Η ηθογραφία μιας καλοκαιρινής βόλτας στο Πασαλιμάνι



Του Στέφανου Μίλεση

Φέτος μια βόλτα στο Πασαλιμάνι αξίζει να καταγραφεί περισσότερο ίσως από άλλες χρονιές. Η οικονομική κρίση βλέπετε οδήγησε το μεγαλύτερο μέρος των Πειραιωτών να παραμείνουν εντός των πυλών της πόλης ή να αναχωρήσουν για κανένα πενθήμερο και μόνο. Η έξοδος για τις διακοπές του καλοκαιριού φέτος, θυμίζει έξοδο Σαββατοκύριακου αφού ο σύντομος χρόνος των διακοπών, κάνει τους εκδρομείς να εκδηλώνουν γρήγορα τον όποιο ενθουσιασμό, που πηγάζει από την επιτυχία της δραπέτευσης τους, καθώς αφήνουν πίσω τους, σκοτούρες και αμέτρητα οικονομικά προβλήματα.

Ξεκινώντας κάποιος την βόλτα του από την Φρεαττύδα με κατεύθυνση την Πλατεία Αλεξάνδρας, παρατηρεί ότι η όμορφη αυτή διαδρομή κατά μήκος του λιμένα της Ζέας, δεν παρουσιάζει ομοιογένεια ως προς τους περιπατητές και τους τόπους που αυτοί συχνάζουν. Και όταν λέμε συχνάζουν, δεν αναφερόμαστε βεβαίως στα μαγαζιά που επιλέγει ο καθένας να κάτσει, αλλά στα ελεύθερα σημεία που για κάποιο λόγο συγκεντρώνονται, σχηματίζοντας έτσι μια παράξενη ανθρωπογεωγραφία!  Στην Φρεαττύδα τα παιδιά σχηματίζουν αυτοσχέδιες ομάδες ποδοσφαίρου, μια καθημερινή σχεδόν ιεροτελεστία που καταλήγει αναλόγως του αποτελέσματος, σε γκρίνιες και φωνές,  που λίγο αργότερα βέβαια θα ξεχαστούν, για να ξανασχηματιστούν νέες αυτοσχέδιες ομάδες με διαφορετική δυναμική!



Λίγο μετά την Φρεαττύδα τα παλιά και εγκαταλλειμένα γηπεδάκια του Ολυμπιακού, που κάποτε ονειρεύθηκε ο Δήμαρχος Πειραιά και Πρόεδρος του Ολυμπιακού, Μιχάλης Μανούσκος ότι θα κατασκευάσει κοιτώντας εκεί που υπήρχε μόνο η θάλασσα, αποτελούν σήμερα σημείο συγκέντρωσης των ανθρώπων εκείνων που έχουν επιλέξει την φιλία ενός σκύλου, την αγνότερη ίσως μορφή φιλίας που υπάρχει σήμερα. Για πολλούς αυτό αποτέλεσε μια σωτήρια λύση, καθώς η Φρεαττύδα έμεινε αποκλειστικά στην χρήση των παιδιών. Λίγο πιο κάτω οι περισσότεροι χρησιμοποιούν την σκάλα που βρίσκεται δίπλα στην Προσκοπική Εστία, καθώς επιλέγουν να ανέβουν από την πάνω πλευρά, που ο κόσμος είναι πολύς και τα οπτικά ερεθίσματα ακόμα περισσότερα.

Απέναντι από τον Σκλαβενίτη παρατηρεί κανείς, την πρώτη συγκέντρωση ανθρώπων που κάθονται στο πεζούλι. Έχουν επιλέξει το συγκεκριμένο σημείο, εξαιτίας της δροσιάς που κυριαρχεί εκεί, αφού πίσω τους ο λιμένας σχηματίζει ένα τεράστιο άνοιγμα στην είσοδό του, ενώ το μικρό τριγωνικό παρκάκι όπου στέκει ξεχασμένη η προτομή του Παύλου Νιρβάνα, απομακρύνει λίγο την οικοδομική γραμμή, κάνοντας την ατμόσφαιρα πιο ευχάριστη. Μπροστά από τον Όμιλο Ερετών το αρχαιότερο ναυταθλητικό σωματείο, συναντά κάποιος άτομα επίσης να κάθονται εκεί, καθώς περνούν την ώρα τους, τρώγοντας κάτι πρόχειρο και ξοδεύοντας ελάχιστα χρήματα, από το εκεί περίπτερο. Στην διασταύρωση με τον κατηφορική οδό της Δευτέρας Μεραρχίας στέκει το όμορφο ιστορικό κτήριο, που στους παλαιότερους ήταν γνωστό, από το ισόγειο κατάστημά του την Μυροβόλο, αυτό το όμορφο στέκι, που αφήσε τα δικά του χνάρια στην Πειραϊκή ιστορία. Φθάνοντας στο Ρολόι, βρίσκεσαι στην ουσία στο παραθαλάσσιο κέντρο της απογευματινής βόλτας του Πειραιά. Ακριβώς απέναντι, στο πεζούλι, δύσκολα κάποιος, ειδικά κατά το σούρουπο που δροσίζει, μπορεί να βρει θέση για να κάτσει. Πραγματικός συνωστισμός! Η Πλατεία Κανάρη ακριβώς απέναντι, φροντίζει για την όποια φρεσκάδα εμφανίζεται κατά κύματα, αφού διατηρεί αρκετά δένδρα να έχουν διασωθεί από την επέλαση του τσιμέντου, των προηγούμενων ετών. Κάποια νεοκλασικά κτήρια πίσω από την πλατεία, αφήνουν την αίσθηση μιας παλιάς καλής εποχής του εκλεπτισμού. Τότε που ο Πειραιώτης ζούσε την δική του Μπελ Εποκ. 



Εξήντα δύο χρόνια πριν, το 1952 όταν ανεγειρόταν η πρώτη πολυκατοικία στον Πειραιά, στην Πλατεία Κανάρη, όλοι σταματούσαν για λίγο την βόλτα τους για να την δουν από κοντά. Πολυόροφα κτήρια υπήρχαν αρκετά, όμως ο τρόπος κατασκευής ήταν που την έκανε μοναδική. Ωστόσο σήμερα γίνεται το ακριβώς αντίθετο. Όλοι σταματούν να θαυμάσουν τα παλαιά αρχοντικά οικοδομήματα που σε πείσμα των καιρών και με την βοήθεια κάποιων επιχειρηματιών, συνεχίζουν να στέκουν όρθια. Φαίνεται ότι ελάχιστα από αυτά κέρδισαν την μάχη με την αντιπαροχή!

Σε όλη αυτή την παραλιακή διαδρομή συναντάς ανθρώπους να περπατούν για διαφορετικούς λόγους ο καθένας. Σε κάποιους είναι εμφανής ο λόγος. Με κλεισμένο το φερμουάρ της φόρμας μέχρι τον λαιμό, παρά την ζέστη, ο ιδρώτας τρέχει αναλόγως του δικού τους τρεξίματος. Αυτοί έχουν ξεκινήσει από την Πειραϊκή, προσπαθώντας να κάψουν το λίπος, που είναι συνήθως μια μορφή μετασχηματισμένου άγχους, τρόπου ζωής ή εκτόνωσης δια του φαγητού! Άλλοι περπατούν για να ξεχάσουν και αυτό φαίνεται από τη ματιά τους που είναι απλανή. Σε κοιτούν χωρίς να κοιτούν τίποτα. Άλλοι περπατούν σπρώχνοντας καρότσια με μωρά, άλλοι σε δυάδες περπατώντας. Περισσότεροι από δύο περπατούν μόνο οι νέοι, καθώς οι παρέες τους είναι ενεργές. Σπάνια συναντά κανείς να περπατούν ανά τρεις ή τέσσερις σε ηλικία άνω των σαράντα, πενήντα ετών. Οι παρέες σε αυτές τις ηλικίες βρίσκονται σπανίως και όχι για περπάτημα.




Ο απογευματινός περίπατος συνήθως τελειώνει στην Πλατεία Αλεξάνδρας. Μερικοί τολμηροί, γυμνασμένοι ή με περισσότερες αντοχές συνεχίζουν και μετά. Τώρα υπάρχει και ένας ακόμα λόγος να συνεχίσεις, καθώς λίγο πιο πάνω συναντάς την παλιά σκάλα καθόδου, που κάποτε οδηγούσε στην παραλία Βοτσαλάκια. Τώρα αποκτά και δεύτερο ρόλο καθώς οδηγεί στο νέο θερινό Κινηματογράφο με το ίδιο όνομα «βοτσαλάκια» αναβιώνοντας μια εποχή που είχε πάψει να υπάρχει στον Πειραιά όταν έκλεισε κι ο τελευταίος θερινός κινηματογράφος της πόλης. Η επιστροφή γίνεται πιο εύκολα καθώς ήδη το σκοτάδι πέφτει στην πόλη και η αφόρητη ζέστη οπισθοχωρεί. Οι άνθρωποι τότε γίνονται πιο ζωηροί, πιο ορεξάτοι. Αυτό φαίνεται και από την θεματολογία των συζητήσεών τους. Η δυσφορία για τα λεφτά που δεν φτάνουν, οι συζητήσεις για τις δόσεις, μια γκρίνια που διαρκώς ζει ανάμεσα στους περιπατητές, παραχωρεί την θέση της με την ίδια ταχύτητα που φεύγει και ο ήλιος! Η δροσιά είναι ήδη παρούσα και άλλοι επιλέγουν να γυρίσουν πίσω στην άνεση του σπιτιού, άλλοι επιλέγουν την συνέχιση της εξόρμησης. Άλλη μια μέρα έχει τελειώσει...        


