Οδοιπορικό στον Πειραιά του Σατωβριάνδου

Ο Γάλλος Πρόξενος Φωβέλ φιλοξένησε στο σπίτι του το 1806 τον Σατωβριάνδο όπως και όλους τους περιηγητές της εποχής του. Ο Φωβέλος (εξελληνισμένο όνομα) είναι αρχαιολάτρης. Μεταξύ των ερευνών του διενεργεί και έρευνα για τον προσδιορισμό του Τάφου του Θεμιστοκλή στον Πειραιά

Του Στέφανου Μίλεση

Ο Φρανσουά Ρενέ ντε Σατωμπριάν ή Σατωβριάνδος (εξελληνισμένη μορφή ονόματος) ήταν Γάλλος συγγραφέας και πολιτικός. Γνωστός για τον φιλελληνισμό του, ήταν καταγεγραμμένος ως ένας από τους 196 Γάλλους Φιλέλληνες που είτε ως εθελοντές, είτε ως χρηματοδότες, είτε μέσω των έργων τους βοήθησαν ή προετοίμασαν το έδαφος για την Ελληνική Επανάσταση.

Ο Σατωβριάνδος ως φιλέλληνας λοιπόν, κατηγορήθηκε από την συντηρητική παράταξη της εποχής του γιατί με τα έργα του "προκαλούσε επαναστατικές ανησυχίες στη νεολαία", πραγματοποίησε ένα οδοιπορικό το 1806-1807 σε Ελλάδα, Μ. Ασία, Παλαιστίνη, Αίγυπτο και Ισπανία. Από το οδοιπορικό αυτό εκδίδει τρία βιβλία ένα εκ των οποίων είναι το "Οδοιπορικό εκ Παρισίων εις Ιεροσόλυμα" που εκεί περιγράφει όλες τις εντυπώσεις του για την Ελλάδα της εποχής του και το δημοσιεύει το 1811. Δεδομένου όμως της Ελληνικής Επανάστασης που ακολουθεί, προσαρτά σε αυτό το "Περί Ελλάδος Υπόμνημα" και έτσι ο αναγνώστης μαθαίνει και για τα Ελληνικά Δίκαια. 

Στο βιβλίο αυτό διαβάζουμε και για την επίσκεψή του στον Πειραιά. Επίσκεψη η οποία δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητη δεδομένου ότι καταλαμβάνει πάνω από έξι σελίδες περιγραφή (στο πρωτότυπο).  Ο Σατωβριάνδος παρέμεινε μόνο για τέσσερις ημέρες στην Αθήνα (Αύγουστο του 1806) εκ των οποίων την μία ημέρα έκατσε από την Ανατολή έως την Δύση του ηλίου στην Ακρόπολη. 
Τη Ιερή Σκιά του Φιλέλληνος Σατωβριάνδου (Ο Μεταφραστής είναι ο Εμμανουήλ Ροΐδης)

Ο Σατωβριάνδος φιλοξενήθηκε στο σπίτι του Γάλλου Πρόξενου Λουδοβίκου Φρανσουά Σεμπάστιαν Φωβέλ ο οποίος φιλοξενούσε όλους τους περιηγητές στην Ελλάδα την εποχή εκείνη.

      
"Την 25η ιππεύοντας από την Αυγή βγήκαμε από την πόλη των Αθηνών πορευόμενοι προς το Φάληρο. Η γη προς το μέρος εκείνο δημιουργεί προσχώματα προς την θάλασσα και σχηματίζει ακρωτήρια. Αυτές οι καμπές είναι που σχηματίζουν τους λιμένες του Φαλήρου, του Πειραιώς και της Μουνυχίας. Στο σημείο του Φαλήρου είδαμε θεμέλια τειχών που θα έκλειναν παλαιότερα τον λιμένα καθώς και άλλα ερείπια, όλα διαλυμένα λείψανα ίσως των βωμών της Ήρας και της Δήμητρας. Εκεί περίπου βρίσκονταν και ο μικρός αγρός του Αριστείδου καθώς και ο τάφος αυτού.

