Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων Πειραιά (Πολεμικόν Σχολείον)

ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΚΤΗΡΙΟ ΣΧΟΛΗΣ ΕΥΕΛΠΙΔΩΝ ΠΕΙΡΑΙΑ 
(Αντιστράτηγου ε.α. Φωτόπουλου Χρ. από το βιβλίο "Το βιβλίο των Πρακτικών της επί του συνοικισμού των Χίων επιτροπής" Εκδ. Ελληνικά γράμματα 1996) 
Το κτήριο αυτό είχε πρόσοψη επί της Φίλωνος έναντι του Παλαιού Ταχυδρομείου

Του Στέφανου Μίλεση

Σύντομο Ιστορικό Σχολής:

Η Σχολή Ευελπίδων από την σύστασή της από τον Ιωάννη Καποδίστρια, τον Ιούλιο του 1828 μέχρι και το 1834 στεγάστηκε στο Ναύπλιο σε οίκημα που σήμερα έχει μετασκευαστεί σε Πολεμικό Μουσείο της Πόλης.

Σχολή Ευελπίδων Ναυπλίου

Από το 1834 έως το 1837 στεγάστηκε στο Κτήριο του Ορφανοτροφείου της Αίγινας. 

Σχολή Ευελπίδων Αιγίνης

Από το 1837 έως το 1894 η Σχολή Ευελπίδων αποκτά για πρώτη φορά καθαρά δικές της εγκαταστάσεις στην πόλη του Πειραιά.

 Εκτός από ένα σύντομο διάστημα της Γαλλικής κατοχής του Πειραιά (1854-1857) που η Σχολή στεγάστηκε προσωρινά στο Μέγαρο της Δουκίσσης της Πλακεντίας στην Πεντέλη, για τον λόγο ότι οι Γάλλοι επιτάσσουν τις εγκαταστάσεις για να στεγάσουν το Α΄ Γαλλικό Σύνταγμα.

Από τις 10 Σεπτεμβρίου του 1894 έως το 1982 η Σ.Σ.Ε. λειτούργησε στις εγκαταστάσεις του Πεδίου του Άρεως στην Αθήνα, ενώ από το 1982 έως και σήμερα βρίσκεται στην Βάρη.

Σχολή Ευελπίδων Αθηνών

Η Ευελπίδων λειτούργησε στον Πειραιά για 57 χρόνια συνεχώς. Παρόλα αυτά δεν υπάρχει τίποτα σήμερα στον Πειραιά που να την θυμίζει. Ούτε ένα μουσείο, εκθετήριο, οίκημα, μια αναμνηστική πλάκα ή έστω μια φωτογραφία δεν απέμεινε σήμερα στην πόλη μας. 

Όταν πρωτεύουσα της χώρας έγινε η Αθήνα κρίθηκε αναγκαία η μεταφορά της Σχολής στο κέντρο. Αναζητήθηκαν λοιπόν οι απαραίτητοι χώροι στέγασης. Όλα ξεκίνησαν από έναν Γάλλο κάτοικο του Πειραιά που λέγονταν Φεράλδης. 

 Ποιός ήταν ο Φεράλδης;

Ο Γάλλος υπήκοος Φραγκίσκος Φεράλδης (1805-1885) ζει και δραστηριοποιείται αρχικά στο Ναύπλιο και στην συνέχεια στον Πειραιά όταν πρωτεύουσα του Κράτους γίνεται η Αθήνα. Ασχολείται με τραπεζικές και ναυτιλιακές εργασίες και γιαυτό τον σκοπό φροντίζει να έρχεται σε επαφή με κυβερνητικά στελέχη για να πετυχαίνει τον σκοπό του. 

 

Το 1868 τον συναντάμε σαν Πρόξενο της Δανίας στον Πειραιά.

 Διατηρεί πλήθος οικοπέδων και ακινήτων στην περιοχή του Πειραιά. Εμπλέκεται σε όλα τα μεγάλα έργα και επιχειρήσεις στο μικρό Ελληνικό Βασίλειο ενώ παράλληλα στον Πειραιά κατασκευάζει και ακίνητα προς εκμετάλλευση. 

Μεταξύ αυτών των ακινήτων διατηρεί και αυτά που περικλείονται από τις οδούς Εθνικής Αντιστάσεως, Καραολή και Δημητρίου, Φίλωνος, Τσαμαδού (ονομασίες σημερινές).  