Ο εκ Πειραιώς Πρόξενος και το Μεσολόγγι

Φωτογραφία από το Blog "Οδός Ελλήνων"


Του Στέφανου Μίλεση

Με μία λιτή προπολεμική ανακοίνωση, γίνεται γνωστό, ότι ο Γενικός Πρόξενος της Φινλανδίας στον Πειραιά, έκανε δωρεά την κατασκευή ενός μνήματος, στον Κήπο των Ηρώων στην μαρτυρική πόλη του Μεσολογγίου. Το μνήμα αυτό αφορούσε ένα Φιλανδό Φιλέλληνα τον Γουσταύο Αδόλφο Σαςς (Gustav Adolf Sass).  


(Φωτογραφία Μνημείου από http://aitoloakarnaniko.net)

Την ίδια περίοδο, ακολουθεί και δεύτερη ανακοίνωση εξίσου λιτή, με την οποία ένας Έλληνας πλοιοκτήτης από τον Πειραιά, δωρίζει την κατασκευή ενός μονολιθικού μνημείου για τους Σουηδούς φιλέλληνες που έπεσαν στην πόλη του Μεσολογγίου. 

Φυσικά ο Πρόξενος της Φινλανδίας και ο εκ Πειραιώς πλοιοκτήτης, είναι το ίδιο πρόσωπο και μάλιστα μια προσωπικότητα που ευεργέτησε πολλαπλώς το Ελληνικό Κράτος. Πρόκειται για τον Ευγένιο Ευγενίδη (1882-1954).

Μπορεί ο Ευγενίδης να μην γεννήθηκε στον Πειραιά, αλλά στο Διδυμότειχο, ωστόσο δεν αποτελεί εξαίρεση το γεγονός ότι και αυτός δραστηριοποιήθηκε στον Πειραιά, εδώ ανέπτυξε τις επιχειρήσεις του, πολλές από τις οποίες μάλιστα έδωσαν και άνθηση στην πόλη.

Ικανότατο στέλεχος στις ναυτιλιακές εργασίες δραστηριοποιήθηκε με κέντρο την Σουηδική Εταιρία Svenska Orient Linen και γρήγορα έγινε ο Γενικός Διευθυντής όλων των ναυτιλιακών δραστηριοτήτων της Σουηδίας σε όλη την Μεσόγειο.
Ιδρύει δικό του ναυτιλιακό πρακτορείο με την επωνυμία Σκανδιναυικόν Πρακτορείον Εγγύς ΑνατολήςΜέσα σε αυτό το πλαίσιο ήταν φυσικό και η Φινλανδική κυβέρνηση να εμπιστευθεί στον Ευγένιο Ευγενίδη την λειτουργία του Φινλανδικού Προξενείου στον Πειραιά. 

Στις 16 Απριλίου του 1938, έγιναν λοιπόν τα επίσημα αποκαλυπτήρια του μνήματος για τον Φιλέλληνα Φιλανδό Αδόλφο Σαςς, με μέριμνα του εν Πειραιεί Προξένου. Η σύνθεση του μνημείου λιτή αλλά με νόημα. Σύνθεση αποτελούμενη από Γρανίτη του βορρά με πεντελικό μάρμαρο. 

Ποιος ήταν ο Γουσταύος Αδόλφος Σας:

Λίγο πριν την κατασκευή του μνημείου του, θεωρούνταν από πολλούς Γερμανός! Ο Ε. Ευγενίδης ήταν που γνωστοποίησε την καταγωγή του. Επρόκειτο για έναν Φιλέλληνα που γεννήθηκε στις 7 Ιουλίου 1793 στην πόλη Γιουττίλα της Φινλανδίας. Ο πατέρας του ήταν στρατιωτικός και έτσι ο Γουσταύος από μικρός προετοιμάζονταν για έναν στρατιωτικό βίο. Σε ηλικία μόλις 19 ετών, κατετάγη στον Σουηδικό Στρατό ακολουθώντας σύντομα όλη την ιεραρχία του Υπαξιωματικού, από Δεκανέας μέχρι Ανθυπασπιστής. Το 1823 σε ηλικία 30 ετών φθάνει στην Ελλάδα, που μόλις έχει επαναστατήσει και κατατάσσεται με τον βαθμό του Λοχαγού. Αναπτύσσει την δράση του στην Πελοπόννησο. Κατά καιρούς κι αυτός όπως και σχεδόν όλοι οι Φιλέλληνες, έστελνε ανταποκρίσεις σε εφημερίδες της εποχής του. Σε κάποια από αυτές περιγράφει την Κόρινθο, που κατάφερε να δει μόνο για κάποιες ώρες. Σε κάποιο άλλο άρθρο του, νοιώθει συγκινημένος γιατί κατάφερε επιτέλους να δει τις Θερμοπύλες, καθώς εκτελούσε μια στρατιωτική πορεία. Γνωρίζει από κοντά τον Λόρδο Βύρωνα και συνομιλεί μαζί του καθώς γνωρίζει Αγγλικά.

Περί θανάτου του Γουσταύου Αδόλφου Σας:

Στις 28 Νοεμβρίου του 1829 κάποια εφημερίδα της Σουηδίας, ανακοινώνει μεταχρονολογημένα τον θάνατό του, καθώς και τον τρόπο που αυτός έγινε. Το άρθρο υπενθυμίζει ωστόσο, ότι οι πληροφορίες της δολοφονίας του είναι συγκεχυμένες. Αναφέρει ότι δολοφονήθηκε από κάποιον Σουλιώτη στις 18 Φεβρουαρίου του 1824, όταν αυτός συνόδευε τον γιο του Μάρκου Μπότσαρη με τον οποίο πήγαιναν να συναντήσουν τον Λόρδο Βύρωνα. Εκεί στην θύρα της οικίας τους σταμάτησε ο Γουσταύος Αδόλφος Σαςς, ο οποίος αδυνατούσε να καταλάβει τον λόγο της επίσκεψης. Ακολούθησε λογομαχία και παρεξήγηση, εκ της οποίας προκλήθηκε ο θάνατος του άτυχου φιλέλληνα. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο θάνατος αυτός καταγράφηκε ως δολοφονία Γερμανού Φρουρού. Η εκδοχή αυτή για χρόνια δημιούργησε σύγχυση ως προς τον θάνατο του Φιλανδού Λοχαγού. Ωστόσο αργότερα καταγράφηκε σε Σκανδιναβική Εφημερίδα μαρτυρία του Σαςς, σύμφωνα με την οποία περιγράφει τον θάνατο του Λόρδου Βύρωνα, που έλαβε χώρα στις 19 Απριλίου 1824! Συνεπώς η εκδοχή αυτή αποδείχθηκε λάθος.  

Σύμφωνα λοιπόν με την επίσημη περιγραφή για τον θάνατό του, είναι γραμμένη και επί του μνήματος, αναφέρεται ότι έπεσε από Τούρκικο βόλι στις 7 Απριλίου 1826. Λέγεται ότι αποπειράθηκε δύο φορές να εξέλθει από το πολιορκούμενο Μεσολόγγι εκτελώντας χρέη συνδέσμου με κάποιον από τους Έλληνες οπλαρχηγούς, που προσπαθούσαν από έξω να βοηθήσουν την πόλη. Αρχικά τάφηκε στο νεκροταφείο της Αγίας Παρασκευής, μέχρι τα οστά του να μεταφερθούν στον Κήπο των Ηρώων, όπως προαναφέραμε.        


Σωτήριος Στρατήγης (12/3/1878 - 10/10/1945)



Του Στέφανου Μίλεση

Ο Σωτήριος Στρατήγης γεννήθηκε στις 12 Μαρτίου 1878 στον Πειραιά. Ο ίδιος αποκαλούσε τον εαυτό του σε όλες τις προεκλογικές του ομιλίες, ως "βέρο Πειραιώτη". 

Υπήρξε ο Αρχηγός του Λαϊκού Συνδέσμου Πειραιώς, συγκέντρωνε δηλαδή τις προτιμήσεις όλων των Πειραιωτών που ήταν αντιβενιζελικοί ψηφοφόροι. Κάποτε οι Βενιζελικοί αμφισβήτησαν την Πειραϊκή του καταγωγή. Τότε τους παρέπεμψε στα Μητρώα της ενορίας του Αγίου Κωνσταντίνου για να πεισθούν ότι δεν έχουν δίκιο. 

Εκλογικό Κέντρο του Σωτήριου Στρατήγη το 1933, μόλις έχει δεχθεί την επίθεση Φιλοβενιζελικών. Θαμώνες δείχνουν στον φακό τα σημεία που έπεσαν οι πέτρες

Στον Πειραιά επίσης παρακολούθησε τα πρώτα του μαθήματα. 

