Πλατεία Απόλλωνος Πειραιώς



Του Στέφανου Μίλεση

Ακολουθώντας την Λεωφόρο Πειραιώς, με κατεύθυνση προς Αθήνα, σχεδόν στα όρια του Δήμου Πειραιώς, συναντάς μια μικρή Πλατεία που φέρει το όνομα Πλατεία Απόλλωνος. Η πλατεία ορίζεται από τις οδούς Ολυμπιτών, Ανδριτσαίνης, Απολλωνίας και φυσικά την Πειραιώς. Στο κέντρο της δεσπόζει η προτομή του Απόλλωνος, ένα γλυπτό που κρύβει τεράστια ιστορία καθώς η αρχική της εγκατάσταση είχε πραγματοποιηθεί σε μια άλλη πλατεία, από την οποία αργότερα ξηλώθηκε, αποτέλεσε για χρόνια τον διάκοσμο της εισόδου του παλαιού Δημαρχείου Πειραιώς (Ρολόι) και τελικώς στις αρχές της δεκαετίας του '30 εγκαταστάθηκε σε αυτή την θέση. 

Πρόκειται για την προτομή εκείνη που κάποτε δέσποζε στο κέντρο της σημερινής Πλατείας Καραϊσκάκη στον Πειραιά (Λιμάνι). Εκεί που σήμερα βρίσκεται ο έφιππος ανδριάντας του οπλαρχηγού της επανάστασης Γ. Καραϊσκάκη, στεκόταν η προτομή του αρχαίου θεού, στραμμένη προς την Αθήνα, καθώς λίγα χρόνια μόλις πριν από την τοποθέτησή της, η αρχαία Πρωτεύουσα, είχε λάβει το χρίσμα να αποτελέσει και τη νέα Πρωτεύουσα του νεοσύστατου Ελληνικού Βασιλείου. Και τότε η προτομή του Απόλλωνος είχε δώσει το όνομά της, στην σημερινή Πλατεία Καραϊσκάκη, που τότε λέγονταν Πλατεία Απόλλωνος.

1894 - Διαφήμιση με αναφορά στην "Εν Πειραιεί Πλατεία Απόλλωνος"
(Την σημερινή Πλατεία Καραϊσκάκη)

Εκείνη η Πλατεία Απόλλωνος, η λιμανίσια, ήταν η δεύτερη ονομασία της Πλατείας που λίγο πριν λεγόταν Πλατεία Όθωνος (1851-1862), αλλά μετά την Έξωση του Όθωνος (1862) και καθώς η προτομή του ρίχθηκε στην θάλασσα, η Πλατεία αφού για λίγο διάστημα ονομαζόταν Πλατεία Ελευθερίας, τελικώς μετονομάσθηκε σε Απόλλωνος. Τη θέση δε, του τότε Βασιλιά, έλαβε ο Αρχαίος Θεός.

Αργότερα όταν η Πλατεία του λιμανιού, έλαβε την τέταρτη κατά σειρά ονομασία της, σε Πλατεία Καραϊσκάκη, ο θεός Απόλλωνας εκτοπίσθηκε και αφού έμεινε για αρκετό χρονικό διάστημα φιλοξενούμενος στο Δημαρχείο, τελικώς έλαβε τη νέα του θέση στην περιοχή των Καμινίων. 

Αλλού η προτομή και αλλού το βάθρο της:

 Όταν η προτομή μεταφέρθηκε από την Πλατεία Καραϊσκάκη στο Δημαρχείο του Πειραιά (παλαιό ρολόι), αποτέλεσε τον διάκοσμο της εισόδου, μαζί με την προτομή του Θεμιστοκλή. 
Η μια βρισκόταν δεξιά του διαδρόμου και η άλλη αριστερά αυτού. 

Ωστόσο το βάθρο της προτομής του Απόλλωνος, δεν καταστράφηκε αλλά μεταφέρθηκε στην Πλατεία Τερψιθέας!

Εκεί έγινε νέα χάραξη κάτω από την αρχική "ΑΠΟΛΛΩΝ" όπου αναγράφονταν πλέον τα εξής: 


ΑΠΟΛΛΩΝ - ΚΗΠΟΣ
ΤΕΡΨΙΘΕΑΣ
ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΘΕΙΣ
ΕΠΙ
ΔΗΜΑΡΧΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ
Θ.Γ. ΡΕΤΣΙΝΑ
1894 


Αυτή η νέα χάραξη στη βάση είχε γίνει το 1894 προκειμένου να μνημονεύσει μια μεγάλη διαμόρφωση που είχε υποστεί τότε η Πλατεία Τερψιθέας, από τον Δήμαρχο Πειραιά Θεόδωρο Ρετσίνα.

Η ιστορία αυτής της βάσης όμως δεν σταματά εδώ αλλά συνεχίζει μέχρι τις μέρες μας, καθώς ντύθηκε εξ ολοκλήρου με μάρμαρο καλύπτοντας τα παλιά χαράγματα, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως βάση για το άγαλμα του Π. Βλαχάκου που έπεσε στα Ίμια. Τα αποκαλυπτήρια εκείνα είχαν γίνει στις 26 Ιανουαρίου 1997. Ο ιστορικός ερευνητής Δημήτριος Κρασονικολάκης παρακολούθησε, τόσο τα εγκαίνια του 1997, όσο και το ιστορικό του βάθρου, καταγράφοντας από κοντά τις παλαιές χαράξεις του.   

Περί της ιστορίας του Συνοικισμού Απόλλωνος:


Συνοικισμός "Αππόλων" την περίοδο του μεσοπολέμου. Μπροστά ακριβώς η οδός Πειραιώς


Σύμφωνα με τους συγγραφείς Γ. Κανετάκη, Ε. Μπενάκη και Γ. Σαρηγιάννη του βιβλίου "Άγιος Ιωάννης Ρέντης, η ιστορική και Πολεοδομική του εξέλιξη" (2002, σελ. 68):
"παραχωρήθηκαν οικόπεδα σε πρόσφυγες, οι οποίοι έκτισαν μικρά καταλύματα μόνοι τους. Ο Απόλλωνας αποτελείτο από δώδεκα (12) οικοδομικά τετράγωνα, πέντε μεγάλα και επτά μικρότερα, στα οποία στριμώχτηκαν αρκετοί πρόσφυγες έτσι ώστε ο συνοικισμός απέκτησε γρήγορα δική του ζωή και σχετική αυτοτέλεια". 

Ενώ για την ονομασία του οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι ονομάσθηκε έτσι, επειδή εκεί βρέθηκε αρχαίο άγαλμα του Απόλλωνα.

Όμως ο Χρήστος Πατραγάς στο "Μεγάλο Πειραϊκό Λεύκωμα" του 2004, στις σελίδες 87-88 έχει άλλη άποψη αναφέροντας πως: 

"υπήρχε πριν από αρκετές δεκαετίες ένα εργοστάσιο που έβγαζε "σπαρματσέτα" και είχε την επωνυμία "ΑΠΟΛΛΩΝ Α.Ε.". Το εργοστάσιο δούλευε πάρα πολύ καλά μέχρις όπου η επέκταση του ηλεκτροφωτισμού, το οδήγησε σιγά σιγά στην χρεοκοπία".

Ενώ για την τοποθέτηση της προτομής εκεί ο Πατραγάς αναφέρει: 
"Όταν ο Δήμαρχος Δημήτριος Σαπουνάκης θέλησε να διαμορφώσει την πλατεία, τον επισκέφθηκε αντιπροσωπεία τοπικού συλλόγου και του πρότεινε να τοποθετηθεί σ΄ αυτήν η προτομή του θεού Απόλλωνα, με το σκεπτικό ότι ο συνοικισμός λεγόταν "Απόλλων". Ο Δήμαρχος αποδέχθηκε την πρόταση και χορήγησε τα χρήματα για να κατασκευασθεί νέα βάση, πάνω στην οποία τοποθετήθηκε η προτομή" .

