Στο Άγιο Χαράλαμπο Καστέλλας

Άγιος Χαράλαμπος Καστέλλας. Επρόκειτο να ανεγερθεί σε οικόπεδο στο Πασαλιμάνι (Έκταση μεταξύ οδών Λουκά Ράλλη, Σωτήρος Διός, Γρ. Λαμπράκη) κατά τη θέληση του Δωρητή Κωνσταντίνου Οικονόμου. Ο Δήμος όμως θέλοντας το οικόπεδο στο Πασαλιμάνι για άλλη χρήση (κατασκεύασε αρχικά το Θερινό Δημοτικό Θέατρο "Πειραϊκό Λυρικό") παραχώρησε έκταση στην Καστέλλα, εκεί που βρίσκεται σήμερα ο Ναός.  



Ο Άγιος Χαράλαμπος στα μπετά! (1965)


Όλες οι εκκλησίες της πόλης μας προετοιμάζονται για τη μεγάλη γιορτή των Χριστουγέννων κι η κάθε μια, κατά το ύψος των δυνάμεών της, θα ανταποκριθεί στις ανάγκες των πιστών της ενορίας της για υλική και προπάντων ηθική συμπαράσταση, προ πάντων τώρα με την κρίση, γιατί «τα Χριστούγεννα πρέπει να τα γιορτάζουμε πνευματικά, δηλαδή με προσευχή, με εκκλησιασμό, με νηστεία, με εξομολόγηση, με θεία κοινωνία, με έργα αγάπης κι όχι μόνο με γαλοπούλα, με μπαλόνια και τα υπόλοιπα..».

Αυτή ήταν η προτροπή του Αρχιμανδρίτη Μελέτιου Στάθη, ιερέα τότε του ναού του Αγίου Χαραλάμπους στην Καστέλλα, που μαζί με πολλές άλλες νουθεσίες με θρησκευτικό και κοινωνικό περιεχόμενο, τις είχαμε δει γραμμένες σε αφίσες, κολλημένες εκείνα τα χρόνια στους δρόμους του Πειραιά.

Τον είχα επισκεφτεί 15 χρόνια πριν, το Δεκέμβριο του 1997, για τον γνωρίσω, να μάθω για την ιστορία του ναού αφού είχα κάποιες συγκεκριμένες πληροφορίες που ήθελα να εξακριβώσω. Η αλήθεια είναι ότι δεν ξαναπήγα από τότε, μένω εκ διαμέτρου αντίθετα, γεγονός που μου τονίζει πως ο Πειραιάς τελικά είναι - τουλάχιστον σε έκταση -  πολύ μεγάλος...    

Ο Ναός του Αγίου Χαραλάμπους (γιορτάζει κάθε 10 Φεβρουαρίου) βρίσκεται στην πλαγιά του λόφου της Καστέλλας προς την παραλία Βοτσαλάκια και το Ναυτικό Όμιλο, σε χαμηλότερο, κατηφορικό επίπεδο από την Παπαναστασίου (Βασιλέως Παύλου) στον αριθμό 20 και μεταξύ των οδών Καραγεώργη Σερβίας, Επιδαύρου και Πέτρου Σερβίας. Στον περιορισμένο χώρο που σχηματίζεται εκεί είναι χτισμένος ο ναός σε ρυθμό μονόκλιτης βασιλικής. 



Ο Άγιος Χαράλαμπος γιορτάζει κάθε χρόνο στις 10 Φεβρουαρίου



Στην αυλή μπροστά του βλέπουμε ένα ξύλινο υπόστεγο. Ανεβαίνοντας λίγα σκαλοπάτια φτάνουμε σε μια αποθήκη κι ένα γραφείο. Κοντά τους μια κατασκευή άδειας τεχνητής λίμνης με γέφυρα. Δίπλα στις σκάλες ένα δωμάτιο μας κατεβάζει στην Κρύπτη που θα αφιερωθεί στον Όσιο Μελέτιο.    

Στην αυλή υπάρχουν επίσης δυο θολωτά παρεκκλήσια, το ένα με τον Εσταυρωμένο (ο βασιλεύς της δόξης) και το άλλο με τον Άγιο Γεράσιμο της Κεφαλλονιάς. Πίσω από το ιερό ένα επιστόμιο πηγαδιού με ανάγλυφα και ζωγραφισμένα αγγελάκια καλύπτουν την τρύπα που ρίχνουν τα νερά των βαπτίσεων. Τα θαυμάσια ψηφιδωτά του ναού είναι δημιουργίες του Δ. Βαφειάδη ενώ η αγιογράφηση ανήκει στον Φίλιππο Μαρκόπουλο, αντιγραφέα έργων του Θεοφάνους του Κρητός.

