Τα αδέλφια από τον Πειραιά που οικοδόμησαν Μνημείο Ελληνισμού με πέτρες φερμένες από όλα τα ιστορικά μέρη

του Στέφανου Μίλεση

Ανεβαίνοντας ο επισκέπτης στον καταπράσινο Κοκκιναρά Κηφισιάς, στην κορυφή ενός μικρού αλλά απότομου λόφου αντικρύζει ένα μεγαλοπρεπές μνημείο στην πρόσοψη του οποίου δεσπόζει ανάμεσα σε πολλές άλλες εγχάρακτες μαρμάρινες πλάκες, μια που αναγράφει "Δήμος Πειραιώς". Απέναντι ακριβώς από το μνημείο υπάρχει μια εκκλησία με το όνομα "Παναγία η Ελευθερώτρια". Σε αυτή την τόσο απομακρυσμένη από τον Πειραιά περιοχή της Αττικής, υπάρχει μια ενδιαφέρουσα ιστορία η αρχή της οποίας βρίσκεται στον Πειραιά.  

Ο Αντώνιος Στανίτσας που διατηρούσε ζαχαροπλαστείο στην οδό Ρετσίνα 18 στον Πειραιά, έθεσε τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια της Ελλάδας μια υψηλή αποστολή. Αποφάσισε να οικοδομήσει έναν ναό και ένα μνημείο, αφιερωμένα στους υπέρ πίστεως και πατρίδας πεσόντες ανά τον κόσμο Έλληνες. 

Πολλά τα δεινά της χώρας μας εκείνη την πρώτη μεταπολεμική περίοδο (1945 – 46) με τους βομβαρδισμούς, τις θυσίες στα πεδία των μαχών και την μαύρη κατοχή να έχουν προσφάτως τελειώσει και τον αδελφοκτόνο εμφύλιο να ακολουθεί ακόμα πιο οδυνηρός από τις προηγούμενες καταστροφές. Εν μέσω τέτοιας κατάστασης, ο Αντώνιος Στανίτσας πρότεινε στον αδελφό του Λεωνίδα να τον βοηθήσει στην υλοποίηση της ιδέας που είχε συλλάβει. Από κοινού τα δύο αδέλφια άρχισαν την προσπάθεια πραγμάτωσης της ιδέας, προς τιμή των Ελλήνων που θυσιάστηκαν υπέρ πίστεως και πατρίδας του Γένους των Ελλήνων. Για το λόγο αυτό αποφάσισαν τον ναό να τον ονομάσουν «Παναγία η Ελευθερώτρια», ενώ το μνημείο θα ήταν ένα διπλό οικοδόμημα ώστε το ένα μέρος του να είναι αφιερωμένο στους υπέρ πίστεως πεσόντες Έλληνες και το άλλο στους υπέρ πατρίδος. 

Το εγχείρημά τους θα γινόταν ακόμα πιο δύσκολο, καθώς έθεσαν κι έναν ακόμα υψηλότερο στόχο. Το μνημείο του Ελληνισμού που θα αναγειρόταν μπροστά από τον ναό της Παναγίας της Ελευθερώτριας, θα αποτελούταν από λίθους από όλους τους δήμους και περιοχές της Ελλάδας και του εξωτερικού, που είχαν ιστορική σημασία για τον ελληνισμό.

Έτσι, παράλληλα με τον αγώνα εύρεσης έκτασης με σκοπό την ανέγερση του ναού και του διπλού μνημείου, επιδόθηκαν με σθένος στη συλλογή τιμητικών συμβολικών λίθων, από διάφορους δήμους και ιστορικές περιοχές τόσο της Ελλάδας όσο και του Εξωτερικού, που κάποτε όμως ο ελληνισμός ανθούσε και αγωνιζόταν για την ελευθερία του Γένους.  

Για την πραγματοποίηση του σκοπού τους ίδρυσαν σύλλογο με την επωνυμία Πανελλήνιος Σύλλογος Ορθοδόξων «Παναγία η Ελευθερώτρια». Πολυμέτωπο λοιπόν αλλά και δύσκολο το έργο των δύο αδελφών και των άλλων μελών του συλλόγου, καθώς έπρεπε να διενεργούν έρευνα για τους Έλληνες εκείνους που με τη θυσία τους είχαν γράψει ιστορία, αλλά και για τους τόπους που στάθηκαν ορόσημα στην πορεία του ελληνισμού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η λίθος προερχόμενη από το χωριό Πομποσίτσα της Βορείου Ηπείρου όπου την 12η Νοεμβρίου 1940, έπεσε νεκρή η πρώτη Ελληνίδα του πολέμου, η δεκαεπτάχρονη Θεοπίστη Κ. Καλίπη. 