Προσωπικά δεν πιστεύω πως η προτομή του Απόλλωνος μεταφέρθηκε επί Δημαρχίας Σαπουνάκη, καθώς πρόκειται για Δήμαρχο της δεκαετίας του '50, ενώ η ύπαρξη της προτομής όχι μόνο αναφέρεται εκεί από τις αρχές της δεκαετίας του '30 αλλά το 1939 φωτογραφήθηκε η Πλατεία μετά της προτομής, όταν διαμορφώθηκε από τον Μιχάλη Μανούσκο.


Και μια Ολλανδική προσφορά στο Συνοικισμό Απόλλωνος:

Στις 24 Μαΐου του 1934 μια παράξενη εορτή έλαβε χώρα στην μικρή Πλατεία Απόλλωνος. Εορτή διοργανωμένη από την Ολλανδική Πρεσβεία στην Ελλάδα, με πρωτοβουλία της Ολλανδής Πρέσβειρας κυρίας Σίλλεμ, με την βοήθεια της συζύγου, του τότε Πρωθυπουργού Τσαλδάρη, κυρίας Λίνας Τσαλδάρη. Στην εκδήλωση εκείνη, εννιά ομοιόμορφα σπίτια, που αποτελούσαν ένα κτιριακό συγκρότημα, παραδόθηκαν σε ισάριθμες οικογένειες. Τα σπίτια είχαν ανεγερθεί με έξοδα της Ολλανδικής Πρεσβείας, με σκοπό να στεγάσουν σεισμοπαθείς οικογένειες από την Χαλκιδική. Οι οικογένειες εκ Χαλκιδικής, είχαν αφιχθεί στον Πειραιά και στεγάζονταν προσωρινά σε πρόχειρους καταυλισμούς. Μεγάλη προσφυγούπολη ο Πειραιάς, δεχόταν σεισμοπαθείς οικογένειες από την Βόρεια Ελλάδα και τις φιλοξενούσε ανάμεσα στους άλλους πρόσφυγες, αυτούς της Μικρασιατικής καταστροφής, που έμεναν στην γύρω περιοχή! Οι εννέα αυτές ολλανδικές κατοικίες, ανεγέρθηκαν στην περιοχή που φέρει το τοπωνύμιο "Μπαρμπαρέσσου". 

Η προσφορά αυτή της Ολλανδική Πρεσβείας είχε γίνει δεκτή με ανακούφιση από τον τότε Δήμαρχο Πειραιώς Σωτήριο Στρατήγη, καθώς λίγο καιρό πριν, στα υπόλοιπα προβλήματα της πόλης, είχε προστεθεί και μια πλημμύρα εξαιτίας σφοδρής βροχόπτωσης, από την οποία κι άλλες οικογένειες βρέθηκαν άστεγες. Άλλωστε το περιστατικό εκείνο αναφέρθηκε και από την Πρέσβειρα της Ολλανδίας που είπε ότι, η προσφορά αποτελεί "μια εκδήλωση συμπάθειας, μεθ' ής περιβάλλει τον πληγέντα από τα θεομηνίας πτωχόν και βιοπαλαίοντα κόσμον του Πειραιώς".

Οικογένειες από την Χαλκιδική φωτογραφίζονται μπροστά στα σπίτια
που τους δώρισε η Πρεσβεία της Ολλανδίας στην Ελλάδα
Φυσικά δεν επρόκειτο για τους πλημμυροπαθείς
αλλά για τους σεισμοπαθείς της Χαλκιδικής...

Στην ίδια τελετή του 1934, ο κόσμος του Συνοικισμού Απόλλωνος απαίτησε από τον τότε Υπουργό Παιδείας κ. Μακρόπουλο που παρευρισκόταν στην εκδήλωση, την ίδρυση Δημοτικού Σχολείου στον Απόλλωνα, για να μην μείνουν τα παιδιά τους αναλφάβητα!

Η όλη τελετή φυσικά, έλαβε χώρα στην Πλατεία Απόλλωνος, που δείχνει ότι το 1934 υπήρχε ήδη διαμορφωμένη Πλατεία με αυτό το όνομα. 

Η Πλατεία Απόλλωνος του ομώνυμου συνοικισμού, αναμορφώθηκε και εξωραΐστηκε ριζικά κατά την διάρκεια της "Πράσινης εκστρατείας" του 1939 από τον τότε Δήμαρχο Πειραιώς Μιχάλη Μανούσκο.

Πίσω από την προτομή του Απόλλωνος στέκει το ίδιο σχολικό κτήριο (17ο Δημοτικό Σχολείο Πειραιώς), με την προσθήκη όμως ενός ακόμα ορόφου! Στην αρχική του φωτογραφία του 1939 στέκει και η προτομή του Απόλλωνος. Συνεπώς η μεταφορά της την δεκαετία του '50 από τον Δήμαρχο Σαπουνάκη δεν ευσταθεί...

Σχετικά με το γλυπτό του Απόλλωνος:


Σήμερα η Πλατεία Απόλλωνος βρίσκεται σε τέλεια εγκατάλειψη, ενώ στην ίδια περίπου κατάσταση βρίσκεται και η προτομή του Θεού Απόλλωνα, που συνεχίζει και στη νέα του θέση, να έχει στραμμένη την ματιά του προς την Αθήνα, ίσως περιμένοντας την σωτηρία του από εκεί!

Στο πίσω του μέρος φέρει ανάγλυφο σκάλισμα, που αναγράφει:

"ΟΙ ΕΚ ΝΗΣΟΥ ΤΗΝΟΥ ΑΔΕΛΦΟΙ ΦΥΤΑΛΑΙ ΕΠΟΙΟΥΝ"

Πρόκειται για τέσσερα αδέλφια τους Μάρκο, Ιωάννη, Λάζαρο και Γεώργιο Φυτάλη, γεννημένα αμφότερα στην Τήνο. Όλοι τους υπήρξαν σπουδαίοι γλυπτές, ιδρύοντας στην Αθήνα ένα εργαστήριο κατασκευής Ανδριάντων που έφερε το χαρακτηριστικό όνομα "Ανδριαντοποιείο". 

Το συγκεκριμένο γλυπτό του Απόλλωνος, οπωσδήποτε θα κατασκευάσθηκε μετά το 1862 (έτος έξωσης Όθωνα).  

Οι συγκεκριμένοι δημιουργοί του Απόλλωνος, Λάζαρος και Γεώργιος Φυτάλης υπήρξαν μαθητές του γλύπτη Λεωνίδα Δρόση.

Κάτι που αξίζει να προσεχθεί είναι πως στην Ακαδημία Αθηνών υπάρχει άγαλμα του Απόλλωνος έργο του Δάσκαλου των αδελφών Φυτάλη, του Λεωνίδα Δρόση! Κατασκευάσθηκε λίγο πριν τον θάνατο του Δρόση (1884), γεγονός που σημαίνει πως ο Απόλλωνας των μαθητών του (Φυτάλη) κατασκευάσθηκε πριν από εκείνον του δασκάλου (Δρόση).



Ο μεν Λάζαρος Φυτάλης πέθανε το 1909 σε Πτωχοκομείο, ο δε Γεώργιος Φυτάλης είχε πεθάνει 19 χρόνια νωρίτερα το 1880. Η βάση της προτομή, δε φέρει κανένα διακριτικό στοιχείο καθώς είναι μεταγενέστερη και άκομψη, αλλά ευτυχώς λόγω του ύψους της, διέσωσε μέχρι σήμερα το έργο.

