Το μυστηριώδες φρεάτιο του Προφήτη Ηλία (1964)

Λόφος δ΄ εστίν η Μουνυχία...κοίλος, υπόνομος και πολύ ιερός φύσει τε και επίτηδες ώστε οικήσεις δέχεσθαι

Βρισκόμαστε στο 1964 όταν τα κομπρεσέρ δουλεύουν συνεχώς με σκοπό την διάνοιξη νέων δρόμων προς την κορυφή του λόφου της Καστέλλας, τον Προφήτη Ηλία στον Πειραιά. Η πρόοδος είναι δεδομένη, και πρόοδος για τους σύγρονους Έλληνες είναι το τσιμέντο, η ασφάλτος, το μπετόν. Μέσα σε τέτοια μίγματα θάφτηκε και η ιστορία που άφησαν οι Μινύες στον λόφο αυτόν της Μουνυχίας, που από "κοίλος, υπόνομος και πολύ ιερός φύσει τε και επίτηδες ώστε οικήσεις δέχεσθαι" του Στράβωνα, έγινε φιλέτο για ανεγέρσεις πολυκατοικιών με απεριόριστη θέα. Έτσι και με το πνεύμα αυτό η είσοδος της Σπηλιάς της Αρετούσας ανεξερεύνητης ουσιαστικά, θάφτηκε κάτω από την καυτή άσφαλτο ενός δρόμου που έπρεπε να ανοιχθεί στο όνομα της προόδου. Πολυκατοικίες και μεζονέτες χτίστηκαν πάνω από στοές λαξευμένες χιλιάδες έτη πριν, αδρευτικά φρέατα, και ένας υπόγειος κόσμος που ξεχάστηκε με το αθωωτικό άλλοθι του "ίσως κάποιος ιστορικός ή αρχαιολόγος του μέλλοντος προκάμνει να ασχοληθεί".

Και καθώς οι εργασίες από τα κομπρεσέρ, προκαλούν την σύναξη των παιδιών της εποχής το πόδι μιας μικρής μαθήτριας του δημοτικού της Σταματίνας Γιαννίρη, σφηνώνεται απρόβλεπτα σε ένα σημείο στην συμβολή των οδών Ρεθύμνης και Γενναδίου στον Προφήτη Ηλία. Το κορίτσι για καλή του τύχη κρατιέται στην επιφάνεια, ο κόσμος τρέχει να το κρατήσει καθώς όλοι βλέπουν ότι το κορίτσι ουσιαστικά κρέμεται στην άκρη ενός βαράθρου που μέχρι εκείνη την στιγμή όλοι αγνοούσαν. Εαν έπεφτε μέσα το κορίτσι θα είχε άσχημο τέλος. Επρόκειτο για ένα άνοιγμα, μια μαύρη τρύπα στο κενό που ήταν σκεπασμένη μόνο από ένα λεπτό στρώμα χώματος και πάνω σε αυτό ο κόσμος στέκονταν ή περπατούσε αμέριμνος χρόνια τώρα. 

Ειδοποιούνται οι αρχές οι οποίες ανήμπορες να καταλάβουν περι τίνος επρόκειτο, ειδοποιούν με την σειρά τους την Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία τη μόνη που διέθετε αρμόδιο εξοπλισμό για τέτοιες περιστάσεις. Την εποχή εκείνη στο τιμόνι της Σπηλαιολογικής Εταιρείας βρίσκεται η μεγαλύτερη μορφή της και Πρόεδρος της Σπηλαιολογικής η κ. Άννα Πετροχείλου που μαζί με τους Δημ. Λιάγκο και Κυριακού καταφθάνουν στο σημείο.
Το όλο θέμα λαμβάνει φυσικά την απαραίτητα δημοσιότητα και στο σημείο καταφθάνει και ο άγρυπνος τότε ερευνητής της Πειραϊκής Ιστορίας και λάτρης κάθε τι Πειραϊκού Αργύριος Κωστέας για να παρακολουθήσει από κοντά τι συμβαίνει.

