Πειραϊκός Σύνδεσμος (1894)

Του Στέφανου Μίλεση

Ο Πειραϊκός Σύνδεσμος ιδρύθηκε το βράδυ στις 22 Οκτωβρίου 1894 όταν στην αίθουσα του Α΄ Σχολαρχείου (τότε) Πειραιώς, συγκεντρώθηκαν αρκετοί επιστήμονες, φοιτητές και έμποροι του Πειραιά και εξέτασαν από κοινού, την ίδρυση αυτού του Συνδέσμου. Μετά από λίγες μόλις μέρες αυτοί οι πρώτοι ιδρυτές, κλήθηκαν σε μια πρώτη συνεδρίαση με θέμα την εκλογή του Διοικητικού Συμβουλίου. Αποφασίσθηκε το διοικητικό του σύστημα να είναι διαφορετικό από το καταστατικό των ομοειδών σωματείων, με σκοπό να υπάρχει πάντα ενθουσιασμός και φρεσκάδα της δράσης του. Γράφει η Εφημερίδα "ΣΚΡΙΠ" του 1895 ότι ο Πειραϊκός Σύνδεσμος θα πετύχει διότι:

"Παρέκαμψε τον σκόπελο της φιλαρχίας, απέφυγε τας φρικτάς εκλογάς, διότι διοικείται από τετραμελή κοσμητείαν κληρουμένην εκ των μελών κατά τετράμηνον"! 

Τα ιδρυτικά Μέλη σύστασης του Πειραϊκού Συνδέσμου είναι τα αναφερόμενα ως κάτωθι: 

Τα 16 πρώτα ιδρυτικά μέλη του Πειραϊκού Συνδέσμου

Τον επόμενο χρόνο (1895) αριθμούσε ήδη περί τα 150 μέλη. Η έδρα του βρίσκονταν στην διασταύρωση των οδών Τσαμαδού και Κολοκοτρώνη. 

Επί τρία χρόνια ο νέος αυτός Σύνδεσμος Πειραιωτών, αντιμετώπιζε μόνος του την έλλειψη χρημάτων, καθώς ουδείς πίστευε στο επιδιωκόμενο έργο του. Ακόμα και για την κάλυψη γραφικής ύλης ή τον φωτισμό, έπρεπε να διενεργείται έρανος μεταξύ των πρώτων μελών του. Ο πρώτος χρόνος λειτουργίας του, έκλεισε οικονομικώς με 3.045,75 δρχ, έξοδα και 3.066,40 δρχ. έσοδα!

Κυρίως από τον τέταρτο χρόνο λειτουργίας του ήταν που η Πειραϊκή κοινωνία, άρχισε να συνειδητοποιεί την χρησιμότητά του. Σε αυτό συνετέλεσε κυρίως το μουσικό του Τμήμα, το οποίο σε σύντομο χρονικό διάστημα κατάφερε να οργανωθεί και να παρουσιάσει αξιόλογο έργο υπό την διεύθυνση του Μουσικοδιδασκάλου Λ. Διμέντου. 

Έναρξη ετήσιας επιχορήγησης 5.000 δραχμών υπέρ των νυχτερινών σχολών από τον Δήμο Πειραιά. Ο γιος του πρώτου Δημάρχου Κ. Σερφιώτη πρόσφερε δωρεά 1.000 χρυσών φράγκων. (17 Ιανουαρίου 1901)

Με γυμναστήριο στο αρχαίο θέατρο:

Μεγάλη επιτυχία σημείωσε η λειτουργία Γυμναστηρίου που ξεκίνησε την λειτουργία του το 1896. Ο Σύνδεσμος εξέδωσε μετοχές αξίας 500 δρχ. έκαστη και καθώς τα αισθήματα των Πειραιωτών ήταν ακόμα ζωντανά από τους πρόσφατους Ολυμπιακούς Αγώνες που είχαν τελεσθεί στην Ελλάδα το 1896, διετέθησαν όλες. Έτσι με το ποσό των 5.000 δραχμών που συγκεντρώθηκε, ο Σύνδεσμος προέβη στην ενοικίαση κατάλληλου χώρου, στον οποίο οργάνωσε γυμναστήριο. Μετά από ένα έτος, ο τότε Υπουργός Παιδείας Σπ. Στάης, παραχώρησε στον Σύνδεσμο τον χώρο προ του Αρχαίου Θεάτρου (επί της σημερινής Χαρίλαου Τρικούπη), στον οποίο οργανώθηκε το γυμναστήριο που θυμούνται σχεδόν όλοι οι παλαιοί Πειραιώτες που είχε κοστίσει για την οργάνωσή του 12.000 δραχμές. 