Η Τήνος υπήρξε το νησί των Καλλιτεχνών αφού από εκεί βγήκαν πολλοί ζωγράφοι και γλύπτες. Αξίζει μόνο να μνημονεύσουμε μερικά από τα ονόματα αυτών των γιγάντων της τέχνης για να καταλάβουμε: Γιαννούλη Χαλεπά, Δημήτριο Φιλιππότη, Νικηφόρο Λύτρα, Νικόλαο Γύζη, Λάζαρο Σώχο, Ι. Πλατή, Λ. Δούκα, Ν. Λύτρα, Βούλγαρη, Βαρλάμο κ.α. Όλοι Τήνιοι!



Η Πλατεία Απόλλωνος βρίσκεται σε τέλεια εγκατάλειψη, ενώ στην ίδια περίπου κατάσταση βρίσκεται και η προτομή του Θεού Απόλλωνα, που συνεχίζει και στη νέα του θέση, να έχει στραμμένη την ματιά του προς την Αθήνα, ίσως περιμένοντας την σωτηρία του από εκεί!

Θεωρώ, πως επειδή όλα τα έργα των Αδελφών Φυτάλη, τυγχάνουν τύχης αγαθής, όπου κι αν βρίσκονται, πλην της προτομής της ευρισκόμενης στην Πλατεία Απόλλωνος, ξέχωρα από την τύχη της ίδιας της Πλατείας, πρέπει οπωσδήποτε να ληφθεί μέριμνα, εκ μέρους του Δήμου και για την ίδια την προτομή, που είναι μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας και δεν της αξίζει η συμπεριφορά που απολαμβάνει τόσα χρόνια!


Απ΄ τα μάρμαρα βγαλμένος
Το κορμί σου δεν γερνά
Και πολύ κακά ντυμένος
Βλέπεις προς την Αθηνά

(Ύμνος στον Απόλλωνα της Ακαδημίας. Ο Απόλλωνας του Πειραιά κοιτά προς Αθήνα και ο Απόλλωνας της Ακαδημίας προς Αθηνά
Εφημερίδα ΣΚΡΙΠ 1894)


Πηγές:
Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών - Νεοελληνική εικονιστική Προσωπογραφία
Αρχείο Ψηφιακών Εφημερίδων Βουλής των Ελλήνων
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Εθνικής βιβλιοθήκης της Ελλάδος 
Μαρτυρίες και τεκμήρια από την συλλογή του ιστορικού Δημητρίου Κρασονικολάκη
Μεγάλο Πειραϊκό Λεύκωμα, 2004, Χρήστος Πατραγάς, σελ: 67-68
Γ. Κανετάκης, Ε. Μπενάκης, Γ. Σαρηγιάννης, "Άγιος Ιωάννης Ρέντης, η ιστορική και πολεοδομική του εξέλιξη", 2002, σελ. 68 

Δημήτριος Καλλιμασιώτης. Ο πρωτεργάτης του Πειραϊκού Λιμένα




του Στέφανου Μίλεση

Μιλώντας για την προτομή του ανθρώπου εκείνου που χαρακτηρίστηκε ως πρωτεργάτης του Πειραϊκού Λιμένα, του Δημητρίου Καλλιμασιώτη, οφείλουμε να εξηγήσουμε πως θα αναφερθούμε στο ιστορικό δύο διαφορετικών Καλλιτεχνών γλυπτών αλλά ενός γλυπτού μνημείου. 

Στις 19 Ιουνίου του 1935 έγιναν τα αποκαλυπτήρια της χαρακτηριζόμενης σήμερα "πρώτης" προτομής του Δημητρίου Καλλιμασιώτη. Αυτή η πρώτη προτομή τοποθετήθηκε ακριβώς απέναντι από τον σταθμό του Ηλεκτρικού Σιδηροδρόμου Πειραιά, στο σημείο του λιμανιού που από λάθος καλείτο "Ζέα" ή βρωμολίμνη, επειδή παλαιότερα εκεί υπήρχαν αβαθή και τα λιμνάζοντα ύδατα σχημάτιζαν βούρκο. Αργότερα το σημείο εκείνο με την χρήση βυθοκόρου, έγινε προσιτό για τα πλοία και σήμερα φέρει την ονομασία "Ακτή Καλλιμασιώτη" και που μέχρι τότε ονομαζόταν "Ακτή Πλούτωνος".

 Τόσο η κατασκευή της προτομής όσο και η ονομασία της Ακτής, έγιναν με μέριμνα του τότε Προέδρου του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς (Ο.Λ.Π.) κ. Γεννηματά. Ανατέθηκε στον Κυπριακής καταγωγής γλύπτη Θωμά Θωμόπουλο (1873-1937)  η κατασκευή της και μάλλον αποτέλεσε ένα από τα τελευταία του έργα πριν πεθάνει. 

Η κατασκευή της προτομής είχε φυσικά ως σκοπό την απονομή τιμής στον Πρώτο Πρόεδρο της Παλαιάς Λιμενικής Επιτροπής Καλλιμασιώτη, καθώς ήταν ο άνθρωπος εκείνος επί των ημερών του οποίου τερματίσθηκε όλη η ακαταστασία που επικρατούσε στο λιμάνι του Πειραιά, έγιναν τα περισσότερα έργα διαρρύθμισής του. 

Αυτή η πρώτη προτομή όμως στάθηκε άτυχη καθώς καταστράφηκε μερικώς κατά την διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Έτσι το 1949 ο ίδιος Πρόεδρος του ΟΛΠ ο Γεννηματάς, ανάθεσε στον ζωγράφο και γλύπτη Βάσο Γερμενή (1896-1966) την ανακατασκευή δεύτερης προτομής. Αυτή που σήμερα βρίσκεται επί της Ακτής Μιαούλη και όχι επί της Ακτής Καλλιμασιώτη όπως θα όφειλε να βρίσκεται!
Αποτελεί δε ένα έργο του Γερμενή που δεν συνήθως δεν είναι καταχωρημένο ίσως δικαίως καθώς δεν γνωρίζουμε το μέγεθος της ανακατασκευής που υπέστη αρχική προτομή και τις βλάβες που έφερε από την διάρκεια του πολέμου και της κατοχής.



Ο Δημήτριος Καλλιμασιώτης (1869-1929), διετέλεσε τρεις φορές Πρόεδρος της Επιτροπείας του Λιμανιού κατά τα έτη 1911- 1914, 1921-1924 και 1926-1928. Ειδικά κατά την ιστορική συνεδρίαση της 27ης Νοεμβρίου 1921 παρουσία του τότε Υπουργού Συγκοινωνίας Παναγή Τσαλδάρη, όρθωσε το ανάστημά του απαίτησε να εφαρμοσθεί το πρόγραμμα που ο ίδιος είχε συντάξει, που αφορούσε τα νέα λιμενικά έργα. Λέγεται ότι ο Καλλιμασιώτης είχε καταρτίσει ένα σχέδιο ανάπτυξης για το λιμάνι του Πειραιά, χαρακτηριζόμενο από δημιουργικό δαιμόνιο, που διακρίνει μόνο ιδρυτές πόλεων ή λιμανιών!

Τελικώς το "Σχέδιο Καλλιμασιώτη" που πραγματοποιήθηκε περιλάμβανε:
  • Κρηπιδώματα μήκους 2.756 μέτρων
  • Πέντε τεράστιες διώροφες παραλιακές αποθήκες χωρητικότητας 51.000 τόννων,
  • 21 ηλεκτροκίνητους γερανούς εκφορτώσεως εμπορευμάτων από τις προβλήτες απευθείας στις αποθήκες,
  • Δύο μεγάλες γερανογέφυρες εκφόρτωσης γαιανθράκων,
  • Ύδρευση των σκαφών με νερό απευθείας από τον Μαραθώνα!


