Οι Πειραιώτες ιδρυτές του Αγίου Κοσμά

Το εκκλησάκι του Αγίου Κοσμά 



Γράφει ο Στέφανος Μίλεσης

Μια οικογένεια με Πλακιώτικη καταγωγή, διασπάται καθώς τρία αδέλφια προερχόμενα από αυτήν, αναζητούν την τύχη τους, στη νέα πόλη που μόλις έχει γεννηθεί λίγα χρόνια πριν, τον Πειραιά

Εγκαθίστανται στο μεγάλο λιμάνι και δραστηριοποιούνται στον χώρο εμπορίας σιδήρου. Είναι γνωστοί στον χώρο τους, καθώς εντύπωση κάνει που όνομα και επώνυμο αρχίζει με τα ίδια γράμματα "Ζ και Π". Πρόκειται για τους Ζώη Πέτρο, Ζώη Παύλο και Ζώη Παναγιώτη.

Κάποιοι τους αποκαλούν τα "Τρία Ζ". Ανοίγουν καταστήματα στην οδό Φίλωνος (134, 126 και 138), ο ένας κοντά στον άλλο, και εμπορεύονται ακριβώς τα ίδια πράγματα. Είδη κατασκευασμένα από σίδηρο.

Τα τρία αδέλφια γνωστά και ως "Τρία Ζ" ανοίγουν τα ίδια μαγαζιά ο ένας κοντά στον άλλο, στην οδό Φίλωνος στον Πειραιά (από το Ημερολόγιο του Βώκου, 1902)

Σε μια εξόρμησή τους σε εξοχή της εποχής, σε ένα έρημο τότε ακρωτήρι αποφασίζουν να ανακατασκευάσουν εξ ερειπιών ένα εκκλησάκι το οποίο έφερε το όνομα "Των Αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού". Επιλέγουν να ξοδέψουν χρήματα για την αναστύλωση αυτή καθώς οι Κοσμάς και Δαμιανός ήταν αδέλφια ιατροί και οι δύο θεράπευαν χωρίς να λαμβάνουν χρήματα, γιαυτό και ονομάστηκαν "Ανάργυροι" (δηλαδή άνευ χρημάτων). Αδέλφια με στενούς δεσμούς μεταξύ τους, οι Ζώηδες και στην ζωή και στα επαγγελματικά, πιθανότατα εμπνεύστηκαν από την δράση αυτών των αδελφών αγίων. Αν και επισήμως ονομάζουν έτσι το ναό, ωστόσο από την πρώτη ημέρα αποκαλείται ήδη "Άγιος Κοσμάς".    
   
Πρωινό 14ης Σεπτεμβρίου και Πειραιώτες στην καταγωγή οι περισσότεροι, αρχίζουν να συγκεντρώνονται  για τον ετήσιο εορτασμό της εκκλησίας του Αγίου Κοσμά 

Το εκκλησάκι αυτό μετά την ολοκλήρωσή του, τέθηκε υπό την προστασία τους και γίνεται η εκκλησία της οικογενείας η οποία αφήνει πλέον τον εκκλησιασμό στον Άγιο Σπυρίδωνα (τον πολιούχο του Πειραιά) και όλες οι λειτουργίες γίνονται στο ναό αυτό καθώς και όλες οι βαπτίσεις των μελών της Οικογένειας Ζώη. 


Η γενέθλια πόλις ο Πειραιάς ακριβώς έναντι του Ακρωτηρίου Αγίου Κοσμά. Η απόσταση μεγάλη με τα μέσα της εποχής εκείνης

Στις 9 Νοεμβρίου του 1904 ο Βασιλιάς Γεώργιος Α΄ συνοδευόμενος από τον Υποστράτηγο Ι. Παπαδιαμαντόπουλο, σε περίπατο με άμαξα, κατεβαίνουν τη Λεωφόρο Συγγρού με σκοπό να φθάσουν στο Παλαιό Φάληρο. Ο Βασιλιάς ζητά να προχωρήσουν και πιο κάτω στην παραλιακή οδό και φτάνει στο μικρό εκκλησάκι. Εντυπωσιασμένος από τον χώρο του ακρωτηρίου, δίνει εντολή ο δρόμος να στρωθεί καταλλήλως μέχρι του Αγίου Κοσμά "δια να γίνει ούτως ένας θαυμάσιος περίπατος". Έτσι από το 1904 η πρόσβαση στο ναό γίνεται ευκολότερη. Ο σημερινός ασφαλτοστρωμένος δρόμος, πραγματοποιήθηκε επί του αρχικού μονοπατιού στο οποίο είχε διαβεί ο Βασιλιάς.


