Δημοτικό Θέατρο Πειραιά (Η περιπέτεια της ανέγερσης)

Η πλατεία με τα θεωρεία του Δημοτικού Θεάτρου (Φωτο: Καθημερινή)

του Στέφανου Μίλεση

Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιώς αποτελεί δημιούργημα του αρχιτέκτονα Ιωάννη Λαζαρίμου που ο Πειραιάς είχε την τύχη να διαθέτει την περίοδο εκείνη. Ο Λαζαρίμος γεννήθηκε στον Πειραιά το 1849 από γονείς υδραίικης καταγωγής, έζησε επί το πλείστον στον Πειραιά και πέθανε σ΄ αυτόν το 1913. Πρόκειται για τον δημιουργό των μεγαλύτερων οικοδομημάτων υψηλής αισθητικής που δημιούργησε, για να κοσμήσουν την γενέτειρά του.  

Ο Πειραιώτης αρχιτέκτονας θα κατασκευάσει εκτός του Δημοτικού Θεάτρου, την Υδραϊκή Εκκλησία του Αγίου Νικολάου αλλά και την Χιώτικη εκκλησία των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης καθώς και πλήθος άλλων οικοδομημάτων αλλά και πλατείες, κήπους κ.ο.κ. Σπουδαγμένος στο Σχολείο των Τεχνών και στο Παρίσι. Υπήρξε Καθηγητής στην Σχολή Ευελπίδων Πειραιά, και τη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων επίσης στον Πειραιά. 

Ο Πειραιώτης Αρχιτέκτονας Ιωάννης Λαζαρίμος (1849-1913)
Όταν καλείται το 1883 ως αρχιτέκτονας του Δήμου, από τον τότε Δήμαρχο Πειραιά και βιομήχανο Τρύφωνα Μουτζόπουλο, να καταρτίσει τα σχέδια ενός δημοτικού θεάτρου, συλλαμβάνει κάτι διαφορετικό. Φαντάζεται ένα θέατρο αντάξιο της λαμπρής πορείας που διέγραφε τότε ο Πειραιάς στον τομέα της οικονομικής ανάπτυξης και αρχίζει να σχεδιάζει οικοδόμημα με επτά εξόδους με θεωρεία και εξώστες με τεράστια σκηνή και μοναδικό θόλο. Φιλοδοξεί να εφαρμόσει σύστημα θέρμανσης που μόνο το θέατρο της Βιέννης διαθέτει και να έχει χωρητικότητα από 1.200 έως 1500 θεατές.


Το Δημοτικό Θέατρο από τα σκαλιά εισόδου του Ναού Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Αμφότερα οικοδομήματα σχεδιάστηκαν από τον Ιωάννη Λαζαρίμο. Το ένα βρίσκεται έναντι του άλλου και είναι προορισμένα να φιλοξενήσουν περίπου ίδιο αριθμό ατόμων (1.200 άτομα περίπου)


Το περίφημο φουαγιέ του Δημοτικού Θεάτρου, που έφτασε το 1962 να φιλοξενεί εκθέσεις μαγειρικής και τάπερ !!!
Οι ανασκαφές ξεκινούν και σταματούν:

Οι ανασκαφές ξεκινούν το 1884 αλλά στο σημείο που γίνονται ανακαλύπτεται αρχαίο ιερό του Διονύσου με παρακείμενο οίκημα των Διονυσιαστών. Μια άλλη μορφή της εποχής ο Ιάκωβος Δραγάτσης φιλόλογος και αρχαιολόγος, που διατηρούσε έναντι του εργοταξίου (εντός του Γυμνασίου Αρρένων Πειραιά, την μετέπειτα Ιωνίδειο) την Αρχαιολογική του συλλογή, σπεύδει να πραγματοποιήσει έρευνα και στην εφημερίδα "Σφαίρα" ανακοινώνει "Ναός Διονύσου εν Πειραιεί"


Η θεμέλια πλάκα των πληροφοριών:

Στις 24 Ιουνίου του 1884 μπαίνει η θεμέλια πλάκα η  οποία προβλέποντας για τους ιστορικούς του μέλλοντος, δίνει όλες τις πληροφορίες που θα πρέπει κάποιος να γνωρίζει, σαν μια κιβωτός που φέρει τις απαραίτητες πληροφορίες για μια μελλοντική αναγέννηση! 