Το 1896 εισήλθε στο Πανεπιστήμιο, στην Ιατρική σχολή, από όπου έλαβε το δίπλωμα του μαιευτήρα γυναικολόγου. Κατόπιν μετέβη στο Παρίσι και στο Λονδίνο, προκειμένου να συμπληρώσει τις σπουδές του. Επέστρεψε στον Πειραιά το 1903 όπου άρχισε να ασκεί το επάγγελμα του ιατρού, αναγνωριζόμενος ως πετυχημένος ιατρός στον κλάδο του αλλά και στην πόλη του Πειραιά.

Το 1907 εξελέγη για πρώτη φορά, Δημοτικός Σύμβουλος Πειραιά. Έκτοτε εκλέγονταν διαρκώς ως το 1925! Σε αυτό το χρονικό διάστημα ως Δημοτικός Σύμβουλος, επέδειξε έντονη δραστηριότητα που αφορούσε κυρίως τον εξωραϊσμό της πόλεως. Τον Φεβρουάριο του 1932 με δήλωση στον ημερήσιο τύπο, κατέβηκε ως υποψήφιος Δήμαρχος του Πειραιά σε συνδυασμό του Λαϊκού Κόμματος. Ο Στρατήγης παρά το εύπορο που του εξασφάλιζε το ιατρικό του επάγγελμα, είχε επιλέξει να διαμένει επί της οδού Νοταρά. 

Ο Στρατήγης ήταν γνωστός για την αμεσότητα των προεκλογικών του λόγων και κυρίως για την αντίθεσή του με τους Βενιζελικούς, όταν ο Πειραιάς θεωρούνταν "Κάστρο του Βενιζελισμού". 

Σε μια από τις προεκλογικές του ομιλίες έλεγε: 

- "Ολόκληρος ο Λαός του Πειραιώς διατελεί δικαίως σε αγανάκτηση, εναντίον της βενιζελικής φατρίας, η οποία καταβαράθρωσε κατά την τελευταία τετραετία την Ελλάδα. Οι εργατικές και επαγγελματικές τάξεις, που αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος των Πειραιωτών, βρίσκονται σε άθλια κατάσταση, εξαιτίας της αχαρακτήριστης πολιτικής του Βενιζέλου. Ο προσεχής εκλογικός αγώνας, είναι αγώνας μεταξύ ηθικής και ανηθικότητας, της δικαιοσύνης και της αδικίας, του Λαού και των εκμεταλλευτών του, των κλεπτών και των κλεπτομένων...".

Πανηγυρισμοί υπέρ Στρατήγη 1932

Διετέλεσε Δήμαρχος Πειραιά την τετραετία 1/4/1934 - 30/9/1938. Παύθηκε από τον Ιωάννη Μεταξά και τον διαδέχθηκε ο Πρόεδρος του Ολυμπιακού Μιχάλης Μανούσκος.

Μελανό σημείο για πολλούς, υπήρξε ο διορισμός του ως Δημάρχου από την Κατοχική Κυβέρνηση, για τις περιόδους 1941-1943 και 1944-1945. Τότε το Δημαρχείο βρίσκονταν εντός οικήματος επί της Γρηγορίου Λαμπράκη (τότε Βασ. Σοφίας), απέναντι ακριβώς από το ναό της Ευαγγελίστριας. Εκείνος υποστήριζε ότι ανέλαβε την θέση εκείνη τις δύσκολες στιγμές, προκειμένου να ανακουφίσει μια πόλη που έχει ισοπεδωθεί, που καταμετρούσε πολλούς νεκρούς από το φάσμα της πείνας που είχε πέσει πάνω στην πόλη του Πειραιά.  

Πέθανε στις 10 Οκτωβρίου 1945. Η Κηδεία του έγινε στον Άγιο Κωνσταντίνο, στον ίδιο ναό δηλαδή που ο Στρατήγης βαπτίσθηκε και παρέπεμπε στα μητρώα του, τους πολιτικούς αντιπάλους του, προκειμένου να τους πείσει για την Πειραιώτικη καταγωγή του!

  
Οι παλιές φωτογραφίες της ανάρτησης, προέρχονται από τον ημερήσιο τύπο της εποχής στην οποία αναφέρονται.

Στις Λαϊκές Αγορές




Του Στέφανου Μίλεση

Ο θεσμός της Λαϊκής Αγοράς πραγματοποιήθηκε με απόφαση του Ελευθερίου Βενιζέλου το 1929. Ο κόσμος αρχικώς τις αποκαλούσε ατύπως με την ονομασία "Νέα Αγορά", όρος όμως που ουδέποτε καθιερώθηκε. Στις Λαϊκές Αγορές κάποιος μπορούσε να αγοράσει προϊόντα κατευθείαν από τον παραγωγό, χωρίς την μεσολάβηση μεσαζόντων. Η φθήνια και η φρεσκάδα των προϊόντων ήταν οι κυριότερες αιτίες που φάνηκαν ότι θα καθιέρωναν εύκολα την Λαϊκή Αγορά ως θεσμό. Παρά τις αρχικές βλέψεις όμως, αυτό δεν έγινε αμέσως! Κι αυτό γιατί αφενός αντέδρασαν οι έμποροι που έβλεπαν ότι θα έχαναν την πελατεία τους, αφετέρου ο κόσμος φοβόταν στην αρχή να ψωνίσει από κάποιον που αν τον έκλεβε στο ζύγι, φοβόταν ότι δεν θα τον ξαναέβλεπε.

Διαμαρτυρία Εμπόρων Πειραιώς για τον νέο θεσμό των Λαϊκών Αγορών
 (Φωτογραφία από http://historyofgreekfood.wordpress.com)


 Γιαυτό μόλις δύο μήνες μετά την καθιέρωσή της, στα πλαίσια ανάπτυξης εμπιστοσύνης στο νέο αυτό θεσμό, καθιερώθηκε στην κεφαλή κάθε Λαϊκής ο πρώτος πάγκος να είναι της Αγορανομίας! 

Σήμερα μπορεί να μας φαίνεται απίστευτο, αλλά το μέτρο αυτό απέδωσε και μάλιστα γρήγορα. Πριν ακόμα από την έναρξη της Λαϊκής το πρώτο πόστο ανήκε στον Πόλισμαν που κάθονταν πίσω από το ζύγι της αγορανομίας. Μάλιστα η παρουσία του δεν ήταν σιωπηλή όπως σήμερα πιστεύουν. Κάθε τόσο φώναζε:
- "Το νου σας το πταίσμα περιμένει"
Γιατί τότε οι αγορανομικές παραβάσεις ήταν Πταισματικές. Πταίσμα τότε σήμαινε τριακόσιες δραχμές, δηλαδή όλη η είσπραξη. Και το μέτρο υπήρξε σωτήριο, αφού κανείς δεν έκλεβε στο ζύγι, καθώς ο πελάτης μπορούσε φεύγοντας, να κάνει και εκεί μια στάση για να διαπιστώσει την αλήθεια!

Στο ζύγι της Αγορανομίας

Μπροστά από το Αστικό Σχολείο στην Πλατεία Δεληγιάννη

 Αλλά εκτός της ζυγαριάς υπήρχε και ο Αστίατρος, που κάθε τόσο έκοβε βόλτες εξετάζοντας τα εμπορεύματα. Αν κάτι το έβρισκε ακατάλληλο για κατανάλωση "αμέσως απάγεται και εις τον υπόνομον βάλλεται!". Ούτε συμπλήρωση εγγράφων, ούτε τίποτε απολύτως. Από το χέρι του Αστίατρου κατ΄ ευθείαν στα σκουπίδια! Ουδείς διαμαρτύρονταν καθότι προβλέπονταν και παράλληλο πρόστιμο, που ο γιατρός έκοβε, μόνο στην διαμαρτυρία. 

Τον πρώτο καιρό οι έμποροι για να τραβήξουν την προσοχή του κόσμου, εκτός των ατέλειωτων φωνών τους, τοποθετούσαν και τεράστιες πινακίδες "Εδώ η φθήνια, 12 δραχμές η οκά". Με τον καιρό η πινακίδες αντικαταστάθηκαν από τις φωνές των πωλητών, καθώς διαπίστωναν ότι ήταν πιο αποτελεσματικές. Άλλωστε λίγοι μπορούσαν να διαβάσουν...

Η παράξενη συσκευή της Αγορανομίας. Μια εφεύρεση της Αστυνομίας Πόλεων που εφαρμόζονταν στις Λαϊκές Αγορές (1932)
Μια καθαρή Ελληνική "πατέντα" που χρησιμοποίησε τότε η Αστυνομία Πόλεων για τον αγορανομικό έλεγχο, ήταν και αυτή που κρατά στα χέρια του ο Αστυνομικός στην πάνω φωτογραφία.
Μέσα στο κουτί, υπήρχε ένας καθρέπτης στον οποίο αντικατοπτρίζονταν το αβγό, αλλά φωτισμένο από τον ήλιο. Έτσι εκτιμούσαν την διαφάνεια του, που σήμαινε την φρεσκάδα του. Ήταν μια μέθοδος αλάνθαστη, καθώς οι τιμές πώλησης των αβγών τότε, ήταν εξαρτώμενες από την ημέρα παραγωγής τους.