Εφημερίδα ΣΚΡΙΠ - 1904

Στις 4 Σεπτεμβρίου του 1906 παραγγέλθηκε στον Χριστόφορο Αναστασάκη, Πειραιώτη αγιογράφο και εικονογράφο, η κατασκευή μιας μεγάλης εικόνας που μαζί με την εικόνα των Αγίων Αναργύρων (Κοσμά και Δαμιανού) θα κοσμούσε το εσωτερικό της μικρής αυτής εκκλησίας. Ήταν η εικόνα της "Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού". Η εικόνα αυτή φιλοτεχνήθηκε καθώς Σεπτέμβριο αποφάσισαν την κατασκευή του ναΐσκου αυτού και θεώρησαν ως σημάδι την εποχή που εορτάζεται μια από τις μεγαλύτερες δεσποτικές εορτές της Ορθοδοξίας της Ύψωσις του Τιμίου Σταυρού στις 14 Σεπτεμβρίου.

Εν Πειραιεί τη 4 Σεπτεμβρίου 1906
 Το νέο της δημιουργίας αυτού του μικρού ναού που χάρη συντομίας αναφέρεται πλέον αποκλειστικά και μόνο ως "Άγιος Κοσμάς", στο εξοχικό ακρωτήρι μαθαίνουν στο μεταξύ κι άλλες οικογένειες από τον κύκλο της οικογένειας Ζώη, οι οποίες συμμετέχουν στην προσφορά της εικόνας της Ύψωσις του Τιμίου Σταυρού και που αναγράφονται επί της εικόνας. Διαβάζουμε: 

"Δαπάνη Πέτρου Ζώη, Παναγιώτη Ζώη, Μιχ. Άννη, Απ. Παππαχατζή, Παύλου Ζώη, Στ. Νικολάου, Μιχ. Ζώη, Σπ. Νικολάου, Ν. Νικολάου, Κων. Κούρτη, Αλ. Μωραΐτη, Σπ. Μωραΐτη, Παν. Μωραΐτη, Παν. Στεργίου, Γ. Σεραφοπούλου, Γ. Ρούσου, Σ. Δεβεσιάδου, Ν. Μωραϊτίνη, Στ. Χατζηγρηγορίου, Γαβριήλ Αγγέλου, Γ. Τσαλακοπούλου"   



Η συνήθεια του να μαζεύεται πλέον όλη η οικογένεια όπου κι αν βρίσκεται κάθε 14 Σεπτεμβρίου στην εκκλησία αυτή, γίνεται με τα χρόνια έθιμο, σχεδόν κανόνας απαράβατος. Όπου κι αν βρίσκονται μέλη της οικογένειας ή φίλοι που γνωρίζουν το γεγονός, συναθροίζονται από το πρωί και παρακολουθούν τη λειτουργία. Τα παλαιότερα χρόνια μετά το πέρας της λειτουργίας, ακολουθούσε τραπέζι με φαγητά που ο καθένας είχε παρασκευάσει από την προηγούμενη και γλέντι μέχρι αργά το βράδυ. Όταν ο καιρός το επέτρεπε το μεσημεριανό μπάνιο περιλαμβάνεται κι αυτό στα "έθιμα" της ημέρας εκείνης. 



Κατά την παράδοση στο μέρος που ευρέθη ο Τίμιος Σταυρός, εφύτρωσε βασιλικός, γιαυτό και στις 14 Σεπτεμβρίου στον Άγιο Κοσμά, διανέμεται βασιλικός από τους κήπους πέριξ της εκκλησίας που είναι γεμάτοι από βασιλικούς. 

Με τα χρόνια το εκκλησάκι όχι μόνο γίνεται γνωστό, αλλά και ονοματίζει όλη την περιοχή ως περιοχή του Αγίου Κοσμά. Στο μεταξύ δίπλα στο εκκλησάκι προστίθονται κι άλλες κατασκευές καθώς η περιοχή ήταν παντελώς έρημος με δύσκολη πρόσβαση, η μετακίνηση επίσης δύσκολη. Η ανάγκη να υπάρξει δίπλα στο ναό κάποιο καταφύγιο για διανυκτέρευση ή για αποθήκευση τροφίμων επιτακτική. Στο μυαλό των Ζώηδων εκτός αυτού, στριφογυρίζει και το ενδεχόμενο ίδρυσης Μονής με κέντρο το μικρό εκκλησάκι. Γιαυτό και κατασκευάζουν ένα οίκημα με κάποιες προμήθειες και πρόχειρα καταλύματα που κατά το συνήθειο της εποχής ονομάζεται "μπακάλικο".