"Ημέρα Δευτέρα, Βασιλιάς ο Γεώργιος Α΄, Πρωθυπουργός ο Χαρίλαος Τρικούπης και Δήμαρχος Πειραιά ο Ομηρίδης Σκυλίτσης". Και αντίθετα από την επικρατούσα ονομασία σήμερα το θέατρο ονομάζεται "Εθνικό Θέατρο Πειραιώς". Αναφέρει:

 "ψήφω των Συμβούλων" (δηλαδή ότι η απόφαση περί ανέγερσης ήταν ομόφωνη),  κλείνει δε με την φράση:

 "Έτει μετά Χριστόν αωπδ" (δηλαδή 1884 μ.Χ.). 

Λεπτομέρεια διακόσμησης

Αν και η θεμέλια πλάκα του έχει τεθεί από το 1884, μόνο για να κατασκευαστεί ο σκελετός και η στέγη έχουμε φτάσει στο έτος 1887 και δήμαρχος αυτή την φορά είναι ο Θεόδωρος Ρετσίνας.

Το τοπίο είναι πλέον διαφορετικό:

Τα πράγματα στον Πειραιά όμως έχουν αλλάξει άρδην. Πρώτον η οικονομική ανάπτυξη έχει σταματήσει και ο Πειραιάς έχει μεταβληθεί σε μια πόλη ανέργων. Δεύτερον αρχιτέκτονας του Δήμου είναι πλέον ο επίσης Πειραιώτης Ζίζηλας στον οποίο ο Πειραιάς χρωστά πολλές από τις δημιουργίες του που μαζί με τον Λαζαρίμο θεωρούνται κορυφαίες αρχιτεκτονικές μορφές στον Πειραιά. Άλλωστε ο Ζίζηλας ήταν βοηθός του Λαζαρίμου στην τεχνική υπηρεσία του Δήμου.  Όμως ο Ρετσίνας ρεαλιστής και πραγματιστής βλέπει ότι έχει να υλοποιήσει ένα έργο τεράστιο που έμεινε ημιτελές, για το οποίο λεφτά δεν υπάρχουν ενώ η πόλη ασφυκτιά από την ανεργία. Προτείνει λοιπόν να μετατραπεί το θέατρο σε Διοικητήριο. Δηλαδή κατά τη συνήθεια της εποχής όλες οι Δημόσιες Υπηρεσίες να στεγαστούν σε έναν χώρο. Δηλαδή το Δημαρχείο η αστυνομία, το ταχυδρομείο, η υπομοιραρχία, το ειρηνοδικείο κ.ο.κ.  (ιδέα που θα επαναληφθεί αργότερα στην κατασκευή του Ταχυδρομείου, Τηλεγραφείου, Τηλεφωνείου (Τ.Τ.Τ.)). Προτείνουν δε το πολύ μικρότερο θέατρο να κατασκευαστεί στην Τερψιθέα αυτή την φορά !! 

Αν δεν το κάνεις εσύ θα το κάνει ο Ziller:

Μάλιστα ο Ρετσίνας αναθέτει την μετατροπή αυτή στο καταξιωμένο Ziller φοβούμενος ίσως ότι ο Ζίζηλας υπέρμαχος της σχολής "Λαζαρίμου" θα αρνηθεί ή κατ΄ άλλους υποτιμώντας τον. Ο Ziller ήδη τότε στον Πειραιά που είχε ήδη κατασκευάσει μια ολόκληρη συνοικία στην Καστέλλα (1875) και το Θέατρο Τσόχα (1884) δεν ανέλαβε το έργο λόγω υψηλών οικονομικών απαιτήσεων. 



