Το λεξικό της Τρούμπας (Πειραϊκόν Λεξικόν)


Μορφωθείτε Πειραϊκά από το Μέγα Λεξικόν της Τρούμπας


Αλανιάρα = γυναίκα ρέμπελη του δρόμου 
Αλαμπουρνέζικα = αυτά που δεν βγάζεις νόημα. Κατά τον Μπαμπιώτη προέρχονται από την φυλή Μπουρνού του Σουδάν που όταν μιλάνε ακούγονται απλά ήχοι περίεργοι.
Άμπακο = αυτό που δεν έχει τέλος (έφαγε τον άμπακο). Βγήκε από τον Άβακα τον τρόπο που οι άραβες έκαναν υπολογισμούς, κάτι σαν μικρό κομπιουτεράκι, με χάντρες που μπορούν ωστόσο να κάνουν υπολογισμούς τεράστιους άνευ τέλους
Αντάμικα = αντρίκια, θαρραλέα
Αρκουδόμαγκας = ψευτόμαγκας
Ασίκης = ωραίος, λεβέντης

Βλάμης =  σταυραδελφός, παλικαράς, κουτσαβάκης,  εραστής, γενναίος
Βουβή = μαχαίρι 
Βουβουζέλας = αυτός που κάνει θόρυβο (όπως λέμε παπαρδέλας για αυτόν που μιλάει πολύ). Κατά συνέπεια η λέξη βουβουζέλα στο Μουντιάλ της Νοτίου Αφρικής είναι λέξη "πειραϊκή". 

Γιαβάσης = ήρεμος, ψύχραιμος, αποφεύγει εντάσεις
Γιαβουκλού = μνηστή, ερωμένη
Γιαγκίνι = Σφοδρό ερωτικό πάθος
Γιάφκα = πρόκειται για ρωσική λέξη που σημαίνει το παράνομο στέκι που συγκεντρώνονταν οι κομμουνιστές για να προετοιμάσουν την επανάσταση του 1917
Γομάρια = τα γαϊδούρια αλλά στην Τρούμπα είχε την έννοια του σωματοφύλακα, του μπράβου που δεν καταλάβαινε τίποτα. Όπως τα γαϊδούρια που τα φορτώνεις και πάνε, έτσι κι αυτός "εαν τις έτρωγε" δεν έκανε πίσω.

Δαχτυλίθρες = παράνομο παιχνίδι εξαπάτησης, στο οποίο το θύμα  έπρεπε να βρει σε ποια από τις τρεις συνήθως δαχτυλίθρες, που είχε ο θύτης, βρισκόταν το στραγάλι, η φακή ή το ρεβύθι
Δερβίσης = Σωστός ιδανικός άντρας, μάγκας
Δίκοπη = Το αμφίστομο μαχαίρι

Εξωφυλαρούχας = το παιδί που είναι άμπαλο, δεν ξέρει μπάλα και γιαυτό όταν επιλέγουν του παίχτες στην αλάνα δεν τον θέλει κανείς και μένει να φυλάει τα ρούχα των υπολοίπων.Επίσης είναι αυτός που κάνει τον "καμπόη" μαζεύει δηλαδή τις μπάλες σκαρφαλώνοντας μάντρες. Στην εξωγηπεδική ζωή είναι αυτός που δεν έχει σοβαρό ρόλο.


Κασσαδόρος = ο διαρρήκτης
Κογιονάρω = εμπαίζω, ειρωνεύομαι
Κουμπούρι = το πιστόλι
Κουσελιάρης =  ο κουτσομπόλης
Κατσαβάκης = νταής, παλληκαράς
Κούφιο = το πιστόλι πάλι
Κοψοχρονιά = από τον κοψόχρονο άνδρα, δηλαδή αυτόν που πεθαίνει νωρίς βγήκε η λέξη αυτή που σημαίνει αυτό που φεύγει άδικα και χωρίς λόγο

Λαχανάδες = οι πορτοφολάδες
Λάχανα = τα πορτοφόλια
Λάζος = είδος μαχαιριού που διπλώνει
Λιμά = τα λόγια χωρίς σημασία