Οι λαϊκές αγορές εκτός του ρόλου που διαδραμάτισαν στην οικονομία, αποτέλεσαν ιστορικά και κέντρα προεκλογικού αγώνα. Δεν υπήρξε υποψήφιος όχι μόνο δημοτικών αλλά και εθνικών εκλογών, που να μην πραγματοποίησε τουλάχιστον μια επίσκεψη σε Λαϊκή Αγορά.   

Φωτογραφία Λαϊκής Αγοράς επί της Λεωφόρου Θεοτόκη (Πηγάδα)
Οι παλιές φωτογραφίες της ανάρτησης, προέρχονται από τον ημερήσιο τύπο της εποχής στην οποία αναφέρονται.



Ένα διεθνές παιχνίδι του Ολυμπιακού που διεξήχθη με την απειλή όπλου



Του Στέφανου Μίλεση

Ήταν Μάιος του 1931 όταν η ομάδα του Ολυμπιακού ταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη προκειμένου να δώσει δύο φιλικά παιχνίδια με τις Τουρκικές ομάδες Φενέρ Μπαχτσέ και Γαλατά Σεράϊ

Τα παιχνίδια αυτά είχαν προγραμματισθεί να δοθούν, όχι κατόπιν κάποιας συμφωνίας της ομάδας του Ολυμπιακού, αλλά κατόπιν πολιτικών συμφωνιών, που αφορούσαν την σύσφιξη των τεταμένων σχέσεων Ελλάδας και Τουρκίας. Το '22 ήταν άλλωστε πολύ κοντά! Ωστόσο πριν την ομάδα του Ολυμπιακού είχαν προηγηθεί ήττες όλων των μεγάλων ελληνικών ομάδων που πέρασαν από εκεί.

Η μια αποτελούνταν από επίλεκτους παίκτες του Ολυμπιακού, του Παναθηναϊκού και της Α.Ε.Κ. (ήταν η λεγόμενη ομάδα Επίλεκτων) και η άλλη ήταν η ομάδα του Απόλλωνα. Αυτές οι ήττες οφείλονταν κατά γενική ομολογία στο κλίμα τρομοκρατίας που καλλιεργούνταν στην Τουρκία, πριν από την άφιξη οιασδήποτε Ελληνικής Ομάδας και όχι μόνο. Οι Τούρκοι παίχτες έπαιζαν αντιαθλητικά με σκληρά μαρκαρίσματα και επικίνδυνα φάουλ. Και η Σερβική Μπεογκράτσυ λίγο πριν είχε ηττηθεί δεχόμενη έξη τέρματα! Ο Άρης είχε δεχθεί πέντε ένα έτος πριν (1930). Ακόμα και η μεγάλη Σλάβια Πράγας είχε ηττηθεί εκεί!



Οι αθλητικές εφημερίδες ήδη πριν από την αναχώρηση του Ολυμπιακού προετοίμαζαν τους φιλάθλους για το κλίμα γράφοντας:
"Το Τουρκικό ποδόσφαιρο χάρις εις την σκληρότητα των ομάδων του θα κερδίζει. Λοιπόν τούτο ας έχουν οι υπ΄ όψιν των οι εργαζόμενοι δια την σύσφιξη των αθλητικών σχέσεων με του Τούρκους και οι φίλαθλοι προπαντός να μην το παίρνουν κατάκαρδα όταν ηττώνται στην Κωνσταντινούπολη δικές μας ομάδες!".

Ποδοσφαιριστές του Ολυμπιακού στην Κωνσταντινούπολη (1931)

Όντως ο Ολυμπιακός φθάνοντας στην Τουρκία, γνώριζε καλά ότι θα δώσει τον πρώτο του φιλικό αγώνα με την Φενέρ Μπαχτσέ, μέσα σε τέτοιο κλίμα. Οι παίχτες ήθελαν απλώς να τελειώνουν και να επιστρέψουν.Ωστόσο τα τυπικά μέρη της φιλοξενίας ήταν επιτηδευμένα άψογα. Το ξενοδοχείο της ομάδας στολισμένο με Ελληνικές σημαίες, το ίδιο και το λεωφορείο που τους μετέφερε, τα εστιατόρια στα οποία έτρωγαν... Όλα άψογα! Όταν όμως οι παίχτες έμπαιναν στο γήπεδο, η ατμόσφαιρα άλλαζε άρδην. Φτυσίματα, βρισιές, σπρωξιές και άλλες τέτοιες ευγενικές πράξεις φιλίας!

Στο παιχνίδι αυτό όμως ο Ολυμπιακός φάνηκε ότι ήταν περισσότερο προετοιμασμένος ψυχολογικά για το κλίμα που θα συναντούσε. Έτσι είχε προσαρμόσει το παιχνίδι του σε άμυνα.  Σκοπός ήταν η απόσπαση μιας ισοπαλίας, που μέσα στο Τουρκικό καζάνι, ισοδυναμούσε με θρίαμβο! Κυρίως όμως το βάρος είχε πάρει πάνω του ο τερματοφύλακας του Ολυμπιακού Αχιλλέας Γραμματικόπουλος (ο Ζαμόρα), που είχε κλείσει την εστία κανονικά. Όσα σουτ κι αν έκαναν οι Τούρκοι επιθετικοί, εκείνος τα απέκρουε. Το 1931 ήταν η χρονικά εκείνη που ο Ζαμόρα βρίσκονταν στην καλύτερη στιγμή της καριέρας του! Για αυτό τον λόγο και το 1931 καταλαμβάνει μόνιμα πλέον την θέση αυτή στον Ολυμπιακό. Οι αθλητικοί δημοσιογράφοι λένε ότι την χρονιά εκείνη ο Γραμματικόπουλος έκανε το καλύτερο παιχνίδι της ζωής του κατά της Αυστριακής ομάδας Βάκερ. 

Οι περιστάσεις όμως δείχνουν ότι ο Γραμματικόπουλος εδώ, στην Κωνσταντινούπολη, έκανε ένα εξίσου καλό παιχνίδι. Ο χρόνος περνά και το πρώτο ημίχρονο τελειώνει. Στον Πειραιά όλοι συγκεντρωμένοι στον αγώνα καταλαβαίνουν ότι ο Γραμματικόπουλος βρίσκεται σε μεγάλη ημέρα. Και επίσης γνωρίζουν πολύ καλά ότι ο Ολυμπιακός ήταν ομάδα του δευτέρου ημιχρόνου. Δηλαδή όποιος αντίπαλος δεν κατάφερνε να λυγίσει τον τότε Ολυμπιακό στο πρώτο ημίχρονο, στο δεύτερο ήταν σχεδόν σίγουρο ότι θα ηττηθεί! Το τελικό αποτέλεσμα του αγώνα που ήταν 1-0, αποτέλεσε σωστή ψυχρολουσία για τους Πειραιώτες. Αρχικά πίστεψαν ότι το τηλεγράφημα ήταν λάθος. Δυστυχώς όμως άλλα νυχτερινά τηλεγραφήματα, επιβεβαίωναν το πρώτο. Ο Ολυμπιακός έχασε! Στο 84 λεπτό ο επιθετικός της Μπαχτσέ Αλαεδδίν καταφέρνει να πετύχει το μοναδικό γκολ. 
Μόλις η μπάλα πέρασε την εστία του Γραμματικόπουλου, ο Αλαεδδίν μπήκε κι αυτός εντός της εστίας για να πανηγυρίσει. Ο Γραμματικόπουλος έκανε το λάθος να σταθεί μπροστά του και τότε ο Αλαεδδίν τον χτύπησε. 

Και το περιστατικό συνεχίζεται όταν ένας Τούρκος Αξιωματικός που βρίσκονταν πίσω από την εστία του Γραμματικόπουλου, εισήλθε εντός του γηπέδου και άρχισε να χτυπά με μανία τον Έλληνα τερματοφύλακα στο πρόσωπο (σχετική η πρώτη φωτογραφία της ανάρτησης). 
Από όλους τους Έλληνες παίκτες που βρίσκονταν στο πεδίο δράσης του, αυτόν επέλεξε ως υπαίτιο της παρολίγο ισοπαλίας! Και η δράση του Τούρκου δεν σταματά εκεί! Βγάζει το περίστροφο και το κολλάει στο κεφάλι του ήδη Γραμματικόπουλου αρχίζοντας να του μιλά σπαστά Ελληνικά, να σταματήσει να μπλοκάρει τα σουτ των Τούρκων! Και συνεχίζει να τον χτυπά μέχρι ο Γραμματικόπουλος να πέσει λιπόθυμος! Στην εξέδρα, στις θέσεις επισήμων στέκεται ο όρθιος ο στρατιωτικός Διοικητής Κωνσταντινούπολης Ναϊλή Πασσάς. Μην ξεχνάμε πως η Φενέρ Μπαχτσέ ήταν η ομάδα του Στρατού της Τουρκίας. Ο Βούλγαρος διαιτητής κάνει πως δεν είδε τίποτα. Δεκαπέντε χιλιάδες μαινόμενοι Τούρκοι κραυγάζουν. Το παιχνίδι έχει ουσιαστικά τελειώσει. Ακολουθεί ένα πέναλτι σε βάρος του Μπαχτσέ που όμως δεν δίνεται. Ο διαιτητής έντρομος, τελειώνει τον αγώνα πριν καν ολοκληρωθεί χρονικά.  