Στο σχέδιο του αρχιτέκτονα Ιωάννη Λαζαρίμου, οι κολώνες πρόσοψης (κορινθιακού ρυθμού) αν και στο σχέδιο έφεραν ραβδώσεις στην πράξη ουδέποτε έγιναν. Αυτό γιατί με την κατασκευή του θεάτρου, υπήρξε άποψη ότι οι κίονες  έδιναν την εντύπωση "λεπτότητας και αδυναμίας" σε σχέση με την κατασκευή γιαυτό και τελικώς δεν έφεραν τις προβλεπόμενες ραβδώσεις δια να μην προκαλούν αυτή την εντύπωση.

Το Δημοτικό θέατρο την δεκαετία '50 με τον κεντρικό σταθμό των λεωφορείων στα δεξιά του

Ας σφάξουν και κανένα περιστέρι:

Οι Πειραιώτες που αρχίζουν να βλέπουν την δυσοίωνη τύχη αγωνιούν ενώ οι εφημερίδες γράφουν: 
"Ποια θυσία θα είναι ικανή να εξιλεώσει τους δυσαρεστημένους θεούς; Αν πρέπει ο Ρετσίνας να χύσει το αίμα περιστεριών,ας το πράξει επιτέλους!"

Ο ξύλινος θόλος της αίθουσας παραστάσεων.

Και ο Λαζαρίμος επιστρέφει ξανά και ο ταλαντούχος αυτός οραματιστής πείθει το Δημοτικό Συμβούλιο να τελειώσει αυτό που άρχισε. Με την βοήθεια του Θεού και ένα δάνειο της Εθνικής Τράπεζας το 1895 το "Εθνικόν Θέατρον Πειραιώς" είναι περισσότερο από έτοιμο. Το μόνο διαφορετικό αυτή την φορά είναι ο χώρος για 25 καταστήματα που έφτιαξε ο Λαζαρίμος να υπάρχουν στην κατωφέρεια της Λεωφ. Β. Γεωργίου Α΄, ανταποκρινόμενος στο αίτημα της νέας οικονομικής κατάστασης για έσοδα του Δήμου από τον χώρο. 



Από την Μασσαλία καταφτάνει ένας υπερμεγέθης πολυέλαιος με 120 φώτα για να συμπληρώσει την εντυπωσιακή διακόσμηση των εσωτερικών του χώρων. Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιώς διαθέτει πολυτελή φουαγιέ που μόνο τα θέατρα της Δύσης διέθεταν, με ανάγλυφη διακόσμηση στα θεωρεία, με μαρμάρινα περιστύλια, με εσωτερική διακόσμηση από τον Ιταλό Τάμη που είχε δώσει δείγματα της εργασίας του στην Ελλάδα από την διακόσμηση του θεάτρου της Σύρου.


Τα εγκαίνια γίνονται στις 9 Απριλίου 1895 και ο Θεόδωρος Ρετσίνας στον λόγο του εύχεται "το θέατρο να συντελέσει στην διάπλαση των ηθών και τον εξευγενισμό της κοινωνίας". Σε αυτά τα εγκαίνια εμφανίζεται και η Φιλαρμονική του Δήμου Πειραιά με αρχιμουσουργό τον Καίσαρη.


Από το αρχικό σχέδιο του Λαζαρίμου τι δεν υλοποιήθηκε:

Αν και υπήρχε στο αρχικό σχέδιο ουδέποτε υλοποιήθηκε. Είναι κάτι που δεν αναφέρεται και με την πάροδο των ετών παραμελήθηκε. Παρόλα αυτά όχι μόνο προβλέπονταν αλλά για την κατασκευή αυτή υπάρχει και ο τεράστιος χώρος που διατηρήθηκε μέχρι σήμερα μπροστά από το θέατρο. Θα έπρεπε να είχε τοποθετηθεί ένα τεράστιο άγαλμα της Μούσης Μελπομένης, ειδικά σχεδιασμένο από τον ίδιο τον Λαζαρίμο, καθήμενης επί μεγαλοπρεπούς βάθρου και που έφερε στο δεξί της χέρι ένα τραγικό προσωπείο.   


