Το Αστικό Σχολείο της Πλατείας Δεληγιάννη (21ο Δημοτικό Σχολείο - Σχολή Προμηθέα)

 ΑΣΤΥΚΟΝ ΣΧΟΛΕΙΟΝ



του Στέφανου Μίλεση

Ο Μηχανικός του Δήμου Πειραιώς Εμμανούηλ Παπακωνσταντίνου καταρτίζει τα σχέδια του κτηρίου που προορίζεται εξ αρχής για σχολείο. Οικοδομείται το έτος 1897 επί Δημαρχίας Τρύφωνα Μουτζόπουλου. Είναι διώροφο με στεγασμένη στοά εντός αυτού. 
 
Στην μετόπη του φέρει την ονομασία της εποχής του που ήταν:
 "Πλήρες Δημοτικό σχολείο Αρρένων Πειραιώς".


"Πλήρες Δημοτικό σχολείο Αρρένων Πειραιώς"


Ο Δήμαρχος των μεγάλων έργων στον Πειραιά είναι ο Τρύφωνας Μουτζόπουλος. Είναι δήμαρχος σε δύο περιόδους 1874 - 1883 και 1895 - 1903. 
Επί των ημερών του ιδρύθηκαν το "Ζάννειο Ορφανοτροφείο Αρρένων", το Γηροκομείο, οι ναοί Ευαγγελιστρίας, Αγίου Νικολάου, Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης, το Ταχυδρομικό Μέγαρο και πολλά σχολεία μεταξύ των οποίων και το πλήρες δημοτικό σχολείο Αρρένων Πειραιώς ή αλλιώς Α' Δημοτικό Σχολείο και μετέπειτα γνωστό ως 21ο Δημοτικό Σχολείο Πειραιά.  

 ΑΣΤΥΚΟΝ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΕΙΡΑΙΑ


Ο Τρύφωνας Μουτζόπουλος ήταν επίσης ο Δήμαρχος εκείνος που επί των ημερών του ο Πειραιάς ηλεκτροδοτήθηκε. Η αξία της συνεισφοράς του γίνεται ακόμα μεγαλύτερη καθώς στην αρχή της δευτέρας περιόδου δημαρχίας του ετοιμάζει την πόλη για να υποδεχθεί μέρος των αγωνισμάτων των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896.

Σε ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του Τρύφωνα Μουτζόπουλου αναφέρεται και η Πλατεία που φέρει το όνομά του πρωθυπουργού Θεόδωρου Δεληγιάννη, που βρίσκεται μπροστά από το 21ο Δημοτικό Σχολείο (το Αστικό). 

Λίγες μέρες πριν την έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων παραλίγο ο Πειραιάς να κηρύξει πτώχευση. Κι αυτό διότι πολλοί δρόμοι, πλατείες και κήποι της πόλης είχαν κατασκευαστεί σε εκτάσεις που ο Δήμος θεωρούσε ως δημόσιες. Έτσι προέβη στην μετατροπή τους σε χώρους κοινής ωφέλειας. Δυστυχώς όμως από ότι η ιστορία κατέγραψε, αποδείχθηκε ότι επρόκειτο για ιδιωτικές εκτάσεις και ως εκ τούτου ο Δήμος βρέθηκε να οφείλει σημαντικά ποσά αποζημιώσεων προς τους ιδιοκτήτες τους.

Πλατεία Δεληγιάννη (ή και Δηλιγιάννη" το 1904 με το 1ο πλήρες Δημοτικό Σχολείο (Αστικό) να δεσπόζει σε αυτήν


Ο Δήμος Πειραιώς θα οδηγείτο σε οικονομική καταστροφή αν ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης δεν μεσολαβούσε ύστερα από συνεχείς ενοχλήσεις και παροτρύνσεις που είχε από τον πολιτικό του σύμμαχο και φίλο, που δεν ήταν άλλος από τον Δήμαρχο Πειραιά Τρύφωνα Μουτζόπουλο.  

Ο Δήμαρχος των μεγάλων έργων στον Πειραιά ο Τρύφωνας Μουτζόπουλος


Εκδόθηκε ερμηνευτικός νόμος "Περί οδοποιίας" ο οποίος απάλλασσε τον Δήμο Πειραιώς από την καταβολή ποσών που αδυνατούσε φυσικά έτσι κι αλλιώς να καταβάλει. 