Στο μυαλό της οικογενείας Ζώη στριφογυρίζει το ενδεχόμενο ίδρυσης Μονής με κέντρο το μικρό εκκλησάκι. Γιαυτό και κατασκευάζουν ένα οίκημα με κάποιες προμήθειες και πρόχειρα καταλύματα. 


Με ημερομηνία 29 Νοεμβρίου 1905 βρίσκουμε την εξής αναφορά:

"Είχα πολλάκις ακούσει το όνομα αυτής της τοποθεσίας, χωρίς να φαντάζωμαι ότι ο Άγιος Κοσμάς ήτο η ογκώδης οικοδομή, ήτις φαίνεται πέραν επί χαμηλού τινος ακρωτηρίου. Ο Άγιος Κοσμάς αποτελείται από ναΐσκον με τρία κελλιά και μπακάλικον. Από το μέρος της θαλάσσης ο χώρος του κλείεται υπό περιβόλου επιστεγασμένου, έχοντος σειράν μεγαλοπρεπών παραθύρων. Εκτός των πολυαρίθμων κυνηγών τους οποίους είδαμεν κατά μήκος της παραλίας, ευρήκαμεν και εις τον Άγιον Κοσμάν δύο...
Εις τον Άγιον Κοσμάν εκάμαμεν μιαν αληθινήν ανακάλυψιν της οποίας την έκπληξιν θα συμμεριστούν με ημάς πολλοί".

Η έκπληξη του να βρεις ναό με αποθήκη "μπακάλικο" που μπορούσε να προμηθεύσει τρόφιμα τον χαμένο διαβάτη, σε μια περιοχή που μόνο κυνηγοί σύχναζαν, ήταν πολύ μεγάλη. Το κοντινότερο οίκημα ήταν οι Πύργοι στο Κτήμα Χασάνη.





Σε άλλο δημοσίευμα εποχής (1905) βρίσκουμε κυνηγούς έξω από τον ναΐσκο να ρωτούν για το πλησιέστερη ανθρώπινη παρουσία στην περιοχή: 

"- Μου έδειξαν πέρα προς τον Υμηττόν μεταξύ δύο λόφων μια λευκή οικοδομή εν μέσω δένδρων. Επί εκάστου δε των εκατέρωθεν λόφων εφαίνετο Πύργος. 
- Τι Πύργοι είναι αυτοί;
- Είναι τα κτήματα και οι Πύργοι του Βαρώνου Χασάνη. Ο Χασάνης ζει μόνος του σαν λύκος. Αναγκάζει αυτούς που έρχονται για να φορτώσουν άμμο, να του πληρώσουν φόρο, μια δραχμή το κάρρο. Είναι ιδιότροπος αλλά όχι τρελός." 

Το 1934 όλη η ελληνική κοινωνία συγκλονίζεται όταν στα βραχάκια του Αγίου Κοσμά, βρίσκεται νεκρή η Λετονή βαρόνη Δωροθέα ντε Ροπ, πρώην ερωμένη του Βασιλιά της Αλβανίας Αχμέτ Ζώγου. Η Δωροθέα εμφανίζεται ότι έχει αυτοκτονήσει. Όμως τα στοιχεία δείχνουν υπόθεση κατασκοπείας. Ο βίος της και η ιστορία της έχουν αναρτηθεί εδώ.

Η εικόνας της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού
Στο εσωτερικό του ναού του Αγίου Κοσμά
Τα αγνά αισθήματα αυτών των πρώτων Πειραιωτών, δεν τους οδήγησαν σε ένστικτα δεδομένα για την εποχή μας. Καταπάτηση γης, τίτλους ιδιοκτησίας ή δικαστικές διαμάχες. Απλά εξετέλεσαν το έργο τους άνευ κάποιας σκοπιμότητας, παρά μόνο της πίστης που είχαν και της καλής μαρτυρίας. Το τοπίο πέριξ της εκκλησίας, έκτοτε άλλαξε ριζικά. Το εκκλησάκι πέρασε στην κυριότητα της "Ιεράς Μητρόπολις Γλυφάδας, Ελληνικού, Βούλας, Βουλιαγμένης και Βάρης". Ο Πειραιάς ξεχάστηκε όπως και οι Πειραιώτες ιδρυτές του.



