εργατικής Πρωτομαγιάς στον Πειραιά το 1938

Ο Πειραιάς από το 1937 έως το 1939 διεξήγαγε τις μεγαλύτερες συγκεντρώσεις από όλη την Ελλάδα καθώς στην πόλη μας προσέρχονταν και οι εργάτες και οι υπάλληλοι των Αθηνών. Την πρωτομαγιά ο Μεταξάς την είχε εντάξει να βρίσκεται συνήθως στη μέση μιας εβδομάδας που ήταν αφιερωμένη στα λουλούδια και στα φυτά και καλείτο «εβδομάδα ανθέων». Κατά την περίοδο αυτή μέλη της νεολαίας του διένεμαν άνθη από κατάφορτα φορτηγά προς τους διερχόμενους ανυποψίαστους πολίτες. Την ίδια περίοδο ο Δήμαρχος Μιχάλης Μανούσκος διοργάνωνε ανθοκομική έκθεση στον Τινάνειο κήπο. 

Το 1944 η Πρωτομαγιά συνέπεσε με την εκτέλεση 200 Ελλήνων πατριωτών στην Καισαριανή. Το 1968 με Αναγκαστικό Νόμο η Πρωτομαγιά χαρακτηρίζεται ως υποχρεωτική αργία που ισχύει μέχρι και σήμερα. Με τις διατάξεις του νόμου αυτού οι μισθωτοί εργαζόμενοι παρά το γεγονός ότι αργούν, αμείβονται κανονικώς, ενώ όταν συμβαίνει να εργάζονται λαμβάνουν την αμοιβή που ισχύει για την παροχή εργασίας κατά τις Κυριακές και τις αργίες. Συνεπώς το ότι η Πρωτομαγιά «δεν είναι αργία, είναι απεργία» φυσικά δεν ισχύει… 

Εργατική πρωτομαγιά 1961


Σήμερα αν αναζητήσει κάποιος να μάθει στο διαδίκτυο «περί πρωτομαγιάς» θα εισπράξει πολλές πληροφορίες για τον εργατικό της χαρακτήρα και ελάχιστες για τον εορτασμό της ως ημέρα της άνοιξης.  Και αυτό συμβαίνει διότι μεταξύ πολλών άλλων και το πατροπαράδοτο έθιμο της πρωτομαγιάς των λουλουδιών στη μεταπολεμική εποχή άλλαξε. Τα αμπελοχώραφα του Μοσχάτου, τα πευκοδάση του Περάματος και οι ερημιές της Κοκκινιάς όπως και κάθε είδους εξοχή σταδιακά οικοδομήθηκε, τσιμεντώθηκε, επιχωματώθηκε, εξαφανίστηκε. Το 1957 ο «ηλεκτρικός» έπιασε έναν νέο σταθμό την Κηφισιά, η οποία αναδείχθηκε δημοφιλής προορισμός για τον εορτασμό της Πρωτομαγιάς εξαιτίας της ανθοκομικής της έκθεσης που είχε ξεκινήσει να λειτουργεί από το 1954. Ποιος άλλωστε να τρέξει να μαζέψει παπαρούνες και χαμομήλια και πού άραγε; Έτσι οι «Μάηδες» δεν μαζεύονταν αλλά αγοράζονταν. 

Ανθοκομικές εκθέσεις εμφανίστηκαν παντού στο λεκανοπέδιο, ακόμα και στις παραλίες όπου τα άνθη είναι απίθανο να φυτρώσουν. Τα στεφάνια δεν πλέκονταν πια από ταπεινά λουλουδάκια, αλλά από άνθη εισαγωγής. Το μόνο που συνεχίζει να υφίσταται είναι η έξοδος της Πρωτομαγιάς. Εξοχικές ταβέρνες και ταβερνεία έχουν την τιμητική τους και είναι από νωρίς κατάμεστες. Οι εφορμούντες κάτοικοι του άστυ, κινούνται πλέον έχοντας ως κριτήριο τη γεύση του φαγητού και όχι την όσφρηση των ανθέων. Επιστρέφοντας οι εκδρομείς χορτασμένοι στο σπίτι τους, θα τους δοθεί η ευκαιρία σε κάποια στάση να αγοράσουν και ένα έτοιμο στεφάνι, για να μη ξεχαστεί και ο λόγος της εξόρμησης. 

Θα κλείσω με ένα ποίημα της Πρωτομαγιάς που δημοσιεύθηκε στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας «Αθηναϊκά Νέα» φ. 2ας Μαΐου 1939 το οποίο θεωρώ ότι είναι μάλλον προφητικό και λέει:

«Πρωτομαγιά περάσαμε όχι σαν τις παλιές 
καμιά χαρά λουλούδινη δεν έδιωξε την πλήξη 
Εφέτος δεν μαδήθηκαν οι τριανταφυλλιές 
γιατί τα τριαντάφυλλα δεν είχαν ανοίξει». 

Καλή σας Πρωτομαγιά λοιπόν είτε αγωνιστικά εργατική είτε λουλουδάτη.   



Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"