Πάνος Κολοκοτρώνης και Πειραιάς

Πάνος Κολοκοτρώνης 
(Διοικητής Πολεμικού Σχολείου Πειραιά 1881 - 1885)

Του Στέφανου Μίλεση

Στις 7 Οκτωβρίου 1893 ύστερα από ασθένεια πολλών μηνών πέθανε ο Συνταγματάρχης Πυροβολικού Πάνος Κολοκοτρώνης γιος του Γέρου του Μοριά Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, σε ηλικία μόλις 56 ετών. 

Στις 11 Δεκεμβρίου 1856 ο Πάνος Κολοκοτρώνης κατατάχθηκε στο στρατό. Έμελλε όμως να συνδέσει την τύχη του και με τον Πειραιά όταν θα φοιτήσει στο Πολεμικό Σχολείο (Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων) που τότε έδρευε στον Πειραιά, ενώ χρόνια αργότερα θα επιστρέψει ως διοικητής της σχολής που ο ίδιος είχε τελειώσει. Αρχικά όμως διετέλεσε διευθυντής της Αστυνομίας Αθηνών - Πειραιώς μέχρι το 1863, ενώ από τον Απρίλιο του 1864 ξεκίνησε να υπηρετεί υπασπιστής του Βασιλιά Γεωργίου Α' όπου παρέμεινε για πολλά χρόνια.

Ο τρόπος με τον οποίο έφτασε να μετατεθεί στον Πειραιά υπήρξε παροιμιώδης. Ο Παύλος Καλλιγάς το 1881 ήταν βουλευτής Αττικής και στενός φίλος του Χαρίλαου Τρικούπη (που τότε ήταν αρχηγός της αντιπολίτευσης ενώ Πρωθυπουργός ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος),  προσήλθε στα ανάκτορα ύστερα από κανονισμένη συνάντηση για να συναντήσει τον Βασιλιά Γεώργιο. Μπαίνοντας στο παλάτι φορούσε ακόμα το ψηλό καπέλο του, κατά παράβαση του κανονισμού της εθιμοτυπίας. Προσπέρασε το υπασπιστήριο όπου βρισκόταν ο Πάνος Κολοκοτρώνης χωρίς να τον χαιρετίσει αλλά και χωρίς να δώσει σημασία στην παρατήρηση που του έγινε να βγάλει το καπέλο του. 

Τότε ο Κολοκοτρώνης σηκώθηκε όρθιος και με δυνατή φωνή φώναξε 
- "Βγάλτε το καπέλο σας!"

Ο Καλλιγάς παρότι είχε ακούσει τον Κολοκοτρώνη συνέχισε να τον αγνοεί επιδεικτικά. Τότε ο Κολοκοτρώνης φώναξε για δεύτερη φορά 
- "Βγάλτε είπα το καπέλο σας". 

Μάταια και πάλι αφού ο Καλλιγάς  αδιαφορούσε. Τότε ο Κολοκοτρώνης γύρισε είπε δυνατά 
- "Ζώο ανάγωγο".

Ο Καλλιγάς τότε έκανε μεταβολή και έφυγε κατευθυνόμενος γρήγορα προς το γραφείο του Τρικούπη. Το ίδιο βράδυ στη Βουλή έγινε μέγα ζήτημα. Ο Χαρίλαος Τρικούπης από το βήμα ανέφερε 

- "Στο πρόσωπο του Παύλου Καλλιγά δεν προσεβλήθη μόνο το άτομο, αλλά ο αντιπρόσωπος της επαρχίας Αττικής" και απαίτησε την ικανοποίηση του προσβεβλημένου βουλευτή.

Ο Πρωθυπουργός Αλέξανδρος Κουμουνδούρος πιεσμένος από τις περιστάσεις επισκέφθηκε τον Βασιλιά Γεώργιο και απαίτησε την απομάκρυνση του Πάνου Κολοκοτρώνη από τη θέση του υπασπιστή. 

- "Οι Κολοκοτρωναίοι" είπε ο Γεώργιος "έχουν στρατιωτικό αίμα, είναι μάχιμοι στρατιώτες δεν κάνουν για πολιτικές υπηρεσίες" και υπέγραψε το διάταγμα της μεταθέσεώς του στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων στον Πειραιά. 

Το θάρρος του Πάνου Κολοκοτρώνη, η προσήλωσή του στους κανονισμούς, στην εθιμοτυπία και στην πειθαρχία, αλλά συνάμα και η τόλμη που τον διέκρινε έκαναν το επεισόδιο να γίνει μέχρι και τραγούδι 


"βγάλτο το καπέλο, βγάλτο κυρ Παύλο Καλλιγά
βγάλτο γιατί στο βγάζω, χωρίς λόγια πολλά"  [1]   


Κάτω από τέτοιες συνθήκες βρέθηκε ο Πάνος Κολοκοτρώνης διοικητής της Σχολής Ευελπίδων την περίοδο 1881 - 1885. Υπό την διοίκησή του η Σχολή αναμορφώθηκε τόσο με την μεγάλη κτιριακή συντήρηση των ήδη "κουρασμένων" εγκαταστάσεων όσο και και ως προς την οργανική της δομή. 

Μετά την απομάκρυσή του από τη Σχολή διετέλεσε διοικητής του 3ου Συντάγματος Πυροβολικού. Παροιμιώδης υπήρξε η αυστηρότητα και η δικαιοσύνη του. 



