Η φωτιά της Πλατείας Καραϊσκάκη το 1929

Η Πλατεία Καραϊσκάκη τα ξημερώματα της 5ης Ιανουαρίου 1929

Απομεινάρια ενός εκ των τριών στεγάστρων οπωρεμπόρων που βρίσκονταν στην Πλατεία Καραϊσκάκη από την φωτιά της 4ης Ιανουαρίου 1929 (Εφημερίδα ΕΘΝΟΣ)

του Στέφανου Μίλεση

Μετά την Μικρασιατική καταστροφή του 1922 η Πλατεία Καραϊσκάκη είχε μεταβληθεί σε έναν συνοικισμό από παραπήγματα, που σκοπό είχαν να στεγάσουν πρόχειρα τους καταταλαιπωρημένους πρόσφυγες. Το ίδιο είχε συμβεί άλλωστε και με τις περισσότερες πλατείες στον Πειραιά.

Όμως η σπουδαία θέση της Πλατείας Καραϊσκάκη, καθώς βρισκόταν στην καρδιά του εμπορικού λιμένα και απέναντι ακριβώς από τη Δημοτική αγορά της πόλης, γρήγορα μετέτρεψε τα παραπήγματα σε μικρές εμπορικές επιχειρήσεις που λειτουργούσαν ατύπως δίπλα στην επίσημη αγορά της πόλης.  

Ήταν Παρασκευή 4 Ιανουαρίου 1929 όταν στις 22.30’, ξέσπασε πυρκαγιά, στο κέντρο αυτών των προσφυγικών παραπηγμάτων, η οποία εξαπλώθηκε ταχέως και αποτέφρωσε κάθε κατασκευή ευρισκόμενη επί της Πλατείας.

Το μέγεθος της φωτιάς ήταν τέτοιο που η πυρκαϊά κυριαρχεί σε όλα τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων

Οι αντλίες του Πυροσβεστείου Πειραιώς ήταν ανήμπορες να δαμάσουν τις τεράστιες φλόγες, που έφθαναν σε ύψος μέχρι και τον τέταρτο όροφο του Ξενοδοχείου «Κοντινένταλ» που ευρίσκετο έναντι της Πλατείας, ενώ προς την πλευρά της ακτής οι φλόγες έφθαναν μέχρι και τον πέμπτο όροφο του Μεγάρου Γιαννουλάτου. Έτσι οι πυροσβεστικές δυνάμεις εγκατέλειψαν την προσπάθεια κατάσβεσης της φωτιάς της πλατείας και επιδόθηκαν στην προσπάθεια παρεμπόδισης της φωτιάς προς τα γειτονικά οικοδομικά τετράγωνα. 

Τη μικρή δύναμη του Πυροσβεστείου Πειραιώς, συνέδραμαν οι στρατιωτικές δυνάμεις του τοπικού Φρουραρχείου, η αστυνομία, αγήματα του Κεντρικού Λιμεναρχείου Πειραιώς, αλλά κυρίως τα αγήματα από το Θωρηκτό «Λήμνος» και του πλωτού συνεργείου «Προμηθεύς». Εκλήθη σε βοήθεια και ο Πολεμικός Ναύσταθμος ενώ από τον όρμο Κερατσινίου κατέφθασε και άγημα από τη ναυαρχίδα «Αβέρωφ» που ναυλοχούσε εκεί. 

Φωτογραφία στην οποία φαίνεται ένα όχημα υδραντλίας πάνω στην πλατεία Καραϊσκάκη και έναντι αυτού σωρός από ξυλεία καμένη 

Στο κέντρο ακριβώς της πυρκαγιάς στεκόταν όρθιο το άγαλμα του Καραϊσκάκη, όχι αυτό που δεσπόζει σήμερα στην Πλατεία, αλλά ένα προγενέστερο, το οποίο εξαιτίας της φωτιάς υπέστη ολοκληρωτική παραμόρφωση.

Το άγαλμα του Καραϊσκάκη στην Πλατεία έπαθε ολοκληρωτική καταστροφή που σχεδόν ασβεστοποιήθηκε.

Το άγαλμα του Καραϊσκάκη στέκει όρθιο ανάμεσα στα καμένα. Από φωτογραφία της εποχής

Από τα τρία μεγάλα υπόστεγα της Πλατείας Καραϊσκάκη δεν έμεινε απολύτως τίποτε. Επρόκειτο για υπόστεγα που είχαν ανεγερθεί το 1917 και που χρησίμευαν αρχικώς ως αποθήκες του Τελωνείου Πειραιώς, ενώ στη συνέχεια ως αποθήκες του συμμαχικού υλικού. Με την Μικρασιατική καταστροφή του 1922, παραχωρήθηκαν για να καλύψουν τις επείγουσες στεγαστικές ανάγκες των προσφύγων. Διαιρέθηκαν σε μικρότερους χώρους, ώστε κάθε ένας από αυτούς, να δύναται να στεγάσει μια οικογένεια.