Μάγκας = ο σωστός άνδρας




Μαγκιόρος = Μεγάλος, ξεχωριστός
Μάλε βράσε = πρόκειται για έκφραση Πειραιωτών κρητικής καταγωγής που κατοικούσαν στην Καστέλα που μόλις μπλέκονταν με Μανιάτες προκαλούσαν φασαρίες. Ειδικά οι προερχόμενοι από τα Μάλια της Κρήτης μόλις τους προκαλούσαν οι Μανιάτες έβραζαν από θυμό
Μανίτα = Μέθοδος εξαπάτησης που εφαρμόζονταν όπως και ο "παππάς" σε αδαείς επαρχιώτες και μετανάστες
Μάπας = ο αργιλές
Μαστούρα = η χασισική μέθη
Ματσαράγκα = κατεργαριά
Μαύρης = χασίς
Μαχμούρικο = Βαρύθυμο, νωθρό, ζαλισμένο από αλκοόλ ή από άλλη αιτία
Μερακλής = Μανιώδης, παθιασμένος
Με γειά το κούρεμα = το κούρεμα αποτελούσε ειδικά στα χρόνια του Μεταξά μέσο τιμωρίας, επίσης τους άταχτους νέους τους κούρευαν με την ψιλή για να τους τιμωρήσουν. Έτσι όποιον έπιανε η αστυνομία για παραβάσεις περί "αλητείας" αφού τους κούρευαν πρώτα μετά έτρωγαν και μερικές ψιλές (φάπες). Έτσι έμεινε και σήμερα τους φρεσκοκουρεμένους να τους ρίχνουν φάπες στο σβέρκο "για το καλό"
Μόρτης =  συνώνυμο του Μάγκα
Μόκο = η σιωπή (κάνε μόκο)
Μπαγιόκο = Λεφτά, κομπόδεμα
Μπαλαμούτι = απάτη χαρτοπαικτική κυρίως
Μπαμπεσιά = η δόλια, η ύπουλη πράξη
Μπαρμπουτζής = αυτός που κουμαντάρει τυχερό παιχνίδι με ζάρι το οποίο ονομάζεται "μπαρμπούτι".
Μπαρμπούτι = τυχερό παράνομο παιχνίδι με ζάρια
Μπαχτσές = ο κήπος
Μπελαλής = αυτός που γίνεται συνεχώς αφορμή για καυγάδες, φασαρίες, ο δύστροπος
Μπιλαντέρια = τα αδέλφια
Μπιτιρίνι = η οργανωμένη μπαρμπουτιέρα
Μπουλασιλίκη = κόλλημα, επιμονή, πείσμα


Νταβατζής =  μαστρωπός
Νταής = παλληκαράς
Νταλκάς = δυνατή επιθυμία, πόθος
Νταμίρα = το φυτό Datura stramonium ή αλλιώς Τάτουλας που είναι πλούσιο σε αλκαλοειδείς ουσίες και ατροπίνη και χρησιμοποιούνταν ως υποκατάστατο του χασισιού
Ντερβίσης =  άντρας του κόσμου της μαγκιάς αλλά κλειστός τύπος σαν χαρακτήρας όπως ο μουσουλμάνος μοναχός δερβίσης που είναι γεμάτος μυστήριο
Ντέρτι = ψυχικός πόνος
Ντουζένι = το κέφι
Ντουνιάς =  ο κόσμος
Ντράβαλα = μπελάδες



Ξεφτέρι = το αρπακτικό πουλί κατά συνέπεια ο Ξύπνιος άνδρας

Παπατζής = αυτός που αεξαπατά θύματα παίζοντας με τα χαρτιά το παιχνίδι "παππάς"
Παπαγαλάκι = όπως το πτηνό παπαγάλος μπορεί να επαναλάβει κάτι που ακούει συνεχώς, έτσι και τύποι που το "έπαιζαν" μάγκες στον πειραιά αλλά δεν ήταν, μόλις τους έκαναν προσαγωγή στο τμήμα έλεγαν τι είχαν ακούσει στην "πιάτσα"
Πεζεβέγκης = ο Μαστρωπός (Ο πεζεβέγκης που τάχει στην πούγκα)
Πετσί = το πορτοφόλι
Πιάτσα = από την ιταλική λέξη piazza που σημαίνει πλατεία. Ήταν ο τόπος που συγκεντρώνονταν οι μάγκες
Ποδαράδες = παλιά ονομασία της Νέας Ιωνίας
Πούγκα = το κομπόδεμα
Πρεζάκιας  =  ο εξαρτημένος από ηρωίνη

Ρεφάρω = ξανακερδίζω όσα έχασα

Σεβνταλής = ο ερωτευμένος
Σεβντάς = ο ερωτικός καημός
Σεκλέτια = στεναχώρια
Σερέτης = ο δύστροπος, ο σκληρός, ο ευέξαπτος άνδρας
Σερετλίκι = η σκληρότητα
Σπαχάνι = από το Ισπαχάν της Περσίας
Συνάχης = άνδρας θυμωμένος, τσατισμένος ή υπό την επίδραση ναρκωτικών που λαμβάνονται από την μύτη
Σώτος = ο κερδισμένος