Έφιππος ο Πάνος Κολοκοτρώνης (Απεικόνιση του 1885 από την συλλογή Πάνου Αραβαντινού)
  
Ο Πάνος Κολοκοτρώνης ήταν γιος του μεγάλου Θεόδωρου Κολοκοτρώνη από τον δεύτερο γάμο του και έλαβε το όνομα του ετεροθαλή δολοφονημένου αδελφού του που σκοτώθηκε από ελληνικό βόλι κατά τον εμφύλιο του 1824. 

Όμως δεν ήταν μόνο η ανάληψη της διοίκησης της Σχολής Ευελπίδων από τον Πάνο Κολοκοτρώνη που έγινε κάτω από ειδικές συνθήκες, αλλά και η φοίτησή του στην ίδια Σχολή συνοδεύθηκε από ιστορία άξια αναφοράς. 

Είναι γνωστό το περιστατικό ότι όταν ο ίδιος ήταν Έυελπις στον Πειραιά, η μητέρα του χήρα πλέον (του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη) έστειλε επιστολή το 1857 στον Όθωνα με την οποία παρακαλούσε να μειωθούν τα δίδακτρα του γιου της στην Σχολή γιατί με την πενιχρή σύνταξη του συζύγου της αδυνατούσε να πληρώσει. Και ενώ το Κράτος κατέβαλλε τα δίδακτρα σε τόσους άλλους για να φοιτήσουν στη Σχολή, από τον γιο του μεγαλύτερου στρατηλάτη της επανάστασης, απαιτούσε την ακέραια καταβολή τους. 



Επίσημη στολή εξόδου εποχής

Ο Πάνος Κολοκοτρώνης κατά γενική ομολογία ήταν εκείνος που έθεσε τα θεμέλια μέσα από την εκπαίδευση για την δημιουργία ενός οργανωμένου στρατού ο οποίος θα μεγαλουργήσει αργότερα στα πεδία των μαχών. Γιαυτό τον λόγο και στον χώρο της Σχολής όταν αυτή πλέον θα έχει μεταφερθεί στην Αθήνα θα υπάρξει και η προτομή του.

Ο Πάνος Κολοκοτρώνης κατά την διάρκεια της θητείας του παρευρέθηκε σε ξένα στρατόπεδα εκπαίδευσης για να δει από κοντά και να μελετήσει τα συστήματα εκπαίδευσης που εφαρμόζονταν εκεί αλλά και σε στρατιωτικές επιχειρήσεις ξένων δυνάμεων. Το 1867 βρέθηκε στο Σαλό της Γαλλίας και στο Κράσνοε - Σέλο της Ρωσίας, το 1876 βρέθηκε στο Αλεξινάτς της Σερβίας κατά τον Σερβο-τουρκικό πόλεμο, στην Αγγλία και στην Δανία το 1880. Μελέτησε επίσης σε βάθος τα συστήματα εκπαίδευσης Ιταλίας και Γαλλίας.   




Σχολή Ευελπίδων Πειραιά
 (Λιθόκτιστη κατασκευή Δανού Αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν)

Επιστολήν Πάνου Κολοκοτρώνη προς το έντυπον "Ποικίλη Στοά" προς ενημέρωση των αναγνωστών σας:
Μάθημα Θεωρίας στο προαύλιο της σχολής

"Η Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων μετηνέχθη εκ Ναυπλίου εις Αίγιναν και εκείθεν εις Πειραιά.
Η Σχολή σήμερον εις Πειραιά, διαθέτει Εκκλησία, 5 Αίθουσες, 5 γραφεία, κατοικίαι, 11 θάλαμοι, Νοσοκομείο, Φαρμακείο, Φυλακαί, Οπλοστάσιο, Αποθήκαι, Φυλακείον, Λιθογραφείον, Γυμναστήριον, Περίβολος, Βιβλιοθήκη, Μουσεία.

Η Βιβλιοθήκη περιλαμβάνει 18 Τμήματα:

Φιλολογίας, Ιστορίας και γεωγραφίας, Μαθηματικών, Φυσικής, Χημείας, Περιγραφικής γεωμετρίας, Ωραίων Τεχνών και οικοδομικής, Τοπογραφίας και Γεωδαισίας, Δημοσίων Έργων, Μηχανικής, Πολεμικής Τέχνης, Οχυρωτικής, Οπλικής Πυροβολικής, Στρατιωτικής τεχνολογίας, Γεωλογίας και Ορυκτολογίας, Δικαίου, Περιοδικών συγγραμμάτων, Στρατιωτικών Εφημερίδων, Πινάκων στρατιωτικών ασκήσεων, γεωγραφικών τυπογραφικών υδρογραφικών λευκομάτων, Πυροβόλων Κρουπ, πυρίτιδος, Πολιορκιών και μαχών.
Ο Πάνος Κολοκοτρώνης σε σχέδιο του 1885



Εσωτερικό της Σχολής Ευελπίδων στον Πειραιά το 1885


Η Σχολή διαθέτει Μουσείο Πυροβολικού:

Με ιστορικόν Τμήμα, Τμήμα Διδακτικόν, περιλαμβάνον αγχέμαχα όπλα, όπλα δια πυρολίθου, όπλα κρουστικά, όπλα οπισθογεμή, όπλα επαναληπτικά, βολίδας, φυσίγγια, πυροβόλα, βλήματα. 

Έκδοση του 1883 από το ίδιο το Λιθογραφείο στον Πειραιά που περιγράφει ο Κολοκοτρώνης ό,τι υπάρχει εντός της Σχολής. Ο Κολοκοτρώνης ανέθετε σε μαθητές της Σχολής την μετάφραση ξένων εγχειριδίων με σκοπό τον εμπλουτισμό των γνώσεων των μαθητών. Το ανωτέρω "Βιβλιάριο Ιταλού Στρατιώτου" το οποίο όπως αναφέρεται μεταφράστηκε "κατά Διαταγήν του Διοικητού του Σχολείου" από τον μαθητή της 7ης τάξεως Βίκτωρα Δουσμάνη. Είναι αυτός που θα μετάσχει αργότερα στους Βαλκανικούς πολέμους με τον βαθμό του Αντιστρατήγου. 