Στη συνέχεια αυτοί οι χώροι, μετατράπηκαν σε μικρομάγαζα, οπωροπωλεία και εστίες εμπορίου. Εξ αυτών, τα δύο μεγάλα υπόστεγα διέθεταν 300 θέσεις συνολικά προς ενοικίαση και που η ιδιοκτησία τους είχε περάσει στον Δήμο Πειραιά. Συνεπώς μιλούμε για τριακόσια μικρομάγαζα γεμάτα με εμπορεύματα που καταστράφηκαν ολοσχερώς.  

Το τρίτο (το μικρότερο) υπόστεγο συνέχιζε να καλύπτει τις ανάγκες προσφυγικών οικογενειών. Η υπόλοιπη πλατεία είχε καταληφθεί από σαράντα οικογένειες προσφύγων που έμεναν ακόμα σε παραπήγματα τα οποία χρησίμευαν παράλληλα και ως καταστήματα παραεμπορίου.

Άλλες τριάντα οικογένειες ενώ είχαν βρει αλλού στέγη, συνέχιζαν ωστόσο να χρησιμοποιούν τα παραπήγματα της πλατείας για παραεμπόριο αφού σε αυτά λειτουργούσαν αδήλωτες επιχειρήσεις. Αυτοσχέδια παντοπωλεία, οινομαγειρεία, κουρεία, ραφεία, σιδηροπωλεία κ.α. Όλη αυτή η κατάσταση αυθαιρεσίας  είχε δημιουργήσει μια δυσφορία στον εμπορικό κόσμο της πόλης, καθώς άλλοι πλήρωναν τον Δήμο για να ενοικιάσουν χώρο στα υπόστεγα, άλλοι όχι, ενώ μια τρίτη κατηγορία διατηρούσε αδήλωτα καταστήματα εμπορίου.  

Καμένα Γεώμηλα σχηματίζουν στοίβες. 140 οπωρέμποροι έχασαν το εμπορεύμά τους που στεγάζονταν κάτω από ειδικά στέγαστρα που αποτεφρώθηκαν

Στο μεταξύ καθώς λίγο καιρό πριν είχε ξεσπάσει καταστροφική πυρκαγιά στη Βαρβάκειο Αγορά στην Αθήνα, οι ασφάλειες πυρός δεν δέχονταν να ασφαλίζουν ξύλινα παραπήγματα, με συνέπεια όταν εκδηλώθηκε η φωτιά στην πλατεία Καραϊσκάκη, το σύνολο των επιχειρήσεων που καταστράφηκε να είναι ανασφάλιστο. 

Κατά την διάρκεια της φωτιάς, είχε σημειωθεί εκτός των άλλων και μια μεγάλη έκρηξη προερχόμενη από βαρέλια, που ήταν γεμάτα από οινόπνευμα και περίμεναν τον εκτελωνισμό τους από το Τελωνείο. Από τις πρώτες έρευνες εξήλθε το συμπέρασμα ότι η φωτιά ξεκίνησε από λάμπα ασετιλίνης σε παντοπωλείο ευρισκόμενο ακριβώς δίπλα στο άγαλμα του Καραϊσκάκη. Ο ιδιοκτήτης συνελήφθη, καθώς οι φήμες που ήθελαν η πυρκαγιά να είναι αποτέλεσμα εμπρησμού ήταν έντονες.

Ένα γεγονός που ενίσχυε τις διάφορες φήμες, ήταν επίσης και η απόφαση που έλαβε το Δημοτικό Συμβούλιο Πειραιά, λίγες μέρες μόλις πριν την φωτιά. Η απόφαση αυτή αφορούσε στην εκκένωση της πλατείας από κάθε είδους εμπορική δραστηριότητα, με σκοπό την απόδοσή της στους δημότες της πόλης, όπως δηλαδή ήταν προ της έλευσης των προσφύγων. Η ίδια απόφαση προέβλεπε την κατεδάφιση των παραπηγμάτων. Είχε μάλιστα επιδοθεί στους ιδιοκτήτες προθεσμία μέχρι το τέλος του Ιανουαρίου, για την εκκένωση των παραπηγμάτων και την μεταφορά των εμπορευμάτων.

Κατάλογος των Παραπηγμάτων που καταστράφηκαν στην Πλατεία Καραϊσκάκη

Η απογοήτευση του Σπύρου Μελά:

Ο ακαδημαϊκός, δημοσιογράφος και συγγραφέας Σπύρος Μελάς έγραψε στην εφημερίδα «Έθνος» για την πυρκαγιά της Πλατείας Καραϊσκάκη άρθρο με τίτλο «Ημιάγρια κατάστασις» το οποίο έγινε πρωτοσέλιδο και καυτηρίαζε την έλλειψη πυροσβεστικών μέσων στον Πειραιά.  

