Οι boomers του Πειραιά.

 


Η 22 Απριλίου του 1889 είναι για την Aμερική μια ημερομηνία που αποτελεί αφετηρία για ένα γεγονός. Ανοίγει με ομοσπονδιακή απόφαση επίσημα ο δρόμος για τον εποικισμό της Δύσης με έναν τρόπο σχετικά γνώριμο για τα ελληνικά δεδομένα. Ο τρόπος αυτός λεγόταν Land rush που στην εννοιολογική του μετάφραση σημαίνει "όποιος προλάβει"! 

Ακριβώς στις 12 το μεσημέρι 50.000 άνθρωποι παρατάσσονται σε μία ευθεία για να προλάβουν να πάρουν ένα κομμάτι γης από τα 2 εκατομμύρια στρέμματα που έδινε με απόφασή του ο Πρόεδρος της Αμερικής Αβραάμ Λίνκολν. Οι μόνοι κανόνες που υπήρχαν ήταν ότι η μέγιστη έκταση που μπορούσε να καταλάβει κάποιος ήταν τα 160 στρέμματα, ενώ για να πάρει στην συνέχεια τίτλο ιδιοκτησίας θα έπρεπε να μείνει εκεί. Όσοι συμμετείχαν σε αυτό ονομάστηκαν boomers επειδή πίστευαν ότι περιοχές εκτός κτηματολογίου έδιναν το ελεύθερο για εγκατάσταση. (κτηματολόγιο; τι είναι αυτό;)

Αρκετά χρόνια πριν συμβεί αυτό όμως, η Ελλάδα (πάντα μπροστά) είχε μια παρόμοια ιστορία που δεν ήταν άλλη από αυτή του Πειραιά μας.


Βρισκόμαστε στα 1834 όταν ο Όθωνας ο βασιλέας  που βασίλευε ελέω Θεού (κάτι που δεν απέχει από την ελέω θεού σημερινή κατάσταση), πλην όμως ήταν μικρός ως προς την ηλικία. Έτσι η αντιβασιλεία που ουσιαστικά κυβερνούσε (ότι η τρόϊκα σήμερα δηλαδή), δημοσίευσε στην εφημερίδα της Κυβερνήσεως της 10ης Ιανουαρίου του 1834 ένα νόμο που αν και έλεγε ότι ήταν του 1834 ήταν ουσιαστικά απόφαση της 27ης Δεκεμβρίου του 1833 "περί συστάσεως Δήμων"  που χονδρικά έλεγε ότι αν πάνω από 300 νοματαίοι κάνετε χωριό (ζείτε δηλαδή μαζί ειρηνικά χωρίς να σκοτώνεστε) τότε εμείς σας κάνουμε Δήμο. Ίσως αυτή να είναι και η βασική αιτία που πολλοί τοπικιστές σημερινοί που περηφανεύονται για την καταγωγή τους δεν κάνανε ποτέ δήμο δικό τους, διότι διαρκώς τρωγόντουσαν αναμεταξύ τους... 

Συνεχίζοντας λοιπόν ο ανωτέρω νόμος για τους κατοίκους του Πειραιά ήταν αδιάφορος γιατί ως προς τον αριθμό ούτε 300 δεν ήταν. Όμως! Στο άρθρο 5 αυτού του νόμου υπήρχε κάτι σημαντικό. Προέβλεπε ότι ήταν δυνατός ο σχηματισμός δήμου και με λιγότερο από 300 νοματαίους κατ΄ εξαίρεση σε περίπτωση "σχηματισμού νέων χωριών δια αποίκων".  Τότε δόθηκε η ευκαιρία και 40 παλληκάρια από τον Πειραιά (και όχι από την Λιβαδειά) κτηματίες στη γύρω περιοχή, υποβάλουν στην "Βασιλική Γραμματεία επί των Εσωτερικών" (μάλλον τα υπουργεία έγιναν πριν ακόμα απελευθερωθεί η Ελλάδα, δηλαδή προϋπήρχαν) το εξής: (εννοείται ότι είναι μέσα στην παρένθεση είναι σχόλια)