Συλλογαί ελληνικών Ορυκτών:

 Αι συλλογαί διακρίνονται σε 3 τμήματα: Ορυκτών, Μαρμάρων και Απολιθωμάτων.

Εν γένει στην Σχολή: 
ηλεκτρικοί κώδωνες 25, 
Λαμπτήρες αεριόφωτος 205, 
Λαμπτήρες πετρελαίου 31, 
ελαίου εκκλησίας 4, 
Κρουνοί νιπτήρων, λουτήρων και μαγειρείου 87, 
Δεξαμεναί 3, 
Φρέατα 3 (τι έγιναν άραγε αυτά τα φρέατα σήμερα;)

Ο γραφικός χαρακτήρας ανήκει στον Δουσμάνη πως σαν μαθητής της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων Πειραιά περιέργαψε την αξία του Όρκου και της στρατιωτικής Τιμής

Το Διοικητικό Προσωπικό της  Σχολής αποτελείται:
1 Συνταγματάρχην ή Αντισυνταγματάρχην του Πυροβολικού ή του Μηχανικού ως Διοικητήν του Σχολείου
1 Αντισυνταγματάρχην ή Ταγματάρχην του Πυροβολικού ή του Μηχανικού ως υποδιοικητήν και Διευθυντή των Σπουδών
1 Υπολοχαγόν υπασπιστήν
1 ιατρόν
1 υποφαρμακοποιόν
1 υπολοχαγό της Οικονομίας
1 ιερέα
8 υπολοχαγούς ως Αξιωματικού Επιτηρητάς
1 Ανθυπασπιστήν του Πεζικού ως βοηθόν του Υπασπιστού
1 υπασπιστή της οικονομίας ως βοηθούν του Διαχειριστού
1 επιλοχίαν οικουρόν
2 επιλοχίας θυρωρούς
1 λοχίαν δεσμοφύλακαν
3 λοχίας γραφείς
4 σαλπιγκτάς
30 στρατιώτας των διαφόρων όπλων υπηρέτας
2 λιθογράφους
2 καλλιγράφους
2 ιχνογράφους
Οι στρατιώται χρησιμεύουσιν εν τω σχολείω, ως ξυλουργοί σιδηρουργοί, χρωματισταί, φαρμακοτρίβαι, νοσοκόμοι, αγγελιαφόροι, υπηρέται αποθηκών, υποδεσμοφύλακαι, κανδηλανάπται και επί της καθαριότητας των καταστημάτων.

Εκ του ανωτέρω προσωπικού πολιτικοί είνε μόνο οι καλλιγράφοι,  ο σχεδιαστής και οι ράπται. Οι λοιποί δε πάντες στρατιωτικοί.
Ο Π. Κολοκοτρώνης κατά την Διοίκησή του επέτρεψε την έκδοση εφημερίδας "ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΑ" με χιουμοριστικό περιεχόμενο που κυκλοφορούσε μόνο εντός της σχολής Πειραιά για να "ξεσκάει κανείς κάθε Κυριακήν μ΄αυτήν την εφημερίδα"

Ευέλπιδες:

Ο αριθμός των ευελπίδων ανέρχεται εις 148

Καθηγητές πολιτικοί και στρατιωτικοί διδάσκοντες εις το Σχολείον:

Έδραι καθηγητών εν τη Σχολή υπάρχουσιν 24, Διδασκάλων 5.
Οι εν τω σχολείω καθηγηταί και διδάσκαλοι είναι στρατιωτικοί και πολιτικοί πάντες ανήκοντες εις τη δύναμιν του σχολείου.

Αριθμός των Ευελπίδων από συστάσεως Σχολής μέχρι και του 1882:
Από 1ης Ιουλίου 1828 μέχρι της 10ης Νοεμβρίου 1882, δηλαδή εν διατήματι 54 ετών από της ιδρύσεως της Σχολής εισήλθον σε αυτήν ως μαθηταί νέοι 801.
Εκ τούτων εξήλθον:
Ως Αξιωματικοί: 26
Ως Ανθυπασπισταί: 318
Ως Υπαξιωματικοί: 344 (δηλαδή 113 ουδέποτε αποφοίτησαν)

Περί του καθιδρύματος τούτου ηθέλομεν διαλάβει δια περισσότερον εαν ο χώρος της Σχολής επέτρεπεν ημιν τούτον (αιχμές για τον περιορισμένο χώρο της σχολής)
                                                                Με τιμή 
                                                       Πάνος Κολοκοτρώνης

Όταν το έντυπο "Ποικίλη Στοά" δημοσίευσε την ανωτέρω επιστολή του Πάνου Κολοκοτρώνη έθεσε και ως υποσημείωση το σχόλιο:

"Κατά καθήκον όμως οφείλομεν να μνημονεύσωμεν του ονόματος του νυν Διευθυντού της Σχολής Πάνου Κολοκοτρώνη, εις την πεφωτισμένην του οποίου μέριμναν, ομολογουμένως οφείλεται η φαινομένη ήδη πρόοδος του αρίστου τούτου σχολείου".

