Ο θάνατος του Ιωάννη Βαλαωρίτη στον Πειραιά (1914)

Προσωπογραφία Ιωάννη Βαλαωρίτη από τον ζωγράφο Γεώργιο Ιακωβίδη

Του Στέφανου Μίλεση

Ο Ιωάννης Βαλαωρίτης ήταν ο γιος του μεγάλου ποιητή Αριστοτέλη Βαλαωρίτη. Ωστόσο και ο ίδιος δεν υστερούσε σε φήμη στην εποχή του, καθώς διετέλεσε σε πολιτικές θέσεις σημαντικές και το 1911 αντικατέστησε τον Γεώργιο Στρέιτ στην Προεδρία της Εθνικής Τράπεζας. Προηγούμενα ήταν Υποδιοικητής της Εθνικής Τράπεζας (από τις 15 Φεβρουαρίου 1895).

Ο Ιωάννης Βαλαωρίτης γεννήθηκε το 1855 στην Λευκάδα, σπούδασε νομικά και πριν ασχοληθεί με την πολιτική ασκούσε το επάγγελμα του δικηγόρου. Η κόρη του η Ελένη ήταν σύζυγος του Φίλιππου Δραγούμη, έτσι η ηθοποιός Ναταλία Δραγούμη είναι δισέγγονη του.   

Η τελευταία φωτογραφία του Ιωάννη Βαλαωρίτη
ανάμεσα σε υπαλλήλους της Εθνικής Τράπεζας

Ο Ιωάννης Βαλαωρίτης ζούσε μόνιμα στην Αθήνα, όταν στις 16 Μαρτίου 1914 συνέβη στον Πειραιά ένα απροσδόκητο και τραγικό γεγονός που συγκλόνισε όχι μόνο την πόλη, αλλά όλη την Ελλάδα. Ήταν γνωστή η αγάπη του Ι. Βαλαωρίτη για την θάλασσα και τα σκάφη και συχνά πραγματοποιούσε θαλάσσιες εξορμήσεις. Την ημέρα εκείνη ο ίδιος μαζί με τους αδελφούς Μαρή και Λεωνίδα Εμπειρίκο, είχαν κανονίσει να βρεθούν στον Πειραιά για μια θαλάσσια εξόρμηση στον Σαρωνικό. Τα αδέλφια διέθεταν το ιστιοφόρο σκάφος "Γόησσα" το οποίο βρίσκονταν στην Ακτή Βασιλειάδη. Εκεί θα πήγαιναν από το Κεντρικό λιμάνι του Πειραιά, με ατμάκατο.  Όντως φτάνοντας στο λιμάνι του Πειραιά, τους περίμενε η ατμάκατος που θα τους πήγαινε στο κότερο. Ο καιρός όμως ήταν άστατος και η θάλασσα κυματώδης. Έτσι αν και υπήρξε σκέψη για αναβολή της εξόρμησης εν τούτοις με προτροπή του Βαλαωρίτη να μην πάει η ημέρα χαμένη, αποφάσισαν η ατμάκατος να τους μεταφέρει στο ιστιοφόρο όχι για να κάνουν εξόρμηση στον Σαρωνικό, αλλά για να περάσουν στην απέναντι ακτή που βρίσκονταν το Βασιλικό Περίπτερο για να περάσουν την μέρα τους εκεί.

Μολονότι το πέρασμα του λιμένος Πειραιά κάθετα είναι μια διαδρομή σύντομη, εν τούτοις θεωρείται δύσκολη καθώς από την εποχή ακόμα εκείνη, η κίνηση ήταν μεγάλη. Το πέρασμα δε καθίσταται ακόμα πιο δύσκολο καθώς θα πραγματοποιούνταν αποκλειστικά με την χρήση ιστίων καθώς το κότερο όπως αναφέραμε ήταν ιστιοφόρο. Το μικρό ιστιοφόρο ύψωσε πλήρως τα ιστία του ανέπτυξε μη ελεγχόμενη ταχύτητα για ένα πέρασμα όπου η πλοήγηση θα έπρεπε να γίνει με προσοχή. Όλοι οι επιβαίνοντες επιδόθηκαν με τη μείωση της επιφανείας των ιστίων (μουδάρισμα) αντιλαμβανόμενοι το λάθος τους. Το πλήρως ανεπτυγμένο ιστίο που έκοβε την ορατότητα, η μεγάλη ταχύτητα του ιστιοφόρου καθώς και η προσοχή όλων που ήταν στραμμένη στο μουδάρισμα, συνετέλεσαν ώστε να μπουν στην γραμμή του εξερχόμενου επιβατικού ατμόπλοιου "Ποσειδών" που εκτελούσε την διαδρομή Πειραιάς -Σαλαμίνα - Μέγαρα. Αποτέλεσμα ήταν ο εμβολισμός του ιστιοφόρου από το επιβατικό ατμόπλοιο και η πτώση των επιβαινόντων σ΄ αυτό, στην θάλασσα. 

