Η Φρεαττύδα του Λάμπρου Πορφύρα

Η Φρεαττύδα πριν την μετατροπή της σε Μαρίνα την δεκαετία του '50. Πίσω μια από τις πρώτες πολυκατοικίες του Πειραιά που υπάρχει μέχρι σήμερα. Διακρίνεται το παλαιό τείχος που σήμερα κάποιος μπορεί να δει μέρος του, μόνο εάν επισκεφθεί το Ναυτικό Μουσείο


Του Στέφανου Μίλεση

Ήταν Κυριακή 22 Μαΐου 1938 όταν στην Φρεαττύδα έγιναν τα αποκαλυπτήρια της προτομής του Λάμπρου Πορφύρα
Η προτομή κατασκευάστηκε από τον γλύπτη Γρηγόρη Ζευγώλη και στήθηκε στην εκεί μικρή πλατεία με πρωτοβουλία του Δήμου Πειραιώς. Στην τελετή τότε είχαν μιλήσει ο Δήμαρχος Πειραιώς Σωτήριος Στρατήγης ενώ ποιήματά τους αφιερωμένα στον Πορφύρα απάγγειλαν οι Μιλτιάδης Μαλακάσης και Αιμίλιος Βεάκης.

22 Μαΐου 1938 - Φωτογραφία από τα αποκαλυπτήρια της προτομής του Λάμπρου Πορφύρα στην Φρεαττύδα

ο Λάμπρος Πορφύρας είχε πεθάνει ωστόσο 6 χρόνια νωρίτερα, στις 3 Δεκεμβρίου του 1932 από γαστρορραγία και η κηδεία του είχε γίνει την επόμενη μέρα 4 Δεκεμβρίου, στο ναό της Αγίας Τριάδας. Εκεί βέβαια εκτός από πλήθος κόσμου, βρίσκονταν και οι Παύλος Νιρβάνας, Ι. Γρυπάρης, και Ν. Χατζάρας.  

Ο Λάμπρος Πορφύρας, μαθητής ακόμα του Γυμνασίου Πειραιώς γράφει το πρώτο του ποίημα με τίτλο "Η θλίψη του Μαρμάρου" και το δημοσιεύει το πειραϊκό περιοδικό "Στάδιον" της 16ης Σεπτεμβρίου του 1894.

Φωτογραφία του Λυκούργου Βαγιάκη την δεκαετία του '60. Ο γραφικό όρμος της Φρεαττύδας σώζεται ακόμη. Αριστερά τα λουτρά του Κράκαρη και πίσω από αυτά η πρώτη πολυκατοικία της περιοχής. Δεξιά πάνω το παλαιό κτήριο του Τζανείου Νοσοκομείου. Το αρχαίο τείχος σώζεται περιμετρικά δίνοντας την αίσθηση της Ντάπιας

Το πραγματικό όνομα του Πορφύρα ήταν Δημήτρης Σύψωμος, γεννημένος στην Χίο το 1879. Αμέσως μετά την γέννησή του, η οικογένειά του εγκαθίσταται στην Σύρο (1881) και μετά τρία χρόνια πραγματοποιεί την οριστική της εγκατάσταση στον Πειραιά (1884). Ο μικρός Δημητράκης Σύψωμος (Πορφύρας) αρχικά πηγαίνει σε ιδιωτικό σχολείο στην Αθήνα, αλλά το 1891 γράφεται στο Γυμνάσιο Πειραιώς και το 1895 όταν αποφοιτά από αυτό γράφεται στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Διαβάζουμε στην Εφημερίδα "ΑΣΤΥ" του 1895 (!!) την πρώτη κριτική για τα παιδικά ακόμα ποιήματά του
Ονομάζεται Δημήτριος Σύψωμος είναι νεαρώτατος μόλις εξελθών του γυμνασίου. ....Απαγγέλει τα ποιήματά του στους φίλους του εκεί κάτω στον Περαία, εις την αυλήν της μπίρας του Τσοκαρόπουλου, υπό το φύλλωμα δύο υψηλών λευκών (η μπυραρία του Τσοκαρόπουλου πρέπει να πούμε ότι δεν βρίσκονταν στην Φρεαττύδα αλλά στην Πλ. Αλεξάνδρας. Επειδή το κατάστημα αυτό βρίσκονταν πάνω στην στροφή, η συγκεκριμένη θέση αποκαλούνταν "Θέσις Τσοκαρόπουλου") 

Το 1897 δημοσιεύεται ένα από τα πιο ωραία ποιήματά του με τίτλο "Lacrymae Rerum" εμπνευσμένο από τον ξενιτεμό της αδελφής του Σμαράγδας. 

Η Φρεαττύδα πριν την καταστροφή της ήταν ένας γραφικός όρμος. Πίσω στο βάθος διακρίνεται η έπαυλη του Σκουλούδη. Μπροστά αριστερά τα ξύλινα παραπήγματα είναι τα λουτρά του Κράκαρη με τις καμπίνες αποδυτήρια.

Ξαφνικά το 1899 αρρωσταίνει από τύφο και εγκαταλείπει τις σπουδές του. Αρχίζει να ταξιδεύει στο εξωτερικό (Γαλλία, Αγγλία, Ιταλία), ενώ ποιήματά του δημοσιεύονται σε περιοδικά και εφημερίδες της εποχής, όπως στο "περιοδικό μας" του Γερ. Βώκου, "Διόνυσος", "Παναθήναια", "Γράμματα" (Αλεξανδρείας) κ.λ.π.

Το 1909 γίνεται μέλος της "Σοσιαλιστικής Δημοκρατικής Ενώσεως" ενώ από το 1912 έως και το 1915 στρατεύεται δύο φορές. 

Το 1920 κυκλοφορεί την πρώτη ποιητική συλλογή του με τίτλο "Σκιές", ενώ το 1923 πρωτοδημοσιεύεται στην Εφημερίδα "Ελεύθερος Λόγος" το ποίημα "Πιες του γιαλού τη σκοτεινή ταβέρνα το κρασί σου" για το οποίο του απονέμεται το Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών.

Το 1932 όπως προαναφέραμε πέθανε και θάφτηκε στο Νεκροταφείο της Ανάστασης σε τάφο που τιμητικά του παραχώρησε ο Δήμος Πειραιά. 