Καρτ Ποστάλ εποχής στην οποία εμφανίζονται το μεν Διοικητήριο της Σχολής Ευελπίδων Πειραιά με πρόσοψη την οδό Μιαούλη (νυν Εθνικής Αντιστάσεως) καθώς και το Τρίωροφο κτίριο της Σχολής στην πίσω πλευρά με πρόσοψη την οδό Φίλωνος (έναντι Παλαιού Ταχυδρομείου Πειραιά)
Στον Πειραιά προς τιμή του πατέρα του Πάνου Κολοκοτρώνη, του Γέρου του Μοριά Θεόδωρου η μέχρι τότε καλούμενη οδός Αριστοτέλους το 1852 (22 Φεβρουαρίου) μετονομάστηκε σε οδός Κολοκοτρώνη. Κατά συνέπεια όταν ο Πάνος Κολοκοτρώνης διετέλεσε Διοικητής της Σχολής στον Πειραιά (1881 - 1885) υπήρχε ήδη οδός που έφερε το όνομα του πατέρα του. 

Διαβάστε επίσης:


Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων Πειραιά (Πολεμικόν Σχολείον)



[1]: Εφημερίδα "Μακεδονία", φ. 7ης Φεβρουαρίου 1967, σελ. 2

Πηγές:
Έντυπο εποχής "Ποικίλη Στοά"
Εφημερίδα Εστία
Εφημερίδα "Μακεδονία"
Καρτ-ποστάλ του εν Πειραιεί Φωτογράφου Γαζιάδη Αναστασίου
 

   

Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων Πειραιά (Πολεμικόν Σχολείον)

ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΚΤΗΡΙΟ ΣΧΟΛΗΣ ΕΥΕΛΠΙΔΩΝ ΠΕΙΡΑΙΑ 
(Αντιστράτηγου ε.α. Φωτόπουλου Χρ. από το βιβλίο "Το βιβλίο των Πρακτικών της επί του συνοικισμού των Χίων επιτροπής" Εκδ. Ελληνικά γράμματα 1996) 
Το κτήριο αυτό είχε πρόσοψη επί της Φίλωνος έναντι του Παλαιού Ταχυδρομείου


Του Στέφανου Μίλεση

Σύντομο Ιστορικό Σχολής:

Η Σχολή Ευελπίδων από την σύστασή της από τον Ιωάννη Καποδίστρια, τον Ιούλιο του 1828 μέχρι και το 1834 στεγάστηκε στο Ναύπλιο σε οίκημα που σήμερα έχει μετασκευαστεί σε Πολεμικό Μουσείο της Πόλης.

Σχολή Ευελπίδων Ναυπλίου

Από το 1834 έως το 1837 στεγάστηκε στο Κτήριο του Ορφανοτροφείου της Αίγινας

Σχολή Ευελπίδων Αιγίνης

Από το 1837 έως το 1894 η Σχολή Ευελπίδων αποκτά για πρώτη φορά καθαρά δικές της εγκαταστάσεις στην πόλη του Πειραιά.

 Εκτός από ένα σύντομο διάστημα της Γαλλικής κατοχής του Πειραιά (1854-1857) που η Σχολή στεγάστηκε προσωρινά στο Μέγαρο της Δουκίσσης της Πλακεντίας στην Πεντέλη, για τον λόγο ότι οι Γάλλοι επιτάσσουν τις εγκαταστάσεις για να στεγάσουν το Α΄ Γαλλικό Σύνταγμα.

Από τις 10 Σεπτεμβρίου του 1894 έως το 1982 η Σ.Σ.Ε. λειτούργησε στις εγκαταστάσεις του Πεδίου του Άρεως στην Αθήνα, ενώ από το 1982 έως και σήμερα βρίσκεται στην Βάρη.


Σχολή Ευελπίδων Αθηνών
Η Ευελπίδων λειτούργησε στον Πειραιά για 57 χρόνια συνεχώς. Παρόλα αυτά δεν υπάρχει τίποτα σήμερα στον Πειραιά που να την θυμίζει. Ούτε ένα μουσείο, εκθετήριο, οίκημα, μια αναμνηστική πλάκα ή έστω μια φωτογραφία δεν απέμεινε σήμερα στην πόλη μας. 

Όταν πρωτεύουσα της χώρας έγινε η Αθήνα κρίθηκε αναγκαία η μεταφορά της Σχολής στο κέντρο. Αναζητήθηκαν λοιπόν οι απαραίτητοι χώροι στέγασης. Όλα ξεκίνησαν από έναν Γάλλο κάτοικο του Πειραιά που λέγονταν Φεράλδης

 Ποιός ήταν ο Φεράλδης;

Ο Γάλλος υπήκοος Φραγκίσκος Φεράλδης (1805-1885) ζει και δραστηριοποιείται αρχικά στο Ναύπλιο και στην συνέχεια στον Πειραιά όταν πρωτεύουσα του Κράτους γίνεται η Αθήνα. Ασχολείται με τραπεζικές και ναυτιλιακές εργασίες και γιαυτό τον σκοπό φροντίζει να έρχεται σε επαφή με κυβερνητικά στελέχη για να πετυχαίνει τον σκοπό του. 
 
Το 1868 τον συναντάμε σαν Πρόξενο της Δανίας στον Πειραιά.

 Διατηρεί πλήθος οικοπέδων και ακινήτων στην περιοχή του Πειραιά. Εμπλέκεται σε όλα τα μεγάλα έργα και επιχειρήσεις στο μικρό Ελληνικό Βασίλειο ενώ παράλληλα στον Πειραιά κατασκευάζει και ακίνητα προς εκμετάλλευση. 
Μεταξύ αυτών των ακινήτων διατηρεί και αυτά που περικλείονται από τις οδούς Εθνικής Αντιστάσεως, Καραολή και Δημητρίου, Φίλωνος, Τσαμαδού (ονομασίες σημερινές).  