 Υποβάλλει διαρκώς αιτήματα προς στον Όθωνα που αφορούν την ενοικίαση των κτηρίων αυτών. Μεταξύ των προτάσεων υποβάλλει να στεγαστεί σε αυτά κάποια δημόσια υπηρεσία. 

Τελικά το συγκρότημα αυτό αγοράζεται από το Υπουργείο Στρατιωτικών σε ποσό που αναλογεί τελικώς στο ένα τρίτο σε σχέση με εκείνο που απαιτούσε αρχικά ο Φεράλδης από το Δημόσιο. 

Λάθος πληροφορία ότι η Σχολή στεγάζονταν σε προσφορά του Φεράλδη:

Το Υπουργείο Στρατιωτικών κρίνει ότι η συνολική έκταση με τα εννιά ακίνητα που βρίσκονται εντός αυτού, είναι κατάλληλα για να στεγάσουν την Σχολή Ευελπίδων.

Έτσι ένα λάθος έρευνας διαιωνίζεται μέχρι σήμερα που θεωρεί ότι η Σχολή Ευελπίδων Πειραιά στεγάζονταν στην οικία Φεράλδη. Οικία του Φεράλδη δεν αποτέλεσε φυσικά κάποιο από αυτά τα ακίνητα (η οικία του Φεράλδη -μετέπειτα Παπαγεωργακοπούλου- βρίσκονταν στην γωνία Βασ. Γεωργίου Α΄ και Κολοκοτρώνη), ούτε η στέγαση της Σχολής οφείλονταν σε προσφορά του. Το Κράτος αγόρασε την έκταση με τις κτηριακές εγκαταστάσεις εντός αυτού.

Περιγραφή των εγκαταστάσεων:

Τα ακίνητα όλα ήταν λιθόκτιστα (2 μεγάλα στον αριθμό και 7 μικρά μονόροφα) και έκαστο διαφορετικού ύψους. 

Το ένα διώροφο έβλεπε προς την οδό Μιαούλη (σημερινή Εθν. Αντιστάσεως) (επόμενες 2 εικόνες)

Το γνωστό σχέδιο ενός σπουδαστή της Ευελπίδων  που κυκλοφορεί ευρέως στο διαδίκτυο λίγο προσεγγίζει την πραγματικότητα.  Ο σπουδαστής σκιτσάρισε ουσιαστικά το Διοικητήριο που έβλεπε στην οδό Μιαούλη (σημερινή Εθνικής Αντιστάσεως). Ο Σπουδαστής προτίμησε να απεικονίσει το συγκεκριμένο ακίνητο γιατί αυτό γνώριζε ο κόσμος σαν Σχολή αφού έβλεπε επί της εμπορικής οδού Μιαούλη. Η κυρίως Σχολή έβλεπε προς την οδό Φίλωνος έναντι του Παλαιού Ταχυδρομείου.

 

Το Διοικητήριο επί της οδού Μιαούλη (σημερινή Εθνικής Αντιστάσεως). Μπορείτε να συγκρίνεται το αρχιτεκτονικό σχέδιο με το σκίτσο του Σπουδαστή για να καταλάβετε την απλοϊκότητα του σκίτσου

Το άλλο ήταν τριώροφο, που ήταν και το κυρίως κτήριο της Σχολής, και βρισκόταν με μέτωπο προς την οδό Φίλωνος. Σε αυτό το κτήριο λειτουργούσε και αναρρωτήριο αλλά και χώρος κρατητηρίου. 

Το κτήριο επί της Φίλωνος δημιούργημα του γνωστού Δανού αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν. Αν το κοιτούσες από την Φίλωνος (πίσω από την Αγία Τριάδα) μπορούσες να δεις μόνο ένα τριώροφο οίκημα (το αριστερό του τμήμα όπως το βλέπετε) χωρίς να διακρίνεις το υπόλοιπο κτήριο

Από το αναρρωτήριο της Σχολής (Εφημερίδα ΣΚΡΙΠ 1870)

Πολλά από τα μονώροφα οικήματα (7 στον αριθμό) στρατωνίζουν Ευέλπιδες, ενώ άλλα χρησιμοποιούνται ως βοηθητικοί χώροι.
  