1η Απριλίου 1979 - Κατάθεση Στεφάνου στην προτομή του Λάμπρου Πορφύρα. Το 1979 είχε ανακηρυχθεί έτος του Λάμπρου Πορφύρα
Όταν η τύχη παίζει παιχνίδια. Σε δημοσίευμα του 1902 εμφανίζεται ο Πορφύρας να προσφέρει  το ποσό των 10 δραχμών προκειμένου να φτιαχτεί η προτομή του Διονυσίου Σολωμού


Η Σχέση του Πορφύρα με την Φρεαττύδα:

Όσοι γνώριζαν τον Πορφύρα γνώριζαν πολύ καλά ότι ο ποιητής αυτός εμπνέονταν από την γραφικότητα του μικρού αυτού όρμου, "την μόνη ποίηση που έχει απομείνει στον Πειραιά", όπως έλεγε και ο ίδιος. Είναι γνωστό άλλωστε το επεισόδιο που είχε γίνει όταν ο επίσης για κάποιο διάστημα κάτοικος της Φρεαττύδας Παύλος Νιρβάνας (Πέτρος Αποστολίδης) κανόνισε με τον Ζαν Μωρεά (ποιητή Ιωάννη Παπαδιαμαντόπουλο) και τον Πορφύρα (το 1910) να συναντηθούν στον ηλεκτρικό σταθμό προκειμένου να πάνε εκδρομή. Τότε ο Πορφύρας έπεσε σε βαθιά μελαγχολία και τους είπε αν θέλουν να τον βλέπουν ευτυχισμένο, αντί εκδρομής να πάνε στην Φρεαττύδα. Ο Ζαν Μωρεάς αρχικά δέχθηκε λέγοντας ότι "ας πάμε να δούμε το μέρος που είχα τα πρώτα μου φλερτ" αλλά μόλις έφθασαν ο Μωρεάς δυσανασχέτησε λέγοντας ότι θα ήταν καλύτερο να πήγαιναν σε κάποιο γραφικότερο μέρος. Τότε στον Πορφύρα δημιουργήθηκε έντονη ενόχληση και δεν ξανασυναντήθηκε με τον Μωρεά ποτέ πια. (Διαβάστε την ιστορία ολόκληρη εδώ)
Γραφικότερο μέρος σε όλο τον κόσμο ήταν για τον Πορφύρα η Φρεαττύδα, που έκλεισε το τοπίο της στην ψυχή του και την έδειξε μέσα από τους στίχους του. Εκεί έβρισκε τον εαυτό του, εκεί συναντούσε τους φίλους του στα μικρά ταβερνάκια της περιοχής με την καλή ρετσίνα. Τα περισσότερα ποιήματα αν και δεν αναφέρονται ευθέως σε αυτήν, ωστόσο την περιγράφουν. Και για τον κόσμο της Φρεαττύδας, την εποχή εκείνη, ο Πορφύρας αποτελούσε ένα σημείο αναφοράς ανθρώπου που αγαπούσε υπέρμετρα τον πνευματικό του τόπο. 


Είδα μια χώρα ξωτικιά στ΄ανήσυχο όνειρό μου
πόσ΄ όμορφη δε θα το πει ποτέ καμιά ψυχή.
Το νου μου πήρε κι άφησα το φτωχικό χωριό μου
κι έκανα τάμα μόνο εκεί ν΄ αράζω, μόνο εκεί


Οι γενναίοι του ποτηριού και η σχολή που δημιούργησαν:

Το 1961 ο αδελφός του Λάμπρου Πορφύρα, Θεόδωρος Σύψωμος, επιστρέφει μετά από πολλά χρόνια στην ξενιτειά φτάνει στην Φρεαττύδα και σε μια ταβέρνα απέναντι ακριβώς από την προτομή του αδελφού του τελεί φιλολογικό μνημόσυνο. Εκεί σκιαγραφήθηκε το προφίλ μιας σειράς λογοτεχνών που έλαβαν τον τίτλο "Η Σχολή της Φιλολογικής Ταβέρνας". Στην σχολή αυτή κυριάρχησαν δύο μορφές του Βουτυρά και του Πορφύρα. Στο εξωτερικό ανάλογες σχολές της συναντούμε ως "Σχολές μποεμισμού" ειδικά στα καφέ του Παρισιού, όταν λογοτέχνες και ποιητές συναντιούνται και στα τραπεζάκια ενός καφενείου και γράφουν τις μεγαλύτερες ποιητικές συλλογές. Στην Ελλάδα τα "παρισινά καφέ" αντικαθιστούν οι παρέες της ταβέρνας με τις συντροφιές του Πορφύρα, του Βουτυρά και του Πάνου Ταγκόπουλου, των γενναίων του ποτηριού όπως τους έλεγαν τότε. Κάποτε ο Πορφύρας σε μία τέτοια συνάντηση είχε χαράζει στο τραπέζι "Η Ταβέρνα είναι λεπτό πράγμα". Και ο Πορφύρας ήξερε τι έλεγε. Για να χαρείς την φιλολογική ταβέρνα πρέπει να είσαι διακριτικός, να σέβεσαι τον χώρο που σαν προχωρήσει η νύχτα γεμίζει από μεράκια, από ευαισθησία, από πόνο. Ήταν μετρημένοι οι λογοτέχνες που αποτελούσαν τον κύκλο των "γενναίων του ποτηριού". Είναι ζήτημα εάν για παράδειγμα ο Κωστής Παλαμάς είχε ποτέ πάει σε ταβέρνα. Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, όχι μόνο δεν πάτησε το πόδι του σε ταβέρνα αλλά έγινε και αυστηρός κατήγορος τους.

Ο Λάμπρος Πορφύρας σε βόλτα του στο Πασαλιμάνι
   

Το δημοσίευμα της Προτομής με την κατσίκα:

Αν και βρισκόμαστε στο 1946, οχτώ χρόνια μετά την τοποθέτηση της προτομής του Πορφύρα, συνέβει τότε κάτι που δεν άφησε ασχολίαστο ο τύπος της εποχής. Κάθε ημέρα στις 08.00 το πρωί μια κατσίκα πήγαινε και κάθονταν στην βάση της προτομής. Σταματούσε εκεί για μια ώρα και μετά συνέχιζε την πορεία της. Αυτό γίνονταν κάθε πρωί την ίδια ώρα. Ο ημερήσιος τύπος άρχιζε να θέτει ερωτήματα. Τι συμβαίνει, που βρισκόμαστε; Στον Παρνασσό ή στην Φρεαττύδα; Τι ζητά μια κατσίκα ανάμεσα στις σιδηροτροχιές του τραμ (το τραμ είχε τέρμα στην έπαυλη του Σκουλούδη), στα καφενεία και στα φαρμακεία; Ανακαλύπτουν λοιπόν ότι ολόκληρο κοπάδι νωρίτερα, πριν καν ξημερώσει περνούσε από εκεί και η συγκεκριμένη κατσίκα σταματούσε στην προτομή και έτρωγε τις εφημερίδες που έβρισκε πεταμένες στην πλατεία. Από το περιστατικό αυτή υπήρξε μάλιστα και σχετική εικονογράφηση.
Από το περιστατικό της προτομής του Πορφύρα με την κατσίκα
Πηγές:
"Ελληνικός Μποεμισμός - Η ταβέρνα είναι λεπτό πράγμα" του Πέτρου Χάρη (1964)
Αναμνηστική έκδοση "Έτος Λάμπρου Πορφύρα" από το Ινστιτούτο Πειραϊκών Μελετών (1979)
Εφημερίδες ΑΣΤΥ, ΣΚΡΙΠ

Χατζηκυριάκειο Ορφανοτροφείο Θηλέων (Χατζηκυριάκειο ίδρυμα)





Του Στέφανου Μίλεση

Η ιστορία ξεκινά όταν το δημόσιο παραχωρεί έκταση στον Δήμο Πειραιά 200 στρεμμάτων στην τότε ονομαζόμενη Πειραϊκή χερσόνησο. Η παραχώρηση αυτή αναφέρεται στο ψήφισμα του Δημοτικού Συμβουλίου Πειραιώς της 13 Μαΐου 1888. Από αυτά τα 200 στρέμματα ένα μέρος δόθηκε στον Βασιλιά Γεώργιο Α΄ για την ανέγερση θερινών ανακτόρων. Εκεί θα χτιστεί αργότερα και το βασιλικό περίπτερο (παλατάκι), καθόσον παλάτι πραγματικό δεν χτίστηκε ποτέ, παρά μόνο στα σχέδια του Δανού Αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν.
Βασιλικό Περίπτερο (Παλατάκι) του Γεωργίου Α΄. Το θερινό παλάτι που ήταν να  χτιστεί έμεινε μόνο στα σχέδια του Δανού Αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν

Από αυτή λοιπόν την έκταση των 200 στρεμμάτων τα 35 στρέμματα δόθηκαν στον Ιωάννη Χατζηκυριακό για την ανέγερση Ορφανοτροφείου Θηλέων. Στην ίδια απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου αποφασίζεται επίσης και παραχώρηση δωρεάν εκ του Δημοτικού Υδραγωγείου με 15 δράμια ύδατος τον μήνα, αιωνίως.