Άξια μνείας είναι η μεγάλη ξύλινη εικόνα της Παναγίας, με την ένδειξη «Δαπάνη Νικολάου Σ. Λίτσα εκ Σπετσών, χειρ Δ. Π. Ανδριανός εκ Σαλαμίνος, 1902».

Ο Άγιος Χαράλαμπος άρχισε να οικοδομείται επί δημαρχίας Γεωργίου Κυριακάκου (10.9.1964 - 1.5.1967).

 Όλα ξεκίνησαν στα 1934, όταν στις 11 Δεκεμβρίου πέθανε ο Κωνσταντίνος Χρ. Οικονόμου

Δυο μέρες μετά δημοσιεύτηκε στο Πρωτοδικείο η διαθήκη του (αριθ. 37260) η οποία συντάχτηκε στο συμβολαιογραφείο Παπαδόπουλου, Τσαμαδού 14. Στη διαθήκη ονομάζει κληρονόμους της περιουσίας του τη γυναίκα του Ευτυχία το γένος Κωνσταντίνου Βαρβαλούκα και το Δήμο Πειραιά.

Επίσης της αφήνω και την επικαρπίαν του επί της οδού Ρέπουλη (Σωτήρος Διός), Ράλλη και Βενιζέλου (Γρηγόρη Λαμπράκη) κτήματός μου εφ’ όρου ζωής της. Εις δε τον Δήμον Πειραιώς αφήνω το επί της οδού Ρέπουλη Ράλλη και Βενιζέλου κτήμα μου κατά υψηλήν κυριότητα, μετά δε το θάνατον της συζύγου μου Ευτυχίας και κατ’ επικαρπίαν και πλήρη κυριότητα"...


Με τη ρητή όμως προϋπόθεση να ανεγερθεί μέσα σε τρία χρόνια από το θάνατό της εκκλησία με το όνομα Άγιος Χαράλαμπος από τα ενοίκια που θα εισπράττει ο Δήμος στο διάστημα αυτό (θα τα καταθέτει στην Εθνική Τράπεζα) αλλά και με δικά του έξοδα και δαπάνες. Αν όμως περάσει η τριετία και δεν φτιαχτεί η εκκλησία, ή δεν τελειώσει τις εργασίες ανοικοδόμησης σε δυο χρόνια μετά τη λήξη της, τότε το κτήμα θα περιέλθει στον Πανάγιο Τάφο, να το πουλήσει σε καλή τιμή και να πάρει τα ενοίκια από την Τράπεζα.

Ο Δήμος έγινε πλήρης κάτοχος του ακινήτου με το θάνατο της Ευτυχίας Οικονόμου στις 28.7.1962. Εκπληρώνοντας τον όρο της κληρονομιάς και μη επιθυμώντας να χτίσει το ναό στο οικόπεδο του Πασαλιμανιού για να το εκμεταλλευτεί διαφορετικά, κίνησε τις νομικές διαδικασίες και με την άδεια της Αρχιεπισκοπής τον ανήγειρε «σε κοινόχρηστο χώρο (πλατεία) στην Καστέλλα», στη σημερινή δηλαδή θέση του.

Στην έκταση που δώρησε ο Οικονόμου για την ανέγερση του Ναού Αγίου Χαραλάμπους, διαμορφώθηκε σήμερα πλατεία , στην οποία βρίσκεται από το 2002 ο ανδριάντας του Παλαιών Πατρών Γερμανού.  Η έκταση αυτή αφού αρχικά είχε φιλοξενήσει  το θερινό Δημοτικό Θέατρο "Πειραϊκό Λυρικό" (1962), στην συνέχεια διαμορφώθηκε πλατεία από τον Ανδριανόπουλο (1988)

Για αυτή την πράξη δεν παραπονέθηκε κανείς και δεν υποβλήθηκε καμιά ένσταση. Στη θέση του οικοπέδου της οδού Λουκά Ράλλη - Σωτήρος Διός - Λαμπράκη που παραχώρησε ο Οικονόμου στο Δήμο υπήρχε το εστιατόριο του Α. Λεούση, ένα οίκημα με υπόγεια για τα κρασιά και μάντρα. Στον κήπο του υπήρχαν δέντρα και τραπέζια. Ύστερα από πολλές χρήσεις γκρεμίστηκε και επί Σκυλίτση, το 1969, έγινε το γνωστό θερινό δημοτικό θέατρο «Πειραϊκό Λυρικό», που κατεδαφίστηκε για να διαμορφωθεί σε πλατεία από τον Ανδριανόπουλο στα 1988.

