Ο άγνωστος αρχαίος Πειραιεύς και το κρύφιο Μνημείο του Θεμιστοκλέους


Του Γιώργου Λεκάκη
Συγγραφέα - Λαογράφου

Η τραγουδισμένη Δραπετσώνα εκ της ρίζας δρα- (δραπευτεύω, δράση, δρασκελιά) είναι το πέρασμα των πλοίων, για την δράση-δραπέτευσή τους, από το μεγάλο λιμάνι της Ελλάδος, προς όλον τον κόσμο...
Άλλωστε και το ίδιο το όνομα του Πειραιώς υποδηλώνει... πέρασμα, αφού προ 8.000 χρόνων ήταν... νησίδα!

Ένα πέραμα τον διαχώριζε από την ηπειρωτική Αττική, με την οποία ενωνόταν με ξυλογέφυρα! Αυτό άλλαξε το διάστημα 4850 - 3450 π.Χ. όταν η στάθμη της Μεσογείου ανέβαινε και με την βοήθεια των αποθέσεων των ποταμών (Κηφισού και Κορυδαλλού) εσχηματίσθη μια λιμνοθάλασσα, μεταξύ Πειραιώς και Αττικής ακτής, πριν από περίπου 4.000 χρόνια. Τα ιζήματα των ποταμών συνέχισαν να γεμίζουν την λιμνοθάλασσα έως τον 5ο αιώνα π.Χ. Άλλωστε τα "τείχη του Θεμιστοκλέους" (του Κίμωνος και του Περικλέους) ήταν κτισμένα, σε κάποια σημεία, επί παρακτίου τέλματος που ονομαζόταν Αλίπεδο (=βάλτος, προφανώς εκ της λιμνοθάλασσας), τοπωνύμιο που μας διασώζει την γεωλογική αυτή ιστορία.
Το ίδιο μαρτυρούν και ο Στράβων, αλλά και το λεξικόν ΣΟΥΔΑΣ [1]. Σημειώστε πως και στα Δυτικά του Πειραιώς, προ του Σιδηροδρομικού Σταθμού, έκειντο αι Αλαί, αποκλεισμένο έλος απ΄ όπου έπαιρναν πηλό (Ξενοφ.) εξ ου και στα νεώτερα χρόνια την θέση έλεγαν Βουρκάρι (=Βούρκος).

Στην Κλασσική εποχή ο Πειραιεύς ήταν το ωραιότερο επίνειον πόλεως! Και όχι οποιασδήποτε πόλεως, αλλά των Αθηνών! Καταπληκτική ρυμοτομία (έργον του Μιλησίου Αρχιτέκτονος Ιπποδάμου)! Πρόχειρα αναφέρω, πως ήταν μια αριστοκρατική μεγαλούπολη με τρία φυσικά λιμάνια: Τον Κάνθαρο (νυν κεντρικό λιμένα), τον πολεμικό της Ζέας (νυν δυστυχώς γνωστό ως...  Πασαλιμάνι) και την Μουνυχία (νυν Μικρολίμανο), γεμάτα ναυστάθμους, νεωσοίκους...
Αλλά και στα μικρότερα λιμάνια (Αφροδίσιον, Κωφός)... 

Με 5 απείρου κάλλους στοές: Εμπορίου (Μακρά Στοά, Δείγμα ένθα εξετίθεντο τα εισαγόμενα εμπορεύματα, κ.λ.π.), Κεντρική Αγορά ("του Ιπποδάμου"), την Σκευοθήκη του Φίλωνος (όπου φυλάσσονταν τα εξαρτήματα - σκεύη 400-1000 πλοίων!), την Αλφιταγορά (αλευραγορά και σιταγορά, ήταν στην  θέση της νυν Πλατείας Καραϊσκάκη). 


Το μνημείο Τάφος του Θεμιστοκλέους, όπως το διέσωσε τον περασμένο αιώνα,
το περιοδικό "Πλειάς".