«Προ των βαλκανικών πολέμων στον Πειραιά, σε κάθε πυρκαγιά, τα αγήματα των ξένων πολεμικών, με τις αντλίες τους, έδιναν την μεγάλη, αποφασιστική βοήθεια. Αυτά έκριναν την μάχη με τον φοβερό παμφάγον εχθρόν

- Ας πάμε να σώσουμε αυτούς τους καημένους, τους βαρβάρους, τους....απόγονους του Περικλέους!

Η διεθνής φιλανθρωπία έσβηνε τις πυρκαγιές μας. Και ελυπείτο κανείς που τα ξένα θωρηκτά δεν μπορούσαν να πλεύσουν και μέχρι της πλατείας Συντάγματος δια να κάνουν τον Πυροσβέστη και στην πρωτεύουσά μας ! Πόσα έτη παρήλθον έκτοτε;

Η Ελλάς διπλασιάσθη, από απλή «Μουδιρία» που ήταν κατά την έκφραση του Βενιζέλου, έγινε κράτος με προϋπολογισμό δισεκατομμυρίων. Και όμως η κατάσταση αυτή δεν άλλαξε σχεδόν διόλου. Αν διαβάσετε τις περιγραφές της πυρκαγιάς του Πειραιά, θα δείτε ότι θα χρειασθεί να επέμβουν τα αγήματα της «Λήμνου» και του «Κιλκίς».

Φαντάζεστε το χάσιμο χρόνου ώσπου να γίνει η έγερσις, το κατέβασμα των αγημάτων και των αντλιών, η επιβίβαση τους ατμακάτους, η αποβίβαση στα κρηπιδώματα, τέλος η άφιξη στον τόπο της φωτιάς και η ανάληψη του έργου. Και εάν αυτά τα πλοία δεν ήταν στον Πειραιά; Πρέπει να το καταλάβουμε ότι ούτε σε αυτά τα στοιχειώδη πράγματα δεν μπορεί να είμεθα σοβαροί !»

Πυροπαθείς περιφέρονται ανάμεσα στα καμένα

Καπνίζοντα ερείπια

Από την επομένη κιόλας μέρα, οι ιδιοκτήτες των παραπηγμάτων περιφέρονταν απελπισμένοι ερευνώντας μήπως μπορούν να διασώσουν ό,τι δεν καταστράφηκε. Τα απέναντι πεζοδρόμια κάτω από το ξενοδοχείο «Κοντινένταλ» αλλά και από το Μέγαρο Γιαννουλάτου,  ήταν πλημμυρισμένα από διαφόρων ειδών εμπορεύματα, τα οποία είχαν απομακρυνθεί από την πλατεία πριν η φωτιά λάβει διαστάσεις και έφτασαν να πωλούνται όσο – όσο. Υφάσματα, υαλικά, σιδηρικά, φρούτα, τοποθετημένα κάτω στα πεζοδρόμια, πωλούνταν με ότι… προσέφερε ο καθένας. 

Ο εορτασμός των Θεοφανείων:

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Ναύαρχος Κουντουριώτης με τον Πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο στον Πειραιά στις 6 Ιανουαρίου 1929. Δεξιά η κυρία είναι η σύζυγος του Κουντουριώτη.

Αίσθηση προκάλεσε το γεγονός ότι την επομένη ακριβώς ημέρα, 6 Ιανουαρίου, όπως κάθε χρόνο γιορτάστηκε με λαμπρότητα ο αγιασμός των υδάτων στον Πειραιά. Δίπλα στην ολοκληρωτικά κατεστραμμένη Πλατεία Καραϊσκάκη, στήθηκε εξέδρα από τον τότε Δήμαρχο Πειραιά Παναγιωτόπουλο, ο οποίος υποδέχθηκε τα τιμώμενα πρόσωπα, τον Πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο και Πρόεδρο Δημοκρατίας Παύλο Κουντουριώτη μετά της συζύγου του. Το πρόγραμμα ακολουθήθηκε κανονικά χωρίς ουδεμία τροποποίηση, ενώ διακόσια μέτρα μακρύτερα από τη Βασιλική Αποβάθρα όπου τελούνταν οι εκδηλώσεις των Θεοφανείων, πλήθη κόσμου έκλαιγαν για την οικονομική καταστροφή που είχαν υποστεί.  Τέλος να αναφερθεί ότι τα αγήματα των πλοίων που είχαν λάβει μέρος στην κατάσβεση, με μαυρισμένα τα πρόσωπα από την κάπνα της πυρκαγιάς ήταν αυτά που απέδωσαν τιμές στα τιμώμενα πρόσωπα. 

Διαβάστε επίσης:  

Ο πόλεμος των δύο «Καραϊσκάκηδων» σε Πειραιά και Αθήνα

Οι μαρμαρωμένοι ήρωες του Πειραιά