Στις 21 Μαρτίου του 1896, τέσσερις μόνο ημέρες πριν από την έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων, το Δημοτικό Συμβούλιο Πειραιώς βρέθηκε σε μια ιστορική συνεδρίαση όπου ο Δήμαρχος Τρύφων Μουτζόπουλος ανακοίνωσε το αίσιο γεγονός της απαλλαγής από τα χρέη. 

Τότε αποφασίστηκε η ανώνυμη έκταση μπροστά από το Πλήρες Δημοτικό Σχολείο (Αστικό), η οποία στη σχετική απόφαση περιγράφεται ως "διασταύρωση οδών Τσαμαδού και Μουνιχίας" να ονομαστεί "Πλατεία Δηλιγιάννη", ενώ η εικόνα του ευεργέτη του Πειραιά να βρίσκεται αναρτημένη για πάντα στην αίθουσα συνεδριάσεων του Δημοτικού Σχολείου.





Έτσι το 1ο Δημοτικό Σχολείο Αρρένων Πειραιώς έχει  μπροστά του μια πλατεία που θυμίζει μια οικονομική περιπέτεια του Δήμου που είχε όμως αίσιο τέλος.

Το Αστικό 1ο Δημοτικό Σχολείο Αρρένων, θεωρείτο για πολλά χρόνια υποδειγματικό ως προς τη λειτουργία του καθώς ήταν "πλήρες" δηλαδή δεν ήταν μονοθέσιο, διθέσιο κ.ο.κ. όπως συνήθως ήταν τα χρόνια εκείνα πολλά από τα σχολεία.            
  


Εφημερίδα "ΕΜΠΡΟΣ" του 1905 και το Αστικόν 1ον Δημοτικό Σχολείο των Αρρένων χρησιμοποιείται ως εκλογικό κέντρο.
Ως δημόσιο κτήριο το Αστικόν Σχολείο χρησιμοποιούνταν και ως χώρος καταυλισμού στρατιωτικών τμημάτων (ΕΜΠΡΟΣ - 1908)

Είναι 15 Απριλίου 1905 και στις Γυμναστικές Εξετάσεις το "Αστυκόν" βραβεύεται μαζί με άλλα γνωστά σχολεία του Πειραιά (ΕΜΠΡΟΣ - 1905)
ΑΣΤΥΚΟΝ ΣΧΟΛΕΙΟΝ



Το 1910 το Αστικόν Σχολείο παύει να είναι αποκλειστικά Αρρένων και διαιρείται η μεν Αρκτική του Πλευρά (βορεινή πτέρυγα) γίνεται 1ο Δημοτικό Σχολείο Αρρένων η δε Μεσημβρινή του πλευρά (νότια) γίνεται 1ο Δημοτικό Σχολείο Θηλέων.

ΑΣΤΥΚΟΝ ΣΧΟΛΕΙΟΝ


ΑΣΤΥΚΟΝ ΣΧΟΛΕΙΟΝ




ΑΣΤΥΚΟΝ ΣΧΟΛΕΙΟΝ


Στο κτήριο του Αστικού Σχολείου τα σχολεία που λειτούργησαν μετέπειτα μετέβαλαν διαρκώς τις ονομασίες τους ανάλογα με τις κρατούσες συνήθειες. Έτσι το 1ο πλήρες δημοτικό σχολείο Αρρένων έγινε 1ο Μεικτό Δημοτικό σχολείο Πειραιώς ενώ εκ του κτηρίου διήλθαν κατά καιρούς και άλλα σχολεία όπως το 6ο Δημοτικό Σχολείο Πειραιά αλλά και το 29ο Δημοτικό Σχολείο. 

Ανάμεσα στις μετονομασίες και μετεγκαταστάσεις σχολείων σημειώνουμε ότι και το Ζάννειο Ορφανοτροφείο Αρρένων έχει χρησιμοποιήσει το κτήριο για μια σύντομη περίοδο, ενώ εκεί λειτούργησε και μια σχολή που έχει ταυτίσει το όνομά της με την πόλη του Πειραιά. 

Η Σχολή "Προμηθεύς" (Προμηθέας) που από το 1900 έως το 1963 επίσης στεγάστηκε στο εν λόγω κτήριο. Η Σχολή ήταν νυχτερινή λειτουργούσε δηλαδή από 19.00 έως τις 22.00' το βράδυ ενώ τις προηγούμενες ώρες στις ίδιες αίθουσες λειτουργούσαν τα δημοτικά σχολεία. 