Ο Ιωάννης Χατζηκυριακός (έμπορας από την Σμύρνη) ανιψιός της Ελένης Τζαννή, έχει πείσει στο μεταξύ την θεία του να ιδρύσει ένα Ορφανοτροφείο Αρρένων (το Τζάννειο) με σκοπό να ιδρύσει ο ίδιος ένα θηλέων. Την σκέψη του αυτή την αναφέρει άλλωστε ο ίδιος στην διαθήκη του. Το όνειρο αυτό δεν θα γίνονταν πραγματικότητα αν ο τότε Δήμαρχος Πειραιά Τρύφωνας Μουτζόπουλος δεν του παραχωρούσε την έκταση αυτή.

Ιωάννης και Μαριγώ Χατζηκυριακού

Οι εργασίες ξεκινούν για την ανέγερση των εγκαταστάσεων στις 30-4-1889 όταν η Βασίλισσα Όλγα τοποθετεί τον θεμέλιο λίθο και μαζί στα θεμέλια έναν αμφορέα που περιέχει έναν χρυσό σταυρό και όλα τα είδη των νομισμάτων του τότε Ελληνικού Βασιλείου.

Το 1896 εκτός του κεφαλαίου που ξοδεύει για την ανέγερση του κτηρίου αφήνει επιπρόσθετα και 1,5 εκατομ. χρυσές δραχμές περίπου μαζί με ομόλογα και άλλη ακίνητη περιουσία ως περιουσία του ιδρύματος.

ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ - ΤΟ ΟΡΦΑΝΟΤΡΟΦΕΙΟ ΧΑΤΖΗΚΥΡΙΑΚΟΥ / PIREE - ORPHELINAT

Εάν διαβάσει κανείς τόσο την διαθήκη του Χατζηκυριακού όσο και το καταστατικό λειτουργίας του ιδρύματος θα σταθεί σε ορισμένα σημεία που αξίζει να αναφερθούν. Το καταστατικό του ήταν ήδη έτοιμο και υπογράφτηκε από τον Γεώργιο Α΄στις 26 Δεκεμβρίου 1896 και ξεκινά με την αναφορά στην τοποθεσία
"Το υπέρ την Άλκιμον ακτήν του Πειραιώς ιδρυθέν κατάστημα...."

  • Αφήνει όρο να εισάγονται κατά προτίμηση 4 ορφανά κορίτσια από την ιδιαίτερη πατρίδα καταγωγής του την Σμύρνη και άλλα 4 από την Τρίπολη που ήταν η ιδιαίτερη πατρίδα της γυναίκας του Μαρίας  (Μαριγώ).

  • Επίσης αφήνει όρο για δέκα (10) χρόνια από την έναρξη λειτουργίας του, το ίδρυμα να μην δέχεται ορφανά κορίτσια από την Καλαμάτα για τον λόγο ότι ένας Καλαματιανός (πρόκειται για τον Σ. Εφέσιο) τον ταλαιπώρησε για μεγάλο χρονικό διάστημα με δικαστικούς αγώνες για μια μεσοτοιχία στο σπίτι του στην Αθήνα, με κίνδυνο της υγείας του, απογοήτευση και πικρία...μέχρι που έφθασε και στο σημείο να σταματήσει την ανέγερση του ιδρύματος και θα το έκανε αν δεν τον εμψύχωνε το Τρύφωνας Μουτζόπουλος.

  • Κάτι άλλο που αναφέρεται στο καταστατικό είναι επίσης ότι αποκλείει ως μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του ιδρύματος πρόσωπα που κατέχουν το αξίωμα του Δημάρχου ή του Βουλευτού με εξαίρεση μόνο του Τρύφωνα Μουτζόπουλου, επειδή όπως προαναφέραμε ήταν αυτός που μεσολάβησε ώστε να δοθούν τα 35 στρέμματα στην Πειραϊκή Χερσόνησο. 
Το Χατζηκυριάκειο ίδρυμα σήμερα

Ο Μουτσόπουλος λατρεύτηκε από τον Χατζηκυριακό όσο κανείς άλλος και ήταν και ο 1ος Πρόεδρος του Ιδρύματος. Το όνομα του δεσπόζει άλλωστε και στην μετόπη του ιδρύματος. Ακόμα και αυτό ο Χατζηκυριακός το είχε προβλέψει αφού στην διαθήκη του αναφέρει: "να τεθεί στην πρόσοψη η εξής επιγραφή Τρύφων Μουτζόπουλος Δήμαρχος Πειραιώς, ευεργέτης του ορφανοτροφείου"


  • Προβλέπει μια από τις αίθουσες του ιδρύματος (άρθρο 2) να προορίζεται για φιλοξενία της Βασιλικής Οικογένειας αφενός για να έχουν ευχάριστη διαμονή όταν επισκέπτονται το ίδρυμα, αφετέρου διότι εδέχθησαν την ίδρυση Ορφανοτροφείου πλησίον του Βασιλικού περιπτέρου τους.
Η εσωτερική αυλή με τις καμάρες του κτηρίου

Το 1898 τόσο ο Ιωάννης όσο και η Μαρία (Μαριγώ) Χατζηκυριακού πεθαίνουν έχοντας δει μεν το κτήριο έτοιμο, αλλά όχι τα επίσημα εγκαίνιά του. Και οι δύο βρίσκονται θαμμένοι στον προαύλιο χώρο του ιδρύματος.
Ο πρώτος πρόεδρος του Ιδρύματος Τρύφωνας Μουτζόπουλος τελεί Μνημόσυνο για τους ευεργέτες ιδρυτές Ιωάννη και Μαριγώ Χατζηκυριακού. Σαν Δήμαρχος μεσολάβησε για την παραχώρηση έκτασης 35 στρεμμάτων στον Χατζηκυριακό και ο μεγάλος ευεργέτης δεν τον ξέχασε ποτέ (ΣΚΡΙΠ 1901)

Το 1903 το Ίδρυμα ξεκινά την λειτουργία του έχοντας κοστίσει 550.000 δραχμές, ενώ είχε σχεδόν τελειώσει και ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου που υπάρχει μέχρι σήμερα στον προαύλιο χώρο του.

Η πρώτη εισαγωγή κοριτσιού ήταν αυτή της Βιργινίας Βουρβουμάκη από την Κρήτη (9 ετών) ενώ το 1903 εγγράφονται ήδη 55 κορίτσια από όλη την Ελλάδα (πλην Καλαμάτας).