Για την συντήρησή του εκείνο το Γυμναστήριο απαιτούσε 6.000 δρχ. ετησίως. Φτιαγμένο στο αρχαίο αμφιθέατρο ελληνιστικής εποχής, μπορεί σήμερα να μας φαίνεται παράξενο, αλλά τότε ήταν το μεγαλύτερο γυμναστήριο στον Πειραιά. Η είσοδος σ΄ αυτό κόστιζε μία δραχμή τον μήνα και ήταν το γυμναστήριο που εισήγαγε την Σουηδική Γυμναστική στην πόλη του Πειραιά. Έφτασε την μέγιστη απόδοσή του σε εγγεγραμμένους, όταν η Ελλάς προετοιμάζονταν για την Ολυμπιάδα του 1906. 

Δρομέας Χρήστος Τσατσανίφος,  αθλητής Πειραϊκού Συνδέσμου
Η φωτογραφία αυτή του 1906 είναι πριν από το αγώνισμα δρόμου
Ελευσίνα - Πειραιά, στον οποίο κατετάγη δεύτερο με χρόνο 3,25΄΄ 

Σχολή Μηχανικών:

Επίσης ένα τμήμα που σημείωσε έντονη δράση ήταν το λεγόμενο φιλολογικό ή βιοτεχνικό, το οποίο ίδρυσε νυχτερινές σχολές, στις οποίες φοιτούσαν άπορα παιδιά που εργάζονταν την ημέρα και εργάτες των εργοστασίων. Γνωστή ήταν η νυχτερινή σχολή Μηχανικών (το βιοτεχνικό δηλαδή Τμήμα) στην οποία δίδασκαν αξιόλογοι Καθηγητές μαθήματα όπως Ατμομηχανική, σχεδιογραφία, φυσική και μαθηματικά. Αργότερα ο Δήμος Πειραιώς, ψήφισε την ενίσχυση του Τμήματος αυτού με 2.500 δραχμές ετησίως και από την Βασίλισσα Όλγα γίνονταν συχνά φιλανθρωπικές εκδηλώσεις για την ενίσχυση των νυχτερινών σχολών.

Σχολή Μηχανικών 1939

Μετά από τριάντα πέντε χρόνια, συγκεκριμένα το 1930, έφτασαν να φοιτούν στον Σύνδεσμο 1.000 άπορα παιδιά, ενώ υπολογίσθηκε ότι φοίτησαν 30.000 περίπου παιδιά συνολικώς!

Δράση με κρατική αναγνώριση:

Η δράση των σχολών αυτών ήταν πετυχημένη όχι μόνο κρινόμενη από τον αριθμό των απόρων παιδιών αλλά και από το γεγονός ότι τον Οκτώβριο του 1923 το Υπουργείο Ναυτικών τότε, έθεσε την Σχολή Μηχανικών υπό την εποπτεία του, με Διάταγμα που εκδόθηκε. Αποτέλεσμα της ρύθμισης αυτής ήταν, οι απόφοιτοι να μπορούν να καταταχθούν είτε στο Πολεμικό Ναυτικό ως υποκελευστές Β΄ Τάξεως είτε στο Εμπορικό Ναυτικό ως Μηχανικοί Γ΄ Τάξεως. Ωστόσο πολλοί εκ των αποφοίτων επάνδρωναν και τους σιδηροδρόμους αλλά και την βιομηχανία της χώρας.

Και Ωδείο το 1903:

Το Τέταρτο τμήμα του Συνδέσμου το Καλλιτεχνικό, ίδρυσε Ωδείο το 1903 στο οποίο ενώ ξεκίνησε με 5 μαθητές και 7 μαθήτριες έφτασαν να φοιτούν σ΄ αυτό 500 μαθητές και μαθήτριες ενώ πολλοί εξ αυτών έλαβαν βραβεία σε μουσικούς διαγωνισμούς της Βιέννης και των Βρυξελλών. Δύο ονόματα κυριάρχησαν στο Ωδείο και ήταν του Αξιώτη και του Λαμπελέτ. Ο πρώτος ως Διευθυντής και ο δεύτερος ως Καθηγητής του Ωδείου. Από τη Νάπολη της Ιταλίας κατέφθασε ο Τζιορντάνο στον οποίο ανατέθηκε η διδασκαλία της Ωδικής. Την διδασκαλία συμπλήρωσαν οι Μαντσίνι και Μοντεσάντος.  

