Ολυμπιακοί Αγώνες Κολύμβησης 1896 στην Ζέα

Του Στέφανου Μίλεση

Εμείς όλοι όσοι έχουμε την τύχη να ζούμε στην περιοχή της Ζέας στον Πειραιά θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι είμαστε κάτοικοι μιας περιοχής που υποδέχτηκε τους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες, αφού σε αυτήν έγιναν τα αγωνίσματα της Κολύμβησης. 

Η έλλειψη αναφοράς από όλες τις Δημοτικές Αρχές και από τον Ε.Ο.Τ., αυτού του παγκόσμιου γεγονότος που έγινε στην περιοχή της Ζέας πραγματικά μόνο θλίψη μπορεί να προξενήσει. Δεν υπάρχει ούτε μια αναφορά, ούτε μια αναμνηστική πλάκα που να θυμίζει τόσο στους Έλληνες όσο και στους ξένους ότι οι ΠΡΩΤΟΙ σύγχρονοι ολυμπιακοί αγώνες κολύμβησης έγιναν σε αυτή την περιοχή, την στιγμή μάλιστα που τόσες χιλιάδες τουριστών αφικνούνται καθημερινά με τα κρουαζιερόπλοια σε μια κρίσιμη οικονομικά στιγμή τόσο για την χώρα όσο και για την πόλη του Πειραιά.

Προετοιμασία χώρου Αγώνων:

Oι αγώνες, έγιναν κοντά  στην Έπαυλη του Στέφανου Σκουλούδη που το είχε χτίσει 10 μόλις χρόνια πριν (Διαβάστε σχετικά για το σπίτι του στην Ζέα εδώ). Ο Σκουλούδης ήταν ο μόνος που προέβλεψε ότι το κόστος των Ολυμπιακών Αγώνων θα ήταν τριπλάσιο του προϋπολογισμού του Κουμπερτέν και ήταν απολύτως σωστό αφού έφτασε στα 3.740.000 δραχμές.  

Τα αγωνίσματα κολύμβησης ήταν τα 100, 200, 500 και 1.200 μέτρα ελεύθερο.

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες αρχίζουν στον Πειραιά την 29η Μαρτίου του 1896. Αυτή την ημέρα ο Δήμαρχος Τρύφων Μουτζόπουλος κήρυξε την έναρξη των αγωνισμάτων στην πόλη σε ειδική τελετή που έλαβε χώρα κατά μήκος της παραλίας μπροστά από το Δημαρχείο Πειραιώς. 

Η 29η Μαρτίου 1896 (ημέρα Παρασκευή), θεωρείται συνεπώς η ημέρα που επίσημα ξεκίνησαν να τελούνται τα Ολυμπιακά αγωνίσματα στον Πειραιά, καθώς τότε διεξήχθη η τελετή έναρξης στο Δημαρχείο της πόλης παρουσία της Βασιλικής οικογένειας και άλλων επισήμων. Άσχετα με το αν αγωνίσματα τελούνται ήδη τις προηγούμενες ημέρες στο ποδηλατοδρόμιο του Νέου Φαλήρου (που ανήκε διοικητικά στον Πειραιά) η Επιτροπή είχε ορίσει τη συγκεκριμένη ημερομηνία για την τέλεση των εορτών έναρξης των αγωνισμάτων.

Την επομένη ημέρα Σάββατο 30 Μαρτίου του 1896, ξεκινούν οι κολυμβητικοί αγώνες στον Πειραιά, στις δέκα και μισή το πρωί στο λιμένα της Ζέας. 

Επιλέχθηκε ακριβώς επειδή σχημάτιζε αμφιθέατρο γιατί περιμετρικά τοποθέτησαν πάγκους και κατάφεραν με αυτό τον τρόπο να παρακολουθήσουν τους αγώνες περίπου 20.000 θεατές σε συνθήκες που εμάς σήμερα μας φαίνονται πραγματικά πρωτόγονες.  Η Ελληνική Ολυμπιακή Επιτροπή ισχυρίζεται περί 40.000 θεατών λόγω της ασφυξίας των πλωτών μέσων πέριξ των αγώνων. Πάντως και στις δύο περιπτώσεις η Ζέα κρατάει άλλο ένα ρεκόρ αυτό της ζωντανής θέασης κολυμβητικών αγώνων αφού κανένα κολυμβητήριο δεν έχει χωρητικότητα τέτοια.

Με αστυνομική διάταξη απαγορεύτηκε στους θεατές να φέρουν ομπρέλες και να φοράνε τεράστια καπέλα ώστε να μην κόβουν την θέα σε αυτούς που κάθονταν πιο πίσω.