Η Οδύσσεια του Θεάτρου:

Το Δημοτικό Θέατρο αν και γαλλικού τύπου, μοιάζει με το θέατρο Μπολσόϊ της Μόσχας. Βέβαια στα μετέπειτα χρόνια το θέατρο άλλαξε χρήσεις, όπως και τα περισσότερα δημόσια κτήρια του Πειραιά. Έγινε κάποτε προσωρινό Πρωτοδικείο, Γυμνάσιο, ενώ κατά την εποχή της Γαλλικής κατοχής του Πειραιά "φιλοξενούσε" Γάλλους στρατιώτες. Επιτάχθηκε από τους Γερμανούς, βομβαρδίστηκε από τους συμμάχους τον Ιανουάριο του 1944, κατεστράφηκε από τους σεισμούς του 1981 και 1999 και το τελικό χτύπημα το δέχθηκε κυρίως από την αδιαφορία των Δημοτικών Αρχών. Το 1922 έγινε χώρος εγκατάστασης προσφύγων. Το 1927 κινδύνεψε η καταστραφεί εντελώς η αισθητική του πρόσοψη, όταν ο Δήμος αποφάσισε να φτιαχτούν μπροστά ένα εμπορικό κατάστημα ακόμα και αποχωρητήρια....



Έφτασε να λειτούργησει και ως κινηματογράφος σε περιόδους που η εκμετάλλευσή του ήταν αδύνατη λόγω καταστροφής των εγκαταστάσεών του. Διαβάζουμε στο παρακάτω άρθρο της εφημερίδας ΕΜΠΡΟΣ μια τέτοια περίπτωση που λαμβάνει χώρα το 1949.

Λέγεται ότι κάποτε ο επίσης Πειραιώτης Γιάννης Τσαρούχης προσφέρθηκε να συμβάλει στην αναγέννηση του εσωτερικού του διακόσμου αλλά προσέκρουσε σε αδιαφορία. 
  
12 Ιουνίου 1917. Γάλλοι στρατιώτες κατέλαβαν το Δημοτικό Θέατρο και το χρησιμοποίησαν ως στρατώνα
Παράρτημα Φωτογραφιών Δημοτικού Θεάτρου Πειραιώς:








Πρόγραμμα Δημοτικού θεάτρου 1906

Το Δημοτικό θέατρο Πειραιώς το 1920



Δημοτικό Θέατρο Πειραιώς 1917 με άλσος από πεύκα μπροστά

Δημοτικό Θέατρο Πειραιώς 1905




Πηγές Πληροφοριών:
  • Εφημερίδα Ελευθεροτυπία "Ο αντίζηλος του Τσίλερ είναι Πειραιώτης" (21 Νεομβρίου 2009)
  • Η Ιστορία του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά από τον 19ο στον 21ο αιώνα (Εκδόσεις Νέος Κύκλος - Πειραιάς 2013)
  • Εφημερίδες ΣΚΡΙΠ & ΕΜΠΡΟΣ
  • "Ο Αρχιτέκτονας Ιωάννης Λαζαρίμος" του Σαχίνη, περιοδικό Φιλολογική Στέγη (Δεκέμβριος 1983)
  • Χρονικό της Πειραϊκής πνευματικής ζωής 1835-1973 (Πειραιάς 1973) Γιάννη Χατζημανωλάκη
  • Ημερολόγιο 2008, Το λιμάνι της αγωνίας, "Δημοτικό Θέατρο Πειραιά - Χθές σήμερα αύριο" (Πειραιάς 2008)
Πηγές Φωτογραφιών:

  • Εφημερίδα Καθημερινή, ΕΛΙΑ, Ιστοσελίδα Υπουργείου Πολιτισμού Γαλλίας, Pireorama και ελεύθερο διαδίκτυο

3 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Πολύ καλή η παρουσίαση.
Να συμπληρώσω ότι, στην προς την οδό αγίου Κωνσταντίνου πλευρά του Θεάτρου, υπήρχαν τα εκδοτήρια των εισιτηρίων (δεν γνωρίζω, αν έχουν προβλεφθεί κατά την πρόσφατη αποκατάσταση του θεάτρου) και τα ΜΟΝΑΔΙΚΑ σε ΟΛΟ ΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ ουρητήρια.
Δημοσθένης Μπούκης του Γιάννη

Ανώνυμος είπε...