Ταρίφας = ο ταξιτζής
Τεκές = χασισοποτείο
Τεκετζής = ο ιδιοκτήτης του τεκέ
Τέρτσος  = ο χαμένος
Τεφαρίκι = το εκλεκτό πράγμα
Τζάμπα = δωρεάν
Τζαμπατζής = αυτός που δεν πληρώνει
Τζιμάνι = ο αξιαγάπητος, ο σεβαστός
Τουμπεκί = ο καπνός
Τσίφτης = στα αλβανικά είναι το γεράκι, και τσίφτηδες είναι αυτοί που είναι ξύπνιοι όπως τα αρπακτικά πουλιά
Τσίμα = Τσίμα τσίμα, επτανησιακή έκφραση που σημαίνει κοντά
Τουφατζής = αυτός που έχει κάνει φυλακή

Φάσκελο = η μούτζα. Προέρχεται από τον φάκελο που στέλνουμε (ταχυδρομούμε) κάτι σε κάποιον.
Φελέκι = Λέξη αραβικής προέλευσης που σημαίνει τύχη (γ...ώ το φελέκι μου δηλαδή την τύχη μου)
Φιλέτο = κατά κυριολεξία είναι η μικρή κλωστή. Επειδή συνήθιζαν να μαγειρεύουν τα καλά κρέατα δεμένα με σπάγκο έμεινε το φιλέτο να σημαίνει το καλύτερο.
Φούφουτος = σημαίνει ο άλφα, ο βήτα, ο τάδε, ο δείνα. Οι μάγκες όταν δεν ήξεραν το όνομα κάποιου αντί να πούνε το έκανε ο τάδε όπως έλεγαν οι καθώς πρέπει, απαντούσαν το έκανε ο Φούφουτος. Κατά άλλη εκδοχή προέρχεται από την πίεση που υπήρχε από την αστυνομία να "μιλήσουν" να δώσουν το όνομα του συνεργάτη τους έλεγαν όνομα το οποίο δεν υπήρχε.

Χαράμι = Μάταια, αυτό που πήγε άδικα. Βγήκε από το αραβικό χράμι που ενώ είναι κομψοτέχνημα και κεντητό οι μουσουλμάνοι το στρώνουν στο πάτωμα και πατάνε πάνω του για να προσευχηθούν.

Χαρμάνης = ο χρήστης χασίς που βρίσκεται σε κατάσταση στέρησης

Ψιλά =  τα λεφτά




Πηγή: 
γλωσσάρι διαδικτυακού ρεμπέτικου φόρουμ,
Ελληνικό Λεξικό Τεγόπουλου - Φυτράκη (εκδόσεις ελευθεροτυπία 1993)



6 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Πεζεβέγκης= ΚΕΡΑΤΑΣ

Ανώνυμος είπε...

Ενδιαφέρον το θέμα, αλλά αρκετές οι επιφυλάξεις μου.
Κατ'αρχάς, πόθεν τεκμαίρεται το πειραϊκόν, και ακόμα στενότερα το τρουμπικόν του πράγματος; Θα άξιζε να υπάρχει ένας πρόλογος που θα μας παρείχε τα αιτιολογικά ερείσματα της συγκεκριμένης αποδελτίωσης ως πειραϊκού λεξικού, και μάλιστα λεξικού της Τρούμπας...
Τα παρατιθέμενα λήμματα, όσο μπορώ να κρίνω, ανήκουν γενικότερα στη συνθηματική γλώσσα της μαγκιάς, είναι ένα υποτυπώδες αργκοτικό λεξικό, ένα λεξιλόγιο της πιάτσας: δεν νομίζω πως υπάρχει πολύ έδαφος για τοπικιστικότερες γλωσσικές διεκδικήσεις.
Ούτε μπορούμε π.χ. χωρίς παραπομπή σε συγκεκριμένες πηγές να διατεινόμαστε ότι το "μάλε βράσε" έχει την καταγωγική προέλευση που του αποδίδεται, ενώ τα λεξικά μάς λένε ότι είναι από το "βάλε βράσε".
Ή ότι οι μάγκες έλεγαν αυτά περί "φούφουτου" ή αυτά περί Μεταξά και "με γεια το κούρεμα" (ενώ η πρακτική αυτή είναι του 1959 και μετά, με τον νόμο περί τεντυμποϊσμού)ή αυτά τα ασύστατα περί "κοψοχρονιάς"...
Επίσης η "γιάφκα" τι θέση έχει σε ένα τέτοιο γλωσσάρι;
Τέλος ένα άλλο, όχι μικρής σημασίας, ζήτημα είναι το πώς ανακυκλώνεται η ατεκμηρίωτη πληροφορία στο διαδίκτυο: το λήμμα "νταμίρα" προέρχεται από την -αναφερόμενη- πηγή του Ρεμπέτικου Φόρουμ. Σε αυτό το φόρουμ λοιπόν κάποιο μέλος κάποτε έκανε αυτή την ατεκμηρίωτη υπόθεση: έκτοτε η "πληροφορία" αυτή διακινείται ωσάν να είναι έστω και στο παραμικρό διακριβωμένη...
Ας είναι, θα μας πήγαινε σε μάκρος το πράγμα. Για τους ενδιαφερόμενους για τη γλώσσα της πιάτσας, θα πρότεινα τρία πράγματα: το κλασικό γλωσσάρι του Π. Πικρού στο "Τουμπεκί..." (1927), το "Λεξικό της Πιάτσας" του Βρ. Καπετανάκη (α΄έκδ. 1951)και το "Λεξικό της λαϊκής" του Κ. Δαγκίτση (1967)

Κ.Βλ.

