Η πρώτη απόπειρα μικτού θαλάσσιου μπάνιου στο Πασαλιμάνι (1867)

του Στέφανου Μίλεση

Όπως είναι πλέον γνωστό, οι πρώτες εγκαταστάσεις οργανωμένων θαλασσίων λουτρών στην Ελλάδα λειτούργησαν στον Πειραιά στο λιμένα της Ζέας το 1840. Όμως τα ήθη της εποχής για πολλά χρόνια δεν επέτρεπαν τα μεικτά θαλάσσια λουτρά. Έτσι οι λουτρικές εγκαταστάσεις, κάποια ξύλινα κιόσκια δηλαδή που βρίσκονταν με πασσάλους πάνω στη θάλασσα, είχαν κατασκευαστεί με διαφορετικό προορισμό, άλλα για τους άνδρες και άλλα για τις γυναίκες. 

Είχαν μάλιστα τοποθετηθεί σε ικανή απόσταση μεταξύ τους. Οι ανδρικές καμπίνες βρίσκονταν μπροστά από την Πλατεία Δημοτικών Λουτρών (σημερινή Πλατεία Κανάρη), ενώ οι γυναικείες στο ύψος της σημερινής Λεωφ. Δευτέρας Μεραρχίας. Και η απόσταση μεγάλωνε μεταξύ τους όσο περνούσαν τα χρόνια, μέχρι που κάποτε έφτασαν οι γυναικείες να πλησιάσουν το Ρωσικό Νοσοκομείο!

Οι εγκαταστάσεις αυτές στην πορεία νοικιάζονταν σε κάποιον επιχειρηματία, ο οποίος παράλληλα αναλάμβανε και την υποχρέωση να προστατεύει τα ήθη της εποχής. Στην πορεία τοποθετήθηκε και ένας ξύλινος φράχτης στη μικρή παραλία, ώστε να εμποδίζει ακόμα και την ορατότητα ανδρών και γυναικών. Κατά την διάρκεια των θερινών μηνών, σε ώρες που συνήθιζαν οι λουόμενοι να πηγαίνουν για μπάνιο, στο μεταξύ των δύο εγκαταστάσεων διάστημα, περιπολούσαν υπάλληλοι της επιχείρησης ή και οι ίδιοι οι επιχειρηματίες με αποκλειστική αποστολή την περιφρούρηση της ηθικής.  

Μάλιστα στο στήθος τους κρεμόταν μια σφυρίχτρα στην περίπτωση που έπιαναν κάποιον λουόμενο που επιδείκνυε ιδιαίτερη κλίση προς παρεκτροπή… ώστε να τον επαναφέρουν δια συρίγματος στην τάξη. Και αν δεν συμμορφωνόταν με τον απλό συριγμό ακολουθούσε ο παρατεταμένος που αποτελούσε το σινιάλο για να σπεύσουν προς βοήθεια οι δημοτικοί κλητήρες. Φυσικά οι περισσότεροι λουόμενοι ήταν άνδρες καθώς η εμφάνιση γυναικών στα θαλάσσια λουτρά, προϋπέθετε τόλμη και θάρρος.  

Ο Δήμαρχος Κυριακός Σερφιώτης είχε εκδώσει από τα πρώιμα κιόλας χρόνια σχετική εγκύκλιο απαγόρευσης ανδρών όχι μόνο εισόδου αλλά και προσέγγισης στα γυναικεία λουτρά,  που τηρούνταν ευλαβικά από όλους τους εμπλεκόμενους τα μεταγενέστερα χρόνια. Άνδρας δεν μπορούσε να πλησιάσει ούτε τη σύζυγό του από τη στιγμή που οι δρόμοι τους χώριζαν προς τις διαφορετικές καμπίνες. 