Ο Αχιλλέας Γραμματικόπουλος γεννημένος το 1908 στον Πειραιά, είχε ξεκινήσει σαν αθλητής του στίβου από τον Πειραϊκό Σύνδεσμο, πέρασε στον Άρη της Πλατείας Αλεξάνδρας και από το 1928 στον Ολυμπιακό. Έζησε για πολλά χρόνια και πέθανε όχι από τον Τούρκο εκείνο, αλλά από φυσικά αίτια σε ηλικία 100 ετών. 
Κανένα διεθνές αθλητικό δικαστήριο δεν επέβαλε ποινή στην Τουρκική ομοσπονδία για την πράξη αυτή, που μάλλον πρέπει να είναι μοναδική! 

Ο Σεραφεντίν Βέης (Πρόεδρος Τούρκικης Ομοσπονδίας) το βράδυ εκείνο, επισκέφθηκε το ξενοδοχείο "Χεδιβιάλ" που διέμενε ο Ολυμπιακός, για να πείσει τον αρχηγό της ομάδας, Γιώργο Ανδριανόπουλο να μην αποχωρήσουν και να δώσουν και τον δεύτερο αγώνα με την Γαλατά Σεράϊ. Το δεύτερο αυτό παιχνίδι έγινε από τον Ολυμπιακό, υπό μορφή αγγαρείας πλέον, στο ίδιο κλίμα, με τον ίδιο διαιτητή (!), ενώ δύο παίχτες της Σεράϊ είχαν έρθει να ενισχύσουν την ομάδα, από άλλα σωματεία. Ο Ολυμπιακός έχασε με δύο μηδέν.  

Η επιστροφή στον Πειραιά:

Οι Πειραιώτες υποδέχθηκαν τους Πρωταθλητές σαν να είχαν νικήσει! Η άφιξη τότε γίνονταν με πλοία της γραμμής. Έξω από το λιμάνι δεκάδες σκάφη είχαν βγει να τους προϋπαντήσουν. Στις προβλήτες το αδιαχώρητο. Όλοι ήθελαν να μάθουν. Δεκάδες ομάδες Ελληνικές και ξένες είχαν περάσει από την Τουρκία, εκατοντάδες ποδοσφαιριστές είχαν αγωνιστεί στα γήπεδά της. Σε καμιά ομάδα και σε κανέναν ποδοσφαιριστή όμως, δεν είχαν φτάσει στο σημείο να το χτυπήσουν και μετά να τον απειλήσουν με όπλο! Αυτή την μέγιστη τιμή, την κράτησαν για τον μέγα Γραμματικόπουλο.

Την ομάδα εκείνη του Ολυμπιακού αποτελούσαν:
Τερματοφύλακας: Γραμματικόπουλος, 
Αμυντικοί: Κουράντης και Χρυσαφόπουλος, 
Μέσοι: Λεκκός, Πανόπουλος και Κορωναίος, 
Κυνηγοί: Ντίνος, Λεωνίδας, Βασίλης και Γιώργος Ανδριανόπουλος και ο Τερεζάκης


Η Ομάδα του Ολυμπιακού που αγωνίσθηκε στην Τουρκία


O Ποδοσφαιριστής Χρυσαφόπουλος
Λέγεται ότι μετά από της επιστροφή του Ολυμπιακού στον Πειραιά και τις διαστάσεις που άρχιζε να λαμβάνει το θέμα, η Τούρκικη ομοσπονδία έστειλε επιστολή, με την οποία διαβεβαίωνε ότι κατά του Τούρκου Αξιωματικού είχε κινηθεί διαδικασία την απόταξή του. Ο Ντίνος Ανδριανόπουλος μιλώντας κατά την επιστροφή του για το επεισόδιο δήλωσε: 
"Ό,τι και να λέει ο Ελευθέριος Βενιζέλος περί φιλίας είναι κουραφέξαλα. Οι Τούρκοι μας μισούν. Ακόμα και σε έναν φιλικό αγώνα, αυτοί μάχονται υπέρ του Μωάμεθ! Αν θέλουν οι Τούρκοι ποδόσφαιρο αντί ξένων προπονητών ομάδων που φέρνουν, ας φέρουν καλύτερα προπονητές φιλάθλων! Έπαιζα με φόβο. Και όταν είδα το περίστροφο του Αξιωματικού παρέλυσα. Από εκεί και ύστερα, έπαιζα μηχανικά" 

Κάτι που αξίζει να αναφερθεί είναι πως η Φενέρ Μπαχτσέ την εποχή εκείνη είχε Έλληνα Τερματοφύλακα, τον Βασταρδή, ο οποίος για λόγους αβρότητας δεν αγωνίσθηκε. 


Εκ Πειραιώς ο πρώτος ποδηλατικός Σύλλογος (1890)

Ο Πρωταθλητής Ελλάδος, ποδηλάτης ανωμάλου οδού, Α. Περιβολαρόπουλος 

Του Στέφανου Μίλεση

Οι ιστορίες για τον ερχομό του πρώτου ποδηλάτου στην Ελλάδα ποικίλουν καθώς είναι πολλές. Πολλές εξ αυτών θέλουν πρώτο ποδηλάτη στην Ελλάδα να είναι ο Βασιλιάς Γεώργιος Α΄ που μάλιστα η βόλτα του με ποδήλατο στον Βασιλικό Κήπο αναγγέλθηκε - έστω και μεταγενέστερα- από τις εφημερίδες της εποχής, με την προσθήκη όμως "ως είπεν ο ίδιος"!.

Υπενθύμιση από τον τύπο της εποχής, ότι πρώτος ποδηλάτης εν Ελλάδι υπήρξε ο Βασιλεύς Γεώργιος Α' (1894) "ως είπεν ο ίδιος" βεβαίως...

Όμως το πρώτο ποδήλατο με Έλληνα αναβάτη, παρουσιάσθηκε το 1885 στον Πειραιά. Στην φωτογραφία κάτω, ο αναβάτης Κωνσταντίνος Χόλης, έχει μεταφέρει το πρώτο αυτό ποδήλατο στο εσωτερικό ενός φωτογραφικού ατελιέ στον Πειραιά, προκειμένου να γίνει και η φωτογράφηση. Ωστόσο υπάρχουν πληροφορίες ότι από το 1860 είχε κυκλοφορήσει στον Πειραιά το πρώτο ποδήλατο στην Ελλάδα, αλλά με αναβάτη Βαυαρό. 

Κωνσταντίνος Χόλης 1885

Το βέβαιο πάντως είναι ότι ο πρώτος οργανωμένος σύλλογος ποδηλασίας στην Ελλάδα, ιδρύθηκε στον Πειραιά το 1890 και λέγονταν "Όμιλος Ποδηλατών Πειραιώς". Χαρακτηριστικό του ήταν όπως φαίνεται και από τον τίτλο του, όχι η προώθηση του ποδηλάτου ως εξαρτήματος, αλλά η προώθηση της ιδέας της ποδηλασίας, ως αθλήματος ωφέλιμου για τον άνθρωπο. 

Μάλιστα εξέδιδε και ετήσιο ημερολόγιο στο οποίο συνέγραφαν όλοι οι λόγιοι και ποιητές της εποχής των αρχών της δεκαετίας του 1890 όπως ο Γεράσιμος Βώκος, ο Παύλος Νιρβάνας, ο Λάμπρος Αστέρης (Δ. Καραχάλιος), ο Νικόλαος Λάσκαρης, ο Αλ. Φιλαδελφεύς, ο Μποέμ (Δ. Χατζόπουλος), ο Αντώνιος Σπηλιωτόπουλος, ο Ανδρέας Νικολάρας, η Ξανθ. Καλοστύπη και πολλοί άλλοι, έχοντας ως κοινό στοιχείο στα λογοτεχνικά τους κείμενα, το ποδήλατο!