1940 - O Ιωάννης Μεταξάς κατά την επίσκεψή του στον Προμηθέα


Επρόκειτο για σχολή του Εκπαιδευτικού Συνδέσμου Βιομηχάνων και βιοτεχνών από την οποία εξέρχονταν μηχανικοί, ηλεκτρολόγοι, εργοδηγοί και μηχανοτεχνίτες. Ο Προμηθέας είχε όμοια λειτουργία και εκπαιδευτικό πρόγραμμα με εκείνο του Πειραϊκού Συνδέσμου. Φυσικά αμέσως μετά τον "Πειραϊκό Σύνδεσμο" και τον "Προμηθέα" ιδρύθηκαν πλήθος άλλων συναφών σχολών καθώς ο Πειραιάς την εποχή εκείνη γνώριζε μεγάλη ανάπτυξη βιοτεχνική και ναυτιλιακή. Το μεγάλο λιμάνι με τα εκατοντάδες πλοία του, απαιτούσε σωστή επαγγελματική μόρφωση την οποία παρείχαν οι σχολές αυτού του είδους. (Πρωτέας, Αρχιμήδης, Ήρων, Αναξαγόρας και άλλες πολλές).  

Ο μαθητής της Σχολής "Προμηθεύς" Π. Μηνογιάννης, την περίοδο 1935 - 1936 φέρει το χαρακτηριστικό πηλήκιο με το σήμα της Σχολής
(φωτογραφία προερχόμενη από το Ιστορικό Λεύκωμα 100 χρόνων του 21ου Δημοτικού Σχολείου Πειραιά)


Όπως έχω αναφέρει και στο παρελθόν οι διαρκείς μετονομασίες των σχολείων και οι μετεγκαταστάσεις τους, δημιούργησαν μια χαοτική κατάσταση και κατέστησαν δύσκολη την καταγραφή της ιστορικής διαδρομής τους στον Πειραιά. Στα ίδια κτήρια -λόγω έλλειψης κτιριακής υποδομής- λειτουργούσαν διαφορετικά σχολεία σε πρωινές και απογευματινές βάρδιες. Αλλά δεν έφτανε μόνο αυτό αφού και οι ονομασίες τους (οι αριθμήσεις τους δηλαδή) διαρκώς άλλαζαν όπως και τα ίδια τα σχολεία. 

Μέρος της χαοτικής κατάστασης που επικρατούσε και επικρατεί όχι μόνο στο κτήριο του Αστικού Σχολείου αλλά και σε κάθε σχολικό κτήριο στον Πειραιά, καταγράφεται στο Ιστορικό Λεύκωμα που εκδόθηκε για τα 100 χρόνια λειτουργίας του Αστικού σχολείου το 1997, που φέρει τίτλο "21ο Δημοτικό Σχολείο Πειραιά, Ιστορικό Λεύκωμα 100 χρόνων 1897-1997"

Σε αυτό αναφέρεται ενδεικτικά ότι την ίδια περίοδο υπήρχε συστέγαση του 21ου Δημοτικού με το 6ο Δημοτικό σχολείο Πειραιά, του οποίου τη θέση αργότερα κατέλαβε το 29ο με αντίθετα ωράρια λειτουργίας, ενώ παράλληλα τη νύχτα λειτουργούσε ο Προμηθέας.

Στο ιστορικό αυτό λεύκωμα μπορεί κάποιος να διαβάσει και δεκάδες αναμνήσεις μαθητών που προέρχονται από το σχολείο. Αποστολή και καθήκον όμως κάθε ιστοριογράφου δεν είναι να αναπαράγει τα ήδη υπάρχοντα, αλλά να προσθέσει κι άλλα νέα στοιχεία. 



Το κτήριο σε όλες τις πολεμικές προσπάθειες της χώρας χρησιμοποιήθηκε ως πρόχειρο στρατιωτικό νοσοκομείο. Το ίδιο άλλωστε συνέβη με άλλα ανάλογα οικοδομήματα της πόλης (Χατζηκυριάκειο ίδρυμα). Έτσι ως στρατιωτικό νοσοκομείο το συναντούμε και στους δύο βαλκανικούς πολέμους του 1912 - 1913 αλλά και στον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο 1916. Την περίοδο εκείνη οι τραυματίες κατέφταναν από την Μακεδονία στον Πειραιά μέσω Θεσσαλονίκης με πλοία. 