 Υποβάλλει διαρκώς αιτήματα προς στον Όθωνα που αφορούν την ενοικίαση των κτηρίων αυτών. Μεταξύ των προτάσεων υποβάλλει να στεγαστεί σε αυτά κάποια δημόσια υπηρεσία. 

Τελικά το συγκρότημα αυτό αγοράζεται από το Υπουργείο Στρατιωτικών σε ποσό που αναλογεί τελικώς στο ένα τρίτο σε σχέση με εκείνο που απαιτούσε αρχικά ο Φεράλδης από το Δημόσιο. 

Λάθος πληροφορία ότι η Σχολή στεγάζονταν σε προσφορά του Φεράλδη:

Το Υπουργείο Στρατιωτικών κρίνει ότι η συνολική έκταση με τα εννιά ακίνητα που βρίσκονται εντός αυτού, είναι κατάλληλα για να στεγάσουν την Σχολή Ευελπίδων.
Έτσι ένα λάθος έρευνας διαιωνίζεται μέχρι σήμερα που θεωρεί ότι η Σχολή Ευελπίδων Πειραιά στεγάζονταν στην οικία Φεράλδη. Οικία του Φεράλδη δεν αποτέλεσε φυσικά κάποιο από αυτά τα ακίνητα (η οικία του Φεράλδη -μετέπειτα Παπαγεωργακοπούλου- βρίσκονταν στην γωνία Βασ. Γεωργίου Α΄ και Κολοκοτρώνη), ούτε η στέγαση της Σχολής οφείλονταν σε προσφορά του. Το Κράτος αγόρασε την έκταση με τις κτηριακές εγκαταστάσεις εντός αυτού.



Περιγραφή των εγκαταστάσεων:

Τα ακίνητα όλα ήταν λιθόκτιστα (2 μεγάλα στον αριθμό και 7 μικρά μονόροφα) και έκαστο διαφορετικού ύψους. 

Το ένα διώροφο έβλεπε προς την οδό Μιαούλη (σημερινή Εθν. Αντιστάσεως) (επόμενες 2 εικόνες)

Το γνωστό σχέδιο ενός σπουδαστή της Ευελπίδων  που κυκλοφορεί ευρέως στο διαδίκτυο λίγο προσεγγίζει την πραγματικότητα.  Ο σπουδαστής σκιτσάρισε ουσιαστικά το Διοικητήριο που έβλεπε στην οδό Μιαούλη (σημερινή Εθνικής Αντιστάσεως). Ο Σπουδαστής προτίμησε να απεικονίσει το συγκεκριμένο ακίνητο γιατί αυτό γνώριζε ο κόσμος σαν Σχολή αφού έβλεπε επί της εμπορικής οδού Μιαούλη. Η κυρίως Σχολή έβλεπε προς την οδό Φίλωνος έναντι του Παλαιού Ταχυδρομείου.
 

Το Διοικητήριο επί της οδού Μιαούλη (σημερινή Εθνικής Αντιστάσεως). Μπορείτε να συγκρίνεται το αρχιτεκτονικό σχέδιο με το σκίτσο του Σπουδαστή για να καταλάβετε την απλοϊκότητα του σκίτσου
Το άλλο ήταν τριώροφο, που ήταν και το κυρίως κτήριο της Σχολής, και βρισκόταν με μέτωπο προς την οδό Φίλωνος. Σε αυτό το κτήριο λειτουργούσε και αναρρωτήριο αλλά και χώρος κρατητηρίου. 

Το κτήριο επί της Φίλωνος δημιούργημα του γνωστού Δανού αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν. Αν το κοιτούσες από την Φίλωνος (πίσω από την Αγία Τριάδα) μπορούσες να δεις μόνο ένα τριώροφο οίκημα (το αριστερό του τμήμα όπως το βλέπετε) χωρίς να διακρίνεις το υπόλοιπο κτήριο


Από το αναρρωτήριο της Σχολής (Εφημερίδα ΣΚΡΙΠ 1870)
Πολλά από τα μονώροφα οικήματα (7 στον αριθμό) στρατωνίζουν Ευέλπιδες, ενώ άλλα χρησιμοποιούνται ως βοηθητικοί χώροι.
  
Το προαύλιο της Σχολής αρχικά ήταν μικρό και βρίσκονταν ανάμεσα στα δύο κτήρια (του κτηρίου που έβλεπε προς Φίλωνος (Σχολή) και αυτό που έβλεπε προς οδό Μιαούλη (Διοικητήριο)). Επειδή χρειάζονταν μεγαλύτερο προαύλιο για να εξυπηρετεί τις γυμναστικές ασκήσεις των Ευέλπιδων, το Κράτος αγοράζει το διπλανό ακριβώς οικόπεδο από τον κάτοικο Πειραιά Δαμιανό στον οποίο παραχωρείται ανάλογη έκταση σε κάποιο άλλο σημείο της πόλης. Έτσι το κυρίως προαύλιο τώρα βρίσκεται επί της οδού Φίλωνος δίπλα στο Τριώροφο και επεκτείνεται προς τα σημερινά ΕΛΤΑ.
Το κτήριο προς την οδό Φίλωνος ήταν τριώροφο και ουσιαστικά αποτελούσε την Σχολή. Το κτήριο προς την οδό Εθνικής Αντιστάσεως ήταν διόροφο και ήταν το Διοικητήριο. Ανάμεσά τους (β και γ) ήταν σειρά από μονόροφα κτήρια διαφόρων χρήσεων. Το μικρό προαύλιο που υπήρχε ανάμεσα στα δύο κτήρια δεν επαρκούσε. Γιαυτό και το προαύλιο μετατοπίστηκε προς τα δεξιά της Σχολής με ανταλλαγή έκτασης του ιδιώτη Δαμιανού έκτασης 520 τ.μ.