Ο Καλλιμασιώτης πέθανε το 1929 χωρίς να προλάβει να δει ολοκληρωμένα τα "Σιλό" (Σιταποθήκες) οι οποίες αναγέρθηκαν και ολοκληρώθηκαν αμέσως μετά. Η κατασκευή των "Σιλό" ήταν μέρος του προγράμματός του, μαζί με όλο τον εξοπλισμό τους, καθώς επιδίωξή του ήταν η αποφυγή καταπόνησης των εργατών, που μέχρι των ημερών του, η εκφόρτωση από τα πλοία στην προβλήτα γίνονταν με τα χέρια! Επίσης εντός των σχεδίων του, που δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει λόγω του θανάτου του, ήταν η κατασκευή υπερμεγέθων αποθηκών πέντε ορόφων! 

Το έργο του ολοκληρώθηκε από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, αποτελώντας ειρωνεία για τον ίδιο καθώς ήταν αντιβενιζελικών πεποιθήσεων και όταν είχε επικρατήσει ο Βενιζέλος το 1917, είχε εξορισθεί στην Σκόπελο! Παράλληλα είχε κατηγορηθεί από την Βενιζελική Εφημερίδα "Πατρίς" για λαθρεμπορία πετρελαίου με σκοπό την προμήθεια των γερμανικών υποβρυχίων που τότε περιπολούσαν στο Αιγαίο. Εξέδωσε βιβλίο με τις θέσεις του κατηγορώντας την εφημερίδα "Πατρίς" για πλαστογραφία με σκοπό την πολιτική του δίωξη.


Πειραιεύς, 1917


Διετέλεσε και Βουλευτής Αττικοβοιωτίας με το κόμμα των Εθνικοφρόνων.   

Σήμερα η προτομή με το βάθρο της βρίσκονται αθέατα και παρατημένα εντός ενός μικρού κήπου, που δεν διαθέτει είσοδο επισκεπτών, πίσω από μια στάση λεωφορείου, κατά μήκος της Ακτής Μιαούλη. Η μπρούτζινη πινακίδα με το σχέδιο του λιμένος που υπήρχε στο βάθρο, αλλά και όλη η κατασκευή έχουν υποστεί ζημιές από τους γνωστούς "πωλητές μετάλλων", που καταστρέφουν οτιδήποτε μπορεί να πωληθεί για ανακύκλωση!


ΔΗΜΗΤΡΙΩ Ι. ΚΑΛΛΙΜΑΣΙΩΤΗ
ΠΡΟΕΔΡΩ ΕΠΙΤΡΟΠΕΙΑΣ ΛΙΜΕΝΟΣ
ΠΡΩΤΕΡΓΑΤΗ
ΤΩΝ ΛΙΜΕΝΙΚΩΝ ΤΟΥΤΩΝ ΕΡΓΩΝ




Ανέμη - Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Νεοελληνικών Σπουδών
Αρχείο Δημητρίου Καλλιμασιώτη - Ε.Λ.Ι.Α.
Ψηφιακές Εφημερίδες Βουλής των Ελλήνων

Αλέξανδρος Χριστοφής. Ο Πειραιώτης ζωγράφος της ταβέρνας

Καυγάς στην Ταβέρνα (1946)
(από Amvrakia.blogspot.com)


Του Στέφανου Μίλεση

Ο Αλέξανδρος (Αλέκος) Χριστοφής γεννήθηκε στον Πειραιά το 1882 και πέθανε στις 21 Δεκεμβρίου του 1956. 

Το 1893 σε ηλικία μόλις έντεκα ετών, έφυγε για την Μασσαλία και την εκεί ελληνική παροικία που ακόμα άκμαζε. Στη γαλλική αυτή πόλη, εκατοντάδες Πειραιώτες ανάμεσα σε πολλούς άλλους Έλληνες αναζητούσαν την τύχη τους εκεί στο εμπόριο και στη Ναυτιλία. Μια ακόμα αιτία για την φυγή του μικρού Αλέξανδρου ήταν η αποστροφή του για τα γράμματα που καθόλου δεν συμπαθούσε, καθώς όπως ο ίδιος έλεγε "του ζαλίζανε το κεφάλι"!  

Ο Αλέξανδρος Χριστοφής σκιτσάρισε από έναν καθρέπτη τον εαυτό του, το 1935,
για τις ανάγκες συνέντευξης που θα έδινε στην Εφημερίδα Βραδυνή

Η Μασσαλία όπως και ο Πειραιάς, πόλεις λιμάνια, με ανθρώπους που είχαν πολλά κοινά μεταξύ τους. Εκεί ήδη βρίσκονταν ο αδελφός του Χριστοφή και ο μικρός Αλέκος πήγαινε να τον συναντήσει, έστω κι αν πάνω του δεν είχε ούτε φράγκο. Επιβιβάστηκε λαθραία σε ένα από τα πολλά πλοία που εκτελούσαν τότε την γραμμή Πειραιάς - Μασσαλία και έφυγε προς αναζήτηση μιας άλλης ζωής!

Η επαφή του με την πραγματικότητα της Μασσαλίας ήταν η αναμενόμενη. Ήρθε σε επαφή με ανθρώπους λαϊκούς, του λιμανιού, των υπογείων και των δρόμων. Εκεί συνέλαβε την ιδέα να γίνει ζωγράφος και να απεικονίσει αυτόν τον τρόπο ζωής. Εγκατέλειψε τον αδελφό του και επέστρεψε πίσω στον Πειραιά. Γράφτηκε το 1896 στην Αθήνα στην Σχολή Καλών Τεχνών. Εκεί είχε την τύχη να έχει για Καθηγητή έναν μεγάλο Πειραιώτη ζωγράφο τον Βολωνάκη, αλλά και τους Λύτρα και Ροϊλό!



Σπουδαστής ακόμα κερδίζει το Αβερώφειο βραβείο σε διαγωνισμό ζωγραφικής. Αναχωρεί το 1906 για τη Νάπολη (Ιταλία) προκειμένου να συμπληρώσει τις σπουδές του στο Ινστιτούτο Καλών Τεχνών. Εκεί προκειμένου να εξασφαλίσει χρήματα για τις σπουδές του, εργάζεται στο λιμάνι στα ναυτικά πρακτορεία (πάντα σε λιμάνια πήγαινε ο Χριστοφής!). Ξαναέρχεται για τρίτη φορά σε επαφή με τη ζωή των ναυτικών. Πειραιάς, Μασσαλία, Νάπολη. Το 1910 επιστρέφει οριστικά αυτή την φορά στον Πειραιά, στον "τόπο της ρετσίνας" όπως τον αποκαλεί ο ίδιος.

Το 1911 συμμετέχει στην έκθεση του Ζαππείου αλλά μόλις τον επόμενο χρόνο, τον προλαβαίνει ο πόλεμος. Από το 1912 έως και το 1918 βρίσκεται συνεχώς στρατευμένος! Το 1919 προλαβαίνει να κάνει την πρώτη του ατομική έκθεση, που πραγματικά εντυπωσιάζει, ενώ βρίσκει πολλούς ξένους αγοραστές των έργων του! Με αυτή την έκθεση ο Χριστοφής πετυχαίνει τον διορισμό του στο Καλλιτεχνικό τμήμα του Δήμου Αθηναίων! Εκεί είναι που ο Χριστοφής σπέρνει την ιδέα ίδρυσης Δημοτικής Πινακοθήκης, όπου θα συγκεντρωθούν όλοι οι πίνακες που έχουν ως θέμα τους την πόλη της Αθήνας.

Παρόλο τον διορισμό του στην Αθήνα, ο Χριστοφής δεν απομακρύνεται από την αγάπη του για τα λιμάνια και τον κόσμο τους, επανερχόμενος διαρκώς στον Πειραιά και συχνάζοντας στις Ταβέρνες του. Τότε ήταν που ζωγραφίζει το έργο "Η Ταβέρνα των ναυτικών" που κατόπιν έστειλε να εκτεθεί στην Βενετία. Ήδη είχε συνθέσει πολλές θαλασσογραφίες καθώς και ο ίδιος ήταν μανιώδης ψαράς!