Ιατροί, νοσηλευτικό προσωπικό και ασθενείς εντός του προχείρου στρατιωτικού νοσοκομείου Πειραιώς στεγαζόμενου εντός του κτηρίου του Αστικού Σχολείου (περίοδος Βαλκανικών πολέμων 1912 - 1913)


Εκτός από το ίδιο το κτήριο του Χατζηκυριάκειου ιδρύματος χρησιμοποιήθηκε και ο προαύλιος χώρος του για την κάλυψη αναγκών στρατιωτικών νοσοκομείων κατά την διάρκεια πολεμικών περιόδων. 


Το 1929 έχει καταγράφηκε σε σχετικό πρακτικό του Συλλόγου Διδασκόντων, που βρίσκεται στο αρχείο του Σχολείου, ότι το κτήριο είναι "υπέροχον" βρίσκεται σε "περίοπτον ήσυχον και υγειονοτάτη τοποθεσία με ευρύτατες και φωτεινότατες επτά αίθουσες". Από την ίδια έκθεση φαίνεται ότι το έτος εκείνο (1929) το σχολείο φιλοξενούσε 280 συνολικά μαθητές.

Μαθητές του 21ου Δημοτικού Σχολείου Πειραιώς σε φωτογράφηση προς τα τέλη της δεκαετίας του 1920. Στο κέντρο ο Διευθυντής του Δημοτικού Σχολείου Δ. Γρηγοράτος
(Πηγή φωτογραφίας "Ιστορικό Λεύκωμα 100 χρόνων 1897 - 1997, 21ου Δημοτικού Σχολείου Πειραιώς" σελ. 11)


Το 1939 γίνεται αναφορά ξανά από το σύλλογο διδασκόντων του σχολείου για εισαγωγή του θεσμού των μαθητικών συσσιτίων όχι μόνο στο συγκεκριμένο αλλά σε όλα τα σχολεία του Πειραιά και της Αθήνας. Επρόκειτο για δημοτικά συσσίτια κυρίως ή συσσίτια προερχόμενα από συλλόγους. Στον Πειραιά μεγάλο έργο στον τομέα των συσσιτίων παρείχε ο Δήμαρχος Μιχάλης Μανούσκος.

Τα συσσίτια διακόπηκαν την περίοδο του ναυτικού αποκλεισμού του 1941-42 και επανήλθαν το 1943 από τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό. Αποτελούνταν κυρίως από φουντούκια, πλιγούρι, παρασκευάσματα από σογιάλευρο ή μισό σκουμπρί ανά μαθητή. 

Από το 1943 και μετά Σουηδικά πλοία εκτελώντας αποστολές του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού (Δ.Ε.Σ.) όπως το πλοίο "Πέντρο Κριστόφερσεν" (στην παρακάτω φωτογραφία) ή τα "Ράντμαισον", "Χάλαρεν", "Σεσίλια", "Φορμόζα" και "Καμέλια" εκτελούσαν δρομολόγια ειδικά για τα μαθητικά συσσίτια. Ένα από αυτά τα πλοία το "Στούρεμπορ" δεν πρόλαβε να φτάσει στον Πειραιά καθώς χτυπήθηκε από τους Γερμανούς και πήρε μαζί του στο βυθό 2.000 τόνους σιτηρών. Τα σκουμπριά τα μοίραζαν κατά προτίμηση ημέρα Σάββατο καθώς την Κυριακή τα σχολεία ήταν κλειστά και οι μαθητές στερούντο του συσσιτίου. Καθώς η διανομή συσσιτίου με σκουμπρί ήταν σπάνια, όταν τύχαινε και τα σουηδικά πλοία κατέφταναν στον Πειραιά, οι μαθητές που τα περίμεναν με ανυπομονησία τα αποκαλούσαν τα  "πλοία του σκουμπριού". 
    

Ένα από τα σουηδικά πλοία ήταν και το "Πέντρο Κριστόφερσεν" φωτογραφημένο το 1943 στο λιμάνι του Πειραιά. Τα πλοία αυτά εκτελούσαν μεταφορές τροφίμων για λογαριασμό του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού και καθώς το εκλεκτότερο έδεσμα που μπορούσαν να φέρουν ήταν το σκουμπρί, έμειναν να αποκαλούνται ως τα "πλοία του Σκουμπριού". 