Ο Βώκος σε ένα ευθυμογράφημά του συνιστά οι γλύπτες και οι ζωγράφοι, να αναπαριστούν τον Ερμή πάνω σε ένα ποδήλατο, ενώ ο Νιρβάνας εκθειάζει το ποδήλατο ως μέσο με το οποίο οι Έλληνες δύνανται να γνωρίσουν την ελληνική φύση. Ένας άλλος συνεργάτης του περιοδικού, ο Επαμεινώνδας Πολιτάκης, γράφει ένα προφητικό κείμενο, με το οποίο οραματίζεται στον Πειραιά να λαμβάνουν χώρα Παγκόσμιοι Ποδηλατικοί Αγώνες, τους οποίους βέβαια θα οργάνωνε ο Ποδηλατικός Όμιλος Πειραιώς. Μάλιστα ορίζει και το έτος, που θα γίνουν, που θα είναι το 1920, δηλαδή 30 χρόνια μετά, από την εποχή που ο ίδιος έγραφε το άρθρο του. Γράφει σχετικά:

"Ο Πειραιεύς αριθμών ήδη άνω των 500 χιλιάδων κατοίκων, έχει καταστεί εντευκτήριον πλήθους ξένων, επίτηδες αφιχθέντων δια του τραίνου Νέας Υόρκης - Αθηνών (!). Στόλοι ξένων πολεμικών πλοίων έχουν ήδη καταπλεύσει και καταλάβει τον αποπερατωθέντα νέο λιμένα. Οι εναέριοι σιδηρόδρομοι, μεταφέρουν ασθμαίνοντες τα πλήθη, ενώ οι περισσότεροι, ένεκα της ζέστης προτιμούν τα αερόστατα, τα οποία κατά εκατοντάδες διασχίζουν από ψηλά τον αέρα του Πειραιά. Ο Βασιλεύς της Ελλάδος Κωνσταντίνος (βλέπουμε ότι ο προφητικός συγγραφέας Πολιτάκης, έχει προφητέψει και τον θάνατο του Βασιλιά Γεωργίου Α'), μετά των αφιχθέντων ηγεμόνων των ξένων Κρατών, παρακολουθεί την τελετή από πολυτελούς εξέδρας..."

Και τα ποιήματα όπως είπαμε, έχουν κέντρο τους το ποδήλατο. Η ποιήτρια Ξανθίππη Καλοστύπη, απευθυνόμενη στους γενναίους ποδηλάτες του Πειραιά, γράφει:

" Σε χαιρετώ του Πειραιώς, καλλίνους νεολαία,
υπερηφάνως σώζουσα τα ήθη τα αρχαία.
Σε χαιρετώ ακμάζουσα εν ασηγίτω αίνω
και μ΄ άνθη, άνθη αττικά, την πρόοδο σου ραίνω"

Στα γραφεία του Συλλόγου που βρίσκονταν επί της Πλατείας Κοραή, υπήρχαν αναρτημένες πινακίδες που διακήρυτταν τις θεραπευτικές ιδιότητες του ποδηλάτου, όπως "Το ποδήλατο κανονίζει τη νευρική ενέργεια και απασχολεί το πνεύμα", ή "Το ποδήλατον απαλύνει τους αρμούς και αναπτύσσει τους μυώνας". 

Στις 13 Οκτωβρίου του 1895 ενεκρίθη το Βασιλικό Διάταγμα, αποτελούμενο εκ τριάντα άρθρων, με το οποίο συστήνονταν η "Ελληνική Ποδηλατική Εταιρία" με πρώτο Πρόεδρο τον Κ. Βελλίνη και γραμματέα τον Ν. Κουκέα. Η Ε.Π.Ε. αποτελούσε την πρώτη εθνική εκπροσώπηση στον χώρο της ποδηλασίας. Ιδρύθηκε προκειμένου οι αθλητές ποδηλάτου του Πειραιά, αλλά και της Αθήνας (στο μεταξύ είχε ιδρυθεί το 1891 η Ποδηλατική Εταιρία Αθηνών), να λάβουν μέρος στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896. Το αγώνισμα θα γίνονταν στο ποδηλατοδρόμιο (βελοδρόμιο) του Νέου Φαλήρου. Για αυτό τον λόγο και όταν τέθηκε ο θεμέλιος λίθος του ποδηλατοδρομίου το Νοέμβριο του 1895, η Ελληνική Ποδηλατική Εταιρία, απέστειλε την πρώτη της πρόσκληση, σε όλους τους αθλητές Πειραιώς και Αθηνών να παρευρεθούν στο γεγονός αυτό.

Τον Όμιλο Ποδηλατών Πειραιώς, τον συναντούμε από το 1896 και μετά να αναφέρεται ως Ποδηλατική Εταιρία Πειραιώς σε αντιστοιχία με αυτή των Αθηνών, αλλά και με την Πανελλήνια Ελληνική Ποδηλατική Εταιρία.

Η Απόδραση του Μαρκ Τουέιν από τον Πειραιά (1867)



Του Στέφανου Μίλεση

Ο διάσημος συγγραφέας Μαρκ Τουέιν, γεννήθηκε στην Φλόριντα των Η.Π.Α. το 1835. Ο βίος του υπήρξε πολυτάραχος. Εργάσθηκε ως τυπογράφος, χρυσοθήρας, πιλότος και αρχισυντάκτης σε μια εφημερίδα της Καλιφόρνιας. Κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του έκανε πολλά ταξίδια και διαλέξεις σε διάφορα μέρη της γης. Οι Αμερικανοί βιογράφοι τον χαρακτηρίζουν ως ένα από τους καλύτερους συγγραφείς και αξιόλογους ανθρώπους. Στην Ευρώπη δεν σημείωσε ανάλογη επιτυχία τουλάχιστον στην εποχή του, καθώς οι ιστορίες του ήταν ακατάληπτες για τους Ευρωπαίους αναγνώστες. Ανάμεσα στα βιβλία του ξεχωρίζει ένα που φέρει τον παράξενο τίτλο  "Οδοιπορικό των Αθώων - Η πρόοδος ενός προσκυνητή". Πρόκειται για ένα ταξιδιωτικό βιβλίο, που δημοσιεύθηκε το 1869 και στο οποίο ο ίδιος ο Μαρκ Τουέιν διηγείται τις περιηγήσεις που έκανε με το ναυλωμένο ατμόπλοιο "Quaker City" σε όλη την Ευρώπη και στους Άγιους Τόπους παρέα με μια ομάδα Αμερικανών ταξιδιωτών. Το πλοίο που είχε παρελθόν από τον Αμερικανικό Εμφύλιο πόλεμο, επισκέφθηκε την Μασσαλία, την Οδησσό και μετά κατέβηκε στους Άγιους Τόπους. Είχε αναχωρήσει για αυτό το ταξίδι του από την Αμερική στις 9 Ιουνίου του 1867. Ωστόσο περιγράφει και άλλους ενδιάμεσους τόπους και τις εκεί περιπέτειες του. Έτσι περιγράφει και τον τρόπο που κατάφερε το το 1867 να φθάσει στην Ελλάδα, με σκοπό να επισκεφθεί την Ακρόπολη. 

Με το QUAKER CITY ένα ατμόπλοιο κατασκευής του 1854, που είχε λάβει μέρος στις επιχειρήσεις του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου,
κατέφθασε στο Λιμάνι του Πειραιά, ο Μαρκ Τουέιν το 1867

Αφού λοιπόν το πλοίο QUAKER CITY κατέφθασε στο λιμάνι του Πειραιά, εκείνος αποβιβάσθηκε μαζί με τρεις φίλους του με μια βάρκα στην προβλήτα. Το πλοίο παρέμεινε στα ανοιχτά. Εκεί όμως σύμφωνα με τους λιμενικούς κανόνες της εποχής, έπρεπε να παραμείνει σε καραντίνα (απομόνωση) επί διημέρου προκειμένου να διαπιστωθεί πως δεν θα μετέδιδαν επιδημικό νόσημα. Όμως αυτή η χρονική καθυστέρηση, θα ανάγκαζε τον Μαρκ Τουέιν να αναβάλει την επίσκεψή του στην Ακρόπολη αφού το πλοίο, το επόμενο κιόλας πρωινό θα συνέχιζε το ταξίδι του. Έτσι προτίμησε να δραπετεύσει από το Λοιμοκαθαρτήριο Πειραιώς και να φύγει τρέχοντας μαζί με τους φίλους του προς την οδό Πειραιώς, που όπως τον είχαν πληροφορήσει θα τον οδηγούσε κατευθείαν στην Ακρόπολη.

Στην διαδρομή αυτή που έλαβε χώρα κατά την διάρκεια της νύχτας ο Μαρκ Τουέιν και οι φίλοι του, δεν καταδιώχθηκαν από την Αστυνομία, αλλά από τα μυριάδες σκυλιά του Πειραιά, που ζούσαν τόσο σε αυλές έξω από τα σπίτια, όσο και στα περιβόλια που υπήρχαν δεξιά κι αριστερά της Πειραιώς, απ΄ όπου ο Μαρκ Τουέιν με την παρέα του έκλεβαν σταφύλια κατά την διάρκεια της νύχτας!

Όταν έφθασαν στην Ακρόπολη κατάφεραν να εισέλθουν καθώς χρηματοδότησαν τους φύλακες αυτής και είδαν την Αθήνα από ψηλά. Ο ίδιος γράφει:

"Υπέρ τας κεφαλάς μας οι μεγαλοπρεπείς κίονες, υπέροχοι μ΄ όλην των την ερείπωσιν -υπό τους πόδους μας η ονειρευομένη πόλις- εις την μακρυνήν απόστασιν η αργυρά θάλασσα- δεν υπάρχει εις όλη την οικουμένη άλλη εικών, έστω κατά το ήμισυ τόσο ωραία! Καθώς εστραφήμεν κι επροχωρήσαμεν δια μέσου του ναού, επόθησα, εκείνοι οι ένδοξοι άνδρες που είχαν καθήσει εκεί εις περασμένους καιρούς, να ήρχοντο πάλιν και να εμφανισθούν εις τα περίεργα βλέμματά μας. Ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, ο Δημοσθένης, ο Σωκράτης, ο Φωκίων, ο Πυθαγόρας, ο Ευκλείδης, ο Πίνδαρος, ο Ξενοφών, ο Ηρόδοτος, ο Πραξιτέλης, ο Φειδίας...Τι αστερισμός ένδοξων ονομάτων!"

