Ξιφίρ Φαλέρ. Η μεγαλύτερη παραγωγή στην Ελλάδα

Η πιο πολυδάπανη παραγωγή στα Ελληνικά χρονικά παρουσιάστηκε το 1916 στο Νέο Φάληρο

Του Στέφανου Μίλεση

Πρόκειται για την μεγαλύτερη και πιο πολυδάπανη επιθεώρηση που ανέβηκε ποτέ στην Ελλάδα που δεν ήταν άλλη  από την παράσταση με τίτλο "Ξιφίρ Φαλέρ".

Ο επιχειρηματίας Απόστολος Κονταράτος υπέγραψε στα 1913 συμβόλαιο με την εταιρία του Σιδηροδρόμου Αθηνών - Πειραιώς για την ενοικίαση του υπαίθριου θεάτρου του Νέου Φαλήρου, με την υποχρέωση να το ανακαινίσει και να πραγματοποιεί κάθε καλοκαίρι τουλάχιστον 25 παραστάσεις. Στην ιδιοκτησία της εταιρείας Σιδηροδρόμου Αθηνών - Πειραιώς, ανήκε το θεατράκι του Νέου Φαλήρου (το θέατρο του Σταθμού), τα θαλάσσια λουτρά, ο Ζωολογικός κήπος, το Ποδηλατοδρόμιο (velodrom) (κατοπινό Καραϊσκάκη) καθώς και κατασκευαστική εταιρεία. Σκοπός όλων ήταν να δημιουργήσει κίνητρα κυρίως την θερινή περίοδο, ώστε οι Αθηναίοι να κατεβαίνουν στο Νέο Φάληρο κι έτσι να πετύχει κίνηση της γραμμής που εκμεταλλεύονταν η εταιρεία.  

Όφειλε να φτιάξει θεωρεία, μακρύ εξώστη με υπόστεγο, να το ομορφύνει με το να φέρει ψηλά δένδρα από την Κορινθία, να διευρύνει τη σκηνή ώστε να μοιάζει «στόμιο σπηλαίου εν Άλσει..»

Βρισκόμαστε ήδη στα 1916 με τα γεγονότα του εθνικού διχασμού των Ελλήνων σε βασιλόφρονους και βενιζελικούς που οδήγησαν στα Νοεμβριανά και τη γαλλική κατοχή του Πειραιά. Το έργο απολαμβάνει την έγκριση του Βασιλέως καθότι στην Έκτη σκηνή της Δεύτερης Πράξης, ακούγεται ο Θούριος του Καίσαρη «Τ’ Αετού ο γιος» που έγινε το αγαπημένο άσμα των βασιλικών των επόμενων χρόνων. Διορθώθηκαν μάλιστα και κάποιοι στίχοι «επί το επιθετικότερον»: Ο βασιλιάς μας πάλι/ θα ζώσει το σπαθί/ να διώξει Αγγλογάλλους/ και Βενιζελικούς μαζί.

Κατά την χθεσινή πρώτην της επιθεωρήσεως "Ξιφίρ Φαλέρ" εις το Φάληρον, παρέστη η Α.Μ. ο Βασιλεύς....

Συγκεκριμένα υπήρχε παρέλαση των Ελλήνων Στρατιωτών όλων των εποχών από το 1821 και μετά, μέχρι τον μελλοντικό Έλληνα Στρατιώτη του "Ελληνικού Βυζαντίου" με βήμα υπό τους ήχους του αναφερομένου θούριου.

όπου παρελαύνουν όλαι αι στολαί του Ελληνικού στρατού από του Υψηλάντου του Δραγατσανίου, μέχρι του ανθυπολοχαγού με χακί. 

Με τη βασιλική ενθάρρυνση και χορηγία λοιπόν ανεβαίνει το έργο "Ξιφίρ Φαλερ" στις 16 Ιουνίου του 1916 και πετυχαίνει 133 παραστάσεις (!!).   Συγγραφείς του ήταν οι Γεώργος Πωπ, Νικόλαος Λάσκαρης, Μιλτιάδης Λιδωρίκης.

Τη μουσική συνέθεσαν οι Στέφανος Βαλτετσιώτης, Α. Βουτσινάς, Σπ. Καίσαρης κ.ά.
Το έργο ήταν να ανέβει μια μέρα νωρίτερα (15/6) λόγω όμως των σφοδρών ανέμων που φυσούσαν (μην ξεχνάμε ότι το θεατράκι ήταν υπαίθριο) αναβλήθηκε η πρεμιέρα για την επομένη.