Τα λιθόκτιστα αυτά κτήρια, φαίνεται από τη συνέχεια ότι παρουσιάζουν διαρκώς προβλήματα, προφανώς λόγω προχείρου κατασκευής. Πλήρης καταγραφή της κτιριακής υποδομής της Σχολής καθώς και το χρονικό των προβλημάτων που παρουσίαζε καταγράφει η Σταματίνα Μαλικούτη στο βιβλίο της "Λειτουργική Εξέλιξη και αρχιτεκτονική εξέλιξη του ιστορικού κέντρου του Πειραιά 1835-1912". 


Στις 10 Σεπτεμβρίου 1894 η Σχολή Ευελπίδων μεταφέρεται από τις εγκαταστάσεις αυτές του Πειραιά στην Αθήνα (Πεδίον Άρεως). Η είδηση απομάκρυνσης της Σχολής από τον Πειραιά έχει γίνει γνωστή σε Δήμαρχο και δημοτικό συμβούλιο που προσπαθούν ματαίως να ακυρώσουν την μετεγκατάστασή της. 

Φάκελος αρχειοθέτησης "Στρατιωτικής Σχολής εις Πειραιά" της  8ης Ιουλίου 1836 στοιχείων μαθητών (Γενικά Αρχεία του Κράτους)
Αίτηση Καθηγητή Σχολής Ιερομόναχου Θεοδώρητου Κτενά την 9η  Φεβρουαρίου 1838 δια την αποστολή Διπλώματος. Σημειώνει ότι υπήρξε ο ιερέας της Σχολής Ευελπίδων το διάστημα που αυτή στεγάζονταν στην Αίγινα. Διετέλεσε και εφημέριος του Αγίου Σπυρίδωνα Πειραιά. Το ονομά του βρίσκεται και στους πρώτους αγοραστές γης στον Πειραιά (Γενικά Αρχεία του Κράτους)
Αίτηση Άδειας νυμφεύσεως του 1860  "Παρακαλώ την σεβαστή Διοίκηση της Σχολής να ενεγήσει τα περαιτέρω όπως μου επετραπεί να συνέλθω εις νόμιμον γάμον...." (Γενικά Αρχεία του Κράτους)
 



Οι Διοικητές της εν Πειραιεί Σχολής Ευελπίδων:

 1. Συνταγματάρχης Ρέινακ Εδουάρδος (Από μεταφορά Σχολής εις Πειραιά μέχρι και το 1840)

2. Αντισυνταγματάρχης Μήλιος Σπύρος (1840- 1844)


Ο Διοικητής της Σχολής Ευελπίδων εν Πειραιεί ορίζεται και Αρχηγός του Σώματος Χωροφυλακής. Φαινόμενο συχνό που το συναντούμε αρκετές φορές την εποχή εκείνη

 Ο Σπύρος Μήλιος ή Σπυρίδων Σπυρομήλιος ήταν αυτός που αποκαλούσαν "λιοντάρι της Χειμάρρας" έκφραση που έμεινε μέχρι σήμερα.

3. Συνταγματάρχης Καρατζάς Γεώργιος 
    (1844-1855 & 1856-1862)




4. Συνταγματάρχης Σταυρίδης Δημήτριος (1855-1856)

5. Ταγματάρχης Πετμεζάς Βασίλειος (1862-1863)


6. Αντισυνταγματάρχης Σαπουντζάκης Βασίλειος (1863-1869)


7. Αντισυνταγματάρχης Γονατάς Παναγιώτης (1869)

8. Αντισυνταγματάρχης Ζυμβρακάκης Χαράλαμπος (1869-1877)

9. Ταγματάρχης Αντωνόπουλος Δημήτριος (1877)

10. Αντισυνταγματάρχης Κολοκοτρώνης Πάνος (1881-1885). 

 Υιός του Γέρου του Μοριά Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. Διοίκηση ορόσημο για την Σχολή αλλά και για τον Πειραιά. Ουδεμία αναφορά φυσικά υπάρχει στον Πειραιά για τον Πάνο Κολοκοτρώνη. Επί των ημερών του δαπανούνται τα μεγαλύτερα ποσά για τον εκσυχρονισμό και την ανάπτυξη των κτιριακών εγκαταστάσεων. 


 11. Συνταγματάρχης Μάνος Θρασύβουλος 
      (1885-1890 & 1891-1894) Η δεύτερη ανάληψη Διοίκησης από τον Θρασύβουλο Μάνο ήταν αυτή που έκλεισε και τον κύκλο λειτουργίας της Σχολής στον Πειραιά.   
12. Αντισυνταγματάρχης Μπρούσκος Βασίλειος (1890-1891)

13. Αντισυνταγματάρχης Σοφιανός Νικόλαος (1891)
Από το 1891 έως το 1894 αναλαμβάνει εκ νέου όπως αναφέραμε ο Θρασύβουλος Μάνος που ήταν και ο τελευταίος Διοικητής της Σχολής Ευελπίδων στον Πειραιά. Η Σχολή αναχώρησε για τις νέες εγκαταστάσεις της στην Αθήνα στις 10 Σεπτεμβρίου του 1894.