Στο μεταξύ το συνεργείο της Σπηλαιολογικής Εταιρείας, αρχίζει την κατάβαση. Διαπιστώνεται ότι πρόκειται περί κατακόρυφου φρέατος βάθους 32 μέτρων. Η Πετροχείλου διερωτάται τι απέβλεπε αυτό το κατασκεύασμα. Στην εύρεση νερού ή για άλλο σκοπό εκ μέρων των Μινυών; Η Πετροχείλου προβαίνει στα εξής λογικά συμπεράσματα. Εαν επρόκειτο περί απόπειρας εύρεσης νερού, για ποιό λόγο η διάνοιξη ήταν ορθογωνίου σχήματος και για ποιο λόγο το τελείωμα αυτής ήταν στρογγυλό; Εαν πάλι επρόκειτο δια διοχέτευση ομβρίων υδάτων δεν θα έπρεπε να έχει στενό και βαθύ σχήμα, αλλά αντιθέτως βάθος περιορισμένο και μεγαλύτερη έκταση.
Η Σπηλαιολόγος Άννα Πετροχείλου

Ενημερωμένος ο Κωστέας περί της ερεύνης όπως προαναφέραμε, διετύπωσε την υπόθεση ότι επρόκειτο περί φρέατος που σχετίζεται με την Σπηλιά της Αρετούσας, η είσοδος της οποίας βρίσκεται σχετικά κοντά, αλλά ήταν ήδη θαμμένη από την άσφαλτο του δρόμου, αφού οι ανάγκες των νεοελλήνων αυτό απαιτούσαν.

Από την Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία, σχηματίστηκε φάκελλος με τα χαρακτηριστικά της ανακάλυψης. Μεταξύ αυτών σημειώνεται ότι το στόμιο είναι στρογγυλό με διάμετρο ενός μέτρου. Το φρέαρ είναι λαξευμένο και επιμελώς επενδυμένο στην αρχή του με πωρολίθους και σε μήκος 6,40 μέτρων. Από εκεί και κάτω το φρέαρ μετατρέπεται σε τετράγωνο και προς το τέλος του γίνεται στενότερο. Από τις έρευνες τίποτε δεν μαρτυρούσε συνέχεια του φρέατος προς άλλη κατεύθυνση. Ο Δήμος Πειραιώς κάλυψε το άνοιγμα το φρέατος και σημείωσε την θέση, ώστε να υπάρχει δυνατότητα μελέτης από ειδικούς μετά το πέρας των εργασιών που αφορούσαν την ασφαλτόστρωση του υπερκείμενου δρόμου.

Στην εφημερίδα "ΕΘΝΟΣ" της 17 Ιουλίου 1964 δημοσιεύεται άρθρο με τίτλο "Αρχαίο βάραθρο πάνω από το Τουρκολίμανο".

Η κ. Πετροχείλου υποβάλλει σημείωμα περί διάνοιξης νέας εισόδου προς την Σπηλιά της Αρετούσας, παραπλεύρως της αρχικής που έχει ασφαλτοστρωθεί, και προτείνει όπως πραγματοποιηθεί και η εξερεύνηση του σπηλαίου. Μάλλον τίποτε ή ελάχιστα έχουν γίνει από τα παραπάνω. Ο Δήμος στην χαλαρή νηφαλιότητα του, χρόνια τώρα περιλαμβάνει στους τουριστικούς οδηγούς που εκδίδει η "αρμόδια" υπηρέσια του, την Σπηλιά της Αρετούσας που η φυσική της είσοδος εδώ και μισό αιώνα είναι φραγμένη, λες και ο επισκέπτης εαν πήγαινε στο σημείο θα μπορούσε να ενημερωθεί έστω από μια επιγραφή περί της μακραίωνης ιστορίας του τόπου αυτού. 

Από το βιβλίο "Ιστορία της Πόλεως Πειραιώς" τόμος Α΄, του Ιωάννου Μελά

4 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Αγαπητοί κύριοι.

Δυο διευκρινήσεις...

Την αείμνηστη Άννα Πετροχείλου (μαζί κάναμε κάμποσες έρευνες), συνόδευε ο -επίσης-αείμνηστος Δημήτρης Λιάγκος -πολύ γνωστός αναρριχητής-, και κατέβηκαν το πηγάδι με σχοινένιες ανεμόσκαλες.
- Επίσης, η φωτογραφία που δημοσιεύετε, είναι δική μου (face book) από οριζόντια(!) μεταλλευτική στοά στο Λαύριο.

Ευχαριστώ για την προσοχή σας,

Νίκος Λελούδας
Σπηλαιολόγος

Stefanos Milesis είπε...