"Η κατάστασις του Πειραιώς είναι αθλιέστατη. (ότι και σήμερα) Όχι μόνο η βελτίωσις της καταστάσεως ταύτης, την οποίαν δεν αμφιβάλλομεν ότι επιθυμεί η Σεβαστή Κυβέρνησις (χέστηκε η σεβαστή κυβέρνησις) αλλά και η μόρφωσις και ο ταχύς συνοικισμός του Πειραιώς.....(μπλα μπλου μπλα)...τα 300 άτομα που απαιτούνται δια την σύστασιν ενός Δήμου υπάρχουν ενταύθα (μούφα υπάρχουν αλλά επειδή είστε κουτοβαυαροί προχωράμε). Μόλον τούτο και αν δεν είναι πλήρης ο αριθμός τούτος (ναι μας λείπουν τα 260 άτομα ακόμα), δυνάμει του άρθρου 5 πρέπει να γίνη εξαίρεσις προς τον Πειραιά ως μέρος το οποίο σχηματίζεται (ακόμα και τώρα σχηματίζεται)". 
Και έτσι με ένα μικρό ψεματάκι και 260 άτομα μείον πήραμε το "ελεύθερο" να γίνουμε Δήμος. Άντε λοιπόν οι 40 πως να εμφανιστούν ως 300; Και γύρω γύρω να τρέχαν κάθε μέρα 300 δεν γινόντουσαν. Και ημερήσιο πρόγραμμα να έβγαζαν 8-9 κάνεις τον σταθμάρχη, 9-11 τον ταχυδρόμο, 11-13 κάνεις τον αμέριμνο σε παγκάκι (άσε που παγκάκι τότε δεν υπήρχε αλλά ούτε σήμερα υπάρχει), πάλι απείχαν από το να φτάσουν τους 300.  Επειδή όμως οι τότε Έλληνες ήταν μάγκες (και όχι ψευτόμαγκες) βρήκαν την λύση. Έχτισαν μία εκκλησία στο όνομα του Αγίου Σπυρίδωνα (στην θέση της Μονής) με ρεφενέ που έκαναν μεταξύ τους και μάζεψαν 3.803 δραχμές. Η εκκλησία ήταν η λύση; Και όμως ήταν. Γιατί δημιούργησαν μια εστία. Αν και αγράμματοι ή μερικώς γραμματιζούμενοι ήξεραν ένα πράγμα. Ότι κερδήθηκε με το σπαθί έπρεπε να διασφαλιστεί με το πνεύμα. Έκτισαν λοιπόν την εκκλησία πρώτη, γιατί δεν νοείται και σήμερα χωριό χωρίς εκκλησία. 60 μέρες μετά το χτίσιμο της εκκλησίας ξεκίνησαν να φτιάχνουν σχολείο το "αλληλοδιδακτικό" και τον επόμενο χρόνο το "Παρθενικό" για κορίτσια μόνο (άντε να έβρισκες μαθήτριες σήμερα να πάνε με αυτό τον τίτλο). 

Μετά αποφασίζουν να φτιάξουν και βιβλιοθήκη αλλά μην το τραβήξουν στα άκρα κιόλας, τον Πειραιά έφτιαχναν και όχι την Οξφόρδη. Και έτσι η βιβλιοθήκη δεν έγινε ή καλύτερα έγινε με 90 χρόνια καθυστέρηση. 

Ωραία θα μου πείτε μέχρι εδώ και που κολλάνε οι boomers της Αμερικής με την ιστορία μας; 
Με το ένα κόλπο και το άλλο φτάσαμε στο σωτήριο έτος 1836 "Κάτοικοι εν όλω: 1011" (δηλαδή η ομάδα του ολυμπιακού και 1000 κάτοικοι). Στην ίδια απογραφή είχαν γράψει και το περίφημο "Γεωργός ουδείς, ποιμήν 1" (που σημαίνει σε ελεύθερη μετάφραση ταγάρια δεν έχουμε παρά μόνον έναν που βοσκά πρόβατα εδώ παρακάτω).