Με αρχαίο θέατρο στην Ζέα.... Με ναούς του Διός, του Απόλλωνος (πάνω στον νυν λεγόμενο λόφο του Προφήτη Ηλία και καταπατημένος από τον χριστιανικό ναό), άλλον του Αποτροπαίου Απόλλωνος (στο Σηράγγιον), της Αφροδίτης (στο Αφροδίσιο Λιμένα), της Βένδιδος και του Δηλόπτου, της Δήμητρος και της Κόρης (για τις οποίες εόρταζαν τα Καλαμαία)....

Με λατομεία του περίφημου "ακτίτη λίθου".... Με ιππόδρομο... Με το σπήλαιον της Αρετούσας στην Μουνυχία.... Με την Φρεαττύδα, περιώνυμη για τα φρεάτιά της, το φρέαρ με το ιαματικό ύδωρ, και το περίφημο δικαστήριο φονέων... Με τον λέοντά του, που έκλεψε ο Μοροζίνι και ανάκειται πλέον στο Ναύσταθμο της Ενετίας, κ.ά.

Αυτός ο Πειραιεύς, λοιπόν, με ιστορία τουλάχιστον 10.000 χρόνων, σήμερα ελάχιστα αρχαία ίχνη απ΄ αυτά να επιδείξει στον φιλίστορα περιηγητή του. Τμήμα της αρχαίας πόλεως (στη νυν Πλατεία Ιπποδαμείας). Τμήμα των αρχαίων τειχών (στην οδό 34ου Συντάγματος, αριστερά, καθώς ανεβαίνουμε προς Δημοτικό Θέατρο), των τειχών του Θεμιστοκλέους (στην Πειραϊκή). Σημαντικά αρχαία νεώρια, όπως το λεγόμενο "Καστράκι" - Πύλη του Ηετίωνος, νεώριο φρουριακού τύπου (στις Αλαίς, πίσω από τον Σιδηροδρομικό Σταθμό του Αγίου Διονυσίου, προς Δραπετσώνα, όπου και εκτεταμένο αρχαίο νεκροταφείο, που καταστράφηκε για την δημιουργία του Σιδηροδρομικού Σταθμού), άλλα δύο αρχαία νεώρια (στο Πασαλιμάνι, προς Πλατεία Αλεξάνδρας, αριστερά στα θεμέλια παλαιάς πολυκατοικίας)...

Έναν εναπομείναντα αρχαίο νεώσοικο στην Ζέα, από τα... 196 τέτοια δημόσια κτήρια ελλιμενισμού πλοίων στον αρχαίο Πειραιά [2], που κρύβεται σε υπόγειο χώρο πολυκατοικίας (στην συμβολή των οδών Ακτής Μουτσοπούλου και Σηραγγίου)... Τα ερείπια της Αλφιταγοράς (εν. της πλ. Καραϊσκάκη).... Και έως εκεί... 

Παρ΄ όλο που η γη του Πειραιώς έχει πολλάκις εκπλήξει τους αρχαιολόγους (θυμίζω πως το 1959 στην διασταύρωση των οδών Βασ. Γεωργίου Α' και Φίλωνος ευρέθη ο "θησαυρός του Πειραιώς" - βλ. σχ. Μ. Παρασκευαΐδη)... Παρ' όλο, που η αρχαία δόξα του, ο ναός του Σωτήρος Διός θάφτηκε και έγινε... οδός γνωστή με το όνομα πια απλώς... Σωτήρος, με συνέπεια να νομίζουν όλοι πως είναι αφιερωμένη σε κάποιον... Σωτήρη... Η αρχαία ψυχή και του Πειραιώς, ζει μέσα του αθέλητα κρυμμένη, σε πείσμα πολλών, που κάνουν ότι μπορούν για να την παραχώσουν!

Η ακτή της Δραπετσώνος λοιπόν, κάτω στην θάλασσα, έχει την τιμή να φιλοξενεί το ταφικό μνημείο του Θεμιστοκλέους! Συγκεκριμένα στον άλλοτε χώρο που καταλάμβανε η Εταιρεία Λιπασμάτων, υπάρχει ένας βατός χωματόδρομος, που προσφάτως έχουν ρίξει χοντρό χαλίκι, για να είναι ευκολότερη η πρόσβαση σε μια παραθαλάσσια... καντίνα, που λειτουργεί εκεί! Ο χώρος βέβαια είναι αφρόντιστος γεμάτος μπάζα και σκουπίδια. Σε 300 μ. φθάνει κανείς στην Καντίνα. Σε άλλα 50 μ. βλέπει κυκλικό κακόγουστο τσιμεντένιο κτίσμα, αφημένο στο έλεος του καιρού, να είναι το σπειροειδές ταφικό μνημείο του Θεμιστοκλέους, αυτού του παλικαριού της πραγματικής δημοκρατίας!!! Ένας σκουπιδώνας σαν δεν ντρεπόμαστε λιγάκι!