Αφού περιεργαστήκαμε όλα αυτά, κατεβήκαμε στον λιμένα, που είναι ένας μικρός κυκλικός όρμος, στον οποίο η θάλασσα αναπαύεται σε λευκότατη άμμο. Μπορεί να συμπεριλάβει μέχρι και 50 πλοία με όσα δηλαδή είχε εκστρατεύσει ο Μενεσθεύς στην Τροία. Αλλά και ο Θησέας από το Φάληρο απέπλευσε όταν ταξίδεψε για την Κρήτη.  Από τον λιμένα του Φαλήρου μεταβήκαμε σε αυτόν της Μουνυχίας ο οποίος είναι ωοειδής στο σχήμα και μεγαλύτερος του πρώτου. Από εκεί βαδίζοντας από βράχο σε βράχο (παραλιακά) φθάσαμε στον Πειραιά.

Πειραιάς 19ος αιώνας (Από Μουσείο Βούρου Ευταξία)

Ο κύριος Φωβέλος επέστησε την προσοχή μου σε κάποιον τάφο σε ένα βράχο που σχηματίζει μια μικρή γλώσσα γης που μπαίνει στη θάλασσα. Ο τάφος αυτός που στερείται θόλου βρίσκεται παράλληλα με την επιφάνεια της θάλασσας ώστε τα κύματα με την τακτική του κίνηση να τον καλύπτουν, ενώ αποσυρόμενα τον άφησαν ασκεπή. Σε κοντινή απόσταση από εκεί φαίνονται επί της παραλίας και τα λείψανα ενός άλλου μνημείου.
Ο κύριος Φωβέλος ισχυρίζεται ότι εδώ είναι που εναποτέθηκαν τα οστά του Θεμιστοκλέους. Αλλά κάποιοι διαφωνούν με αυτόν για την σπουδαία ανακάλυψή του, παρατηρώντας ότι τα πέριξ ερείπια είναι πάρα πολύ ωραία και δεν δύναται να ανήκουν σε τάφο που καθώς λέγει ο Διόδωρος, ο περιηγητής στο έργο του Πλούταρχου, ήταν ένας απλός βωμός. Αλλά η διαφωνία αυτή ίσως να είναι και αβάσιμη καθότι τα πέριξ αυτού ερείπια από λευκό μάρμαρο, τα οποία προκαλούν την αντίθεση με του Φωβέλου την άποψη, ίσως να ανήκουν σε άλλο μνημείο ή ακόμα και στον τάφο του Θεμιστοκλή, καθώς δεν είναι απίθανο μετά τον κατευνασμό των πολιτικών παθών, οι απόγονοι του Θεμιστοκλή να λάμπρυναν μεταγενέστερα τον τάφο αυτό του λαμπρού προγόνου, τον οποίο πρωτύτερα είχαν ενταφιάσει αθόρυβα και λαθραία, όπως λέει και ο Θουκυδίδης, καθώς θα θυμήθηκαν αργότερα τα κατορθώματά του όπως άλλωστε περιέγραψε και ο Παυσανίας για τον θαυμασμό που είδε στα μάτια όλων να αντικατοπτρίζεται για τον μεγάλο αυτόν άνδρα στον Παρθενώνα. Υπήρχε άλλωστε και ανδριάντας του Θεμιστοκλή στο Πρυτανείο. 