Όμως η διάταξη ουδέποτε ενεργοποιήθηκε γιατί την εποχή εκείνη που έγιναν οι αγώνες (Απρίλιο μήνα σήμερα ή τέλος Μαρτίου με το παλαιό ημερολόγιο) είχε τόσο κρύο που αν δεν ήταν οι αγώνες ουδείς θα είχε την όρεξη να βουτήξει στα νερά των οποίων η θερμοκρασία τότε ήταν στους 12 - 14 βαθμούς Κελσίου.

Το γεγονός αυτό "κρύωσε" κάπως και τους θεατές αν και ο Παύλος Νιρβάνας σε μια από τις καλύτερες περιγραφές που σήμερα διαθέτουμε, το απέδωσε στην έλλειψη θέας και πλαστικότητας των ουσιαστικά αόρατων κολυμβητών σε αντίθεση με την απαράμιλλη χάρη του Δισκοβόλου, την κομψή σβελτάδα του δρομέα ή τον δυναμισμό του παλαιστή.

Γραμμές από κούφιες κολοκύθες:

Για τα 100 μέτρα ελεύθερο οι διοργανωτές πήγαν τους διαγωνιζόμενους στα ανοικτά με βάρκες. Η γραμμή εκκίνησης ορίζονταν από δύο σημαδούρες. Οι κολυμβητές έπρεπε να κολυμπήσουν προς την ακτή και την κόκκινη σημαία τερματισμού, μέσα σε έναν διάδρομο που ορίζονταν από κούφιες κολοκύθες που επέπλεαν. Οι κολοκύθες όμως δεν ήταν  σταθερές γεγονός που δημιούργησε σύγχυση. 

(Φωτο από waterpololegends.com). Οι αθλητές ξεκινάνε με βάρκες από τα βαθιά και κολυμπούν με κατεύθυνση είτε προς την ακτή είτε κατά μήκος της ανάλογα με τον κυματισμό. Στα δεξιά αυτής της φωτογραφίας βλέπετε την γραμμή εκκίνησης που ορίζεται από κολοκύθες που επιπλέουν

 

Πρώτη πολιτική δήλωση μέσω αγώνων έγινε στην Ζέα:

Νικητής αναδείχθηκε ο Ούγγρος ΑΛΦΡΕΝΤ ΧΑΓΙΟΣ και που αργότερα έγινε αθλητής της Ουγγρικής Εθνικής Ομάδας Ποδοσφαίρου. Οι παρόντες Ούγγροι τραγούδησαν όλοι μαζί τον Εθνικό ύμνο της χώρας τους, υπερκαλύπτοντας την ελληνική μπάντα που έπαιζε τον Εθνικό Ύμνο της Αυστρίας. 

Το 1896 μην ξεχνάμε ότι η Ουγγαρία δεν είχε αυτόνομη εθνική οντότητα και ανήκε στην Αυστρία, σχηματίζοντας τότε την Αυστροουγγρική αυτοκρατορία με θεωρητικά τα ίσα δικαιώματα Ούγγρων και Αυστριακών. Αυτό το "θεωρητικά" ήταν που έκανε του Ούγγρους να δείχνουν την αντίθεσή τους όπου μπορούσαν. Η πρώτη πολιτική πράξη κατά την περίοδο των σύγχρονων ολυμπιακών αγώνων έγινε στον Πειραιά, στη Ζέα στις 11 Απριλίου του 1896.  Λανθασμένα αναφέρονται άλλα περιστατικά ως "πρώτες διαμαρτυρίες" σε ολυμπιακούς αγώνες  και δεν αναφέρεται η περίπτωση της Ζέας. 

Ο πρώτος Νικητής στην Κολύμβηση στον αγώνα 100 μέτρα ελεύθερο ο Ούγγρος ΑΛΦΡΕΝΤ ΧΑΓΙΟΣ.  Με τη νίκη του στην Ζέα τραγούδησε τον ύμνο της Ουγγαρίας ενώ η μπάντα παιάνιζε τον εθνικό ύμνο της Αυστρίας

Η περίπτωση του αμερικανού Gardner Williams:

Στην Ζέα εκτός από την πρώτη πολιτική πράξη ή δήλωση αντίστασης, αντίθεσης (όπως θέλετε την λέτε) είχαμε επίσης και την πρώτη καταγεγραμμένη εγκατάλειψη και μάλιστα με τον πιο αστείο τρόπο. 