Η αναβολή οφείλετο εις τον σφοδρώς πνέοντα μπάτην

Το άστρο της Έλσα Ένκελ:

Πρωταγωνίστρια του "Ελληνικού Μουσικού Θιάσου" που θα ανεβάσει το έργο είναι η Γερμανίδα Έλσα Ένκελ. Γεννημένη στο Αμβούργο το 1890, πρωτοεμφανίστηκε στην Βιέννη το 1908. Φτάνει στην Ελλάδα το 1913 και αργότερα παντρεύεται τον ιμπρεσάριο Απόστολο Κονταράτο. Κάνει τις πρώτες εμφανίσεις της στην Ελλάδα με τον θίασο Goodman. Διατηρούσε μακροχρόνια συνεργασία με τον συνθέτη Σπυρίδωνα Σαμαρά και πέτυχε πλήθος συνεργασιών μαζί του όσο και με τον Παπαϊωάννου. Ήταν η πρώτη χορογράφος στην Ελλάδα που προσλήφθηκε σε επιθεωρησιακό θίασο. Φτάνει στο σημείο να επιχορηγείται από το Παλάτι για τις εμφανίσεις της. Ήταν αυτή που πρώτη δίδαξε στην Ελλάδα τα βασικά στοιχεία της βιεννέζικης οπερέτας και κυρίως του χορού αυτού του είδους. Το είδος της βιεννέζικης οπερέτας της Έλσα Ένκελ όμως, έχασε έδαφος μετά το '22 και σταδιακά η Έλσα χάνει και τις επιχορηγήσεις. Το όνομά της ταυτίστηκε τόσο με την Βιέννη που οι Έλληνες την θεωρούσαν Αυστριακή αν και ήταν από την Γερμανία.   

Το Ξιφίρ Φαλέρ συγκεντρώνει την αριστοκρατία της πρωτευούσης

Τις χορογραφίες και τη διδασκαλία τους έκανε η Ένκελ μαζί με τον Καρλ Φρέδος σ’ ένα πλήρες μπαλέτο καλλίγραμμων κοριτσιών. Η πρεμιέρα θα γινόταν νωρίτερα, καθυστέρησε επειδή οι χορεύτριες, κυρίως Αγγλίδες,  άργησαν να έλθουν λόγω του ναυτικού αποκλεισμού. Αυτό ανάγκασε την Ένκελ να εκπαιδεύσει αρχικά καμία εικοσαριά Ελληνίδες αντικαταστάτριες.

Αυτό ήταν κάτι πολύ δύσκολο δεδομένου της αντίληψης που επικρατούσε τότε που ήθελε τα κορίτσια ενός μπαλέτου μουσικής σκηνής να μην διαφέρουν από τις εκδιδόμενες γυναίκες. Όπως αναφέρει ο Μανώλης Σειραγάκης στο έργο του "Ο χορός στην Οπερέττα" το 1918 ο Αστυνομικός Διευθυντής Πειραιά κάλεσε τα κορίτσια του μπαλέτου να εξεταστούν υγειονομικά σε παρόμοιες εξετάσεις με αυτές των γυναικών των οίκων ανοχής, εκφράζοντας φυσικά τις αντιλήψεις της εποχής του.   

Περίφημος ο χορός των πέπλων με νύμφες, σάτυρους και αρχαία πνεύματα. Λίγο πριν την εμφάνισή τους έχουν προηγηθεί σκηνογραφίες του Αραβαντινού που αναπαριστούν το "νεφελοδρόμιον" του αρχαίου Ολύμπου και κόβουν την ανάσα. Την εποχή εκείνη είναι που ο Πάνος Αραβαντινός ζωγράφισε την Έλσα Ένκελ σε πορτραίτο το οποίο "φυλάσσεται" στο Μουσείο Πάνου Αραβαντινού του Δήμου Πειραιά, μαζί με άλλα 1300 έργα του ιδίου. Η Ένκελ αγάπησε την Ελλάδα τόσο που ζήτησε και έλαβε την Ελληνική Ιθαγένεια. Πέθανε το 1933 και ο θάνατός της θεωρήθηκε μεγάλη καλλιτεχνική απώλεια. 

Φαλήρου: Ξιφίρ Φαλέρ (Αύγουστος 1916)

Εκτός από την Ένκελ (έκανε οκτώ διαφορετικές εμφανίσεις!), έπαιζαν οι Γ. Δράμαλης, ο Ε. Δαμάσκος, η Δανάη και η Ξένη Δαμάσκου, η Ντόρα Βάλβη, ο Κοφινιώτης, η Ρεβέκκα Βαλτετσιώτη, ο Γαβαθιώτης, η Σωσώ Κανδύλη, η Νόρα Λεό...

Η ιδιοφυΐα του Αραβαντινού:

Τα σκηνικά και τα κοστούμια βέβαια σχεδίασε ο Αραβαντινός, που για αυτό θεωρήθηκε ο «πραγματικός συγγραφέας του έργου». Χρησιμοποίησε 325 διαφορετικά σχέδια ενώ σχεδίασε και το Πρόγραμμα της Παράστασης. Το πρωτότυπο πρόγραμμα αγόρασε ο Ευστράτιος Λάμψας αντί 5.000 φράγκων!!! Λέγεται χωρίς όμως αυτό να έχει επιβεβαιωθεί ότι την χρηματοδότηση είχε αναλάβει ο Βαρώνος Σενκ, επικεφαλής της γερμανικής προπαγάνδας στην Ελλάδα. Ο "Πειραιώτης" Αραβαντινός ήταν άπιαστος ειδικά στις Ελληνικές στρατιωτικές στολές αφού ο ίδιος είχε διορισθεί από το Ελληνικό Κράτος ως επίσημος σχεδιαστής στολών του Ελληνικού Στρατού. 