Σατωβριάνδος σε ρομαντική απεικόνιση
Το σημείο στο οποίο βρήκε ο Φωβέλος αυτόν τον τάφο είναι ακριβώς το Άλκιμον Ακρωτήριο. Και όντως το σημείο αυτό από μόνο του είναι μια απόδειξη καθώς προσφέρει μίαν απόλυτη ησυχία το μέρος αυτό. Ο Μεούρσιος όπως σημείωσε και η κυρία Δαρσιέ, νομίζει ότι το σημείο αυτό που αναφέρει ο Πλούταρχος είναι λάθος, λόγω ότι θα πρέπει στην μετάφραση από το αρχαίο κείμενο να το διαβάσουμε αντί Άλκιμος, Άλκιμους που είναι το όνομα ενός χωριού ή Δήμου της Αττικής της Λεοντίδους Φυλής που βρίσκονταν στα ανατολικά του Πειραιά και τα ερείπια αυτού του χωριού φαίνονται ακόμα και από το σημείο του τάφου στον οποίο βρισκόμαστε. Είναι αλήθεια ότι ο Παυσανίας μιλά συγκεχυμένα για τον τάφο αυτόν, αλλά ο Διόδωρος ο περιηγητής αποφαίνεται περί αυτού σαφέστατα, ενώ οι στίχοι του Πλάτωνος τον οποίο ο Διόδωρος αναφέρει καταδεικνύουν με σαφήνεια ότι πρόκειται για τον τάφο του Φωβέλου.

Ο κύριος Χάνδληρος απόρησε βλέποντας τον Πειραιά ερημιά αλλά και σε μένα αυτή η ερημιά προξένησε μεγάλη εντύπωση διότι περιδιαβαίνοντας τους τρις έρημους αυτές λιμένες, δεν είδαμε ούτε ένα σκάφος, αλλά το μόνο θέαμα ήταν βράχοι και θάλασσα. Το μόνο που ακούγαμε ήταν οι κραυγές των Αλκυόνων, ο φλοίσβος των κυμάτων τα οποία έσκαγαν πάνω στον τάφο του Θεμιστοκλή και εξέπεμπαν αιώνιο θρήνο στην σιωπηλή εκείνη έρημο. Αρπαγμένα από τα κύματα τα οστά του νικητού του Ξέρξη, σε εκείνον τον όρμο, αναμίχθηκαν με τα οστά των Περσών. Μάταια αναζήτησα το Ναό της Αφροδίτης, την Μακρά Στοά και το συμβολικό άγαλμα του λαού των Αθηνών. Το ομοίωμα του αμείλικτου εκείνου όχλου κατέπεσε δια παντός στο πηγάδι εκείνο που έπεφταν και οι εξόριστοι πολίτες ματαίως ικετεύοντες να επιστρέψουν στην πατρίδα. Αντί των μεγαλοπρεπών ναυστάθμων, νεωρίων και αγορών, που αντηχούσε η φωνή των ναυτών, αντί των λαμπρών οικοδομών κατ΄ απομίμηση των λαμπρών καλλονών της Ρόδου, βλέπαμε μόνο μια Μονή ερειπωμένη και αυτή με χρήση περισσότερο αποθήκης που χρησίμευε για την Φρουρά της Ακτής και έναν Τούρκο Τελώνη ο οποίος είχε μία ξύλινη καλύβα και που μάταια περίμενε με ατέλειωτη υπομονή μήνες ολόκληρους χωρίς να δει ούτε ένα πλοίο. Αυτή είναι η οικτρά κατάστασις των τριών αυτών άλλοτε ενδόξων λιμένων. Ποιος κατέστρεψε των Θεών και ανθρώπων λαμπρά μνημεία; μήπως η απόκρυφος εκείνη δύναμη που ανατρέπει τα πάντα η ανήκουσα στον "άγνωστο θεό", στον αφιερωμένο σε αυτήν την δύναμη βωμό που είχε δει ο Απόστολος Παύλος στο Φάληρο;