Η πρώτη νεκρή του ελληνο-ιταλικού πολέμου υπήρξε η 17χρονη Θεοπίστη Καλίπη από την Βόρεια Ήπειρο την 12η Νοεμβρίου 1940. Η εγχάρακτη πλάκα φέρνει στην κάτω δεξιά άκρα της τα ονόματα του Αντώνιου και του Λεωνίδα Στανίτσα.

Στο μεταξύ το εγχείρημά τους για την ανέγερση ναού προχωρούσε με γοργούς ρυθμούς, καθώς  κοινωνός της προσπάθειάς τους υπήρξε ο κτηματίας Σπανουδάκης ο οποίος προέβη σε δωρεά σημαντικής έκτασης στον έρημο τότε Κοκκιναρά της Πεντέλης, όπου τα αδέλφια σε μια πευκόφυτη κορυφή ενός μικρού λόφου αμέσως ξεκίνησαν την ανέγερση του ναού «Παναγία η Ελευθερώτρια» με το μνημείο ηρώων στον προαύλιο χώρο της.

Ο κτηματίας Σπανουδάκης ο οποίος προέβη σε δωρεά σημαντικής έκτασης  στον Κοκκιναρά της Πεντέλης

Στο μεταξύ πέτρες κατέφταναν από όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό και τα δύο αδέλφια ακούραστα πήγαιναν να τις παραλάβουν. Όλες έφταναν ακτοπλοϊκώς στο λιμάνι του Πειραιά. Επιστολές από αυτό το σύλλογο έφευγαν προς κάθε ιστορική για τον ελληνισμό τοποθεσία. Πέτρες από την Κύπρο, την Πίνδο, την Κορέα, την Αγία Λαύρα, την Μικρά Ασία, την Μακεδονία, την Θράκη μέχρι και ένα κομμάτι μάρμαρο από τον Ναό της Ελενοπόλεως που οικοδόμησε η Αγία Ελένη μέσα στην οποία βαπτίστηκε χριστιανός ο Μέγας Κωνσταντίνος. Οι δυσκολίες βεβαίως του εγχειρήματος ήταν πολλές καθώς συχνά υπήρχαν αντιδράσεις ή αρνήσεις λόγω μειωμένης πληροφόρησης για το εγχείρημα. Άλλοι έβλεπαν με σκεπτικισμό την προσπάθεια που πέρασε από πολλά στάδια. 

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί  η παράκληση που έγινε προς τον Δήμο Βελεστίνου τη γενέτειρα του Ρήγα δεν έγινε δεκτή! Για άγνωστο λόγο το Βελεστίνο δεν ανταποκρίθηκε στην παράκληση. Τότε τα δύο αδέλφια σκέφτηκαν ότι αφού δεν μπορούσαν να λάβουν λίθους από τη γενέτειρα πατρίδα του Ρήγα θα λάμβαναν από τον τόπο θανάτου του. Έτσι έγραψαν επιστολή προς τον Στρατάρχη Τίτο της Γιουγκοσλαβίας με την οποία ζητούσαν να τους δοθεί ένα λιθάρι από το φρούριο του Βελιγραδίου, τόπο που μαρτύρησε και τελικώς θανατώθηκε ο πρωτομάρτυρας της νεοελληνικής ελευθερίας. Η επιστολή των αδελφών Στανίτσα έφτασε στον προορισμό της μέσω της Γιουγκοσλαβικής Πρεσβείας στην Αθήνα τον Ιούνιο του 1953.

«Προς τον Πρόεδρο της Γιουγκοσλαβικής κυβερνήσεως Στρατάρχη Τίτο.

Εξοχώτατε,

Υποβάλλω μετά των μελών του Πανελληνίου Συλλόγου Ορθοδόξων «Παναγία η Ελευθερώτρια» θερμήν παράκλησιν εις την Υμετέραν Εξοχότητα, ίνα μας αποσταλή συμβολικός λίθος δια τον αναγειρόμενον Ναόν των ηρώων μας, προερχόμενος εκ τους ιστορικού φρουρίου του Βελιγραδίου, όπου εύρε μαρτυρικόν θάνατον μετά των συντρόφων του ο πρώτος σαλπιγκτής των απελευθερωτικών Αγώνων των βαλκανικών λαών Έλλην Εθνομάρτυς Ρήγας Φεραίος. Ολίγον χώμα από το ηρώον των πεσόντων Ελλήνων ή από τους τάφους αυτών θα ολοκληρώσει την ευγνωμοσύνην ημών προς την υμετέραν εξοχότητα…».