Και πάλι 1011 κάτοικοι απέχουν από αυτό που οι πρωτοπόροι του Πειραιά ονειρεύονταν. Στο μεταξύ (για να μην καθυστερούν) είχαν διορίσει στον Πειραιά Φρούραρχο, Αστυνόμο και δημοτικό εισπράκτορα (όχι θα μας άφηναν νομίζατε). Και προσέξτε Υπολιμενάρχη. Και γιατί υπό... και όχι κανονικό; Το λιμάνι μας ήταν τόσο μικρό και τόσο υποτυπώδες που υπαγόμασταν στο Λιμεναρχείο Ύδρας. Επίσης είχαν βάλει και έναν δημοτικό σύμβουλο να κάνει χρέη αγορανομίας που τον έλεγαν Δράκο!

Οι μάγκες που τα έκαναν αυτά και που δεν ήταν 40 πλέον αλλά 1011 φτιάχνουν διατάγματα τα οποία όμως έχουν ένα κοινό παρανομαστή μεταξύ τους. Ποιός είναι ο παρανομαστής αυτός; Η σημερινή οδός Δευτέρας Μεραρχίας που τότε λεγόταν Αιγέως (να γιατί οι δρόμοι δεν πρέπει να αλλάζουν ονόματα).  Στο  ύψος λοιπόν αυτού του δρόμου τραβάνε μια γραμμή και λένε. Δεξιά (δυτικομεσημβρινώς τότε) από αυτό το ορόσημο δίνουμε χωράφια στους Υδραίους, Αριστερά στους Χιώτες κυρίως αλλά και σε όσους άλλους θέλουν να έρθουν (ευπρόσδεκτοι οι νησιώτες, οι υπόλοιποι τραβάτε λίγο παραπάνω προς Αθήνα μεριά ή λίγο παρακάτω). 

Την γη δεν την αποκαλούσαμε χωράφι τότε αλλά γήπεδο για δύο κυρίως λόγους. Ο πρώτος ότι οι ναυτικοί δεν είχαν ιδέα από χωράφια και ο δεύτερος ότι εμείς φτιάξαμε μετά το γήπεδο του πρωταθλητή, αντίθετα από τους άλλους που πήγαν να φτιάξουν γήπεδο και έφτιαξαν χωράφι. 
 
Οι μεν Υδραίοι λοιπόν που είχαν δώσει τα πάντα στον αγώνα της ανεξαρτησίας και που τα είχαν χάσει όλα και βρίσκονταν σε δυσμενή κατάσταση (πριν πάει η Σοφία Λώρενς στο νησί τους και γυρίσει ταινία και γίνει η νήσος must), οι δε Χιώτες που επίσης είχαν τα μέσα, εφοπλιστές γαρ και είχαν και χρήματα αλλά δεν είχαν νησί αφού η Χίος ήταν τότε Οθωμανική ακόμα. 

Έτσι δημιουργήθηκαν τα γνωστά μέχρι σήμερα Υδρέϊκα, γιατί οι Υδραίοι ανταποκρίθηκαν σε αυτή την πρόσκληση και αποτέλεσαν τους Έλληνες boomers (αυτούς που προϋπήρξαν των Αμερικάνων που ως γνωστό μας αντιγράφουν). Σχημάτισαν τόσο ισχυρό πυρήνα που έφτιαξαν και δική τους εκκλησία τον Άγιο Νικόλαο. Η μετακίνηση των Υδραίων είναι τόσο μαζική που όσο αδειάζει η Ύδρα τόσο γεμίζει ο Πειραιάς. Στις τότε οικογένειες των έξι και επτά παιδιών το ένα έμενε στο πατρικό, τα υπόλοιπα μετανάστευαν στον Πειραιά (οι απόγονοι του ενός που έμεινε έχουν σήμερα τους ξενώνες και φιλοξενούν έναντι αδράς αμοιβής τους απόγονους των αδελφών τους).