Κάποια στιγμή στην ζωή του απομακρύνεται τελείως από την απεικόνιση της θάλασσας, των λιμανιών και της ναυτικής ζωής και στρέφεται προς εικόνες και τοπία άλλα! Γρήγορα όμως επιστρέφει στην αγάπη των νεανικών του χρόνων.

Άποψη από δρόμο της Σκύρου

Σε μια συνέντευξη που παίρνει το 1935 ο Δ. Καλλονάς και που δημοσιεύεται στην εφημερίδα "Βραδυνή" τολμά ο αρθρογράφος να γράψει παρουσία του ζωγράφου πως:
 "ο Αλέκος Χριστοφής είναι ζυμωμένος με την ζωή του καπηλειού"! Στο ίδιο άρθρο επίσης γράφει "ο Αλέκος ζει για να αναπνέει τους καπνούς της ταβέρνας με τους καυγάδες της με τα σερέτικα τραγούδια της, με τις παρεξηγήσεις της, με την ακαταστασία της, την ταβέρνα με τους ενθουσιασμούς της". 

Ο Χριστοφής ντυνότανε απλά και απέφευγε συστηματικά τους κοσμικούς κύκλους. Ήθελε η παρέα του να αποτελείται από συνηθισμένους ανθρώπους, γιαυτό και σύχναζε σε λαϊκούς συνοικισμούς, μουράγια, φτωχογειτονιές. Διέθετε αξεπέραστο χιούμορ και σατιρικό σαρκασμό. Από αυτόν δεν εξαιρούσε ούτε τον εαυτό του.  




Στα ατελιέ των Καλλιτεχνών μας
Αλέκος Χριστοφής: Ο ζωγράφος των μεθυσμένων
Έρευνα Δ. Καλλονά
Εφημερίδα Βραδυνή 1935
Αρχείο ψηφιακών εφημερίδων Βουλής των Ελλήνων 
Η Καλλιτεχνική ιστορία του Πειραιά 1884-1984 (Κώστα Θεοφάνους)
ΓΚΑΛΕΡΙ ΚΟΝΤΗ 

Ραδιοφωνικός Σταθμός Πειραιώς (1935)


Ο παλιός Σηματογραφικός Σταθμός δίπλα στον οποίο υψώθηκε μια γιγαντιαία μεταλλική κεραία ισχύος 250 βόλτ, καθώς το μέχρι τότε παλιό σύστημα του "οπτικού τηλέγραφου" αντικαταστάθηκε από Κεντρικό Σταθμό Ασυρμάτου Τηλεφώνου. 


Του Στέφανου Μίλεση

Σε μια μικρή πάροδο που σήμερα φέρει την ονομασία οδό Κρυστάλλη, στις παρυφές της Υδραϊκής συνοικίας, κοντά στην Πλατεία Σερφιώτη, βρίσκεται ένα μικρό κτήριο, που αν και μεταγενέστερο από την εξέλιξη της ιστορίας, στέκεται σε ένα σημείο που άφησε πολλαπλώς το στίγμα του στην πόλη του Πειραιά. Ένα στίγμα στην κυριολεξία οπτικό και μετέπειτα ηλεκτρομαγνητικό!

Πρόκειται για ένα κτήριο που άλλαξε πολλές χρήσεις, όλες όμως σχεδόν παραπλήσιες. Αρχικώς ήταν: 

  • Σηματογραφικός Σταθμός (Σηματωρείο), που με οπτικά σήματα ρύθμιζε την είσοδο, έξοδο των πλοίων στο λιμάνι του Πειραιά. Ένα ξύλινο κατάρτι σχήματος "Τ" σήμανε με την ανάρτηση σημαίας εξ αριστερών την έξοδο πλοίων και εκ δεξιών την είσοδο. Με αυτόν τον τρόπο πληροφορούσε τους πλοιάρχους των σκαφών για πιθανή ταυτόχρονη είσοδο, έξοδο σκαφών από το στενό άνοιγμα του λιμένα. Η εντύπωση από μακριά ήταν η θέαση ενός Σταυρού, που προφανώς έδωσε και το όνομα στην γύρω περιοχή.
  • Εν συνεχεία Ραδιοτηλεφωνικός Σταθμός που με την τεράστια μεταλλική του κεραία ύψους 32 μέτρων, ενίσχυσε την ήδη υπάρχουσα ονομασία.
  • Τέλος από εκεί λειτούργησε και εξέπεμψε ο Προσωρινός Ραδιοφωνικός Σταθμός Πειραιώς που είχε κρατική υπόσταση.

Κοινό σημείο όλων ήταν ότι το συγκεκριμένο σημείο, βρίσκονταν πάνω σε ένα ύψωμα (δύσκολο να το διακρίνει σήμερα από την υψηλή και πυκνή δόμηση) που ατένιζε τότε ελεύθερα όλη την θάλασσα. Όταν λοιπόν στο σημείο εκείνο κατασκευάστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, το πρώτο μικρό κτήριο για τις ανάγκες Σηματογραφικού Σταθμού, κανένας οικισμός δεν στέκονταν εμπόδιο προς την θάλασσα, καθώς και η συνοικία της Νέας Καλλίπολης, δεν είχε ακόμα δημιουργηθεί. 



Το κτήριο που στέκει σήμερα στην θέση του παλαιού Σηματογραφικού Σταθμού Πειραιώς

Ο Σηματογραφικός Σταθμός Πειραιώς (Σηματωρείον):

Ο Σηματογράφος (κατά λέξη Σηματοφορέας -Semaphore-) χρησίμευε για την μεταβίβαση σημάτων με ένα σύστημα που καθιέρωσαν αρχικά οι Γάλλοι, ώστε να μεταδίδουν οπτικά σήματα σε αποστάσεις από 8 έως 16 χιλιομέτρων. Το 1816 το σύστημα αυτό έγινε ευρέως γνωστό σε όλα τα ναυτικά Κράτη καθώς υιοθετήθηκε από το Βρεταννικό Ναυαρχείο. 


Με τηλεσκόπιο οι Σηματωροί του Σηματογραφικού Σταθμού Πειραιώς διάβαζαν τις σημαίες των πλοίων που βρίσκονταν έξω από τον Πειραϊκό Προλιμένα. Δεξιά οι κύριοι με τα κοστούμια είναι ηλεκτρομηχανικοί του Υπουργείου Συγκοινωνίας που επισκέπτονται τον Σταθμό προκειμένου να εποπτεύσουν την τοποθέτηση των νέων μηχανημάτων και παρατηρούν την λειτουργία με των Σηματωρών με το παλαιό σύστημα



Ο Σηματογραφικός σταθμός ανήκε στο Υπουργείο Ναυτικών και είχε περιορισμένη δυνατότητα καθώς μπορούσε να επικοινωνήσει μέσω οπτικών σημάτων με τα πλοία που εισέρχονταν στο λιμάνι του Πειραιά.

Σπάνια τα σήματα του Σηματογραφικού σταθμού ενδιέφεραν κάποιον εκτός ναυτιλίας, όπως το Νοέμβριο του 1917 όταν στον Γαλλικό αποκλεισμό του Πειραιώς, ο Σηματογράφος σκόρπισε χαμόγελα στην πόλη του Πειραιά, αναγγέλλοντας την παραβίαση του αποκλεισμού από το φορτηγό πλοίο "ΦΡΙΞΟΣ", που φορτωμένο σιτάρι από την Αμερική, εισήλθε στο λιμάνι με σκοπό την τροφοδοσία της πόλης.


Περίοδος Γαλλικού αποκλεισμού του Πειραιά (1917) όταν ο σηματογράφος αναγγέλλει....