Μαθήτριες Ωδείου Πειραϊκού Συνδέσμου το 1935

Ο Σύνδεσμος αποκτά Μέγαρο:

Ο Πειραϊκός Σύνδεσμος από ιδρύσεώς του είχε ως σκοπό, να αποκτήσει μια Στέγη για όλα τα Τμήματά του, τα οποία λειτουργούσαν φιλοξενούμενα διάσπαρτα σε διάφορα σχολεία. Αυτό έγινε πραγματικότητα όταν το 1921 ο Δήμος Πειραιώς, παραχώρησε έκταση στην συμβολή των οδών Ρέπουλη (σημερινή Σωτήρος Διός) και Καραΐσκου, εκτάσεως 1.200 πήχεων. Προκηρύχθηκε διαγωνισμός για τα αρχιτεκτονικά σχέδια του Μεγάρου τον οποίο κέρδισε ο Αρχιτέκτονας και Μέλος του Συνδέσμου Ι. Ζολώτας. 

Στις 24 Μαΐου 1930 στις 11.00 το πρωί, κατατέθηκε ο θεμέλιος λίθος  από τον τότε Πρόεδρο του Συνδέσμου κ. Δ. Ρεδιάδη. Για να επιτευχθεί βεβαίως η οικοδόμησή του, είχε επιτευχθεί προηγούμενα η σύναψη δανείου από το Ναυτικό Απομαχικό Ταμείο (Ν.Α.Τ.) ύψους 1.500.000 δραχμών, ενώ οι αδελφοί Μίχαλου διέθεσαν υπέρ ανεγέρσεως του Μεγάρου το ποσό των 250.000 δραχμών.

Αν και στα σχέδια το ανεγειρόμενο Μέγαρο ήταν πενταώροφο, αποφασίσθηκε αρχικώς να οικοδομηθούν μόνο οι δύο πρώτοι όροφοι. Σε δεύτερο στάδιο θα κατασκευάζονταν και οι υπόλοιποι. Σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό του Ζολώτα το Ωδείο ορίσθηκε να καταλάβει τον πρώτο και δεύτερο όροφο, τον τρίτο όροφο ορίσθηκε εξ΄ ολοκλήρου να καταλάβει μια τεράστια αίθουσα συναυλιών, παραστάσεων, διαλέξεων που φέρει σήμερα το όνομα "Αίθουσα Βαρώνος Κίμωνος Ράλλη" και τέλος στον Τέταρτο όροφο, θα στεγάζονταν η Σχολή Μηχανικών και στο πέμπτο όροφο η Κεντρική Σχολή Απόρων Παίδων.

Στην αίθουσα συνεδριάσεων του Πειραϊκού Συνδέσμου η Πριγκίπισσα Ειρήνη  (Τρίτη από αριστερά) το 1936 μετά από παρακολούθηση Α΄ Συμφωνικής Ορχήστρας

Η δωρεά του Βαρώνου Κίμωνος Ράλλη:

Η αίθουσα του τρίτου ορόφου που όπως προαναφέραμε έχει λάβει το όνομα "Αίθουσα Βαρώνου Κίμωνος Ράλλη" καθώς ο ομογενής εκ Τεργέστης Κίμων Ράλλης πεθαίνοντας άφησε με διαθήκη κληροδότημα αξίας 250.000 κορωνών για την σύσταση στην Ελλάδα ιδρύματος προς ανάπτυξη του καλλιτεχνικού αισθήματος που συντελεί στην διαμόρφωση της κοινωνίας. Οι εκτελεστές της διαθήκης αυτής Στέφανος και Αμβρόσιος Ράλλης, γνωρίζοντας την ύπαρξη του Πειραϊκού Συνδέσμου και την δράση του, αποφάσισαν αντί νέου ιδρύματος στον Πειραιά, να δωρίσουν το προαναφερθέν κληροδότημα, ώστε να οικοδομηθεί αίθουσα για αυτόν τον σκοπό. Ο Πειραϊκός Σύνδεσμος που την εποχή εκείνη ανοικοδομούσε το Μέγαρο που στεγάζεται μέχρι και σήμερα, συνδύασε την δωρεά του Ράλλη με το δάνειο του Ν.Α.Τ., αναλαμβάνοντας την υποχρέωση στους εκτελεστές της διαθήκης αντί η αίθουσα αυτή να βρίσκεται αλλού, να στεγάζεται εντός του ιδίου Μεγάρου με την προϋπόθεση όμως να φέρει το όνομα του δωρητή αλλά και να αποτελεί νέο τμήμα του Πειραϊκού Συνδέσμου, όπως και έγινε το Πέμπτο Τμήμα, στο οποίο υπάγεται η διαχείριση και λειτουργία του ιδρύματος Βαρώνου Κίμωνος Ράλλη.