Ο όρος Χιώτικα δεν ήταν δημοφιλής για δύο κυρίως λόγους. 
1ον) Οι χιώτες δεν ήρθαν τρέχοντας όπως οι Υδραίοι γιατί ήδη είχαν μετοικίσει στην Ερμούπολη Σύρου και ήθελαν να την κάνουν νέα έδρα τους και

2ον) Όσοι εγκαταστάθηκαν στην αριστερή πλευρά που όπως είπαμε τους αναλογούσε, πήγαν να μας την κάνουν και να φτιάξουν το νέο Δήμο Χίου όπως θα τον ονόμαζαν "άμα συνοικισθώσι πενήντα οικογένειαι Χίων εις Πειραιά, δύνανται να αποτελέσουν ένα Δήμο, υπό το όνομα Δήμος Χίων" έλεγε το σχετικό διάταγμα. Ευτυχώς από την Χιώτικη θα λέγαμε πλευρά εγκαταστάθηκαν και άλλοι από άλλα νησιά, σπάζοντας την ομοιογένεια. 

Έτσι στην επόμενη απογραφή η Υδραίοι αποτελούν το 53% των Ελλήνων boomers ενώ από την Χιώτικη πλευρά υπάρχουν επίσης και από όλα σχεδόν τα νησιά των Κυκλάδων και του Σαρωνικού, από Κρήτη οι οποίοι πήγαν και έμειναν στον Λόφο του Προφήτη Ηλία και της Καστέλας (γιαυτό και οι κρητικοί παίζουν φανταστικό μπόουλινγκ) και επίσης από Λεωνίδιο, Μάλτα, Ζάκυνθο, Κέρκυρα, Κεφαλλονιά, Ιταλία και από άλλα μέρη της Ευρώπης... (βλέπε κυρίως ευρωπαϊκή Μάνη). 

Το μόνο μέρος που δεν έστειλε ούτε έναν για δείγμα τότε ήταν η Πάτρα (ίσως γιαυτό αργότερα κάναμε το περίφημο Πειραϊκό Καρναβάλι για να δείξουμε ότι δεν τους είχαμε ανάγκη)

Στις απογραφές τότε μετρούσαν μόνο τους άνδρες τους οποίους τους έλεγαν αρχηγούς του νοικοκυριού (αντίθετα δηλαδή από σήμερα). 

Το 1848 λοιπόν βρίσκουμε 806 αρχηγούς γενικό σύνολο. Αν υπολογίσουμε ότι τότε δεν έκαναν οι οικογένειες μόνο ένα ή δύο αλλά από πέντε και πάνω, βάλτε παππούδες γιαγιάδες κουλουπου υπολογίστε τότε για πόσα άτομα μιλάμε (;).

Επειδή σήμερα διαβάζουμε την ιστορία σαν ιστορία ενώ θα έπρεπε να την διαβάζουμε βάζοντας τον εαυτό μας στην θέση τους, φανταστείτε πως ήταν κάποιος να παίρνει ότι είχε και δεν είχε (που μάλλον δεν είχε) και να πηγαίνει κάπου με τα μέσα της εποχής εκείνης. Αν για το Πειραιάς - Ύδρα χρειαζόσουνα σωστό άνεμο και 8, 9 ώρες φανταστείτε πως ήταν να έρθεις από την Ζάκυνθο ή από το Λεωνίδιο. Φανταστείτε τι απόφαση ζωής απαιτείτο να τα παρατήσεις όλα και να πας κάπου γιατί με βασιλικό διάταγμα υπήρχε γη και μέλλον. 


Περίπου εκείνη την εποχή ήταν όταν ο Δήμος Αθηναίων πρότεινε να εντάξει στα όριά του και τον τότε Δήμο Πειραιά. Οι αντιδράσεις των κατοίκων ήταν τόσο έντονες που έδωσαν αυτή την πρώτη ενότητα στους ετερόκλητους κατοίκους του Πειραιά που αγαπούσαν δύο πράγματα. Την θάλασσα και το να μην έχουν καμία μα καμία λέμε, σχέση με τους Αθηναίους. Από τότε μέχρι και σήμερα οι Αθηναίοι μας κάνουνε θέλοντας και μη να έχουμε ενότητα μεταξύ μας. Όμως η ιστορία αυτή της εποίκισης δεν τελείωσε αλλά συνεχίστηκε για κάμποσα χρόνια μετά. Η αφήγηση της ιστορίας μας όμως θα τελειώσει εδώ. Ελπίζω να την συνεχίσουμε κάποια άλλη φορά. 