Συγκεκριμένα μιλάμε για την περίπτωση του Αμερικάνου κολυμβητή ΓΚΑΡΝΤΕΡ ΟΥΙΛΙΑΜΣ από την Μασαχουσέτη, που είχε κατέβει ως ανεξάρτητος αθλητής από το πανεπιστήμιο του Πρίνστον και είχε δηλώσει συμμετοχή σε δύο αγωνίσματα της κολύμβησης. Αυτός ο αθλητής λοιπόν ενώ είχε ταξιδέψει 7.500 χιλιόμετρα για να αγωνιστεί, στη στιγμή που στέκονταν όρθιος στην βάρκα μαζί με τους άλλους αναμένοντας την πιστολιά εκκίνησης, μόλις αυτή ακούστηκε και ενώ όλοι έκαναν το καθιερωμένο μακροβούτι για να κερδίσουν μέτρα πριν βγουν στην επιφάνεια και αρχίσουν να κολυμπούν, ο ΓΚΑΡΝΤΕΡ φάνηκε αμέσως στην επιφάνεια και άρχισε να κολυμπά μανιωδώς προς την ακτή. Βγαίνοντας φώναξε "Ιησού Χριστέ! Πάγωσα!". 

Κατά την αμερικάνικη άποψη αφού πτώχευσε ξοδεύοντας όλα τα λεφτά του στο ταξίδι και στις προπονήσεις στο τέλος φώναξε:

 "I'm freezing" (παγώνω).

Έτσι είχαν τελειώσει για αυτόν οι ολυμπιακοί αγώνες.

Αθλητές αγώνων Ζέας 1896 (ενδεικτική αναφορά):

Ο Αντώνιος Πέπανος από την Πάτρα, ο οποίος ήταν 30 χρονών (γεν. 1866) όταν έπεσε στην Ζέα στο αγώνισμα των 500 μέτρων ελεύθερο. Κατά την διάρκεια του αγώνα αγωνίστηκε άρρωστος από βαρύ κρυολόγημα και αιμορραγία στην μύτη και για αυτό τον λόγο δεν αγωνίστηκε άλλωστε και στα 1.200 μέτρα που είχε δηλώσει επίσης συμμετοχή.  Σήμερα υπάρχει στην Πάτρα κολυμβητήριο που φέρει το όνομά του.

 Ο Ιωάννης Μαλοκίνης (γεν. 1880) ο οποίος ήταν Σπετσιώτης αλλά μόνιμος κάτοικος Πειραιά. Κατάγονταν από οικογένεια που είχε προσφέρει πολλά στην επανάσταση του '21. Οι αγώνες τον βρήκαν να υπηρετεί στο Θωρηκτό "Ύδρα". Κατέκτησε το χρυσό μετάλλιο στα 100 μέτρα ελεύθερο των ναυτών. Στο αγώνισμα αυτό λάμβαναν μέρος μόνο Έλληνες ναύτες καραβιών που ήταν τότε αγκυροβολημένα στο Λιμάνι του Πειραιά. Μέχρι το τέλος της ζωής του  (1942) έμενε στον Πειραιά.

 

 Ο Ιωάννης Ανδρέου, άλλος ένας δεύτερος ολυμπιονίκης που ήταν μάλιστα και αθλητής του Ομίλου Πεζοπόρων Πειραιά. Συμμετείχε στην κολύμβηση στα 1.200 μέτρα και ήρθε δεύτερος πίσω από τον Ούγγρο Άλφρεντ Χάγιος. Τρίτος ήταν ο Ευστάθιος Χωραφάς.

Μαγιό αγώνων των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896 (Ζέα)

 Ο Ευστάθιος Χωραφάς (γεν. 1871) ήταν ένας από τους πολλούς Κεφαλλονήτες που είχαν έρθει στον Πειραιά. Δεν ανήκε σε κανένα σωματείο, κατέβηκε στους αγώνες μόνος του και στα 100 μέτρα ήρθε δεύτερο πίσω από τον Χάγιος ενώ στα 500 και 1.200 μέτρα ήρθε τρίτος. 

Συμμετοχή Χωρών στους Αγώνες της Ζέας 1896:

 Συνολικά πήραν μέρος 19 αθλητές από 4 χώρες αλλά επίσημα από τρεις (Αυστρία - Ουγγαρία μία χώρα).

Εντός παρενθέσεως είναι ο αριθμός των αθλητών που έλαβαν μέρος:

• Αυστρία (2)
• Ελλάς (15)
• Ουγγαρία (1)
• Η.Π.Α. (1) (Πρόκειται για τον αθλητή Γκάρντερ Ουίλιαμς που φώναξε "είναι παγωμένο")

Κατάταξη	Έθνος	Χρυσά	Αργυρά	Χάλκινα	Σύνολο
1	ΟΥΓΓΑΡΙΑ	2	0	0	2
2	ΕΛΛΑΣ	1	3	3	7
3	ΑΥΣΤΡΙΑ	1	1	0	2

Είτε από νησί (ή παράκτια περιοχή) είτε με θητεία στο ναυτικό:

Φυσικά δεν θα εξαντλήσουμε όλα τα ονόματα των αθλητών, απλά αναφέραμε ενδεικτικά κάποια ανθρώπων που μόνοι τους και χωρίς υποστήριξη τις περισσότερες φορές εκπροσώπησαν την Ελλάδα. Κοινό στοιχείο στα αγωνίσματα υγρού στίβου είναι τις περισσότερες φορές είτε η καταγωγή (από νησί), είτε η υπηρεσία του αθλητή στο Ναυτικό. Τέτοια περίπτωση ήταν και του Σπυρίδωνα Χαζάπη (γεν. 1872) από την Άνδρο και ήταν και ναύτης. 