Η Ακρόπολις στα παραρτήματα εικόνων του βιβλίου


Η περιπέτεια του Μαρκ Τουέιν με τον Πειραιά δεν σταμάτησε μόνο με την απόδρασή του από το Λοιμοκαθαρτήριο της εποχής, αλλά και με την επιστροφή του στο Λιμάνι. Έτσι κατά την διάρκεια της ίδιας νύχτας ακόμα κατέβηκαν πάλι με πεζοπορία στον Πειραιά. Αυτή την φορά στη νέα τους απόπειρα να κλέψουν σταφύλια, αντί σκυλιών εμφανίσθηκαν Αγροφύλακες. Αυτοί εντυπωσίασαν τον Αμερικανό συγγραφέα, καθώς διαπίστωσε ότι ο αριθμός των Αγροφυλάκων στους κήπους της Πειραιώς ήταν μεγαλύτερος από τους Αστυνομικούς που φρουρούσαν το Λοιμοκαθαρτήριο και την ίδιο τον Πειραιά! 

"Κάθε χωράφι εις όλο τον μακρόν δρόμον, εφρουρείτο και από έναν ένοπλον σκοπόν. Μερικοί εκ των φρουρών εκοιμώντο, ήσαν όμως έτοιμοι να σηκωθούν. Αυτό δεικνύει τι είδους τόπος είνε η σύγχρονος Αττική, κοινωνία υπόπτων χαρακτήρων. Εκείνοι οι άνθρωποι δεν έμεναν εκεί δια να φυλάττουν τας ιδιοκτησίας των από τους ξένους, αλλά ο ένας από τον άλλον, καθώς ξένοι σπανίως επισκέπτονταν τόσο την Αθήνα όσο και τον Πειραιά και όταν πηγαίνουν εκεί, πηγαίνουν με το φως της ημέρας και μπορούν ν΄ αγοράσουν όσα θέλουν σταφύλια με το τίποτε! Οι σημερινοί κάτοικοι είναι διάσημοι καταπατηταί και παραποιηταί, αν η κακογλωσσιά λέγει την αλήθεια γι΄ αυτούς και εγώ πιστεύω πως λέγει!".

Αυτή λοιπόν ήταν η μια και μοναδική επαφή του μεγάλου Μαρκ Τουέιν με τον Πειραιά που μόνο μέσα σε μια νύχτα περιείχε μια δραπέτευση, κλοπή σταφυλιών, πεζοπορία κατά μήκος της Πειραιώς, επιστροφή εκ νέου στο λιμάνι και μια εμπειρία με Αγροφύλακες!   



Το ταξιδιωτικό αυτό βιβλίο στα ανατολικά του "Παλαιού Κόσμου", αποτέλεσε επιτυχία καθώς πούλησε πάνω από 70.000 αντίτυπα. 
  

Η καρατόμηση του Πειραιά του 1934


Ένα από τα σχέδια τεμαχισμού της Πρωτεύουσας του Εμπορίου και της Ναυτιλίας της Ελλάδας, του Πειραιά!
Τα σενάρια τεμαχισμού λαμβάνονταν σε λευκές κόλλες χαρτιού με σκαριφήματα από μολύβι...

Του Στέφανου Μίλεση

Μόλις τελείωσαν οι εορτές της πρωτοχρονιάς του 1934, σενάρια άρχιζαν να κυκλοφορούν στην τότε μεγάλη πόλη του Πειραιά, για την διαίρεσή της. Οι πολιτικοί της εποχής είχαν προβάλλει διάφορους λόγους που δήθεν δικαιολογούσαν την διάλυση της μεγάλης πόλης. Μερικές από αυτές τις δικαιολογίες αφορούσαν την απορρόφηση των κονδυλίων, την καλύτερη διαχείριση των δημοσίων έργων, το συμφέρον των κατοίκων του Πειραιά, την καλύτερη διαχείριση των προσφυγικών συνοικισμών κ.ο.κ. Οι λόγοι παρουσιάζονταν διαφορετικοί κάθε φορά, αναλόγως του ακροατηρίου.

Οι λόγοι όμως επί της ουσίας ήταν τελείως διαφορετικοί και είχαν να κάνουν....με τι άλλο; Με εκλογικά αποτελέσματα και το εκλογικό συμφέρον των πολιτικών.

Η τότε Κυβέρνηση Τσαλδάρη είχε μελετήσει διάφορα σενάρια για την επικράτηση του Λαϊκού Κόμματος, σε μια πόλη που ήταν γνωστό ότι αποτελούσε το κάστρο του Βενιζελισμού στην Ελλάδα!

Ο τεμαχισμός του Πειραιά, αποφασίσθηκε λοιπόν με βάση το ποσοστό εκλογικού αποτελέσματος υπέρ του Λαϊκού Κόμματος και ουδεμία σχέση είχε, ούτε με τους λόγους που προέβαλαν, ούτε φυσικά με το συμφέρον της πόλης και των κατοίκων της.

Ο τεμαχισμός που εξυπηρετούσε το Λαϊκό Κόμμα του Παναγή Τσαλδάρη, προέβλεπε την δημιουργία τριών νέων Δήμων που θα έφεραν τα ονόματα Ταμπουρίων, Νέας Κοκκινιάς και Δραπετσώνας και τεσσάρων κοινοτήτων του Αγίου Γεωργίου, του Περάματος, του Ικονίου καθώς και του Κουτσικαρίου.


Άλλος ένας χάρτης τεμαχισμού (διαφορετικός από τον προηγούμενο). Τεμαχισμός που διεπράχθη χάρη του κομματικού συμφέροντος, οδήγησε το νεκροταφείο του Πειραιά να βρίσκεται σε άλλο Δήμο, με αποτέλεσμα όπως βλέπετε και στο σχέδιο, την προσφυγή σε φαιδρές λύσεις! 

Επικρατούσε ισχυρώς η άποψη και οι Συνοικίες Καλλίπολης και Χατζηκυριακείου λόγω του μεγάλου αριθμού προσφύγων (δηλαδή Βενιζελικών) που υπήρχαν, να απομονωθούν για να μην αλλάξουν το εκλογικό αποτέλεσμα, που έδινε το Κεντρικό Τμήμα του Πειραιά υπέρ του Λαϊκού Κόμματος. Και η απομόνωση αυτή γίνονταν με τον μετασχηματισμό τους σε μια Κοινότητα (Κοινότητα Καλλιπόλεως, Χατζηκυριακείου) που θα λειτουργούσε αυτόνομα εντός των ορίων του Δήμου Πειραιώς!

Αυτά τα σενάρια που σήμερα μας φαίνονται απίστευτα όχι μόνο σε μεγάλο βαθμό έλαβαν σάρκα και οστά αλλά και με τον πλέον αισχρό τρόπο. Ο Πειραιάς τεμαχίστηκε και διανεμήθηκαν τα τεμάχιά του. Οι δοκιμές τεμαχισμού έγιναν με απίστευτο τρόπο ακόμα και επί απλού λευκού χαρτιού! Όλα αυτά έγιναν πολύ πριν την συνθήκη της Γιάλτας, που έγινε γνωστή από το μοίρασμα της Ευρώπης σε χαρτοπετσέτα. Τα σενάρια μοίραζαν τις γειτονιές και τις συνοικίες του Πειραιά, με τρόπο ώστε κάθε νέα διοικητική οντότητα που θα προέκυπτε να έδινε και συγκεκριμένα εκλογικά αποτελέσματα! 

Ο Δήμος Ταμπουρίων θα περιελάμβανε τα Ταμπούρια, την Αμφιάλη, την Ευγένεια, την Ανάληψη, την Ανάσταση ώστε οι κάτοικοι αυτού να έφταναν τους 11.529.

Ο Δήμος Νέας Κοκκινιάς θα περιελάμβανε τους συνοικισμούς Νέας και Παλαιάς Κοκκινιάς μέχρι την περιοχή "Παράγκες" και οι κάτοικοι αυτού θα έφταναν τους 33.208.

Η Κοινότητα του Αγίου Γεωργίου θα είχε 7.588 κατοίκους.

Η Κοινότητα Περάματος και Ικονίου 1831 κατοίκους.

Η Κοινότητα Κουτσικαρίου 2.429 κατοίκους.

Για τον σχηματισμό Δήμου Δραπετσώνας υπήρχε κάποια επιφυλακτικότητα (φόβο καλύτερα) που είχε να κάνει με τις πολιτικές πεποιθήσεις των εκεί προσφύγων. Για τον λόγο αυτό είχε μελετηθεί το σενάριο να μπει εντός αυτού και ένα μεγάλο μέρος από την περιοχή των Ταμπουρίων.