Ο Λιμένας του Πειραιά σχηματίζει ένα τόξο, του οποίου τα δύο άκρα προσεγγίζουν τόσο κοντά το ένα με το άλλο ώστε σχηματίζουν δίοδο μικρή και στενή. Ο λιμένας αυτός καλείται σήμερα και Λιμένας του Λέοντος, εξαιτίας του μαρμάρινου λιονταριού το οποίο ο Μοροζίνη μετακόμισε στην Βενετία το 1686. Κάποτε αυτό το λιμάνι διαιρούνταν σε τρεις μικρότερους λιμένες, τον Κάνθαρον, την Αφοδισίαν και την Ζέα. Μάλλον ο μικρότερος όρμος είναι η Αφροδισία. Κατά τον Στράβωνα ο μέγαλος αυτός λιμένας μπορούσε να χωρέσει 400 τριήρεις ενώ κατά τον Πλίνιον 1000 τριήρεις. Εγώ όμως αμφιβάλλω αν μπορεί να χωρέσει τώρα έστω και 50 από τις λέμβους μας, ούτε καν δύο τρίκροτα δεν μπορούν να σταθμεύσουν εδώ με ευρυχωρία. Οπωσδήποτε όμως είναι ένας λιμένας ασφαλής, με βαθιά νερά και φρονώ ότι εάν ο Πειραιεύς ανήκε σε ένα έθνος πολιτισμένο τώρα θα ήταν ένας αξιόλογος λιμένας. Η μόνη παρά τον λιμένα αυτόν αποθήκη ιδρύθηκε από έναν Γάλλο και οικοδομήθηκε από τον κύριο Γάσπαρη πρώην πρόξενο της Γαλλίας στην Αθήνα.

Η οικία του τότε Γάλλου Προξένου Γάσπαρη στην Πλάκα. Στο ίδιο σπίτι αργότερα θα φιλοξενηθεί και ο ποιητής Λαμαρτίνος. Οι Αθηναίοι τον αποκαλούσαν Κονσόλο Φραντζέζο (φωτογραφία από βικιπαίδεια)

Αφού αναπαυτήκαμε για λίγο στο Τελωνείο και στην Μονή του Αγίου Σπυρίδωνα αρχίσαμε στην επιστροφή μας στην Αθήνα, μέσω της αρχαίας οδού του Πειραιώς βλέποντας παντού λείψανα των μεγάλων τειχών ενώ διαβήκαμε και από τον τάφο της Αμαζόνας Αντιόπης τον οποίο επίσης ανακάλυψε και έφερε στην επιφάνεια ο κύριος Φωβέλος και έκανε γνωστά σε εμάς τα όσα βρήκε. Συνεχίζοντας να περπατάμε μέσω χαμηλών αμπελιών, εκ των οποίων οι βότρυς άρχιζαν ήδη να κοκκινίζουν, σταθήκαμε λίγο πριν τον ελαιώνα σε δημόσιες δεξαμενές αλλά δεν καταφέραμε να βρούμε ούτε τον τάφο του Μαιάνδρου  ούτε το κενοτάφιο του Ευριπίδου, ούτε το μικρό ναό του Σωκράτη που τουλάχιστον μέχρι τότε δεν βρέθηκαν. 
Το Φάληρο απέχει από την Αθήνα 4 τουλάχιστον μίλια όσο δηλαδή και ο Πειραιάς από το Φάληρο αν ακολουθήσει κάποιος τους ελιγμούς της παραλίας. Η απόσταση μεταξύ Πειραιώς και Αθηνών είναι σχεδόν 5 μίλια. Έτσι την ημέρα της επισκέψεώς μας στον Πειραιά διανύσαμε 12 περίπου μίλια ή 4 λεύγες......"

Πηγή: Για την περιγραφή του Οδοιπορικού χρησιμοποιήθηκε το βιβλίο "Σατωβριάνδου Οδοιπορικόν εκ Παρισίων εις Ιεροσόλυμα και εξ Ιεροσολύμων εις Παρισίους" έκδοσης 1860
Επιμέλεια Κειμένου: Στέφανος Μίλεσης

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"