Αριστερά των εισπλέοντι στο λιμάνι και προ αυτού, όπως θα προσδιόριζε ένας παλαιός περιηγητής. Φόντο τα εγκαταλελειμμένα κουφάρια των Λιπασμάτων. Ενώπιόν του, η μπούκα του μεγαλύτερου λιμανιού της χώρας! Ο Θεμιστοκλής χαιρετά τα καράβια που εισέρχονται και εξέρχονται του λιμανιού, για το οποίο τόσο πάλεψε! Πιάνει κουβεντολόι με την Ψυτάλλεια [3]... Συναισθήματα ανάμεικτα. Κάποιοι ψαρεύουν τσιπούρες και περαστικά ψάρια στην ακτή!

Κι όμως αυτός ο χώρος των 750 στρ. του παλαιού εργοστασίου φαντάσματος των Λιπασμάτων, μπορεί να γίνει μια ανάσα ζωής και αναπτύξεως για τον νεοσύστατο Δήμο Κερατσινίου - Δραπετσώνος. Όπου και να σκάψεις μέσα σε αυτόν, θα βρεις αρχαία ερείπια. Ίσως αποδειχθεί ένα μεγάλο αρχαιολογικό πάρκο! Αυτό θα δώσει κύρος και επισκεψιμότητα στην Δραπετσώνα. Και μια λύση στους χιλιάδες επισκέπτες του Πειραιώς που καταφθάνουν με κρουαζιερόπλοια και δεν ξέρουν οι διοργανωτές τι να τους κάνουν, πού να τους πάνε, τι να τους πουν!!!

Από την αρχαία νεκρόπολη, λοιπόν, που βρίσκεται έναντι των γραμμών του τραίνου του σιδηροδρομικού σταθμού, έως την Πύλη Ηετίωνος - το "Καστράκι"- και ακολούθως έως τον τάφο του Θεμιστοκλέους, ο χώρος μπρορεί να ενωθεί μ΄ ένα μονοπάτι περιπάτου - ένα μονοπάτι της Ιστορίας του Πειραιώς - που θα πρέπει κάθε σχολείο της ιστορικής αυτής πόλεως να επισκέπτεται, για να είναι υπερήφανος κάθε μαθητής του για την προϊστορία της πόλεώς του.
Αλλά για όλα αυτά, χρειάζεται Αρχή με όραμα και ευαισθησία, και την Ελλάδα μέσα της...

Για περισσότερα βλ. σχ. μελέτες του Ιακ. Δραγάτση, Αλ. Ι. Μελετόπουλου, Χρ. Πανάγου, κ.ά. 
Λεκάκης Γ. "Θεμιστοκλής: Ο πρωτεργάτης της Δημοκρατίας" στην εφημερίδα "Ελευθερία" Λονδίνου, 14 και 21/3/2002

Σημειώσεις:

[1] Για περισσότερα βλ. σχετική μελέτη στο "Geology" (2011) των Κ. Παυλόπουλου  (Χαροκοπ. Πανεπισήμιο), Μ. Τριανταφύλλου (Σχ. Γεωλογίας Πανεπιστημίου Αθηνών), j. Ph. Goiran, Er. Fouache, R. Etienne, από το Γαλλικό Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας (CNRS) και το Πανεπιστήμιο Παρισίων.
 

[2] Βλ. σχετική έρευνα του Ινστιτούτου Δανίας με την Εφορεία Πειραιά.

[3] Για την Ψυττάλεια, βλ. σχετικό άρθρο μου "Η νήσος Ψυττάλεια" στο περιοδικό "Ποσειδώνος Life", Οκτώβριος, τεύχος 2011

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"