Με τα χρόνια οι γενιές άλλαξαν. Η ζωή έγινε πιο δύσκολη πιο απαιτητική. Κάθε χρόνο στις 14 Σεπτεμβρίου ήταν δύσκολο τα εγγόνια ή τα δισέγγονα να έρχονται για την ετήσια εορτή αφού η ημερομηνία έπεφτε εργάσιμη ημέρα και ώρα. Οι παλαιές γενιές χάνονταν και οι νέες δύσκολα ακολουθούσαν το έθιμο. Σήμερα λίγοι απόγονοι συγκεντρώνονται για να τιμήσουν τόσο το εκκλησάκι, όσο και την μνήμη των πατέρων.


Το ακρωτήρι αυτό κάποτε χρησιμοποιήθηκε και ως ναυτικό παρατηρητήριο

Επίσης είναι πολύ δύσκολο σήμερα να φανταστεί που γίνονταν όλα αυτά στον μικρό προαύλιο χώρο που έχει μείνει γύρω από την εκκλησία. Κοσμικά κέντρα διασκέδασης, εγκαταστάσεις νύχτας και κέρδους έχουν "καταπιεί" το μικρό εκκλησάκι που στέκει φρουρός του παρελθόντος. Από δίπλα κάδοι απορριμμάτων από παρακείμενη κουζίνα κέντρου, διακοσμούν τον χώρο. Μια ζωγραφισμένη εικόνα ως φόντο προσπαθεί να επαναφέρει την ηρεμία στον χώρο που εξαφανίστηκε βιαίως. 

Μια ζωγραφισμένη εικόνα ως φόντο προσπαθεί να επαναφέρει την ηρεμία στον χώρο που εξαφανίστηκε βιαίως.





Δεν θα πω τίποτα άλλο παρά μόνο θα κλείσω με ένα Πειραιώτικο τραγούδι, αφιερωμένο στο εκκλησάκι του Αγίου Κοσμά, που τραγουδούν ανήμερα της εορτής με κιθάρες και ακορντεόν για 119 χρόνια τώρα:


Πιο πέρα από το Φάληρο
επάνω σ΄ ένα βράχο
είναι ένα εκκλησίδιο
από ομορφιές γεμάτο

Αυτό το εκκλησίδιο
Άγιος Κοσμάς καλείται
κι όποιος πρώτη φορά ελθεί
πάντα το ενθυμείται

Και πως να μην το θυμηθεί
που είναι εξοχή ωραία 
και πέρναγαν θαυμάσια
όλοι μαζί παρέα

Εκεί θα δεις τους Ζώηδες
να παίζουν σαν παιδάκια
να τρέχουν να χοροπηδούν
μ΄ ωραία τραγουδάκια

Σ΄ αυτό το εκκλησίδιο
όλοι αγαπημένοι
περνούσανε τις μέρες τους
πολύ ευτυχισμένοι 

1 σχόλιο:

νανα ιωαννιδου είπε...

Φιλτατο Πειραιοραμα
Οπως εχω γραψει στις αναμνησεις μου στο αρθρο < ο δικος μου Φαληρικος ορμος >,μεγαλωσα λογω του οτι κατοικουσαν οι θειες μου αδελφες της μητερας στο Καλαμακι (Αλιμου).Αυτο που περιγραφεις ανοιχτο περιβολο με τεραστια παραθυρα , υπηρχαν μεχρι το 1965 . Ηταν οχι παραθυρα αλλα τεραστια ανοιγματα που αγναντευες απεναντι τον Πειραια . Μεσα ο χωρος ειχε μεγαλα ξυλινα τραπεζια με παγγους για παρα πολυ κοσμο , η σκεπη ηταν ξυλινη με δοκαρια .και ηταν στην ακρη της εκκλησουλας σε υψωμα , Ολος ο Σαρωνικος δικος μας! Με ολους τους συγγενεις πηγαιναμε 2 φορες τον χρονο . της Αναληψεως και στη γιορτη τους των Αγιων Αναργυρων . Μεγαλο πανηγυρι και μεγαλη χαρα ειχαμε τα παιδια το περιμεναμε πως και πως τις εποχες του 50 Το 58 τελειωνοντας το Γυμνασιο βουτηξαμε στη θαλασσα , ολη η ταξη της τελευταιας χρονιας με τις ποδιες μας και τα αγορια με τα ρουχα τους ! Εκτοτε ειχα να το δω πολλα χρονια το εκκλησακι , Οταν πηγα νομιζα οτι εφθασα μαλλον στη Σεληνη . Καμια σχεση . Δεν αγαπησαμε τον τοπο μας , δεν τον εκτιμησαμε .. Ποιος ξερει με τα νεα σχεδια του παλιου αεροδρομιου καθ οτι ευρισκεται απεναντι , σε τι Λας Βεγγας θα ξημερωθει το αμοιρο εκκλησακι!

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"