Το κτήριο αναπαλαιώθηκε πλήρως το 1988 ενώ μπροστά του σήμερα εκτελούνται εκτεταμένες εργασίες για το Μετρό (που συνεπάγονται και επικίνδυνους κραδασμούς).   

Η ταλαιπωρημένη εξωτερική όψη του κτηρίου του 1982 είναι εμφανής. 
 
Η όψη του κτηρίου σαφώς ανανεωμένη συνεπεία της αναπαλαίωσης του 1988



9 σχόλια:

Δημήτρης είπε...

Πολλοί πειραιώτες αναφέρονται τόσο στο σχολείο όσο και στην πλατεία μπροστά του με το όνομα "Προμηθέας". Είχα την εντύπωση ότι αυτό συνέβαινε επειδή εκεί στεγάζονταν παλιά η ομώνυμη σχολή μηχανικών, είναι όντως αυτός ο λόγος;

Ανώνυμος είπε...

Εγώ φοίτησα στο συγκεκριμένο Δημοτικό σχολείο και οι παλαιότεροι μου έλεγαν οτι την περίοδο του 2ου Παγκ. Πολέμου είχε χρησιμοποιηθεί ως έδρα της Γερμανικής διοίκησης και οτι στα υπόγεια γίνονταν βασανιστήρια. Επίσης και εγώ όπως και ο φίλος παραπάνω, άκουσα οτι εκεί λειτουργούσε τεχνική σχολή μηχανικών και ηλεκτρολόγων

Stefanos Milesis είπε...

Σωστά από το 1900 έως και το 1963 χρησιμοποιήθηκε για να στεγάσει τον Προμηθέα (Σχολή Μηχανικών)

Τζώρτζης Δ. ΔΕΛΗΜΑΝΗΣ είπε...

ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΑ Τ`ΟΝΟΜΑ ΤΗΣ ΠΛΑΤΕΙΑΣ, ΚΑΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΕΜΑΘΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΟΝΟΜΑΤΟΔΟΣΙΑΣ. ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ

Elvina Gelepis είπε...

Εξαιρετική αναφορά !!! Σήμερα δεν γίνεται στην Πλατεία Δελιγιάννη, ενώπιον της Σχολής ο νέος Σταθμός ΜΕΤΡΟ.

Stefanos Milesis είπε...

Ευχαριστώ για καλά σας λόγια. Μπορεί να μην γίνεται σταθμός Μετρό όμως γίνονται εργασίες του Μετρό που προκαλούν επικίνδυνες δονήσεις στο οικοδόμημα.

Παναγιώτης Περλικός είπε...

Ήταν το 29ο Δημοτικό Σχολείο Πειραιώς στο οποίο Δ/ντής ήταν ο Κων/νος Γαλατάς στις δεκαετίες '50 και '60. Δεν ήταν το 6ο. Εγώ αποφοίτησα από εκεί το 1961.

P_Mel είπε...

Θα συμφωνήσω με τον προλαλήσαντα κ. Παναγιώτη Περλικό. Το "σχολείο του Γαλατά" ήταν το 29ο Δημοτικό, στο οποίο ήταν διευθυντής (και δάσκαλος στη 6η τάξη) ο αείμνηστος Κ. Γαλατάς. Ένας Δάσκαλος με "Δ" κεφαλαίο. Τον είχα κι εγώ δάσκαλο το 1958, όταν αποφοίτησα από αυτό το Δημοτικό. Θυμάμαι ακόμα τις εικόνες του και τις στιγμές του στην τάξη. Το έχω ήδη επισημάνει και σε άλλο σχετικό blog, με το ίδιο ή παρόμοιο περιεχόμενο. Και θα ήταν καλό να γίνει κι εδώ αυτή η διόρθωση, γιατί δεν τιμά την ιστορία του αείμνηστου Κ. Γαλατά και φυσικά των εκατοντάδων (ή χιλιάδων) μαθητών που πέρασαν από τα χέρια του και αυτός, ως δάσκαλος, "έπλασε" τους χαρακτήρες και τις ψυχές τους.

Stefanos Milesis είπε...

Κατάλαβα τι εννοείτε, έγινε η σχετική διόρθωση. Ευχαριστώ

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"