Και πραγματικά! Ύστερα από ενάμιση χρόνο δύο συμβολικοί λίθοι με μέριμνα της γιουγκοσλαβικής πρεσβείας έφταναν ακτοπλοϊκώς στο λιμάνι του Πειραιά. Το γεγονός όμως ότι οι λίθοι εκ Βελιγραδίου έφτασαν (έστω και με καθυστέρηση) σε αντίθεση με τους λίθους της γενέτειράς του Βελεστίνου, μας δείχνει το βαθμό της δυσκολίας που τα δύο αδέλφια έπρεπε να ξεπεράσουν ακόμα και εκεί που οποιοσδήποτε θα πίστευε ότι το εγχείρημα δεν θα παρουσίαζε δυσκολία. Φυσικά αργότερα την τιμή του Βελεστίνου ο σύλλογος Βελεστινιωτών Αθηνών που ανέλαβε την προμήθεια του λίθου σε μεταγενέστερο όμως χρόνο.  

Ο Αντώνιος Στανίτσας παραλαμβάνει στο λιμάνι του Πειραιά σε επίσημη τελετή τις δύο λίθους που απέστειλε ο Στρατάρχης Τίτο από το Πιρότ και το Φρούριο του Βελιγραδίου. 

Ο Σύλλογος Βελεστινιωτών Αθηνών ανέλαβε εκ μέρους του Βελεστίνου να προμηθεύσει με λίθο από το σπίτι του Ρήγα Φεραίου τα δύο αδέλφια.

Και κάθε φορά που ιστορικοί λίθοι κατέφταναν από οποιοδήποτε μέρος στον Πειραιά, πραγματική τελετή υποδοχής ετοιμαζόταν από τα δύο αδέλφια. Ο επίτιμος Πρόεδρος του Συλλόγου, Αντώνιος Στανίτσας, κατέφτανε στο λιμάνι όπου παρευρίσκονταν διπλωματικές αρχές ανάλογα με το μέρος από το οποίο έρχονταν οι λίθοι. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι ο Αντώνιος Στανίτσας διέθετε μεταξύ άλλων και αγιογραφικές ικανότητες και κατάφερε να αγιογραφήσει και φιλοτεχνήσει πολλές εικόνες εντός ναού που ανήγειρε.

Η προτομή του Αντώνιου Στανίτσα, εμπνευστή, ιδρυτή και Προέδρου του συλλόγου που υλοποίησε το εγχείρημα δεσπόζει σήμερα στον προαύλιο χώρο.

Μέχρι το 1954 είχαν καταφέρει οι αδελφοί Αντώνιος και Λεωνίδας Στανίτσα να συλλέξουν 280 λίθους στη μνήμη των Ελλήνων ηρώων. Το όραμα τους είχε λάβει σάρκα και οστά. Στο μνημείο που έχει οικοδομηθεί απέναντι από τον ναό της Ελευθερώτριας δίνει σήμερα πραγματικό παρών ολόκληρο το Έθνος. 

Πέτρες από τις Θερμοπύλες αλλά και χώμα από το Ρίμινι σκεπασμένο από ξερά φύλα δάφνης. Μεταξύ των ιστορικών λίθων ξεχωρίζουν και ένας από τον νάρθηκα της Αγίας Σοφίας. Επίσης διακρίνονται λίθοι από τις Σαράντα Εκκλησίες της Ανατολικής Θράκης. Σε αυτές τις δύο τελευταίες προσφορές ανταποκρίθηκαν Τούρκοι! 

Πέτρες και χώματα ποτισμένα από αίμα Ελλήνων, βρίσκονται διάσπαρτα σε εκείνον τον μικρό λόφο στον Κοκκιναρά της Κηφισιάς. Και καθώς η ιστορία των Ελλήνων ουδέποτε σταμάτησε να γράφεται με αίμα ο σύλλογος που λειτουργεί σήμερα συνεχίζει το έργο των δύο αδελφών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το μνημείο των Ιμίων που ανεγέρθηκε σε θέση που δεσπόζει στον προαύλιο χώρο. 

Το μνημείο για τα Ίμια. Στους τρεις χρυσαετούς του Αιγαίου, Καραθανάση, Βλαχάκο,  και Γιαλοψό. 

Τα δύο αδέλφια όταν είχαν φτάσει προς το τέλος του αρχικού τους σχεδίου, είχαν αποφασίσει να προχωρήσουν στην ίδρυση πρότυπου ορφανοτροφείου ειδικώς για τα ελληνόπουλα πεσόντων πολεμιστών ως ελάχιστο φόρο για εκείνους που έπεσαν στις επάλξεις του καθήκοντος. 

Τα ονόματα των αδελφών Στανίτσα δεν είναι ιδιαιτέρως γνωστά και ειδικώς στον Πειραιά από όπου υπήρξε η έδρα των οικονομικών δραστηριοτήτων τους. Αλλά και το Μνημείο Ελληνισμού που οικοδόμησαν μαζί με την εκκλησία υπήρξαν έργα ζωής των δύο αδελφών από τον Πειραιά, αλλά θάφτηκαν από την αδιαφορία των νεοελλήνων.