Στις 19 Ιανουαρίου 1904 γίνονται τα επίσημα εγκαίνια πάλι από την Βασίλισσα Όλγα. Συνεπώς το ίδρυμα έχει ξεκινήσει την λειτουργία του πριν από τα εγκαίνιά του.

Το 1906 φεύγει από την ζωή ο Μέγας Ευεργέτης, συμπαραστάτης και πρώτος πρόεδρος του Ιδρύματος Τρύφων Μουτζόπουλος

Το ίδρυμα ανταποδίδει τιμές στον Τρύφωνα Μουτζόπουλο όταν το 1906 πεθαίνει. Οι πανελλήνιοι ευεργέτες τιμούν τον ευεργέτη του Ιδρύματος 

Το 1912-13 (εποχή βαλκανικών πολέμων) τα κορίτσια του ιδρύματος μεταφέρονται στην Σχολή Ναυτικών Δοκίμων και αργότερα στην Έπαυλη του Σκουλούδη (στην θέση που σήμερα βρίσκεται το Αντικαρκινικό Νοσοκομείο Μεταξά) γιατί το κτήριο επιτάσσεται ως νοσοκομείο, λόγω του μεγάλου αριθμού κλινών που διέθετε καθώς και των εγκαταστάσεων.

Α΄ Στρατιωτικό Νοσοκομείο Πειραιώς (Χατζηκυριάκειον)

Το 1922 το κτήριο επιτάσσεται πάλι ως νοσοκομείο μέχρι και το 1925.
Σε όλες τις πολεμικές περιπέτειες του Έθνους το Χατζηκυριάκειο επιτάσσονταν ως Νοσοκομείο
Το 1940 εκ νέου επιτάσσεται ως νοσοκομείο με 145 κλίνες. Χαρακτηριστικό είναι ότι αυτή η επίταξη είχε προετοιμαστεί από πριν και έγινε την ίδια μέρα κήρυξης του πολέμου (28 Οκτωβρίου) Τα κορίτσια μεταφέρονται στις εξοχές του ΠΙΚΠΑ Βούλας και αργότερα σε κτήριο επί της οδού Γ. Κρέμου 135 στην Καλλιθέα.

Το 1942 οι Γερμανοί χρησιμοποιούν τις εγκαταστάσεις και το 1944-45 το ίδιο πράττουν οι Άγγλοι. Μεγάλη επιτυχία κατά την διάρκεια των μαύρων χρόνων της κατοχής ήταν ότι ούτε ένα παιδί του ιδρύματος δεν έχασε την ζωή του από την πείνα.

Στο μεταξύ το 1945 τα κορίτσια του ιδρύματος από την Καλλιθέα διαμένουν σε κτήριο πλησίον της Πλατείας Αλεξάνδρας, στην οδό Σανταρόζα 4 και παραμένουν εκεί για 14 χρόνια (έως το 1959). Οι παλαιοί κάτοικοι στην Πλατεία Αλεξάνδρας θυμούνται ακόμα τα κορίτσια του ιδρύματος να κάνουν τις αθλοπαιδιές τους στον χώρο πίσω από το Ναό της Αγίας Αικατερίνης και στην Πλατεία. Σήμερα στην Σανταρόζα 4 στεγάζεται το 28ο Δημοτικό Σχολείο Πειραιά. 
Το 28ο Δημοτικό Σχολείο Πειραιά. Στον ίδιο χώρο στεγάστηκαν τα κορίτσια του Ιδρύματος για 14 χρόνια (φωτο από ιστοσελίδα του 28ου Δ.Σ. Πειραιά)

Μέχρι το 1959 οι εγκαταστάσεις του Χατζηκυριάκειου παρέμειναν επιταγμένες (αν και ο πόλεμος είχε τελειώσει) ως Κέντρο Προσφύγων της ΟΥΝΡΑ. Αυτή είναι η πρώτη φορά που το κτήριο επιτάσσεται όχι για πολεμικό σκοπό. Σε αυτό στεγάζονται μερικοί Έλληνες από την Αίγυπτο, Σέρβοι, Αλβανοί, Ούγγροι, Πολωνοί, συνολικά 172 πρόσφυγες κυρίως αλλοδαποί. Το Γενικό Επιτελείο Στρατού προτείνει την εγκατάσταση των κοριτσιών για μια φορά ακόμα στην Έπαυλη Σκουλούδη στην Φρεαττύδα αλλά το Υπουργείο Παιδεία αρνείται γιατί θέλει να στεγάσει εκεί το Υδροβιολογικό Ινστιτούτο (!!!) 

Υπογραφή Σύμβασης με ΟΥΝΡΑ 1945

Τα κορίτσια το 1959 επιστρέφουν μετά από πολλά χρόνια απουσίας στις εγκαταστάσεις του ιδρύματος το οποίο βρίσκεται όμως σε άθλια κατάσταση.  

Το Χατζηκυριάκειο την δεκαετία του '70

Συνοικία Χατζηκυριάκειο:

Μια ολόκληρη συνοικία οικοδομήθηκε πέριξ του Ιδρύματος, εκεί που κάποτε βρίσκονταν η έρημη πειραϊκή χερσόνησος. Οι πρώτοι οικιστές πέριξ του ιδρύματος κάνουν την εμφάνισή τους το 1914-1915 και είναι Δωδεκανήσιοι κυρίως από την Σύμη, Ρόδο, Κάρπαθο και Καστελόριζο μετά την κατοχή των νησιών τους από τους Ιταλούς. Η περιοχή θα μετατραπεί όμως σε πολυάριθμη συνοικία (όπως και πολλές άλλες περιοχές στον Πειραιά), μετά την καταστροφή του '22. Προς τιμή του πανελλήνιου αυτού ευεργέτη και της συζύγου του, δύο Λεωφόροι σήμερα φέρουν τα ονόματά τους. Η Λεωφόρος Ιωάννη Χατζηκυριακού και η έτερη Λεωφόρος Μαρίας Χατζηκυριακού (οδός Χατζηκυριακείου παλαιότερα)

Πηγές: 

"Περί εγκρίσεως καταστατικού του Εν Πειραιεί Ορφανοτροφείου Θηλέων υπό την επωνυμία Ορφανοτροφείον Θηλέων Ιωάννου και Μαριγούς Χατζηκυριακού" Γεώργιος Α΄ 26/12/1896

Δημόσια Διαθήκη του Ιωάννου Χατζηκυριακού (αριθμ. 28566) συμβολαιογράφου Παππαδιαμαντόπουλου 19 Ιουλίου 1896

Πρόσθετη Πράξη επί της Διαθήκης (Κωδίκελλος) (αριθμ. 9009) συμβολαιογράφου Τσόχα της 28ης Ιουλίου 1898

Βασιλικό Διάταγμα εγκρίσεως συστάσεως ιδρύματος (Β.Δ. 9/12.6.1889)

Ψήφισμα Δημοτικού Συμβουλίου Πειραιώς 13ης Μαίου 1888 (με την υπ΄ αριθ. 153 πράξις αυτού)

Χατζηκυριάκειο του Γιάννη Χατζημανωλάκη

Εφημερίδες ΕΜΠΡΟΣ και ΣΚΡΙΠ

Ιστοσελίδα 28ου Δημοτικού Σχολείου Πειραιά (http://28dim-peiraia.att.sch.gr/autosch/joomla15/)

  

Βούρλα Πειραιά- ιερόδουλες και "κατάσκοποι"




Του Στέφανου Μίλεση

Όπως συμβαίνει σε όλα τα λιμάνια του κόσμου, έτσι και στον Πειραιά η πορνεία θριάμβευε προς εξυπηρέτηση των διερχομένων ναυτικών και εμπόρων (και όχι μόνο) αλλά και προς όφελος των κοινών γυναικών (και του κυκλώματος γύρω από αυτές). 
Η ύπαρξη "σπιτιών" ήταν όμως ελεύθερη και αποτελούσε πρόβλημα κοινωνικό. Η διασπορά "οίκων" ανάμεσα σε οικογένειες προκαλούσε διαμαρτυρίες και αντιδράσεις.