 Ένας από τους πιο γνωστούς εκείνη την εποχή ήταν ο Πωλ Νόιμαν (Paul Neumann). Αυστριακός χρυσός ολυμπιονίκης στην Ζέα στα 500 μέτρα ελεύθερο. Κέρδιζε όπου κατέβαινε. Στο τέλος τον πήρε με υποτροφία το αμερικάνικο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια να αγωνίζεται για αυτό αλλά στο πόλο πλέον.

 

Ο Αυστριακός Πωλ Νόιμαν Χρυσός Ολυμπιονίκης στην Ζέα 1896

Επιτροπή Ναυταθλημάτων 1896:

Πρόεδρος της Επιτροπής ήταν ο Πρίγκιπας Γεώργιος δευτερότοκος γιος του Βασιλιάς της Ελλάδας Γεωργίου Α'. Αξιωματικός του Βασιλικού Ναυτικού είχε αποφασίσει να κάνει τον γύρο της γης μαζί με τον διάδοχο του Ρωσικού θρόνου (μετέπειτα αυτοκράτορα) Νικόλαο Β΄. Όταν είχαν φτάσει την Ιαπωνία κάποιος φανατικός Ιάπωνας προσπάθησε να σκοτώσει τον Νικόλαο και ο Γεώργιος τον έσωσε. Σε ένδειξη ευγνωμοσύνης ο Τσάρος τον έκανε ναύαρχο του Ρωσικού στόλου. 

Παντρεύτηκε τη Γαλλίδα Μαρία Βοναπάρτη ανιψιά του Ναπολέοντα που ήταν ψυχαναλύτρια μαζί με τον Ζίγκμουντ Φρόιντ. Μια άγνωστη λεπτομέρεια είναι ότι η Μαρία Βοναπάρτη με χρήματα των Ελλήνων φορολογουμένων έσωσε τον Ζίγκμουντ Φρόιντ από τους Ναζί φυγαδεύοντάς τον από την Γερμανία μέσω ελληνικής πρεσβείας.  

Η περίπτωση της Πριγκίπισσα Μαρίας έγινε κινηματογραφική ταινία το 2004 με τον ίδιο τίτλο με πρωταγωνίστρια την Κατρίν Ντενέβ. 

Πρόεδρος ναυτικών αγωνισμάτων ήταν ο Πρίγκιπας Γεώργιος

Γραμματέας ο Παύλος Δαμαλάς ο οποίος ήταν σχετικός με τα αθλήματα αυτά αφού με πρωτοβουλία δική του έγινε ο Όμιλος Ερετών Πειραιά. Αγώνες στο όνομά του γίνονται από τον όμιλο ετησίως. 

Μέλη Επιτροπής: 

 Ο Δημήτριος Κριεζής που ήταν πλοίαρχος του Βασιλικού Ναυτικού και υπασπιστής του Βασιλιά Γεωργίου Α'.  Από το 1895 είχε γίνει και υπουργός Ναυτικών.

Ο Κωνσταντίνος Σαχτούρης που ήταν υδραίος αξιωματικός του Βασιλικού Ναυτικού. Μετά τους αγώνες πέφτει όμως σε δυσμένεια από κάποιο γεγονός που μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Και τέλος οι: Γεώργιος Κουντουριώτης, Δημήτριος Αργυρόπουλος, Κωνσταντίνος Κανάρης και Κ. Αργυράκης.

Διαβάστε επίσης: Περίπτερο Ναυτικού Ομίλου. Ένα έγκλημα χωρίς τιμωρία. Εκεί έγιναν κάποια ναυταθλήματα των Δευτέρων Σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων (οι ολυμπιακοί του 2004 στην ουσία ήταν η τρίτη φορά), που στην συνέχεια όμως έλαβαν την ονομασία Μεσολυμπιάδα του 1906

Υποσημείωση: Ως Λιμήν Ζέας λογίζεται αυτό που αποκαλείται κοινώς Πασαλιμάνι. Δηλαδή ο κόλπος που σχηματίζεται σήμερα από την πλατεία Αλεξάνδρας μέχρι το έναντι Ναυτικό Νοσοκομείο Πειραιά.