Φωτογραφίες από εν Πειραιεί Ευέλπιδες:

Απεικόνιση του 1885 από τον Πάνο Αραβαντινό. Έφιππος ο Διοικητής της Σχολής Πάνος Κολοκοτρώνης. Ο Αραβαντινός κληροδότησε 1300 από τα έργα του στον Δήμο Πειραιά Σε πολλά από αυτά καταγράφονται σκηνές από την ζωή των Ευέλπιδων Πειραιώς. Ο Πάνος Κολοκοτρώνης υπήρξε και ο ίδιος απόφοιτος της σχολής του Πειραιά. Αξίζει να πούμε ότι η μητέρα του (σύζυγος και χήρα του Θ. Κολοκοτρώνη με επιστολή της το 1857 προς τον Βασιλιά Όθωνα παρακαλεί να μειωθούν τα δίδακτρα του γιού της στην Σχολή Ευελπίδων δεδομένου ότι η σύνταξή της δεν επαρκούσε) 

Έυελπις στον Πειραιά το 1860

Έυελπις Παναγιώτης Δαγκλής 1870
Έυελπις 1870
Έυελπις Αντώνιος Ηπίτης (1877). Στην συνέχεια έγινε και Καθηγητής της Σχολής

Τάξη του 1890. Ανάμεσα στους Ευέλπιδες έχουν καταγραφεί οι Μαζαράκης, Φραντζής, Μεταξάς, Βλαχάβας κ.α. Όλοι τους στην συνέχεια μεγαλούργησαν στους εθνικούς πολέμους που ακολούθησαν. Ο Έυελπις Μαζαράκης ήταν Πειραιώτης και είχε αποφοιτήσει από το Α΄ Γυμνάσιο Πειραιά (σημερινή Ιωνίδειος) (Πρώτος αριστερά όρθιος)

Ο Έυελπις και Πειραιώτης Μαζαράκης Κωνσταντίνος απόφοιτος Ιωνιδείου γυμνασίου και ΣΣΕ Πειραιά. Το 1905 συγκρότησε σώμα Μακεδονομάχων και έδρασε μυστικά με το όνομα Καπετάν Ακρίτας. Πολλοί που συγκροτούσαν τα σώματα Μακεδονομάχων είχαν στρατολογηθεί από τον Πειραιά ακόμα και από τα καφενεία που σύχναζαν. Η προσφορά του Πειραιά σε έμψυχο προσωπικό στους Μακεδονικούς Πολέμους ήταν τεράστια
Ο Παύλος Μελάς ήταν απόφοιτος της ΣΣΕ Πειραιά του 1891. Σπανίως αναφέρεται η σχέση του Π. Μελά με τον Πειραιά από τον οποίο όχι μόνο αποφοίτησε αλλά στρατολόγησε και το μεγαλύτερο μέρος των Κρητών που έλαβαν μέρος στον Μακεδονικό Αγώνα. Μεγάλο μέρος των Κρητών αυτών διέμενε στον Πειραιά
Έυελπις Πέτρος Σάρογλος.  Απόφοιτος σχολής στον Πειραιά το 1886. Διέθεσε όλη την περιουσία του προκειμένου να ανεγερθεί το κτήριο της Στρατιωτικής Λέσχης που υπάρχει μέχρι σήμερα στην Πλατεία Ρηγίλλης

Πίνακας Καθηγητών Σχολής Ευελπίδων Πειραιά το 1839 (ευγενική χορηγία ερευνητή Δημοσθένη Μπούκη)

Τι απέγιναν οι εγκαταστάσεις αυτές;
 
Τα κτήρια αυτά μετά την μεταφορά της Σχολής Ευελπίδων στην Αθήνα χρησιμοποιούνται ως αποθήκες Υλικού του Στρατού από το 1901. Η "Κριθαποθήκη" γωνία Τσαμαδού και Φίλωνος μετονομάζεται σε "Στρατώνα Πεζικού". Το Φρουραρχείο μεταφέρεται στην οδό Νοταρά. Η τεράστια αυτή έκταση καταστράφηκε ολοσχερώς από την Κυβέρνηση του Μεταξά το 1937 καθώς σύμφωνα με το πνεύμα της εποχής το υπερμεγέθες κτήριο θεωρήθηκε ξεπερασμένο και παλιό. Στις προθέσεις του Μεταξά ήταν τότε η ανέγερση μιας νέας Δημοτικής Αγοράς που θα αντικαθιστούσε την παλιά που ήδη υπήρχε. 

Η Δημοτική αρχή επί Μιχαλολιάκου, κατεδάφισε την αντιαισθητική περίφραξη του χώρου με σκοπό την απελευθέρωσή του προς όφελος των  Δημοτών.

Δυστυχώς αυτό που αποκαλούν σήμερα "οικόπεδο ΙΚΑ" είναι από τους πλέον ιστορικότερους χώρους στον Πειραιά. Δεν πρέπει να υπάρχει μέσα στην πόλη του Πειραιά άλλος χώρος που να είναι ταυτισμένος ιστορικά με τις προσωπικότητες και την ιστορία της Ελλάδας από την απελευθέρωσή της μέχρι σήμερα.


  
Μετά από παράσταση στον Δήμαρχο Πειραιώς, αποστολή σχετικών μηνυμάτων καθώς και του ιστορικού της Σχολής σε έγγραφο Υπόμνημα, έγινε μετά την πάροδο εννιά μηνών η τοποθέτηση της ενημερωτικής πινακίδας με το ιστορικό του οικοπέδου. Ευχαριστημένοι ως προς το αποτέλεσμα, δυσαρεστημένοι όμως με το γεγονός ότι η ιστορία που αναγράφει η πινακίδα είναι λανθασμένη το δε υπόμνημα που παραδόθηκε, φαίνεται ότι ουδέποτε χρησιμοποιήθηκε....