Έτσι το 1873 "απαγορεύεται η κατοίκηση κοινών γυναικών σε οποιοδήποτε μέρος του Πειραιά, πλην του προβλεπόμενου χώρου" ανέφερε το σχετικό διάταγμα που εκδόθηκε για τον σκοπό αυτό. Ως "προβλεπόμενος χώρος" ήταν αυτός που "παραχώρησε" γνωστός υπουργός τότε (με μεγάλο οικονομικό όφελος) στο οικοδομικό τετράγωνο Εθνικής Αντιστάσεως (πρώην Κανελλοπούλου), Δογάνης, Σωκράτους (πρώην Ευβοίας) και Ψαρών στην θέση Βούρλα Πειραιώς (Δραπετσώνα). Η περιοχή όφειλε την ονομασία της εκεί στο ελώδες έδαφος που υπήρχε. Όμως το όνομα αυτό ταυτίστηκε με τους οίκους ανοχής που θα μεταφερθούν εκεί.

 Ένας άλλος "διασώστης" της ελληνικής κοινωνίας και των ηθών ο εργολάβος Ν.Μ, αναλαμβάνει να φέρει εις πέρας το θεάρεστο έργο της κατασκευής "του χώρου στέγασης" των γυναικών αυτών. 

Έτσι το 1876 ολοκληρώνεται η κατασκευή αυτή που χωρίζεται σε 3 τμήματα με φυλάκιο μπροστά για την επιτήρηση από την αστυνομία. Στην είσοδο των Βούρλων ζητείται ταυτότητα καθότι απαγορεύεται η είσοδος εις τους ανηλίκους. Είναι μια προσπάθεια της Πολιτείας να "μαντρώσει" την πορνεία, αλλά στην ουσία η πορνεία γίνεται "κρατική" με τον εξής τρόπο.
Όπως είπαμε οι εγκαταστάσεις ήταν χωρισμένες σε τρεις τομείς (σειρές). Στον πρώτο τομέα βρίσκονταν οι μεγαλύτερες σε ηλικία γυναίκες (χαμηλή τιμή), στον δεύτερο τομέα οι μικρότερες (μέση τιμή) και στον τρίτο τομέα οι νεοεισερχόμενες στον χώρο (πολύ υψηλή τιμή). Έτσι τόσο η εισαγωγή στα Βούρλα, όσο και η κατάταξη στους τομείς (από αυτήν εξαρτάται και το κέρδος) οδηγούν τις γυναίκες να χρηματίζουν τους "αρμοδίους". 
Η πορνεία αποκτά έτσι "κρατική προστασία" καθώς το κράτος επίσημα διώκει τους "προστάτες" αλλά λειτουργεί έτσι που "προστάτες" γίνονται οι ίδιοι οι μηχανισμοί του.

Έρωτες με μαχαίρια

Για τα Βούρλα πάντα υπάρχει και μια ιστορία που μπορούσε κάποιος παλιός να διηγηθεί. Γνωστοί ρεμπέτες βρίσκουν τον πρώτο τους έρωτα εκεί, τραγούδια γράφονται αφιερωμένα σε κάποιους έρωτες, αφού σε πολλές περιπτώσεις οι πελάτες κάνουν δεσμούς με γυναίκες των βούρλων, δεσμοί που διατηρούνται για πολλά χρόνια. Ακόμα και σήμερα αν κάνει κάποιος βόλτα σε καφενεία παλιών, όλο και κάποια ιστορία θα ακούσει για τα Βούρλα. Οι ιστορίες αυτές συνήθως έχουν άσχημο τέλος. Η ιστορία γνωστή. Μία γυναίκα δύο άντρες που συνήθως οδηγούνται σε μαχαιρώματα και ξεκαθάρισμα λογαριασμών.

1908 και 1909 διεκδικηταί των καρδιών των ιεροδούλων ξεκαθαρίζουν μεταξύ τους λογαριασμούς με μαχαίρια

Στο περιβάλλον των Βούρλων κινούνταν ένα σωρό από χασισοπότες, έμποροι ναρκωτικών, σωματέμποροι, ιδιοκτήτες τεκέδων, αγαπητικοί κ.ο.κ. Αυτοί κυρίως που έχουν όμως τα πρωτεία είναι οι χασισοπότες. Σχεδόν κάθε μέρα που οι εφημερίδες δημοσιεύουν και μια σύλληψη στα βούρλα και φυσικά στην άλλη περιοχή που μάζευε τότε χασισοπότες στα βράχια της Πειραϊκής μετά την Έπαυλη του Σκουλούδη