Τις θερινές περιόδους μεγάλης αιχμής η επιχείρηση προστασίας της ηθικής, περιελάμβανε και περιπολίες με βάρκα στο ενδιάμεσο της απόστασης. Τα μεικτά μπάνια θεωρούνταν αδιανόητα και όποιος προσπαθούσε έστω να προσεγγίσει προς τις γυναικείες καμπίνες εκπροσωπούσε την διαφθορά, τον εκφυλισμό και κινδύνευε να προσαχθεί στην αστυνομία περί προσβολής της δημοσίας αιδούς. Όχι μόνο οι άνδρες έπρεπε να κολυμπούν χωριστά από τις γυναίκες, αλλά και να διατηρούν και μια σεβαστή απόσταση ανάμεσά τους, η παραβίαση της οποίας ισοδυναμούσε με έγκλημα. Εύλογο ερώτημα λοιπόν αποτελεί, το ποιος ήταν εκείνος που πρώτος επίσημα αποπειράθηκε να εφαρμόσει τα μεικτά λουτρά. 

Τα Θαλάσσια Λουτρά στο Πασαλιμάνι στα τέλη του 19ου αιώνα

Ο Α. Μαρμαρινός σε άρθρο του με τίτλο «Αναδρομές στα περασμένα» (εφημερίδα «Χρονογράφος» φ. 23 Μαΐου 1955) μας δίνει αυτή την πληροφορία.

Το 1867 ένας Βουλευτής που λεγόταν Ζατινιώτης με έναν φίλο του και μια κυρία πραγματικά εντυπωσιακή στην εμφάνιση, κατέβηκαν από την Αθήνα στον Πειραιά με σκοπό να κολυμπήσουν. Μόλις οι τρεις τους έφτασαν στο ύψος της εισόδου των γυναικείων λουτρών, ζήτησαν να εισέλθουν όλοι μαζί εντός των γυναικείων εγκαταστάσεων. Η επιστάτρια που βρισκόταν εκείνη την ώρα στην είσοδο των γυναικείων λουτρών κάλεσε τους ιδιοκτήτες της επιχείρησης να επέμβουν. 

Φυσικά οι ενοικιαστές των εγκαταστάσεων υπέδειξαν στους δύο κυρίους ότι υπήρχαν ξεχωριστά ανδρικά λουτρά και ότι απαγορευόταν η είσοδος ανδρών στα γυναικεία. Ακολούθησε η άρνηση του Ζατινιώτη και η επιμονή του, που λόγια στα λόγια δεν άργησε να γίνει διαπληκτισμός. Οι δύο ευγενείς ως προς την καταγωγή κύριοι, αλλά αγενείς ως προς τη συμπεριφορά τους, όχι μόνο  έβριζαν χυδαία τους τρεις ενοικιαστές των λουτρών αλλά κατέληξαν να τους απειλήσουν με όπλα! 

Ακολούθησε, όπως αναμενόταν, ο μακρύς συριγμός δια της σφυρίχτρας και η έλευση του δημοτικού κλητήρα. Καθώς όμως ο ένας εκ των εμπλεκομένων ήταν βουλευτής, κλήθηκε να επιληφθεί του επεισοδίου ο υπαστυνόμος Πειραιώς Θεοδοσιάδης, ο οποίος όμως μόλις έφτασε και πληροφορήθηκε περί ανάμιξης βουλευτού, στράφηκε κατά των ενοικιαστών της επιχείρησης, με την αιτιολογία ότι επέδειξαν απρεπή συμπεριφορά! 

15 Μαΐου 1878 - Η Βασίλισσα Όλγα κατεβαίνει για μπάνιο στα λουτρά Ζέας. Πρόκειται για το γνωστό καλοκαίρι της βασιλικής οικογένειας που περιγράφεται αναλυτικά από την Πηνελόπη Δέλτα στο διήγημα "Τρελαντώνης". Τα τρία δωμάτια που αναγράφει η δημοσίευση ότι ενοικιάζει η Βασ. Όλγα βρίσκονται ουσιαστικά επί της πρώτης οικίας από τις επτά στη σειρά των Επαύλεων Τσίλλερ στην Καστέλλα