Ραδιοτηλεφωνικός Σταθμός Πειραιώς:
     
Την δεκαετία του '20 εισάγεται η ασύρματη επικοινωνία, τόσο στο Πολεμικό Ναυτικό όσο και στα Υπουργεία Ναυτικών και Συγκοινωνίας. Γίνεται αίτημα λοιπόν η δημιουργία ειδικών υπηρεσιών με εξειδικευμένο προσωπικό. Το μεν Πολεμικό Ναυτικό δημιουργεί το 1923 την Δ.Ρ.Υ.Ν. ενώ το Υπουργείο Συγκοινωνιών δύο χρόνια αργότερα την Διεύθυνση Ασυρμάτου. Αυτή η Διεύθυνση Ασυρμάτου εισάγει το μικρό οίκημα του Σηματογραφικού Σταθμού στην εποχή των ασύρματων επικοινωνιών. Μια τεράστια μεταλλική κεραία υψώνεται δίπλα στο πρώην Σηματωρείο. Κεραία ύψους 35 μέτρων που μοιάζει με σταυρό έχει αντικαταστήσει την παλαιότερη και πιο κοντή ξύλινη που χρησίμευε στην ανάρτηση των σημαιών των Σηματωρών και που ονοματίζει την συγκεκριμένη περιοχή με την θέση "Σταυρός", πολλά χρόνια πριν το ίδιο όνομα (Σταυρός) χαρακτηρίσει μια άλλη περιοχή στην Πειραϊκή, από τον τσιμεντένιο Σταυρό του Αφανούς Ναύτη στον όρμο της Αφροδίτης (Μπαϊκούτση). 

Το παλιό Σηματογραφείο περνά σταδιακά από την εποπτεία της Διεύθυνσης Ασυρμάτου, στο Τ.Τ.Τ. -Ταχυδρομείο, Τηλεγραφείο, Τηλεφωνείο- διάδοχος του οποίου σήμερα είναι τα γνωστά ΕΛ.ΤΑ.

Το 1933-34 ιδρύεται στην ίδιο αυτό μικρό οίκημα, ο Ραδιοτηλεφωνικός Σταθμός Πειραιώς. Αιτία τότε της ιδρύσεώς του ήταν τα πολλά ναυάγια πλοίων που είχαν σημειωθεί στον Σαρωνικό, στις αρχές της δεκαετίας του '30, καθώς τα περισσότερα σκάφη δεν διέθεταν ασύρματα τηλέφωνα, που χρόνια νωρίτερα είχαν εφευρεθεί, με αποτέλεσμα την στιγμή κινδύνου πλήρωμα και επιβάτες να περιμένουν την σωτηρία τους είτε από τον μοναδικό τηλεγραφητή του πλοίου είτε από κάποιο θαύμα! 

Κατόπιν τούτου το Υπουργείο Συγκοινωνίας επέβαλε την εγκατάσταση και ασυρμάτων τηλεφώνων (εκτός του τηλεγράφου που ήδη υπήρχε) στα πλοία, ώστε και από την γέφυρα του πλοίου να υπάρχει δυνατότητα φωνητικής έκκλησης για βοήθεια από το Κέντρο ή από παραπλέοντα σκάφη. 

Πάνω το παλιό Σηματογραφείο φωτογραφημένο από το ύψος της Πλατείας Σερφιώτου, στέκει πάνω στο ύψωμα που σήμερα βρίσκεται η οδός Κρυστάλλη. 

Κάτω η πίσω όψη του μεταγενέστερου κτηρίου, φωτογραφημένο από την οδό Ηρακλειδών. Η υψομετρική διαφορά μεταξύ των οδών Ηρακλειδών και Κρυστάλη είναι εμφανής, αφού η πρόσοψη του κτηρίου στην Κρυστάλλη είναι ισόγειος, ενώ το ίδιο κτήριο από την Ηρακλειδών φέρει τρεις ορόφους!!

Έτσι το κράτος όφειλε να δημιουργήσει σε ένα σημείο με θαλάσσια ορατότητα ένα "αυτί" το οποίο θα ήταν έτοιμο να συλλάβει και την πιο ασθενή έκκληση ασυρμάτου από πλοίο. Και αυτό το "αυτί" ήταν ο Ραδιοτηλεφωνικός Σταθμός Πειραιώς που διέθετε δέκτη και πομπό επικοινωνίας και η εγκατάστασή του τότε κόστισε 250.000 δραχμές. Φυσικά το ραδιοτηλέφωνο μπορούσε να συλλάβει ή να εκπέμψει φωνή μέχρι την απόσταση των 250 μιλίων κατά την διάρκεια της ημέρας και των 500 μιλίων κατά την διάρκεια της νύχτας. 

Πρώτος Διευθυντής του και χειριστής ραδιοτηλεφώνου ήταν ο Σωτηρόπουλος με ραδιοτηλεφωνητές τους Τσουκάτο, Ζάκα και Ματαράγκα. Αυτοί οι τέσσερις εξυπηρετούσαν την ραδιοτηλεφωνική επικοινωνία νύχτα και μέρα, καθημερινές και αργίες! Τρεις αλλαγές οκταώρου και ο τέταρτος σε ανάπαυση, που κόβονταν όταν κάποιος ασθενούσε ή είχε άδεια.

Το αρχικό κτήριο του παλιού Σηματογραφικού Σταθμού που είχε εγκατασταθεί ήταν πολύ στενό και μετά βίας χωρούσαν τα μηχανήματα και ο Ραδιοτηλεφωνητής που πολλές φορές στέκονταν όρθιος! Το κτήριο που σώζεται σήμερα ουδεμία σχέση έχει με το αρχικό, καθώς κατασκευάστηκε στην θέση του άλλο το 1938. Έκτοτε έγιναν κι άλλες μετασκευές και τροποποιήσεις.


Ο Διευθυντής του Ραδιοτηφωνικού Σταθμού Πειραιώς
 κ. Σωτηρόπουλος την ώρα της συνομιλίας

Επίσης μπορούσε και οποιοσδήποτε διέθετε στο σπίτι του τηλέφωνο να επικοινωνήσει με τον σταθμό και να ζητήσει σύνδεση με κάποιο πλοίο, αρκεί αυτό να βρίσκονταν εντός πεδίου εκπομπής και λήψης. Η συνδιάλεξη αυτού του είδους κόστιζε 60 δραχμές για κάθε τρίλεπτη συνδιάλεξη.

Τον Μάιο του 1938 που έγινε η αντικατάσταση του αρχικού οικήματος (του παλιού Σηματογραφικού Σταθμού) με νέο ειδικά διαμορφωμένο ώστε να καλύπτει τις ανάγκες της εξέλιξης, έγινε εκ παραλλήλου και επέκταση της ενέργειας του Ραδιοτηλεφωνικού Σταθμού ο οποίος στη νέα του θέση κόστισε 450.000 δραχμές.

Εκτός από Ραδιοτηλεφωνικός και προσωρινός Ραδιοφωνικός Σταθμός !!


Φυσικά ό τίτλος της εφημερίδας αναφέρεται στον πρώτο Σταθμό Ραδιοφωνίας 
με κρατική υπόσταση  

Το μικρό αυτό οίκημα δεξιά του προλιμένος, χρησίμευσε επίσης και ως βάση για την ίδρυση του Προσωρινού Ραδιοφωνικού Σταθμού Πειραιώς (1934)! 

Επειδή εκεί υπήρχαν τα μηχανήματα που ήταν εύκολο να μεταβάλλουν και να εκπέμψουν ραδιοφωνικά, έργο που ανατέθηκε σε συνεργείο ηλεκτρομηχανικών υπό την επίβλεψη του πρώτου Διευθυντού του Σταθμού κ. Μαγκάκη. Σύμφωνα με το σχέδιο που είχε εκπονηθεί ο Σταθμός Πειραιώς θα επικοινωνούσε με τον αντίστοιχο της Θεσσαλονίκης γιαυτό και εκεί έλαβαν χώρα παρόμοιες εργασίες και θα εξέπεμπαν κοινό πρόγραμμα. 