Στα βούρλα του Αγίου Διονυσίου και στις Σπηλιές της Φρεαττύδος (εννοεί της Πειραϊκής μετά την Έπαυλη του Σκουλούδη)
 Τον Μάρτιο του 1936 ο Ριζοσπάστης δημοσιεύει μια έρευνα για τα Βούρλα:
 "Μετά τον Άγιο Διονύσιο, όταν δείτε μια μάντρα, είναι τα βούρλα. Γύρω γύρω μικρά μαγαζάκια είναι τα ουζάδικα και τα καφενεία που συχνάζουν οι "νταβατζήδες". Μπαίνοντας στα βούρλα αριστερά υπάρχει θυρωρείο και πιο κάτω το Μαγέρικο του Μπισμπίκη. Αυτού που εκμεταλλεύεται τις εκμεταλλευόμενες βράζοντας όλες τις βρομιές  Προ 2 μηνών μια γυναίκα από το δεύτερο τμήμα είχε πάθει δηλητηρίαση από κρέας που το είχε μαγειρέψει τρεις φορές. Καθώς μπαίνω στο πρώτο τμήμα ακούω μια αγριοφωνάρα.
-Άντε κορίτσια να γράφουμε...
Είναι η "μαντάμ" μια γριά απόμαχος της δουλειάς αυτής, με ένα φακιόλι στο κεφάλι. "Να γράφουμε" δεν είναι τίποτε άλλο παρά το νοίκι. 40 δραχμές για τον χώρο και 10 για τις υπηρεσίες της "μαντάμ". 50 δραχμές κάθε μέρα σύνολο ανά τρώγλη  Δηλαδή μια γυναίκα πρέπει απαραιτήτως δύο φορές την ημέρα να....για να βγάλει μόνο το νοίκι. Είτε είναι άρρωστη είτε δεν είναι, δεν την ρωτάνε. Όλα τα δωμάτια τρώγλες μόνο στην πρώτη πτέρυγα φθάνουν τα 150. Το δεύτερο τμήμα λέγεται αριστοκρατικό γιατί τα δωμάτια είναι λίγο πιο δωμάτια....Το τελευταίο τμήμα είναι τα "κατσικάδικα". Τα λένε έτσι γιατί είναι το πιο βρωμερό τμήμα. Όλα τα ανθρώπινα ράκη είναι εκεί μαζεμένα. Όλες οι μεγαλύτερες. Αυτές που σε λίγο θα γίνουν μαντάμες ή ζητιάνες παίρνουν τα τελευταία λεφτά της δουλειάς αυτής. Είδα μια κουλή δυστυχισμένη αγρότισσα από την Μακεδονία. Μου λέει ότι δούλευε στο καπνεργοστάσιο του Φούκα. Μια μέρα της πήρε η μηχανή το χέρι. Μόλις βγήκε από το νοσοκομείο και χωρίς κανέναν πόρο, έκανε αυτή την δουλειά για να ζήσει. Μια άλλη από την Τουρκία η Λατζιέ. Την πούλησε ο πατέρας της αφού την διέφθειρε. Τι λένε αυτοί που κόπτονται υπέρ της οικογένειας και της ηθικής; Τι λέει η Οργάνωσις Εθνικής Αναγεννήσεως για αυτή την αναγέννηση;" Η περιγραφή αυτή του ριζοσπάστη είναι σημαντική και για τον λόγο ότι επί Μεταξά τα Βούρλα λειτουργούσαν. Η διαφημισμένη ηθική του καθεστώτος δεν φαίνεται να έχει πρόβλημα με την λειτουργία τους. Μια έκθεση της αστυνομίας το 1936 αναφέρει ότι από τις 350 γυναίκες που έπεσαν στην πορνεία οι 250 φέρονται ως πουλημένες από σωματέμπορους.  
Σπάνια φωτογραφία εφημερίδας από το εσωτερικό των βούρλων. Το μαγέρικο του Μπισμπίκη που εκμεταλλευόταν τις εκμεταλλευόμενες
Όλα αυτά τα γράφω προς διάψευση ορισμένων που θέλουν να παρουσιάζουν την περίπτωση των Βούρλων ως ένα κόσμο θαυμαστό που επικρατεί η ντομπροσύνη, η μαγκιά και έναν παράδεισο που σήμερα έχει χαθεί....

Στα βούρλα ήταν ο πάτος της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Τίποτα μαγικό δεν υπήρχε. Μόνο από την λειτουργία του πρώτου τμήματος υπήρχαν έσοδα 7.500 δραχμές την ημέρα. Υπόψη δε ότι στα βούρλα μαζί με τις ιερόδουλες έμεναν και τα παιδιά τους.

Η Λιλίκα Νάκου παραχωρεί συνέντευξη το 1936 με αφορμή την επέτειο για την Διεθνή ημέρα της γυναίκας και αναφέρει για τα Βούρλα περιπτώσεις γυναικών (ονομαστικά) που ήταν από χωριά οι περισσότερες, άνεργες και πάμπτωχες που η αστυνομία τις μάζευε περιπλανώμενες, τις κατέγραφε ως "αδήλωτες" και τις οδηγούσε προς στέγαση στα Βούρλα!! (Φ. Ριζοσπάστη 8 Μαρτίου 1936).
Στη μάντρα αυτή των Βούρλων που ουσιαστικά αποτελούσε ένα συνοικισμό ξεχωριστό, υπήρχε μόνο μια πόρτα που ελέγχονταν από τους νταβατζήδες που θρονιάζονταν στο καφενείο εντός του συνοικισμού και έλεγχαν τόσο την είσοδο των πελατών όσο και την έξοδο των γυναικών. Στην πόρτα αυτή γίνονταν και όλα τα ξεκαθαρίσματα των λογαριασμών. Γιαυτό και εκεί αριστερά της στο θυρωρείο υπήρχε πάντοτε χωροφύλακας ελέγχου. Έξω από την πόρτα αυτή υπήρχε μια τεράστια ταμπέλα που έγραφε "αστυνομία". 

Νέα εποχή ανατέλλει δια την ανθρωπότητα; 

Λειτουργούν για 65 χρόνια περίπου μέχρι δηλαδή και την είσοδο των Γερμανών (1941), οι οποίοι διώχνουν τις γυναίκες και μετατρέπουν τις εγκαταστάσεις σε φυλακές. Όμως τα Βούρλα, παραμένουν φυλακές και μετά την αποχώρηση των Γερμανών, αφού εκεί κρατούνται στην συνέχεια ποινικοί και πολιτικοί κρατούμενοι. Φέρουν δε επίσημα στην είσοδο πινακίδα με τίτλο "ΔΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΦΥΛΑΚΕΣ ΠΕΙΡΑΙΩΣ" (αρχική φωτογραφία) .


Έτσι οι περίφημες 3 πτέρυγες που καθόριζαν την είσπραξη των γυναικών αναλόγως της ηλικίας τους, μετατρέπονται οι μεν δύο πρώτες πτέρυγες για την φύλαξη των ποινικών ενώ η τρίτη πτέρυγα δέχεται αποκλειστικά πολιτικούς κρατούμενους. Συχνές είναι οι απεργίας πείνας που κάνουν οι κρατούμενοι για να διαμαρτυρηθούν για τις συνεχείς εκτελέσεις αλλά οι περισσότερες είναι άνευ αποτελέσματος.
Λέγοντας πολιτικούς κρατούμενους, εννοούμε τα ενεργά μέλη του Κ.Κ.Ε. που συλλαμβάνονται με την κατηγορία της κατασκοπείας υπέρ των σοσιαλιστικών χωρών. Τα χρόνια περνούν, ο κόσμος προοδεύει και ενώ ο Bill Haley με τους κομήτες του κυκλοφορούν το Rock around the clock, το 1954 συνεχίζει ο παράδεισος της ελληνικής δημοκρατίας να μαντρώνει κομμουνιστές με την κατηγορία της κατασκοπείας στα Βούρλα (και αλλού) και αν γλιτώσουν την εκτέλεση να θεωρούνται τυχεροί που θα πάνε διακοπές στα νησιά της εξορίας. Υπολογίζεται ότι από τα Βούρλα πέρασαν λίγο ή πολύ πάνω από 2.500 πολιτικοί κρατούμενοι!!