Η πλατεία με τα πεύκα μεταξύ του Αρχοντικού Ωριγώνη (σημερινά Δελφινάκια) και του ναού Αγίου Χαραλάμπους, αποτελούσε κάποτε ενιαίο σύνολο, τμήμα του κήπου του Αρχοντικού Ωριγώνη  

Αλλά και η πλατεία με τα πεύκα στην Καστέλλα αποτελούσε κάποτε ενιαίο σύνολο, τμήμα του κήπου του αρχοντικού του Ωριγώνη (Καραγεώργη Σερβίας 8, σήμερα ο παιδικός σταθμός τα Δελφινακια, 1976, του Π. Σαρμπάνη) που χωροθετήθηκε με τη διάνοιξη των γύρω δρόμων όταν δωρίθηκε στο Δήμο Πειραιά και σχημάτισε δυο κατηφορικά περιβολάκια, τα Πάνω και τα Κάτω Πευκάκια. Ένα τεράστιο πεύκο κόπηκε στην πάνω μεριά για να χτιστεί ο ναός. Στην αρχή λειτουργούσε την ημέρα της γιορτής του Αγίου. Επί Σκυλίτση έρχονταν τις Κυριακές ιερείς από άλλες εκκλησίες. Η υπάλληλος του Δήμου (καθαρίστρια) Αναστασία Ζησιμοπούλου (γεν. 1923), έπαιρνε τα κλειδιά από το Δημαρχείο κι άναβε τα κανδήλια πριν πάει στη δουλειά της. Ακόμα και σήμερα προσφέρει τις υπηρεσίες της στο Πνευματικό Κέντρο του ναού, διαθέτοντας και τμήμα της σύνταξής της για φιλανθρωπίες. Οι περίοικοι μάζεψαν υπογραφές και με ενέργειες της Μητροπόλεως Πειραιώς ιδρύθηκε το 1984 η Ενορία του Αγίου Χαραλάμπους (ΦΕΚ 142, τεύχος Α΄, 21.9.84).

"Αν όμως περάσει η τριετία και δεν φτιαχτεί η εκκλησία Άγιος Χαράλαμπος, τότε το κτήμα θα περιέλθει στον Πανάγιο Τάφο" όριζε η Διαθήκη του Δωρητή Οικονόμου

Ιερείς ανέλαβαν ο Ιάκωβος Φραγκιαδάκης (1978-1986) και ο Ηλίας Ζωγράφος (1986-1989). Από το 1989 ανέλαβε ο Μελέτιος Στάθης. Γεννήθηκε στον Πειραιά και μεγάλωσε στην Μάνδρα Αττικής. Χειροτονήθηκε διάκονος στα 1984 και στις 13.4.1986 έγινε Αρχιμανδρίτης. Πριν, 1986-89, υπηρετούσε στον Άγιο Παντελεήμονα Δραπετσώνας. Την ίδια χρονιά μεταβιβάστηκε η κυριότητα του ναού από το Δήμο σε Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου. Με τον ερχομό του νέου ιερέα τα πάντα άλλαξαν. Ολοκληρώθηκε η επέκτασή του με την κατασκευή πρόναου, τοποθετήθηκαν τα ψηφιδωτά, έγινε η αγιογράφηση, στρώθηκε καινούργιο πάτωμα, εξωραΐστηκε ο περίγυρος, ανακαινίστηκαν τα αποχωρητήρια. Με την παρέμβαση του Ανδριανόπουλου δόθηκε μέρος του διπλανού γεμάτου πεύκα κι ευκαλύπτους δημοτικού κήπου και φτιάχτηκε μια τσιμεντένια βάση. Πάνω της υψώθηκε το προκατασκευασμένο διακριτικό οίκημα του Πνευματικού Κέντρου, εγκαίνια 2.12.1990, παρά τις αντιδράσεις μερικών και τις συνεχείς επεμβάσεις της Αστυνομίας. Εκεί, ετοίμαζαν φαγητά κι έτρωγαν οι άποροι της ενορίας, τώρα τους δίνονται τρόφιμα κάθε εβδομάδα, λειτουργεί το κατηχητικό για εφήβους και μεγάλους, τελούνται τα μνημόσυνα κι άλλες εκδηλώσεις ενώ μετά τον εκκλησιασμό της Κυριακής μπορεί ο καθένας να πιει τον καφέ του. Τα ράφια είναι γεμάτα βιβλία κι εκδίδεται το φυλλάδιο «Η πίστη της Εκκλησίας».