Ο Θεοδοσιάδης έστειλε λοιπόν στο κρατητήριο εκείνους που υπερασπίστηκαν τις σχετικές οδηγίες και διατάξεις και όχι εκείνους που απείλησαν και τράβηξαν όπλα. Οι τρεις επιχειρηματίες που το 1867 είχαν προβεί στη ενοικίαση των δημοτικών εγκαταστάσεων και που βρέθηκαν στα κρατητήρια ήταν οι Σπύρος Δημόπουλος, Βασίλειος Τζήλος και Γ. Φιλοσοφόπουλος. Οι τρεις συλληφθέντες πνιγμένοι από το άδικο και ευρισκόμενοι ακόμα μέσα στα κρατητήρια όπου είχαν οδηγηθεί, συνέταξαν μια επιστολή την οποία απέστειλαν προς δημοσίευση στην εφημερίδα «Χρονογράφο», στην οποία έγραφαν τα εξής:

«Κύριε Συντάκτα.

Εκθέσαντες εις το τελευταίον φύλλον σας τα εν τοις θαλασσίσις λουτροίς του Πασαλιμανίου συμβάντα, παραλείψατε την πλήρη εξιστόρησιν των γενομένων, όσα όλους ενδιαφέρουν και τα οποία έχομεν καθήκον οι υποφαινόμενοι να εκθέσωμεν.

Άγνωστοι εις ημάς την παρελθούσαν Τρίτην δύο νέοι, συνοδεύοντες ωραίαν κυρίαν τινά εβάδιζον προς τα γυναικεία λουτρά. Η επιστάτρια των γυναικείων λουτρών τους παρεικώλυσε, παρακαλέσασα τους προχωρούντας μετά της συνοδευομένης παρ΄ αυτών γυναικός, ν΄ αφήσουν μόνον την κυρίαν και να απέλθουν διότι ήτο ασυγχώρητος των ανδρών εις τα γυναικεία λουτρά η προσπέλασις. 

Οι ευγενείς όμως αυτοί κύριοι ουδόλως πειθόμενοι επροχώρουν. Τότε οι παρόντες εκ των υποφαινομένων εσπεύσαμεν να κωλύσωμεν τους βιάζοντες να χωρήσουν εις το αχώρητον. Αλλ΄ούτε εις τα παρατηρήσεις ημών οι ευγενείς ούτοι κύριοι Ζητουνίτης κλπ. Επείθοντο αλλά συν ταις ύβρεσιν εξήγαγον καθ΄ ημών και όπλα, ότε εδέησε να επέμβη ο αστυνομικός κλητήρ, ο οποίος αφήρεσε των αυθαδών και ανηθίκων τούτων ανθρώπωντα όπλα, διαλύσας την περίεργον και πρωτοφανή ταύτην σκηνήν, ην αναιδώς παρέστησαν οι περί όν ο λόγος κύριοι. 

Αλλ΄ ούτοι είχον την προστασίαν του υπαστυνόμου Πειραιώς κ. Θεοδοσιάδη, όστις προς δικαίωσιν αυτών συνέλαβε και απήγαγεν ημάς εις τας φυλακάς, διότι εκτυπήσαμεν και εξυβρίσαμεν, όπως μανιωδώς εκραύγαζεν ο βουλευτής ή γερουσιαστής, διότι ήμεθα κακούργοι.

Αν τοιαύτη διαγωγή, τοιαύτη διαχείρισις της αστυνομικής εξουσίας είναι ανεκτή και συντελεστική προς εμπέδωσιν του προς τους νόμους σεβασμού, τούτο απεφύγομεν να εξετάσωμεν. Κύριε Συντάκτα, αφίνομεν δε να κρίνη περί τούτου η Πειραϊκή κοινωνία και να συμπεράνη ποία δύναται να είναι τα επακόλουθα τοιαύτης ενεργείας.

Σπύρος Δημόπουλος

Βασίλειος Τζήλος

Γ. Φιλοσοφόπουλος».