Με την κατηγορία της Κατασκοπίας έμπαιναν στην πτέρυγα των πολιτικών κρατουμένων. Χαρακτηριστικό όμως είναι ότι η κατασκοπία (αν δεχτούμε ότι γινόταν) προβλέπονταν από τον Ποινικό Κώδικα. Έτσι αν και κρίνονταν ένοχοι για ποινική κατηγορία, στην συνέχεια εισέρχονταν σε πτέρυγες πολιτικών κρατουμένων

Φυλακές Υψίστης Ασφαλείας;

Ωστόσο το 1954 τα Βούρλα έγιναν διάσημα από την μεγαλύτερη απόδραση που έγινε ποτέ από "Φυλακές Υψίστης Ασφαλείας" όπως θεωρούνταν. Πολιτικοί κρατούμενοι της Τρίτης πτέρυγας (κελί 13), άνοιξαν υπόγειο διάδρομο  (στοά) κάτω από την οδό Δογάνης, η οποία οδηγούσε στα λουτρά και αποδυτήρια του έναντι εργοστασίου ΝΕΣΤΡΕ (παρασκευής λουλακίου).
Ο υπόγειος διάδρομος μήκους 16 μέτρων και 2 μέτρων βάθους κατασκευάστηκε αφού αντιμετωπίστηκαν άλυτα προβλήματα τα οποία εμφανίζονταν στην πορεία κατά μυριάδες. Η απόκρυψη των μπαζών από την εξόρυξη, ο έλεγχος στα κελιά, η εξεύρεση εργαλείων, ο φωτισμός και ο αερισμός της στοάς, η πρόκληση θορύβου από τον εκβραχισμό, η ζέστη, η σκόνη και πολλά άλλα, βρήκαν λύσεις από την επινοητικότητα των κρατουμένων και την δίψα τους για ελευθερία.
Για πάνω από τέσσερις μήνες διαρκεί το σκάψιμο της στοάς και τελικά η απόδραση γίνεται στις 17 Ιουλίου του 1955, ημέρα Κυριακή στις μια και μισή το μεσημέρι.



27 πολιτικοί κρατούμενοι διαφεύγουν μέσω του εργοστασίου, βγαίνουν στην οδό Κανελλοπούλου και εξαφανίζονται άλλοι με Ταξί, άλλοι με Τραμ σε "φιλικά" σπίτια που αναλαμβάνουν την φυγάδευσή τους.

Η τιμή για την χαμένη τιμή του κράτους
Όταν το κράτος υφίσταται το πάθημα της διαφυγής των 27 γίνεται γελοίο. Εάν εν συνεχεία ξεσπά σε σπασμωδικές ενέργειες σε βάρος ανευθύνων, τότε εμφανίζεται δύο φορές γελοίο

Μετά την απόδραση οι αρχές εξαπέλυσαν ένα ανθρωποκυνηγητό άνευ προηγουμένου. Όλοι οι δραπέτες επικηρύχτηκαν με ποσά μεγάλα για την εποχή εκείνη, ενώ επικηρύχτηκαν και όλοι όσοι τους βοήθησαν ή τους έκρυψαν στα σπίτια τους. Οι αμοιβές που δίνονταν στους πληροφοριοδότες δημοσιεύονταν αναλυτικά στον ημερήσιο τύπο ώστε να αποτελέσουν παρότρυνση και για όσους γνώριζαν αλλά δεν μίλαγαν. 
Ανακοίνωση στον τύπο περί της αμοιβής των πληροφοριοδοτών

Ποινές διώξεις έπεφταν βροχή σε βάρος ακόμα και αθώων. Όλοι οι υπάλληλοι της φυλακής των Βούρλων διώχθηκαν ακόμα και αυτοί που βρίσκονταν σε άδεια την εποχή εκείνη. Των ερευνών ηγείτο προσωπικά ο τότε αντιπρόεδρος της κυβερνήσεως Π. Κανελλόπουλος. Ο φόβος των φυλάκων μήπως χαρακτηριστούν συνεργοί και βρεθούν κι αυτοί ανάμεσα στους κρατουμένους οδήγησε πολλούς εξ αυτών σε απόπειρα αυτοκτονίας.
Ο Αντιπρόεδρος της Κυβερνήσεως Π. Κανελλόπουλος.......
ο φόβος των φυλάκων να μην κατηγορηθούν για συνεργασία οδηγούσε πολλούς  εξ αυτών στην αυτοκτονία


Η απόκρυψη "κατασκόπων" την εποχή εκείνη οδηγούσε σε φυλάκιση ή εξορία. Η δίωξη γίνονταν συνήθως για  υπόθαλψη εγκληματία. Ο εγκληματίας ήταν κατηγορούμενος για "ενέργεια κατασκοπίας σε βάρος λιμενικών ή στρατιωτικών εγκαταστάσεων"
Με την απόδραση των Βούρλων, άρχισαν να γίνονται γνωστές οι συνθήκες ζωής των κρατουμένων. Χαρακτηριστικό είναι ότι η εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ τον Φεβρουάριο του 1957 δημοσίευσε επιστολή κρατουμένου ο οποίος περιέγραφε τις συνθήκες κράτησης. Μεταξύ άλλων έγραφε "ο Ποινικός Νόμος ορίζει ότι ο βασανίζων τα ζώα τιμωρείται, δια τους βασανίζοντας όμως τους ανθρώπους και όταν μάλιστα αυτοί είναι ιατροί, δεν υπάρχουν κυρώσεις; Μετά Τιμής Π. Κανδ." (Φ. 14 Φεβρουαρίου).

Στο Αρχαίο Λιμάνι του Πειραιά. Εισαγωγές - Εξαγωγές


Γράφει η Νανά Ιωαννίδου

Στο αρχαίο λιμάνι του Πειραιά, κατά την περίοδο του Κόνωνα, η είσοδός του προστατεύονταν από δύο τετράγωνους πύργους που ήταν ενσωματωμένοι στο τείχος και οι οποίοι άφηναν μεταξύ τους ένα στενό πέρασμα, ώστε μόλις δύο τριήρεις χωρούσαν να περάσουν ταυτόχρονα. Τους πύργους δε αυτούς οι αρχαίοι ονόμαζαν "κλείθρα των λιμένων" και ενώνονταν μεταξύ τους τη νύχτα με χονδρή αλυσίδα, για να εμποδίζεται ο αιφνιδιασμός από τον εχθρό.
Το λιμάνι έκλεινε  με δύο πύργους που ενώνονταν μεταξύ τους με χονδρή αλυσίδα (κλείθρα των Λιμένων)

Μια τέτοια αλυσίδα, της πατρίδας του πατέρα μου, της Αττάλειας, που ήταν από το αρχαίο λιμάνι της, χάζεψα μια μέρα σ΄ ένα ταξίδι μου στην Ιταλία, σ΄ ένα μουσείο στο Μπάρι. Μου φάνηκε θηριώδης! Πολύ χοντρά και μεγάλα δακτυλίδια ενωμένα μεταξύ τους. Ποιος ξέρει πόσοι θα σήκωναν αυτή την χειροποίητη αλυσίδα αναλογιζόμουν, και πως κατόρθωναν και την άπλωναν.

Το γεγονός ότι το λιμάνι του Πειραιά έκλεινε με αλυσίδα το αναφέρει και ο Αριστοφάνης (Ειρήνη 145) και για τα τρία λιμάνια του "έχει δε ο Πειραιεύς λιμένας τρεις, πάντα κλειστούς"
Για τον Μέγα λιμένα η Κάνθαρο όπως έλεγαν το μεγαλύτερο, πάλι ο Αριστοφάνης μας κάνει γνωστό, αλλά και πολλοί άλλοι, ότι το λιμάνι περιελάμβανε 60 νεώρια, το Αφροδίσιο και πέντε στοές.