Οι δοκιμαστικές εκπομπές ήταν γεγονός και η έκπληξη τεράστια όταν οι δέκτες των Πειραιωτών που μέχρι τότε άκουγαν κυρίως σταθμούς εξωτερικού ξεχώρισαν για λίγο καθαρά, στρωτά Ελληνικά! Οι εκπομπές του Πειραϊκού σταθμού ακούγονταν από όλα τα ραδιόφωνα σε ακτίνα 300 και πλέον χιλιομέτρων και φυσικά μόνο όταν η βελόνα του ραδιοφώνου τοποθετούνταν στο 200.25 μήκος κύματος.

Πρωτεργάτης του εγχειρήματος αυτού ήταν ο Στέφανος Ελευθερίου, πτυχιούχος ηλεκτρολόγος-μηχανολόγος που καταφθάνει στην Αθήνα από την Ελβετία, το 1920 και εργάζεται αρχικά για λογαριασμό της ΔΡΥΝ (του Πολεμικού Ναυτικού) και αργότερα στην Διεύθυνση Ασυρμάτου (Υπ. Συγκοινωνίας).

Όπως αναφέρεται στην Καθημερινή (ένθετο σε φ. της 31.12.1995, 11η σελίδα):

"σ΄ ένα λιμενικό φυλάκιο τοποθετείται η αντέννα. Αυτός ήταν ο θρυλικός σταθμός του Πειραιά, που εξέπεμψε επί ενάμιση χρόνο, μεταδίδοντας τραγούδια από δίσκους αλλά και ζωντανά προγράμματα με καλλιτέχνες του μελοδράματος που φιλοξενούσε συχνά. Η ταραγμένη πολιτικά περίοδος έδωσε την ευκαιρία στον Σταθμό του Πειραιά να μεταδώσει δύο φορές εκλογικά αποτελέσματα"  


Αριστερά ο Στέφανος Ελευθερίου πρωτεργάτης της ραδιοφωνίας.
Ο Ελευθερίου εργάσθηκε από το 1920
στην Διεύθυνση Ραδιοηλεκτρικής Υπηρεσίας Ναυτικού
 (Αρχείο Γ. Χατζηδάκη, Δημοσιεύθηκε από Εφημερίδα Καθημερινή 31.12.1995)


Εντός του κτηρίου της οδού Κρυστάλλη στον Πειραιά, ο Στέφανος Ελευθερίου
(Αρχείο Γ. Χατζηδάκη, Δημοσιεύθηκε από Εφημερίδα Καθημερινή 31.12.1995)

Σήμερα στο ακίνητο της οδού Κρυστάλη, υπάρχει τοποθετημένη μια πινακίδα που μνημονεύει τον πρωτεργάτη της ραδιοφωνίας Στέφανο Ελευθερίου

"ΕΔΩ ΣΤΟ ΣΗΜΑΤΩΡΕΙΟ ΣΤΑΥΡΟΣ ΗΤΑΝ Ο ΡΑΔΙΟΣΤΑΘΜΟΣ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Τ.Τ.Τ.
ΤΑΧΥΔΡΟΜΕΙΑ ΤΗΛΕΓΡΑΦΕΙΑ, ΤΗΛΕΦΩΝΑ
ΠΟΥ ΕΣΤΗΣΕ Ο ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ
ΠΡΩΤΕΡΓΑΤΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΡΑΔΙΟΦΩΝΙΑΣ"


Από κάτω είναι γραμμένος ο χαιρετισμός με τον οποίο κάθε απόγευμα ο Σταθμός Πειραιώς ξεκινούσε το Πρόγραμμά του: 

"Προσοχή εδώ Σταθμός Πειραιώς..." 


Όλα τα Ελληνικά νησιά συμπεριλαμβανομένου της Κρήτης άκουγαν τον Ραδιοφωνικό σταθμό του Πειραιά, που εξέπεμπε ελληνική μουσική, διαλέξεις, πολιτικούς λόγους, πολιτικά και οικονομικά νέα, απαγγελίες ποιημάτων και άλλα πολλά. 

Ως πρώτη ημέρα εκπομπής του ραδιοφωνικού σταθμού Πειραιώς θεωρείται η 14η Απριλίου 1935. Εξέπεμψε με ένα μηχάνημα τύπου Μαρκόνι με το οποίο ήλπιζαν οι τεχνικοί να ακουστούν ευκρινώς σε απόσταση 300 χιλιομέτρων. Στην εγκατάσταση και στην πρώτη αναμετάδοση παρίστατο ο εκπρόσωπος Άρλοτ από την εταιρεία Μαρκόνι. 

Αυτό που πρέπει να σημειωθεί είναι πως λόγω των Εθνικών εκλογών που έλαβαν χώρα στις 9 Ιουνίου 1935, ο Παναγής Τσαλδάρης (Λαϊκό Κόμμα) έδωσε προεκλογική ομιλία από αυτόν τον μικρό Σταθμό του Πειραιά κατά του αντιπάλου του Γεωργίου Κονδύλη.


Αναγγελία προεκλογικής ομιλίας Παναγή Τσαλδάρη στον Σταθμό Πειραιώς

Οι εκπομπές γίνονταν καθημερινώς από τις 18.00 μέχρι τις 22.00.


Ο Προϊστάμενος του Ραδιοφωνικού Σταθμού Πειραιώς κ. Μαγκάκης ομιλεί στο ραδιόφωνο
σε εκπομπή που ακούγονταν σε όλη τη νησιωτική Ελλάδα. 
  Μέχρι τότε, οι λιγοστές ραδιοφωνικές εκπομπές στα Ελληνικά, γίνονταν με κέντρο εκπομπής το Μπάρι της Ιταλίας, λόγω έλλειψης τεχνικών μέσων! Το γνωστό Ράδιο-Μπάρι όμως δεν ήταν ελληνικό και αντικαθιστούσε την απουσία ενός επίσημου κρατικού σταθμού, προπαγανδίζοντας νέα κατά περίπτωση!

Δυστυχώς η λειτουργία του σταθμού Πειραιώς ως ραδιοφωνικού, ήταν μόνο προσωρινή και σε δοκιμαστικό επίπεδο, αλλά αποτέλεσε το πρώτο και σημαντικό βήμα να αποκτήσει η Ελλάδα έστω και τελευταία στην Ευρώπη, τον πρώτο της ραδιοφωνικό σταθμό!

Ύστερα από τις επιτυχείς εκπομπές του ραδιοφωνικού σταθμού Πειραιώς του 1935 η Κυβέρνηση του Π. Τσαλδάρη διέταξαν την επίσπευση για την ίδρυση μόνιμου και οριστικού ραδιοφωνικού σταθμού. Και πραγματικά με Αναγκαστικό Νόμο του 1936, συστήνεται η "Υπηρεσία Ραδιοφωνικών Εκπομπών" (Υ.Ρ.Ε.). Ο πρώτος μόνιμος και οριστικός Κρατικός ραδιοφωνικός σταθμός θα εκπέμψει για πρώτη φορά, στις 25 Μαρτίου 1938 τον πανηγυρικό λόγο της ημέρας του Βασιλιά Γεώργιο Β΄.

Δυστυχώς η λειτουργία του προσωρινού ραδιοφωνικού σταθμού Πειραιώς του 1935, λειτουργία με κανονικό τετράωρο πρόγραμμα, αγνοείται συστηματικά, παρότι λειτούργησε επί ενάμιση χρόνο με έχοντας κρατική υπόσταση!! 


Καταχωρημένη διαφήμιση των Ραδιοφώνων Φίλιπς (1935). Ακούνε τον Πομπό του Πειραιώς τόσο δυνατά και καθαρά όπως ακούγονται οι σταθμοί του εξωτερικού!