Λίγα στοιχεία ακόμα για τον Ιωάννη Λαζαρίμο.
«…Αμέσως μετά το θάνατο του Αναστασίου Θεοφιλά στις αρχές Ιανουαρίου 1901, και ενώ είχε ήδη τεθεί ζήτημα διαδόχου του στην ηγεσία του Πολυτεχνείου, το διδακτικό προσωπικό του ιδρύματος σε κοινή συνεδρίαση του στις 10 του μηνός, αποφάσισε να προσφύγει με αντιπροσωπεία του στην κυβέρνηση και ειδικότερα στον πρωθυπουργό Γεώργιο Θεοτόκη, και να προτείνει την αλλαγή στον τρόπο διορισμού του διευθυντή, έτσι ώστε αυτός να εκλέγεται στο εξής από το καθηγητικό σώμα1. Αρχικά η κυβέρνηση δεσμεύτηκε να μελετήσει τους όρους του διαβήματος τους, καθώς όμως βραδυπορούσε να αποφανθεί και να δώσει τη συγκατάθεσή της ή να απορρίψει την πρόταση, χρέη διευθυντού του ιδρύματος συνέχιζε να ασκεί ο υποδιευθυντής του Ιωάννης Λαζαρίμος.
Η μακρά πορεία του τελευταίου ως καθηγητού του Πολυτεχνείου (διορίστηκε στην έδρα της Χωρομετρίας το 1878, ενώ υπήρξε και πρώην σπουδαστής του), αλλά και η εμπειρία που αποκόμισε συνεργαζόμενος με τον Θεοφιλά από τη θέση του υποδιευθυντή, την οποία κατείχε επί μία και πλέον δεκαετία (από το 1888), του επέτρεπαν να διαθέτει ολοκληρωμένη εικόνα για την κατάσταση του ιδρύματος, και κυρίως για τα προβλήματα που αυτό αντιμετώπιζε και τις δυνατότητες επίλυσής τους…».
1. Εφ. Ακρόπολις, 11 Ιανουαρίου 1901.

Από το «Η καλλιτεχνική εκπαίδευση των νέων στην Ελλάδα (1836-1945)» της Αντωνίας Μερτύρη. Κεφάλαιο τρίτο: Η Σχολή των Καλών Τεχνών στην αυγή του νέου αιώνα. Έκδοση της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς (2000).
Και οι Δημοτικές αρχές του Πειραιά τίμησαν αυτή τη μεγάλη προσωπικότητα με το να ονομάσουν «Λαζαρίμου» ένα δρόμο δύο οικοδομικών τετραγώνων (Λεύκα, Δηλαβέρη).
Επίσης ο Δήμος Αθηναίων έχει ονοματοθετήσει ένα δρομάκι κάθετο της οδού «Ευσταθίου Λάμψα» (κοντά στο γηροκομείο Αθηνών).
Δημοσθένης Μπούκης του Γιάννη

Stefanos Milesis είπε...

Πολύ καλές πληροφορίες Δημοσθένη. Αφού τον τίμησαν με δρόμο δύο οικοδομικών τετραγώνων πάλι καλά. Αν ήταν πολιτικός έστω κι αν δεν είχε πατήσει το πόδι του στον Πειραιά, θα έδιναν το όνομά του σε πλατείες, στάδια και σταθμούς, έστω και με ετεροχρονισμένες φιέστες...

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"