Ευχαριστούμε για τις διευκρινίσεις. Το κείμενο όπως αναγράφεται και στις πηγές προέρχεται από το βιβλίο του Ιωάννη Μελά (Ιστορία της Πόλεως Πειραιώς Τόμος Α΄) καθώς και τα ονόματα των αναρριχητών που συνόδευσαν την κυρία Πετροχείλου. Με την υπόδειξή σας διορθώθηκε στην ανάρτησή μας το όνομα που δώσατε. Ο Μελάς τα ονόματα τα έλαβε όταν συνέγραφε το βιβλίο από την Σπηλαιολογική εταιρεία (αριθμός φακέλλου Σπηλαιολογικής Εταιρείας υπ΄ αριθμ. 3077). Στην σελίδα βεβαίως του προαναφερόμενου βιβλίου (σελ. 272- έκδοση του 1976) θα συνεχίζεται να αναγράφεται το όνομα ως "Δ. Λιάργον". Η φωτογραφία είναι παρμένη από το ελεύθερο διαδίκτυο και δεν αναγράφεται πουθενά ότι είναι φωτογραφία του φρέατος του Προφήτη Ηλία, απλά παρατίθεται για να λάβει ο αναγνώστης μια εικόνα στοάς. Παρόλα αυτά την αντικαταστήσαμε με μια φωτογραφία προερχόμενη από την Καστέλλα. Δεν θέλαμε για λόγους ασφαλείας να εκθέσουμε σε δημόσια θέα το το σιδερένιο καπάκι με το οποίο είναι σκεπασμένο σήμερα το κάθετο φρεάτιο γιαυτό και αποφασίσαμε να βγάζουμε μια άλλη φωτογραφία από οριζόντια στοά ή είσοδο. Παρόλα αυτά θα μπορούσατε να συμβάλετε στην έρευνα αν από τον φάκελο της Εταιρείας μας δίνατε πληροφορίες για την τύχη της αναφοράς της κυρίας Πετροχείλου καθώς και αν η δίφυλη θύρα που ανοίχθηκε μεταγενέστερα στην Ρήγα Φεραίου είναι η παράπλευρη είσοδος στην Σπηλιά της Αρετούσας (προηγούμενο αφιέρωμα) αφού η αρχική φυσική της είσοδος είναι φραγμένη

Ανώνυμος είπε...

Εγώ ευχαριστώ για την άμεση απάντηση. - Δεν υπήρξε πρόβλημα με την φωτογραφία (σχεδόν όλες τις αναρτώ "δημόσια"), απλώς ήταν διευκρινιστική, ότι δεν αφορούσε το συγκεκριμένο φρέαρ.

Δυστυχώς, η αναφορά, παρέμεινε "αναφορά", το σπήλαιο της "Αρετούσας", έχει εξαφανισθεί -θεωρώ- οριστικά, η δίφυλλη πόρτα, δεν έχει καμία σχέση με αυτό, και απλώς είναι ένας χώρος με δυο συνεχόμενα λαξευμένα δωμάτια, αρχαϊκής εποχής.

Ευχαριστώ και πάλι για την προσοχή σας,
Νίκος Λελούδας

Ανώνυμος είπε...

Σας ευχαριστώ για την άμεση ανταπόκριση.

Για την φωτογραφία, δεν υπήρξε πρόβλημα, απλώς το ανέφερα για το ότι δεν είχε σχέση με το αρχαίο φρέαρ. Άλλωστε, σχεδόν όλες τις φωτογραφίες μου, τις αναρτώ δημόσια.

Όσο για τα υπόλοιπα:

- Δυστυχώς, η αναφορά της Άννας Πετροχείλου, παρέμεινε "αναφορά"..!
- Η δίφυλλη σιδερένια πόρτα, δεν έχει καμία σχέση με το σπήλαιο "της Αρετούσας", αλλά είναι λαξευμένος χώρος δυο θαλάμων, με ενδιάμεσο μικρό διάδρομο, αρχαϊκής εποχής κατασκευής, και,
- Προσωπικά, θεωρώ ότι η θρυλική σπηλιά έχει εξαφανισθεί -δυστυχώς,και πάλι- οριστικά, κι' έτσι, μάλλον ποτέ, δεν θα μάθουμε σίγουρα για την χρηστικότητά της.

Φιλικά,
Νίκος Λελούδας

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"