Το προαύλιο της Σχολής αρχικά ήταν μικρό και βρίσκονταν ανάμεσα στα δύο κτήρια (του κτηρίου που έβλεπε προς Φίλωνος (Σχολή) και αυτό που έβλεπε προς οδό Μιαούλη (Διοικητήριο)). Επειδή χρειάζονταν μεγαλύτερο προαύλιο για να εξυπηρετεί τις γυμναστικές ασκήσεις των Ευέλπιδων, το Κράτος αγοράζει το διπλανό ακριβώς οικόπεδο από τον κάτοικο Πειραιά Δαμιανό στον οποίο παραχωρείται ανάλογη έκταση σε κάποιο άλλο σημείο της πόλης. Έτσι το κυρίως προαύλιο τώρα βρίσκεται επί της οδού Φίλωνος δίπλα στο Τριώροφο και επεκτείνεται προς τα σημερινά ΕΛΤΑ.

Το κτήριο προς την οδό Φίλωνος ήταν τριώροφο και ουσιαστικά αποτελούσε την Σχολή. Το κτήριο προς την οδό Εθνικής Αντιστάσεως ήταν διόροφο και ήταν το Διοικητήριο. Ανάμεσά τους (β και γ) ήταν σειρά από μονόροφα κτήρια διαφόρων χρήσεων. Το μικρό προαύλιο που υπήρχε ανάμεσα στα δύο κτήρια δεν επαρκούσε. Γιαυτό και το προαύλιο μετατοπίστηκε προς τα δεξιά της Σχολής με ανταλλαγή έκτασης του ιδιώτη Δαμιανού έκτασης 520 τ.μ.

Τα λιθόκτιστα αυτά κτήρια, φαίνεται από τη συνέχεια ότι παρουσιάζουν διαρκώς προβλήματα, προφανώς λόγω προχείρου κατασκευής. Πλήρης καταγραφή της κτιριακής υποδομής της Σχολής καθώς και το χρονικό των προβλημάτων που παρουσίαζε καταγράφει η Σταματίνα Μαλικούτη στο βιβλίο της "Λειτουργική Εξέλιξη και αρχιτεκτονική εξέλιξη του ιστορικού κέντρου του Πειραιά 1835-1912". 

Στις 10 Σεπτεμβρίου 1894 η Σχολή Ευελπίδων μεταφέρεται από τις εγκαταστάσεις αυτές του Πειραιά στην Αθήνα (Πεδίον Άρεως). Η είδηση απομάκρυνσης της Σχολής από τον Πειραιά έχει γίνει γνωστή σε Δήμαρχο και δημοτικό συμβούλιο που προσπαθούν ματαίως να ακυρώσουν την μετεγκατάστασή της. 

Φάκελος αρχειοθέτησης "Στρατιωτικής Σχολής εις Πειραιά" της  8ης Ιουλίου 1836 στοιχείων μαθητών (Γενικά Αρχεία του Κράτους)

Αίτηση Καθηγητή Σχολής Ιερομόναχου Θεοδώρητου Κτενά την 9η  Φεβρουαρίου 1838 δια την αποστολή Διπλώματος. Σημειώνει ότι υπήρξε ο ιερέας της Σχολής Ευελπίδων το διάστημα που αυτή στεγάζονταν στην Αίγινα. Διετέλεσε και εφημέριος του Αγίου Σπυρίδωνα Πειραιά. Το ονομά του βρίσκεται και στους πρώτους αγοραστές γης στον Πειραιά (Γενικά Αρχεία του Κράτους)

Αίτηση Άδειας νυμφεύσεως του 1860  "Παρακαλώ την σεβαστή Διοίκηση της Σχολής να ενεγήσει τα περαιτέρω όπως μου επετραπεί να συνέλθω εις νόμιμον γάμον...." (Γενικά Αρχεία του Κράτους)

 

Οι Διοικητές της εν Πειραιεί Σχολής Ευελπίδων:

 1. Συνταγματάρχης Ρέινακ Εδουάρδος (Από μεταφορά Σχολής εις Πειραιά μέχρι και το 1840)

2. Αντισυνταγματάρχης Μήλιος Σπύρος (1840- 1844)

Ο Διοικητής της Σχολής Ευελπίδων εν Πειραιεί ορίζεται και Αρχηγός του Σώματος Χωροφυλακής. Φαινόμενο συχνό που το συναντούμε αρκετές φορές την εποχή εκείνη

 Ο Σπύρος Μήλιος ή Σπυρίδων Σπυρομήλιος ήταν αυτός που αποκαλούσαν "λιοντάρι της Χειμάρρας" έκφραση που έμεινε μέχρι σήμερα.