Παρά το γεγονός ότι όλοι οι Πειραιώτες ξεσηκώθηκαν έχοντας στο πλευρό τους όλες τις εμπορικές, βιομηχανικές και επαγγελματικές τάξεις της πόλης, η τότε πολιτική ηγεσία της χώρας, προτίμησε να τεμαχίσει την Πρωτεύουσα του Εμπορίου και Ναυτιλίας της Ελλάδας, τον Πειραιά, μόνο για λόγους εκλογικού συμφέροντος, έστω κι αν το συμφέρον αυτό οδηγούσε στην καταστροφή της χώρας.

Έτσι σήμερα στον Πειραιά βρίσκεται γεωγραφικά το μισό λιμάνι και το υπόλοιπο σε άλλο Δήμο! Γιαυτό και γενιές ολόκληρες αντιδρώντας σε αυτό τον τεμαχισμό έλεγαν είμαι Πειραιώτης, έστω και ήταν κάτοικος Νίκαιας, Περάματος, Δραπετσώνας, Κερατσινίου!

Σήμερα οι γενιές άλλαξαν, τα γεγονότα αυτά ξεχάστηκαν στη σκόνη της ιστορίας και μόνο η πένα ενός ονειροπόλου μπορεί για λίγο να τα θυμίσει...για να μην αναρωτιούνται οι σημερινοί νέοι γιατί ο Πειραιάς βρίσκεται σήμερα πληθυσμιακά στην Πέμπτη θέση και εδαφικά ακόμα πιο κάτω.
Κλείνοντας να αναφέρουμε ότι αν ο Πειραιάς παρέμενε ακέραιος όπως βρίσκονταν πριν από την διαίρεση του 1934, θα διέθετε συνολικό πληθυσμό 500.000 περίπου κατοίκων! 
Γιαυτό και όταν μιλούμε για Δραπετσώνα,Κερατσίνι, Πέραμα, να έχουμε στο νου μας ότι κάποτε κι αυτά Πειραιάς ήταν...  




Στην Τερψιχόρη του Φακιολά




Του Στέφανου Μίλεση

Εξαιρετικώς ενδιαφέρουσα είναι η περίπτωση του μεγάλου μουσουργού Παναγιώτη Φακιολά ο οποίος το 1909 δημιούργησε στον Πειραιά την "Πειραϊκή Μαντολινάτα" που λειτούργησε αρχικώς έχοντας της έδρα της επί της Λεωφόρου Χαρίλαου Τρικούπη και κατόπιν εντός ενός κτηρίου που έγινε γνωστό σε όλο τον Πειραιά, καθώς έφερε το όνομα της πρώτης κόρης του αλλά και μιας από τις εννέα Μούσες, της Τερψιχόρης.

 Το Ωδείο της Τερψιχόρης ήταν τόσο γνωστό στην εποχή του, που αποτέλεσε τοπωνύμιο που μέχρι σήμερα οι παλαιότεροι το θυμούνται. 
- "Που πηγαίνεις για μπάνιο; 
- Κάτω από την Τερψιχόρη" έλεγαν, εννοώντας το παραλιακό σημείο μπροστά από το οίκημα του Ωδείου Τερψιχόρη. Άλλωστε το σπίτι του Φακιολά, ήταν και μέχρι σήμερα είναι, το μοναδικό οίκημα που βρίσκεται στην παραθαλάσσια πλευρά της Ακτής Θεμιστοκλέους (Πειραϊκής). Μάλιστα την εποχή που αναφερόμαστε η θάλασσα έφτανε σχεδόν μέχρι το σπίτι. Χαρακτηριστικό το οίκημα αυτό λοιπόν, για να ορίσει κάποιος το σημείο που βρίσκονταν, όπως άλλωστε και το γειτονικό τοπωνύμιο "στου Σκουλούδη" μερικά μέτρα πιο κάτω.




Το ωδείο Τερψιχόρη διεύθυνε για πολλά χρόνια ο ίδιος παλαίμαχος μαέστρος Παναγιώτης Φακιολάς (γνωστός ως Πάνος) και από τον ίδιο έχουν μάθει κιθάρα και μαντολίνο χιλιάδες Πειραιωτών. Όλοι μιλούσαν με σεβασμό για αυτόν και κανείς δεν υπήρχε που να εκφράσει παράπονο για την προσωπικότητά του ή το έργο του. Ο Πάνος Φακιολάς γεννήθηκε το 1876 και πέθανε το 1945. 


Τα χνάρια του Παναγιώτη Φακιολά, ακολούθησε ολόκληρη η οικογένειά του καθώς οι κόρες του Τερψιχόρη και Φιλομήλα Φακιολά έπαιζαν αξιοθαύμαστο πιάνο η πρώτη και βιολί η δεύτερη! Η επιλογή των οργάνων είχε γίνει με μέριμνα τη κάλυψη ολοκληρωμένης διδασκαλίας στο ωδείο.

Από τους γιους του Παναγιώτη Φακιολά, ο πρώτος ο Αναστάσιος έπαιζε επίσης πιάνο, ενώ ο δεύτερος ο Θεόδωρος (γνωστός ως Δώρος) έπαιζε φλάουτο. Και τα τέσσερα παιδιά του Παναγιώτη Φακιολά ήταν μουσικοδιδάσκαλοι στο Ωδείο της Τερψιχόρης.




Η "Πειραϊκή Μαντολινάτα" συνεργάζονταν συχνά με την "Πειραϊκή Χορωδία" δίνοντας από κοινού παραστάσεις στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιώς, σε μια προσπάθεια να αφυπνίσουν το επίνειο από τον λήθαργο που βρίσκονταν εξ αιτίας του μόνιμου προβλήματος, της γειτνίασης δηλαδή με την Αθήνα.

Στην μνήμη των παλαιότερων είναι ανεξίτηλα χαραγμένη η εποχή του ωδείου της Τερψιχόρης και κυρίως την εποχή λίγο πριν το ξέσπασμα του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, όπου στην Διεύθυνση του ωδείου συναντούσε γιγαντιαίες προσωπικότητες στον χώρος του μουσικής διδασκαλίας όπως τον Θεόδωρο Μαργώνη, τον Χρήστο Ζακόπουλο, τον Γεώργιο Δαφνή κ.α.




Από το Ωδείο του Πάνου Φακιολά πέρασε και ο Γεώργιος Βώκος (1915-1988) ο γνωστός Πειραιώτης, απόγονος του Ανδρέα Μιαούλη που σε ηλικία 11 ετών χαρακτηρίστηκε παιδί θαύμα, δίνοντας συναυλίες κλασικής μουσικής με κιθάρα. Ο Βώκος από τον Φακιολά συνέχισε τις σπουδές του στον επίσης μεγάλο Μανώλη Καλομοίρη. 

Ο γιος του Πάνου Φακιολά, ο Δώρος Φακιολάς, πέθανε στις 7 Νοεμβρίου 1978 σε ηλικία 62 ετών. Καθώς διετέλεσε αρχιμουσικός της Δημοτικής Φιλαρμονικής Πειραιά, πέθανε με το όνειρο να την δει να ξαναλειτουργήσει, καθώς ο Σκυλίτσης την είχε καταργήσει!

Ο Δώρος Φακιολάς δίδαξε μουσική στην Γαλλική Σχολή Πειραιά "Σαιν Πωλ". Επίσης αναδιοργάνωσε της Φιλαρμονική και δημιούργησε και ορχήστρα πνευστών ποικίλης μουσικής. Όταν το 1969 η Φιλαρμονική σταμάτησε την λειτουργία της με διαταγή της κυβερνήσεως της επταετίας, ο Δώρος έφυγε για την Αμερική όπου συνάντησε τις αδελφές του που ήταν εγκατεστημένες εκεί. Έδωσε μάλιστα εκεί συναυλίες με τεράστια επιτυχία. Με τον θάνατο του Δώρου Φακιολά, έκλεισε για τον Πειραιά, το κεφάλαιο της μακράς παράδοσης της οικογενείας Φακιολά.


Φωτογραφία του Δημοσθένη Μπούκη του Γιάννη που απεικονίζει την φρικτή κατάσταση που βρίσκεται σήμερα το οικογενειακό μνήμα της οικογενείας Φακιολά, που τόσα προσέφερε στη μουσική και στον πολιτισμό του Πειραιά

Στο οίκημα της Τερψιχόρης, λειτούργησαν και λειτουργούν καταστήματα εστίασης εκμεταλλευόμενη τη μοναδική της θέση. Σήμερα ελάχιστοι ειδικά της νέας γενιάς γνωρίζουν την αρχική ονομασία του ακινήτου. Η καταιγίδα αλλαγής ονομάτων ειδικώς ξενικών (τι όμορφο όνομα να λέγονταν και σήμερα Τερψιχόρη!), έχει χτυπήσει και τον Πειραιά. Στην φωτογραφία που ακολουθεί βλέπετε την καινούργια πρόταση, για την παραλία Φρεαττύδας, μέρος της οποίας βρίσκεται μπροστά από την Τερψιχόρη...



Το γνωστό χαμογελαστό βραχοπρόσωπο, που βρίσκεται δίπλα στο κτήριο της Τερψιχόρης

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"