Ο Στράβωνας μας γράφει ότι το λιμάνι χωρούσε 400 πλοία, αλλά ο Πλίνιος γράφει 1000. Ήταν δε διηρημένο σε πολεμικό και εμπορικό. Ο πολεμικός ναύσταθμος βρισκόταν δεξιά της εισόδου όλο το άλλο ήταν προορισμένο για τις ανάγκες των επιβατικών πλοίων. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι υπήρχε αγορά για όσους μένουν κοντά στη θάλασσα. Ο δε Ισοκράτης μας γράφει σε κάποιο σχόλιό του ότι το λιμάνι του Πειραιά ήταν ένα από τα μεγαλύτερα διακομιστικά κέντρα του αρχαίου κόσμου. 
(Φανταστική απεικόνιση) νεώσοικοι

Από   πολλούς ιστορικούς, ποιητές, κωμωδιογράφους, μαθαίνουμε ότι εισάγονται από το αρχαίο λιμάνι του Πειραιά τα εξής προϊόντα:
Από την Βοιωτία χέλια
Την Κόρινθο στρώματα
Την Σικελία τυρί
Την Εύβοια αχλάδια και μήλα
Την Σαμοθράκη σκόρδα
Την Τένεδο ρίγανη
Την Ρόδο σταφίδα και αρώματα
Την Φοινίκη χουρμάδες
Την Αίγυπτο ιστία, λεπτά υφάσματα και παπύρους
Την Λιβύη ελεφαντοστούν
Την Κυρήνη δέρματα
Την Καρχηδόνα τάπητες και υφάσματα
Τις Συρακούσες τυρί και χοιρινά
Τον Πόντο σιτάρι
Το Άγος όπλα
Την Θήβα άρματα
Την Σκύρο κατσίκες
Τα Μέγαρα χοντρά υφάσματα
Την Συρία λιβάνι
Τον Ελλήσποντο αλίπαστα αλλά και 
από την Φρυγία δούλους.
Τι έκαναν εξαγωγές οι αρχαίοι ημών πρόγονοι;
Κρασί, λάδι, μέλι, είδη αγγειοπλαστικής και μέταλλα Λαυρίου.
Τώρα τι φόρο τους είχε βάλει το Δ.Ν.Τ. και η Μέρκελ δεν το διάβασα! Μόλις το διαβάσω θα σας το γράψω.

(Μερικά στοιχεία τα βρήκα στο Πειραϊκό Λεύκωμα της Ναυτικής Εταιρείας Α.Γ. Τσαβλίρης και Υιοί, με επιμέλεια κειμένου από τον Προδρ. Ματζαρόγλου)
Φωτογραφίες από Zea Harbour Project

Οι περιπέτειες του Τεντέν στον Πειραιά (1961)

Ο Τεντέν περιφέρεται χαμένος στο Λιμάνι του Πειραιά

Του Στέφανου Μίλεση

Ο αυθεντικός τίτλος της ταινίας είναι "Τεντέν και το μυστήριο του χρυσόμαλλου δέρατος" (Tintin et le Mystere de la Toison d'or). Παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Γαλλία στις 6 Δεκεμβρίου του 1961. Η ταινία γυρίστηκε στην Κωνσταντινούπολη και στον Πειραιά σύμφωνα με τις περιγραφές της ταινίας αλλά φυσικά περιλαμβάνει για τις ανάγκες της ταινίας και τοποθεσίες που δεν είναι αναγνωρίσιμες.

Ο Τεντέν την στιγμή της αποβίβασης στον Πειραιά
Το πλοίο του Τεντέν ερχόμενο από Κωνσταντινούπολη (με τούρκικη σημαία) στον Πειραιά
Σκηνή από ταινία. Περίπτερο στο Λιμάνι με τον πλανόδιο σφουγγαρά στο βάθος

Αυτή είναι η πρώτη εικόνα  που εμφανίζεται στην ταινία από τον Πειραιά

Ηθοποιοί ζωντανεύουν τους γνωστούς ήρωες του καρτούν και μεταξύ αυτών συμμετέχουν και οι Έλληνες Δημήτρης Μυράτ, Δήμος Σταρένιος και με συμμετοχή συγκροτημάτων της Δόρας Στράτου.

Ο Δημήτρης Μυράτ στην ταινία "Τεντέν και το μυστήριο του χρυσόμαλλου δέρατος"
Ο Μυράτ υποδύεται έναν έμπορο όπλων με το όνομα Karabine. Κάθε φορά που στην ταινία γίνεται αναφορά για αυτόν τον έμπορο όπλων, η αναφορά αυτή συνοδεύεται με το γνωστό σήμα εταιρείας αλλά σε κόκκινο, προκαλώντας αντιδράσεις την εποχή εκείνη για τα υπονοούμενα που άφηνε
Η ταινία είναι για τους συλλέκτες των περιπετειών του Τεντέν πολύτιμη γιατί από την ταινία προήλθε και το επεισόδιο του κόμικ, αντίθετα με τις περισσότερες ταινίες του Τεντέν που πρώτα έβγαινε η περιπέτεια σε τεύχος και μετά γίνονταν ταινία.

Το τεύχος αυτό κυκλοφόρησε στα γαλλικά, αγγλικά και ισπανικά. 

Περίεργες αναφορές στην ταινία είναι όταν στο Λιμάνι του Πειραιά γίνεται αναφορά σε ένα φανταστικό βεβαίως μαγαζί με την επωνυμία "Karexport" του οποίου του σήμα είναι ένας κροκόδειλος κόκκινος που κοιτάει αριστερά αλλά θυμίζει τον κροκόδειλο γνωστής εταιρείας (ο κροκόδειλος της γνωστής εταιρείας είναι πράσινος και κοιτάει δεξιά). Ωστόσο επειδή το μαγαζί αυτό (της ταινίας) είναι κακόφημο και ανήκει σε κάποιον έμπορο όπλων με όνομα Karabine (λογοπαίγνιο με το όπλο), έψαχναν τότε να βρουν τη σύνδεση αυτή ή τυχόν υπονοούμενα που άφηνε η ταινία σχετικά με την γνωστή εταιρεία. 

Το σήμα της γνωστής εταιρείας ρούχων, κόκκινο και με αντίθετη φορά σε βιτρίνα καταστήματος ΠΡΟΠΟ στο λιμάνι του Πειραιά (για τις ανάγκες της ταινίας)
Στα πλάνα της ταινίας η κάμερα δείχνει και την γνωστή φίρμα "Χυτήρογλου"

Η Τουρκική κυβέρνηση εκμεταλλεύτηκε την εποχή εκείνη τα γυρίσματα στην Κωνσταντινούπολη προς όφελος τουριστικό και κυκλοφόρησε αποσπάσματα του Τεντέν με φόντο την τουρκική σημαία ή της Πόλης. Ακόμα και σήμερα διατηρείται σελίδα στα τουρκικά για την συγκεκριμένη σελίδα στην Wikipedia.

Ο Τεντέν με φόντο την Πόλη ή την τουρκική σημαία έγινε πηγή τουριστικής εκμετάλλευσης την δεκαετία του '60
Δήμος Σταρένιος θύμα απαγωγής κατά το σενάριο της ταινίας


Τελευταίο στους τίτλους εμφανίζεται και το όνομα της Δόρας Στράτου
Η αφίσα της ταινίας
Στο κόμικ του CORTO MALTESE  το 1976 (Μύθος της Βενετίας) είχε γίνει μια μικρή αναφορά για το λιοντάρι του Πειραιά . Είχε προηγηθεί ο Τεντέν "Το μυστήριο του Χρυσόμαλλου δέρατος" το 1961

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"