3. Συνταγματάρχης Καρατζάς Γεώργιος 
    (1844-1855 & 1856-1862)

4. Συνταγματάρχης Σταυρίδης Δημήτριος (1855-1856)

5. Ταγματάρχης Πετμεζάς Βασίλειος (1862-1863)

6. Αντισυνταγματάρχης Σαπουντζάκης Βασίλειος (1863-1869)

7. Αντισυνταγματάρχης Γονατάς Παναγιώτης (1869)

8. Αντισυνταγματάρχης Ζυμβρακάκης Χαράλαμπος (1869-1877)

9. Ταγματάρχης Αντωνόπουλος Δημήτριος (1877)

10. Αντισυνταγματάρχης Κολοκοτρώνης Πάνος (1881-1885). 

 Υιός του Γέρου του Μοριά Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. Διοίκηση ορόσημο για την Σχολή αλλά και για τον Πειραιά. Ουδεμία αναφορά φυσικά υπάρχει στον Πειραιά για τον Πάνο Κολοκοτρώνη. Επί των ημερών του δαπανούνται τα μεγαλύτερα ποσά για τον εκσυχρονισμό και την ανάπτυξη των κτιριακών εγκαταστάσεων. 

 11. Συνταγματάρχης Μάνος Θρασύβουλος 
      (1885-1890 & 1891-1894) Η δεύτερη ανάληψη Διοίκησης από τον Θρασύβουλο Μάνο ήταν αυτή που έκλεισε και τον κύκλο λειτουργίας της Σχολής στον Πειραιά.   

12. Αντισυνταγματάρχης Μπρούσκος Βασίλειος (1890-1891)

13. Αντισυνταγματάρχης Σοφιανός Νικόλαος (1891)
Από το 1891 έως το 1894 αναλαμβάνει εκ νέου όπως αναφέραμε ο Θρασύβουλος Μάνος που ήταν και ο τελευταίος Διοικητής της Σχολής Ευελπίδων στον Πειραιά. Η Σχολή αναχώρησε για τις νέες εγκαταστάσεις της στην Αθήνα στις 10 Σεπτεμβρίου του 1894.

Φωτογραφίες από εν Πειραιεί Ευέλπιδες:

Απεικόνιση του 1885 από τον Πάνο Αραβαντινό. Έφιππος ο Διοικητής της Σχολής Πάνος Κολοκοτρώνης. Ο Αραβαντινός κληροδότησε 1300 από τα έργα του στον Δήμο Πειραιά Σε πολλά από αυτά καταγράφονται σκηνές από την ζωή των Ευέλπιδων Πειραιώς. Ο Πάνος Κολοκοτρώνης υπήρξε και ο ίδιος απόφοιτος της σχολής του Πειραιά. Αξίζει να πούμε ότι η μητέρα του (σύζυγος και χήρα του Θ. Κολοκοτρώνη με επιστολή της το 1857 προς τον Βασιλιά Όθωνα παρακαλεί να μειωθούν τα δίδακτρα του γιού της στην Σχολή Ευελπίδων δεδομένου ότι η σύνταξή της δεν επαρκούσε) 

Έυελπις στον Πειραιά το 1860

Έυελπις Παναγιώτης Δαγκλής 1870

Έυελπις 1870

Έυελπις Αντώνιος Ηπίτης (1877). Στην συνέχεια έγινε και Καθηγητής της Σχολής

Τάξη του 1890. Ανάμεσα στους Ευέλπιδες έχουν καταγραφεί οι Μαζαράκης, Φραντζής, Μεταξάς, Βλαχάβας κ.α. Όλοι τους στην συνέχεια μεγαλούργησαν στους εθνικούς πολέμους που ακολούθησαν. Ο Έυελπις Μαζαράκης ήταν Πειραιώτης και είχε αποφοιτήσει από το Α΄ Γυμνάσιο Πειραιά (σημερινή Ιωνίδειος) (Πρώτος αριστερά όρθιος)

Ο Έυελπις και Πειραιώτης Μαζαράκης Κωνσταντίνος απόφοιτος Ιωνιδείου γυμνασίου και ΣΣΕ Πειραιά. Το 1905 συγκρότησε σώμα Μακεδονομάχων και έδρασε μυστικά με το όνομα Καπετάν Ακρίτας. Πολλοί που συγκροτούσαν τα σώματα Μακεδονομάχων είχαν στρατολογηθεί από τον Πειραιά ακόμα και από τα καφενεία που σύχναζαν. Η προσφορά του Πειραιά σε έμψυχο προσωπικό στους Μακεδονικούς Πολέμους ήταν τεράστια