Τα προβλήματα με τη συλλογή των αρχαίων:

Στο οικόπεδο που ο Δήμος δώρισε (δηλαδή συμβολή οδών Ρέπουλη και Καραΐσκου) υπήρχαν αρχαιότητες που είχε συλλέξει με φροντίδα ο Ιάκωβος Δραγάτσης. Την Προεδρεία του Συνδέσμου τότε είχε ο Λευκ. Ρεδιάδης ο οποίος πριν από την οικοδόμηση του Μεγάρου, όφειλε να μεριμνήσει πρώτα περί αυτών. Έτσι φρόντισε να μεταφερθούν όλα τα αρχαία που υπήρχαν εκεί στον χώρο του Αρχαίου Θεάτρου, οικοδόμησε εκεί μικρό κτήριο το οποίο αποτέλεσε και την πρώτη στέγη αρχαιοτήτων του Πειραιά (πίσω από το σημείο που βρίσκεται το σημερινό Μουσείο). Στην συνέχεια κατεδάφισε το πλήθος των προχείρων παραπηγμάτων που στέγαζαν τα αρχαία προσωρινά πριν την μεταφορά τους στο αρχαίο θέατρο. Αφού ολοκλήρωσε αυτό το έργο δαπάνη του Συνδέσμου, τότε μόνο ξεκίνησε η οικοδόμηση του Μεγάρου.

Με όλα αυτά όμως πλήθος δωρεών άρχισε να συσσωρεύονται από την Πειραϊκή Κοινωνία, όπως:

Αδελφοί Μίχαλου πλέον των 400.000 δραχμών

Αικατερίνη Βάθη 15.000 δρχ.

Ευγένιος Ευγενίδης 10.000 δρχ.

Δ. Ρεδιάδης 10.000 δρχ.

Κ. Δηλαβέρης 10.000 δρχ.

Θ. Γιαννόπουλος 6.000 δρχ.

Σ. Μπαρμπαρέσος 5.000 δρχ.

Π. Λεκός 5.000 δρχ.

Κ. Κυριαζόπουλος 5.000 δρχ.

Θ. Δούνιας 4.000 δρχ.

Κ. Αφεντούλης 3.000 δρχ.

Α. Οικονόμου 3.000 δρχ.

Μ. Ρινόπουλος 2.000 δρχ.

Τ. Παναγιωτόπουλος 2.000 δρχ.

Ο Αρχιτέκτονας Λαζαρίμος 1.000 δρχ. (ο Πειραιώτης αρχιτέκτονας του Δημοτικού Θεάτρου και άλλων Μεγάρων του Πειραιά που αν και δεν του ανατέθηκε το Μέγαρο του Πειραϊκού Συνδέσμου, διέθετε ήθος που δώρισε ποσό για την ανέγερσή του υπό άλλον αρχιτέκτονα!) κ.ο.κ.

Η κατασκευή του Μεγάρου ήταν τέτοια ώστε μπορούσαν σε διαφορετικά δωμάτια ταυτόχρονη διδασκαλία, αφού χρησιμοποιήθηκαν αντιηχητικά υλικά (όπως τα έλεγαν τότε) ενώ οι θύρες ήταν Γερμανικές που εισήχθησαν στην Ελλάδα.

Ο Πειραϊκός Σύνδεσμος με το Μέγαρο αυτό, χάρισε στην πόλη του Πειραιά κάτι που έλειπε από την πόλη, καθώς μέχρι και σήμερα στην αίθουσα του Βαρώνος Κίμωνος Ράλλη τελούνται όλες οι πολιτιστικές και πνευματικές συγκεντρώσεις.