Δεν περιφέρεται δίσκος, ούτε παίρνει χρήματα ο ιερέας στην τέλεση των μυστηρίων. Ο καθένας δένει ό,τι προαιρείται. Ο Μελέτιος ακολουθεί πιστά κι αυστηρά το θρησκευτικό τυπικό, προσπαθεί να ενημερώνει τη νεολαία που γεμίζει με την παρουσία της το ναό. Από τους πιστούς «θαυμαστές» του χαρακτηρίζεται σαν «καταπληκτικός ιερέας, δραστήριος, αθόρυβος που παρουσιάζει έργα χωρίς να πει τίποτα».

Έτσι αισθάνονται κατά τη διάρκεια της λειτουργίας συμπαθητικά, οικεία, να τους κατακλύζει μια μυσταγωγία. Μια ξεχωριστή λοιπόν μορφή δεσπόζει στον γραφικό ναΐσκο της Καστέλλας. Ο σκοπός του ιερέα σαν πνευματικού ποιμένα έχει πραγματοποιηθεί: φέρνει στη εκκλησία τις διψασμένες ψυχές των ανθρώπων, ιδιαίτερα τώρα, στη γιορτινή περίοδο των Χριστουγέννων.

 Άλλοι ιερείς που υπηρέτησαν στον Άγιο Χαράλαμπο ήταν οι π. Γεώργιος Αβραάμ, π. Κωνσταντίνος Σαμπούρ ενώ σήμερα είναι οι  π. Βασίλειος Μέντης και π. Δημήτριος Γκούμας.

Δημήτρης Κρασονικολάκης.
Δημοσιογράφος - Ιστοριοδίφης.
Αντιπρόεδρος Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς.

Προεδρεύων Ινστιτούτου Πειραϊκών Μελετών


Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα Πειραϊκή Πολιτεία, Πέμπτη 18 Δεκεμβρίου 1997, σ. 22. Μεταφορά εδώ σε αλλαγμένη, προσαρμοσμένη μορφή, 18 Δεκεμβρίου 2012.

Η φωτογραφία του Ανδριάντα του Παλαιών Πατρών Γερμανού προέρχεται από τον ιστοχώρο http://www.glyptothiki.gr 


4 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Πέραν του άρθρου, αυτό που περισσότερο με χαροποίησε είναι η συνεργασία του Pireorama με τον Δημήτρη Κρασονικολάκη. Παράδειγμα για μίμηση.
Δημοσθένης Μπούκης του Γιάννη

Ανώνυμος είπε...

Αυτο το παρκο μεταξυ αρχοντικου και εκκλησιας τοτε το λεγαμε πευκακια μικρα τοτε παιζαμε εκει την ανοιξη γεμιζε απο μαργαριτες ,χαμομηλι, παπαρουνες , ξινιθρες και οταν μας τσιμπουσε καμια τσουκνιδα τριιβομασταν με μολοχα, σημερα μετα απο τοσα χρονια εμαθα που ανηκε το αρχοντικο.Στην δεξια πλευρα του υπηρχε οικοπεδο με ενα καταφυγιο εγκαταλελημενο.Πολυ ωραιο το θεμα σχετικα με την εκκλησια και τον γυρω χωρο ηταν και αυτο κατι αγνωστο για μενα.Ευχαριστω για τις πληροφορειες και καλή συνεχεια
Μάχος Παπαθανασίου

Ανώνυμος είπε...

Lena Kontopoulou poso tyxeroi eisaste poy gnwrisate ton peiraia mas, etsi

lena mantelou είπε...

πολυ ενημερωτικο το αρθρο σας....Μενω Καστελλα και καλο ειναι να γνωριζω λεπτομερειες της ιστοριας του τοπου διαμονης μου(απο οταν γεννηθηκα...γεννημα-θρεμα)..Σας ευχαριστουμε....

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"