(Σαφώς και το ανωτέρω κείμενο αποτελεί ευθυμογράφημα το οποίο γράφτηκε για "ειδικό" σκοπό και μόνο. Το άρθρο αυτό αναρτήθηκε στις 16 Ιανουαρίου του 2012)

4 σχόλια:

Γιαγιά Αντιγόνη είπε...

Υπέροχη αφήγηση...
Οι παρομοιώσεις με το τώρα εύστοχες και χιουμοριστικές!
Απόλαυσα το κείμενο.. έμαθα.. γέλασα..
Να είσαι καλά!

Ανώνυμος είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από έναν διαχειριστή ιστολογίου.
Ευάγγελος Αλεξανδρής είπε...

Καλά τα λες φίλτατε, ωραία αφήγηση, αληθινές ιστορίες!
Ο υπογραφόμενος (ψηφιακά υποφαινόμενος) είναι γνήσιο παράγωγο τυχαίας σύνθεσης από Χιώτικο πνεύμα (πατέρα) και Τσακώνικα ήθη (μητέρα), αφού οι οικογένειες των πρώτων προγόνων μου - αποίκων του Πειραιά, ήταν η πατρική Ιωνική Χίος και η μητρική Δωρική Τσακωνιά (Πλατανάκι - Λεωνίδιο).
Έζησα τα πρώτα παιδικά μου χρόνια κοντά στα Μανιάτικα, με γειτονάκια που αγάπησα και με τα οποία παραμένω για πάντα αδελφικός φίλος, προέλευση η νότια και νησιωτική Ελλάδα, κυρίως η Πελοπόννησος και Κρήτη. Ο Πειραιάς υπήρξε σαφώς το πλούσιο χωνευτήρι πολλών τοπικών κοινωνιών, εσωτερικής μετανάστευσης, αλλά ακόμα υποφέρει για τη φτωχική, μηδαμινή πολιτιστική του δημιουργία. Οξύμωρα της εγχώριας παγκοσμιοποίησης!
Συνυπάρχουν νεοπλουτίσαντες ναυτιλόμενοι και μόνιμα μπατήρια. Αταξική αναρχία, πολεοδομικό μπουρδέλο, τσιμεντένιο νησί, απαγορευμένο το πράσινο και οι δημόσιοι χώροι... τόπος στενής επαγγελματικής συνάντησης συνάθροισης για ξένους ανθρώπους που σκοπεύουν να δραπετεύσουν στα χωριά προέλευσής τους, όπου κρατούν τις ρίζες τους και τις αξίες τους και αναπαράγουν τον πολιτισμό τους.

Ανώνυμος είπε...

ο παπουσμου κ ο προπαπουσμου εζησαν στο πειραια η γιαγια απο υδρα το γενος μιαουλη κ κουντουριωτη μαρικα κιαφα! διευθηντρια τοτε κ εθελοντρια στον ερυθρο σταυρο. παντρεμενη με τον νικολαο χαραμη απο την μανη. ειχε σταυλους στο πειραια κ βασιλικες αμαξες. τοτε απο οτι ξερω 2 ηταν τα πλουσιοτερα σπιτια στον πειραια του παπουμου κ ενος αλου δεν θυμαμαι το ονοματου. ο χαραμης ο μεγαλος οφθαλμιατρος τοτε ξαδελφος του παπουμου. ο γενιτσαρης επισης μεγαλος ρεμπετης κ αυτος πρωτος ξαφελφος του. τα χασανε ολα στα μπαρμπυτια τοτε κ ανεβηκαν χαλανδρι κ αγορασαν σπιτι το 1947 κ μεινανε εκει ως το θανατο τους. εχει γραφτει κ βιβλιο για την οικογενειαμου. πολλα στρεματα χαριστικαν στο δημοσιο απο τον παπουμου στον πειραια κ στο αιγαλεο... θα ηθελα αν καποιος θυματε κατι η τους γνωριζε η εχει ακουσει να με ενημερωσει, καθοτι εχασα κ τον τελευταιο χαραμη τον γιωργο πατεραμου πριν 5 μηνες. ευχαριστω iokastixarami@gmail.com

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"