Ο διαχωρισμός των ανδρών από τις γυναίκες στα θαλάσσια λουτρά και η απαγόρευση των «μπαιν μιξτ» θα διαρκέσει πολλά χρόνια αργότερα. Ακόμα και όταν κέντρο θαλάσσιων λουτρών θα γίνει το Νέο Φάληρο, από το 1875 και έπειτα, και εκεί θα εφαρμοστούν κανόνες που αποβλέπουν στην προστασία της ηθικής. 

Όπως γράφει ο Κώστας Ουράνης (εφημερίδα «Κυριακή Ελευθέρου Βήματος» φ. 7 Αυγούστου 1927) ο περιούσιος λαός, έπρεπε να μείνει άθικτος από την ευρωπαϊκή διαφθορά, μια από τις εκδηλώσεις της οποίας ήταν και τα "μπαιν μιξτ". Διότι αν καταλυόταν ο διαχωρισμός των θαλασσίων λουτρών, θα ήμασταν χαμένοι και ως κράτος και ως άνθρωποι και ως φυλή. 

Πάντα η απόσταση μεταξύ των ανδρικών από τα γυναικεία λουτρά ήταν ανάλογη της απόστασης Ρίου – Αντίρριου. Και συνεχίζει ο Ουράνης γράφοντας στη συνέχεια τα κάτωθι:

«Μη έχοντας στη ζωή μας τη γυναίκα, πάντα την σκεπτόμασταν, πάντα την κυνηγούσαμε στο το βιβλίο, στο θέατρο, στον κινηματογράφο, η φαντασία μας οργίαζε με αυτήν, τα μάτια μας έκαιγαν από φλόγες όταν τύχαινε να δούμε ένα τέταρτο της κνήμης της κι έτσι σκεπτόμενοι αυτήν διαρκώς δεν είχαμε καιρό να σκεφτούμε οτιδήποτε άλλο. 

Παρόμοιο μαρτύριο μόνο οι ερημίτες των πρώτων χριστιανικών χρόνων είχαν γνωρίσει, αλλά αυτοί τουλάχιστον πίστευαν στη σωτηρία της ψυχής…. Σήμερα (δηλαδή το 1927 που ο Ουράνης γράφει το άρθρο), χάρις στο ντάνσινγκ, χάρις εις την επαφή των δύο φύλων, ο νεοέλληνας, το δυστυχισμένο αυτό πλάσμα, αρχίζει να ζει.

Βλέπω όλον αυτό τον κόσμο στα μπαιν μιξτ του Φαλήρου, όταν είναι μέσα στα νερά, κι όταν βγαίνουν απ΄ αυτά. Τα μάτια όλων έχουν τόσο εξοικειωθεί με το θέαμα των γυναικών, ώστε κανείς πια να μη δίδει την παραμικρότερη προσοχή στα πράγματα αυτά που σε άλλη εποχή, εάν τύχαινε να τα δει, θα τον έκαναν δυστυχισμένο επί ολόκληρες εβδομάδες. Άνδρες και γυναίκες μπαινοβγαίνουν στο νερό, ξαπλώνονται στην άμμο, παίρνουν το ούζο τους με κοστούμι του μπάνιου στις παράγκες της ακτής, γελούν, αστειεύονται, χαίρουν, χωρίς να ταλανισθούν ούτε επί στιγμή από το παλαιό δάγκαμα του πόθου. 

Όλοι αυτοί δεν είναι μόνο απελευθερωμένοι άνθρωποι, είναι ελεύθεροι άνθρωποι διότι ξεπέρασαν και αυτή τη γαλήνη που δίνει η δυνατότητα της ικανοποίησης και έφτασαν στη γαλήνη της εξοικειώσεως και της φιλικής συμβιώσεως μεταξύ των, άνδρες με γυναίκες…».

 Διαβάστε επίσης:

Τα πρώτα θαλάσσια λουτρά της Πλατείας Κανάρη (Πασαλιμάνι)