 Πηγές:
"Λειτουργική Εξέλιξη και αρχιτεκτονική εξέλιξη του ιστορικού κέντρου του Πειραιά 1835-1912" της Σταματίνας Μαλικούτη)
Ίδρυμα Λασκαρίδη
Συλλογή Πάνου Αραβαντινού
Εφημερίδα ΣΚΡΙΠ
Εφημερίδα Ελευθερία
Εφημερίδα Εμπρός
Εφημερίδα Καθημερινή (ένθετο 7 ημέρες)
Επίσημος ιστοχώρος Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων
Διατριβή "Λειτουργική συγκρότηση και αρχιτεκτονική εξέλιξη του Ιστορικού Κέντρου του Πειραιά 1835-1912" της Σταματίνας Μαλικούτη (1999) (Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο)
Ιστοσελίδα "Κανάλι 1" Πειραιά
Πολεμικό Μουσείο Ναυπλίου
Γενικά Αρχεία του Κράτους
Βιβλίο "Πρακτικών της επί του συνοικισμού των Χίων επιτροπής" εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα (1996)
 Εθνικό Τυπογραφείο (ΦΕΚ)
Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης
Εφημερίδα ΕΣΤΙΑ

Το κληροδότημα Μελά στην Αγία Σοφία (νυν Μουσικό Σχολείο Πειραιά)


Μπροστά βρίσκεται το νεοκλασσικό κτήριο δωρεά του ευεργέτη Βασιλείου Μελά και πίσω τα νέα κτήρια του Μουσικού Σχολείου Πειραιά (Φωτογραφία από την ιστοσελίδα του Μουσικού Σχολείου Πειραιά)

Ο Βασίλειος Μελάς γεννήθηκε το 1819 στην Κωνσταντινούπολη. Ο πατέρας του Γεώργιος ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρείας.  Έτσι ο Βασίλειος από μικρή ηλικία ήταν πλήρης εθνικού φρονήματος. Το 1849 εγκαθίσταται στο Λονδίνο και εξελίσσεται σε δυναμικό έμπορο του παροικιακού Ελληνισμού ιδρύοντας μεγάλη εταιρεία με παραρτήματα στο Γαλάτσι της Ρουμανίας και στην Μασσαλία. Στην εταιρεία αυτή που εμπορεύεται σιτηρά, μετάξι και βαμβάκι εργάζεται και ο ανηψιός του Δημήτριος Βικέλας.

Ο ευεργέτης Βασίλειος Μελάς

Το 1878 έρχεται στην Ελλάδα και αγοράζει μετοχές στα Μεταλλεία Λαυρίου, στους σιδηροδρόμους και στο Αεριόφως Αθηνών

Η φιλοπατρία του Βασίλειου Μελά τον οδηγεί να διαθέσει την περιουσία του με διαθήκη για την ίδρυση κτηρίων νηπιαγωγείων. Τα νηπιαγωγεία ήταν πρωτόγνωρα τότε στο ελληνικό κράτος και ως έννοια σχεδόν άγνωστη. Αν και πεθαίνει νέος (σε ηλικία μόλις 66 ετών) στο Παρίσι, οι τρεις ανηψιοί του Δημήτριος Βικέλας, Βίκτωρ Μελάς και Γεώργιος Μελάς που έχουν αναλάβει (βάσει της διαθήκης του Βασιλείου) την διαχείριση του Ιδρύματος με την επωνυμία Νηπιακόν Επιμελητήριον Μελά, προχωρούν από το 1895 στην κατασκευή κτηρίων που προορίζονται για Νηπιαγωγεία και φτάνουν στον απίστευτο αριθμό κατασκευής 200 κτηρίων.

Δεν σταματούν όμως μόνο στην κατασκευή νηπιαγωγείων αλλά επεκτείνουν την δράση τους και στην κατασκευή σχολικών κτηρίων. Η δραστηριότητα αυτή συνεχίζεται μέχρι σήμερα από το ίδιο ίδρυμα ο οποίο όμως πλέον φέρει την ονομασία "Ίδρυμα Βασιλείου Γ. Μελά".

Μέσα στα πλαίσια της δραστηριότητας αυτής κατασκευάζεται το 1905 και το κτήριο που βρίσκουμε μέχρι σήμερα επί της οδού Κυριακούλη Μαυρομιχάλη 27 στην περιοχή της Αγίας Σοφίας.

Για χρόνια στεγάζονταν στο κτήριο αυτό το 1ο Δημοτικό Σχολείο Αγίας Σοφίας.  

 

Από το 1995 στεγάζει το Μουσικό Σχολείο Πειραιά. 

Το Μουσικό Σχολείο Πειραιά είναι ένα από τα 4 Δημόσια Μουσικά Σχολεία που λειτουργούν στην περιοχή της Αττικής και ένα από τα 35 για όλη την Ελλάδα. Το Μουσικό Σχολείο είναι από τα ελάχιστα σημεία όπου παράγεται πολιτισμός ενώ διοργανώνονται πλήθος μουσικών εκδηλώσεων σε όλη την διάρκεια του έτους. Η σκέψη για κατάργηση αυτών των σχολείων θα αποτελεί άλλο ένα έγκλημα στον χώρο της παιδείας και του πολιτισμού.  

Η πίσω πλεύρα του κτηρίου Βασιλείου Μελά που στεγάζει μέρος του Μουσικού Σχολείου Πειραιά και η οποία είναι περισσότερο διατηρημένη
Από εκδήλωση του Μουσικού Σχολείου (Εφημερίδα Ελευθεροτυπία)


 
  

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"