Stefanos Milesis είπε...

ευχαριστώ για την επίσκεψή σου στον χώρο και για τις παρατηρήσεις. Όπως ο όρος για παράδειγμα "ναυτική ορολογία" δεν αναφέρεται σε γλώσσα γεννημένη αποκλειστική από έλληνες ναυτικούς αλλά χρησιμοποιούμενη από ναυτικούς, έτσι και ο όρος "της τρούμπας" δεν αναφέρεται σαν γέννημα των Πειραιωτών της Τρούμπας αλλά σε "γλώσσα" που χρησιμοποιείται από αυτούς ανεξαρτήτως π ροέλευσης. Οι ρίζες των λέξεων είναι σε πολλές περιπτώσεις αρβανίτικες, τούρκικες, ξένες ελληνοποιημένες, μεταναστών της Μικράς Ασίας κ.ο.κ. Δεν αναφέρθηκα πουθενά σε "γλώσσα" που γεννήθηκε στον Πειραιά αλλά απλά που χρησιμοποιήθηκε ευρέως σε αυτόν. Ο δε κατάλογος είναι ενδεικτικός και όχι εξαντλητικός. Όσο για το κλασικό γλωσσάρι του Πικρού είναι αυτό που αποτέλεσε την βάση του ενδεικτικού πίνακα και όχι μόνο. Σκοπός άλλωστε του παρόντος χώρου δεν είναι παρουσίαση διατριβής αλλά το ερέθισμα για τους Πειραιώτες να ασχοληθούν με την ιστορία του τόπου τους.

Ανώνυμος είπε...

Ας μου συγχωρεθεί η καθυστερημένη απάντηση, λόγω διακοπών:
Ευπρόσδεκτες κάποιες διευκρινήσεις σαν κι αυτές, αν και θα προτιμούσα να συνοδεύουν την αρχική δημοσίευση του καταλόγου. Από εκεί και πέρα ουδείς λόγος έγινε περί προδιαγραφών διατριβής ούτε για τον συγκεκριμένο κατάλογο (που ήταν αποκλειστικώς το αντικείμενο του λόγου μου) ούτε πολύ περισσότερο για τον σύνολο χώρο. Από την άλλη πάλι,δυσκολεύομαι να αντιληφθώ πώς ο Πικρός αποτέλεσε τη βάση του πίνακα, εφόσον αφενός δεν δηλώνεται στις πηγές και αφετέρου -από τα 100 περίπου λήμματα του πίνακα- μόνο τα 12 συμπίπτουν με του Πικρού...

Κ. Βλ.

Ανώνυμος είπε...

Οι περισσότερες λέξεις, μου είναι πολύ οικίες. Αυτές και πολλές άλλες. Έτσι μιλούσαν οι άνθρωποι στην αγορά του Πειραιά και το λιμάνι πριν από 60 χρόνια και βάλε. Μεγάλωσα στην Ναυάρχου Μπίτυ (Καραολή & Δημητριου)και οι μνήμες είναι ακόμη ολοζώντανες. Πιθανόν να μην είναι μόνον "Λεξικό της Τρούμπας" αλλά να είστε σίγουροι ότι ο Λουκάς, που τράβαγε δεμένος με το σκοινί το καρότσι του ή ο Μάρης με το ζωνάρι στη μέση που ξεφόρτωνε τα άλευρα (50 οκάδες κάθε ένα)καταλάβαιναν πολύ καλά το νόημα.
Γ.Γ.

Nikolaos είπε...

"Καλώς τα ναυτάκια τα ζουμπουρλούδικα" από την κινηματογραφική ταινία "Καλώς ήλθε το δολάριο" του 1967 (βασισμένη στο θεατρικό έργο «Ο 6ος Αμερικανικός στόλος» των Αλέκου Σακελλάριου και Χρήστου Γιαννακόπουλου) με την Άννα Καλουτά (η "μαντάμ" Φούλη των κοριτσιών του μπαρ "Blue Black" της Τρούμπας) και τον Γιώργο Κωνσταντίνου (καθηγητής Αγγλικών).

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"