Ο Πλοίαρχος του επιβατικού "Ποσειδών" διέταξε τους ναύτες να κατεβάσουν σωστική λέμβο στην θάλασσα για την διάσωση των ναυαγών πλέον του ιστιοφόρου. Και ενώ ευρέθησαν άπαντες, δεν βρέθηκε ο Διοικητής της Εθνικής Τράπεζας Ιωάννης Βαλαωρίτης, μολονότι ήταν άριστος κολυμβητής. Δυστυχώς βρέθηκε ώρα αργότερα νεκρός και παρασυρμένος από τα ρεύματα μακριά από το σημείο του δυστυχήματος. Οι ιατροί διέγνωσαν εγκεφαλική συμφόρηση που προκάλεσε το σοκ της σύγκρουσης και της ρίψης στην παγωμένη χειμωνιάτικη θάλασσα.

Αμέσως ειδοποιήθηκε ο Πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος για το συμβάν, καθώς και πολλά άλλα γνωστά ονόματα της εποχής που είχαν συγγενική σχέση με τον Νάνο (έτσι αποκαλούσαν οι οικείοι τον Ιωάννη Βαλαωρίτη) όπως η οικογένειες Θεοτόκη, Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, Αθηνογένους. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος μάλιστα κατέβηκε αμέσως στον Πειραιά. Σημειωτέον δε ότι και ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε προσκληθεί από τον Ιωάννη Βαλαωρίτη στην εξόρμηση αυτή!

 Στο μεταξύ το Λιμεναρχείο είχε διατάξει την άμεση επιστροφή του "Ποσειδώνα" στον Πειραιά. Η εντολή είχε βρει το επιβατικό πλοίο στα Παλούκια της Σαλαμίνας. Ο "Ποσειδών" ήταν ένα μικρό επιβατικό 400 τόνων, λευκό κατά το ήμισυ και κόκκινο προς τα ύφαλα και ήταν γνωστό ως το "Κουλουριώτικο βαποράκι".  

Τα αδέλφια Εμπειρίκου ήταν αυτοί που περιέγραψαν το συμβάν. Ο Εφοπλιστής Λεωνίδας Εμπειρίκος ήταν τότε Βουλευτής Κυκλάδων και μαζί με τον αδελφό του Μαρή κατοικούσαν στην Αθήνα. Ο τρίτος αδελφός ο Αντώνιος έμενε Λονδίνο ενώ ο τέταρτος ο Μιχαήλ ήταν ο γνωστότερος ναυλωτής με έδρα την Βράιλα. Το ρολόι του Λεωνίδα Εμπειρίκου σταμάτησε την ώρα που βρέθηκε στην θάλασσα. Η ώρα του δυστυχήματος ήταν 02.45΄.
Την επόμενη ημέρα οι εφημερίδες της εποχής περιγράφουν το δυστύχημα με διαφορετικό τρόπο η καθεμία. Η Εφημερίδα "Ακρόπολις" αναφέρει πως το ιστιοφόρο έπλεε προς την έξοδο του λιμανιού παράλληλα και λίγο πιο μπροστά από το "Ποσειδών", ενώ άλλες αναφέρουν πως ο προορισμός δεν ήταν το Βασιλικό Περίπτερο αλλά η Ψυττάλεια.   

Η τύχη ήθελε την ημέρα που έγινε το συμβάν αυτό οι εφημερίδες να αναγγέλλουν με πανηγυρικό τρόπο την επίτευξη δανείου εκ μέρους της Εθνικής Τράπεζας, δάνειο που αποτέλεσε μια προσωπική επιτυχία του ίδιου του Βαλαωρίτη. Όταν πέθανε ήταν 58 ετών, ίδια ηλικία που πέθανε και ο ποιητής πατέρας του Αριστοτέλης Βαλαωρίτης.

Πλήθος κόσμου σχηματίζει τη νεκρική πομπή του Ι. Βαλαωρίτη

Το έργο του:

Ωστόσο μερικά στοιχεία που αξίζει να αναφερθούν για τον Ιωάννη Βαλαωρίτη, είναι πως χάρη στο νόμο ΓΧΜΒ΄ του Μαρτίου του 1910 που είχε εισηγηθεί ο ίδιος την εποχή που ήταν ακόμα Υποδιοικητής του μεγαλύτερου τότε πιστωτικού ιδρύματος της χώρας, δόθηκε δικαίωμα στην Κυβέρνηση να συνάπτει συμβάσεις με την Εθνική Τράπεζα για την έκδοση ορισμένου αριθμού γραμματίων, με την υποχρέωση να έχει ίσο σε ποσό χρυσό. Με το νόμο αυτό τα αποτελέσματα υπήρξαν σωτήρια, καθώς κατά τους δύο νικηφόρους πολέμους, η Εθνική Τράπεζα είχε αποθέματα 200 εκατομ. εις στο εξωτερικό.
Ο Ιωάννης τίμησε επίσης την μνήμη του ποιητή πατέρα του, αφού ήταν εκείνος που εξέδωσε τα "Άπαντα του Αριστοτέλους Βαλαωρίτου". 

Πλήρη βιογραφία του Ιωάννη Βαλαωρίτη μπορείτε να διαβάσετε σε μια όμορφη έκδοση του Ιστορικού Αρχείου της Εθνικής Τράπεζας εδώ.