Ο Παύλος Μελάς ήταν απόφοιτος της ΣΣΕ Πειραιά του 1891. Σπανίως αναφέρεται η σχέση του Π. Μελά με τον Πειραιά από τον οποίο όχι μόνο αποφοίτησε αλλά στρατολόγησε και το μεγαλύτερο μέρος των Κρητών που έλαβαν μέρος στον Μακεδονικό Αγώνα. Μεγάλο μέρος των Κρητών αυτών διέμενε στον Πειραιά

Έυελπις Πέτρος Σάρογλος.  Απόφοιτος σχολής στον Πειραιά το 1886. Διέθεσε όλη την περιουσία του προκειμένου να ανεγερθεί το κτήριο της Στρατιωτικής Λέσχης που υπάρχει μέχρι σήμερα στην Πλατεία Ρηγίλλης

Πίνακας Καθηγητών Σχολής Ευελπίδων Πειραιά το 1839 (ευγενική χορηγία ερευνητή Δημοσθένη Μπούκη)

Τι απέγιναν οι εγκαταστάσεις αυτές;
 

Τα κτήρια αυτά μετά την μεταφορά της Σχολής Ευελπίδων στην Αθήνα χρησιμοποιούνται ως αποθήκες Υλικού του Στρατού από το 1901. Η "Κριθαποθήκη" γωνία Τσαμαδού και Φίλωνος μετονομάζεται σε "Στρατώνα Πεζικού". Το Φρουραρχείο μεταφέρεται στην οδό Νοταρά. Η τεράστια αυτή έκταση καταστράφηκε ολοσχερώς από την Κυβέρνηση του Μεταξά το 1937 καθώς σύμφωνα με το πνεύμα της εποχής το υπερμεγέθες κτήριο θεωρήθηκε ξεπερασμένο και παλιό. Στις προθέσεις του Μεταξά ήταν τότε η ανέγερση μιας νέας Δημοτικής Αγοράς που θα αντικαθιστούσε την παλιά που ήδη υπήρχε. 

Η Δημοτική αρχή επί Μιχαλολιάκου, κατεδάφισε την αντιαισθητική περίφραξη του χώρου με σκοπό την απελευθέρωσή του προς όφελος των  Δημοτών.

Δυστυχώς αυτό που αποκαλούν σήμερα "οικόπεδο ΙΚΑ" είναι από τους πλέον ιστορικότερους χώρους στον Πειραιά. Δεν πρέπει να υπάρχει μέσα στην πόλη του Πειραιά άλλος χώρος που να είναι ταυτισμένος ιστορικά με τις προσωπικότητες και την ιστορία της Ελλάδας από την απελευθέρωσή της μέχρι σήμερα.

  
Μετά από παράσταση στον Δήμαρχο Πειραιώς, αποστολή σχετικών μηνυμάτων καθώς και του ιστορικού της Σχολής σε έγγραφο Υπόμνημα, έγινε μετά την πάροδο εννιά μηνών η τοποθέτηση της ενημερωτικής πινακίδας με το ιστορικό του οικοπέδου. Ευχαριστημένοι ως προς το αποτέλεσμα, δυσαρεστημένοι όμως με το γεγονός ότι η ιστορία που αναγράφει η πινακίδα είναι λανθασμένη το δε υπόμνημα που παραδόθηκε, φαίνεται ότι ουδέποτε χρησιμοποιήθηκε....

 Πηγές:
"Λειτουργική Εξέλιξη και αρχιτεκτονική εξέλιξη του ιστορικού κέντρου του Πειραιά 1835-1912" της Σταματίνας Μαλικούτη)
Ίδρυμα Λασκαρίδη
Συλλογή Πάνου Αραβαντινού
Εφημερίδα ΣΚΡΙΠ
Εφημερίδα Ελευθερία
Εφημερίδα Εμπρός
Εφημερίδα Καθημερινή (ένθετο 7 ημέρες)
Επίσημος ιστοχώρος Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων
Διατριβή "Λειτουργική συγκρότηση και αρχιτεκτονική εξέλιξη του Ιστορικού Κέντρου του Πειραιά 1835-1912" της Σταματίνας Μαλικούτη (1999) (Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο)
Ιστοσελίδα "Κανάλι 1" Πειραιά
Πολεμικό Μουσείο Ναυπλίου
Γενικά Αρχεία του Κράτους
Βιβλίο "Πρακτικών της επί του συνοικισμού των Χίων επιτροπής" εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα (1996)
 Εθνικό Τυπογραφείο (ΦΕΚ)
Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης
Εφημερίδα ΕΣΤΙΑ