Ο Αραβαντινός για τις ανάγκες του "Ξιφίρ Φαλέρ" παρουσίασε επί σκηνής όλες τις στολές του Ελληνικού στρατού από την εποχή της μάχης του Δραγατσανίου μέχρι την μελλοντική στολή του Έλληνα Στρατιώτου

 Μαζί του δούλεψαν οι σκηνογράφοι Ζολύ και ο Μπουαγιέ. Μηχανικός σκηνής ήταν ο Δ. Σεμιτέκολο και ηλεκτρολόγος ο Σ. Δαμασκηνός.

Η Σκριπ έγραψε (18.6.1916): «Έφθασε, κύριοι, ο Μέγας Αναμενόμενος από την πτωχήν Ελληνικήν σκηνήν, ο άνθρωπος με το γούστο». Πολλοί προσπαθούσαν να υπολογίσουν το ύψος των δαπανών του (από 30.000 έως 70.000 δραχμές).

Από την σκηνοθετική δουλειά του Αραβαντινού. Όπερα Κάρμεν στο Βερολίνο το 1923

Τιμή εισιτηρίου 15 δραχμαί:

Πολλές παραστάσεις στην αρχή ήταν πολύ ακριβές. 15 ολόκληρες δραχμές, τιμή ανεβασμένη «εις εφοπλιστικά ύψη». Στην 50η παράσταση οι αλλαγές των σκηνικών έγιναν μ’ ανοιχτή την αυλαία για να βλέπει το κοινό. Μέχρι τις 21 Αυγούστου μετρήθηκαν 67 συνεχείς παραστάσεις. Το Θέατρο παραχωρήθηκε σε  διάφορες οπερέτες. Ύστερα, από 7.11. έως 18.12.1916 (μικρή παύση στα Νοεμβριανά) μεταφέρθηκαν στο χειμερινό «Βασιλικό Θέατρο» και μετά στο «Δημοτικό Θέατρο Αθηνών». Υπολογίζεται ότι στα 1916 παίχτηκε 133 φορές. Φαίνεται ότι κατά τη διάρκεια των παραστάσεων άλλαξαν αρκετές σκηνές ή προστέθηκαν άλλες.

Γεγονός είναι ότι κανείς δεν τόλμησε να ξανακάνει τόσο μεγάλη παραγωγή.

Άλλωστε τα πολιτικά γεγονότα επέφεραν οικονομική δυσπραγία και οι καιροί στάθηκαν ενάντιοι σε τέτοια πετάγματα.

Το ίδιο καλοκαίρι του 1916 αναφέρεται το έργο «Ξιφίρ Καστέλ» στο θέατρο της Καστέλλας με το θίασο της Χριστίνας Καλογερίκου.

Το καλοκαίρι του 1920 παίχτηκε στο Φάληρο από γαλλικό θίασο το «Φαλέρ κι ριρ» (το Φάληρο που γελά). Στις 14.5.1920 είχαμε την πρεμιέρα του «Ξιφίρ Μπαλέρ» στο θέατρο Κυβέλης.

Προέλευση του "Ξιφίρ Φαλέρ":

Οι λέξεις προήλθαν από το τέλος κάποιου ποιήματος του Εξαρχόπουλου «λερ μπαλέρ ξιφίρ μπαλέρ». Με την έννοια του ακατάλυπτου, του ασυνάρτητου λόγου πέρασε πρώτα  στον τύπο της εποχής, σε άρθρο στην Εστία (8.6.1916) «Ξιφίρ Μπαλέρ» για να χαρακτηρίσει τις δηλώσεις του πρωθυπουργού Σκουλούδη προς τον ανταποκριτή της Κοριέρε ντε λα Σέρα του Μιλάνου και σαν τίτλος «Λερ Μπαλέρ» στο Έθνος (29.3.1921) για ένα λόγο του Γούναρη...

Ο βασικός κορμός της ανάρτησης στηρίχτηκε σε προγενέστερο άρθρο του Δημήτρη Κρασονικολάκη "Ξιφίρ Φαλέρ" με Πρώτη δημοσίευση την Εφημερίδα Πειραϊκή Πολιτεία, Πέμπτη 25 Ιανουαρίου 2001, σελ. 16. Ο εμπλουτισμός του κειμένου με επιπρόσθετες πληροφορίες και η προσθήκη φωτογραφιών και άρθρων εφημερίδων έγινε από τον Στέφανο Μίλεση. Η Πρώτη Φωτογραφία της ανάρτησης (Ξιφίρ-Φαλέρ) ανήκει στο Paleetart.wordpress.com (Η Ελληνική Ζωγραφική στο Wordpress). Η ανάρτηση είναι πρωτότυπη και απαγορεύεται οποιαδήποτε αντιγραφή όλου ή μέρους αυτής άνευ αναφοράς στην Πηγή Προέλευσης (Pireorama).