Ένθετο Εφημερίδας Καθημερινή της 31.12.1995
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Εφημερίδων της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος 
(Εφημερίδες ΣΚΡΙΠ, ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, ΕΜΠΡΟΣ, ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ)
Ψηφιακό Αρχείο Εφημερίδων Βουλής των Ελλήνων

Η Δημοτική βιβλιοθήκη Πειραιώς, σταθμός στην ιστορία της πόλης

Η Δημοτική βιβλιοθήκη Πειραιώς, λειτούργησε για 40 χρόνια, εντός του Δημοτικού Θεάτρου, με είσοδο από την πλευρά της Λεωφόρου Βασ. Γεωργίου Α΄  όπως η πλευρά αυτή απεικονίζεται σε προγενέστερη φωτογραφία 

Του Στέφανου Μίλεση

Θεωρώ πως σταθμός στην ιστορία της πόλης είναι η χρονιά του 1927 καθώς τότε ο Δήμαρχος Πειραιώς Τάκης Παναγιωτόπουλος έκανε πραγματικότητα ένα όραμα που υπήρχε από τα πρώιμα χρόνια της δημιουργίας του Πειραιά, αλλά που ακόμα δεν είχε πραγματοποιηθεί! Την ίδρυση και λειτουργία Δημοτικής Βιβλιοθήκης (30 Ιανουαρίου 1927). Μια απόφαση που πάρθηκε από τον ίδιο λίγους μήνες μόλις νωρίτερα (1926) αλλά που ως ιδέα είχε γεννηθεί 91 χρόνια πριν!

Η πρώτη αυτή Δημοτική βιβλιοθήκη λειτούργησε εντός του Δημοτικού Θεάτρου, με είσοδο από την πλευρά της Λεωφόρου Βασ. Γεωργίου Α΄ αποτελούμενη από δύο μεγάλες αίθουσες που ήταν επιπλωμένες πολυτελώς και αποτελούσαν τα αναγνωστήρια. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως αυτές οι αίθουσες ήταν δύο στον αριθμό, όχι τυχαίως, αλλά επειδή ήταν χωρισμένες σε ανδρών και γυναικών, σε μια εποχή που στις παραλίες του Πειραιά και του Νέου Φαλήρου το Bain Mixte το μικτό δηλαδή μπάνιο, αποτελούσε μια πραγματικότητα, δείχνοντας έτσι ο πνευματικός κόσμος την αντίθεσή του στον θεσμό των Μικτών!  Ένα δεύτερο στοιχείο που καταγράφηκε ήταν πως οι γυναίκες αναγνώστριες δεν υπολείπονταν στον αριθμό από τους άνδρες!

Πρώτη στον θεσμό της πολύωρης λειτουργίας:

Η βιβλιοθήκη τότε λειτουργούσε σχεδόν όλη την ημέρα, αφού έκλεινε στις 11 το βράδυ, ενώ η εφημερίδα ΕΘΝΟΣ καταγράφει σε άρθρο της την ημερήσια κίνηση μιας συνηθισμένης ημέρας καλοκαιριού του 1930, ο αριθμός των επισκεπτών στις πέντε το απόγευμα να έχει φθάσει τους 900 αν και ακόμα υπήρχαν έξι ώρες λειτουργίας για το κλείσιμο της βιβλιοθήκης! 

Στην φωτογραφία του 1935 απεικονίζεται τμήμα από τα ράφια της δημοτικής βιβλιοθήκης Πειραιά την εποχή που στεγαζόταν εντός του δημοτικού θεάτρου.

Το αναγνωστήριο της βιβλιοθήκης κατάμεστο καθώς σχηματίζονταν ουρές από τις πρωινές ώρες για να μπορέσουν οι ενδιαφερόμενοι να εξυπηρετηθούν. 



Βέβαια αυτός ο αριθμός επισκεπτών δεν οφείλονταν αποκλειστικά στην φιλομάθεια των Πειραιωτών αλλά και στο γεγονός πως οι φοιτητές τότε δεν μπορούσαν να αγοράζουν τα βιβλία και τα επιστημονικά συγγράμματα του Πανεπιστημίου κι έτσι κατέφευγαν για την καθημερινή τους μελέτη στις δύο αυτές αίθουσες του βιβλιοθήκης που πραγματικά υπερλειτουργούσαν! Αυτή η απόφαση για λειτουργία μέχρι αργά δεν ίσχυε για όλες τις βιβλιοθήκες της Ελλάδας, αλλά μόνο για την βιβλιοθήκη του Πειραιά και του ίδιου του Πανεπιστημίου Αθηνών, δείχνοντας έτσι τον πραγματικά μεγάλο αριθμό Πειραιωτών που φοιτούσαν στο Πανεπιστήμιο! Ο θεσμός της νυχτερινής λειτουργίας διατηρήθηκε μέχρι και την έναρξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου (1940), ενώ η Εφημερίδα ΣΚΡΙΠ σε άρθρο της το 1939 διατυπώνει το ερώτημα "Δεν θα ήταν δυνατόν άραγε, να γίνει το αυτό και δια την Εθνικήν, την Μπενάκειον και την βιβλιοθήκην της Βουλής;"  

Οι δωρητές βιβλίων θεωρούνταν ευεργέτες με φιλάνθρωπο δράση:

Στα πρώτα τέσσερα χρόνια της λειτουργίας της Δημοτική Βιβλιοθήκη Πειραιά, είχε καταφέρει να συγκεντρώσει ένα τεράστιο αριθμό βιβλίων, χάρη στις προσφορές και ευγενικές χορηγίες επιφανών Πειραιωτών όπως του Δημήτριου Μαυροκορδάτου (το 1874 δώρισε 4000 βιβλία), του Λουκά Ράλλη, του Καρλ Ράιγχολδ και άλλων πολλών. Οφείλουμε να πούμε πως πολλές από τις συλλογές αυτές αν και κοσμούσαν τα ράφια της βιβλιοθήκης σπάνια χρησιμοποιούνταν, καθώς είτε δεν κάλυπταν τις φοιτητικές ανάγκες είτε η εξέλιξη της επιστήμης είχε ξεπεράσει πολλά βιβλία που είχαν αποκλειστική συλλεκτική αξία και μόνο. Γιαυτό και ένα μόνιμο αίτημα της βιβλιοθήκης αλλά των φοιτητών επισκεπτών ήταν η προμήθεια με νέες εκδόσεις. Ωστόσο ο Δήμος θεωρούσε τους δωρητές βιβλίων ευεργέτες με φιλάνθρωπο δράση, τονίζοντας την τεράστια σημασία που είχε για την ανάπτυξη της πόλης, η ύπαρξη βιβλιοθήκης. Αντιθέτως σήμερα πολλοί συγγραφείς, ποιητές ή συλλέκτες του Πειραιά, παραλείπουν να προσφέρουν έστω ένα αντίτυπο στην πνευματική κιβωτό της πόλης. 

Η τοπική τιμή υπαγορεύει την απόκτηση μιας βιβλιοθήκης:

Η λειτουργία βιβλιοθήκης στον Πειραιά είχε προβλεφθεί από τις πρώτες συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου (ψήφισμα υπ΄ αριθμ. 32/1836). Σε εκείνο το ψήφισμα ελήφθησαν τέσσερις σημαντικές αποφάσεις: Να γίνει νεκροταφείο, να οικοδομηθεί εκκλησία στο όνομα του Αγίου Σπυρίδωνα, να ιδρυθεί νοσοκομείο και βιβλιοθήκη. Από τις τέσσερις αυτές αποφάσεις, μόνο η ίδρυση της βιβλιοθήκης αιτιολογήθηκε ως ζήτημα τοπικής τιμής! (προσέξτε τον όρο τοπική τιμή καθώς ο Πειραιάς μετρούσε μόλις μερικούς μήνες ύπαρξης, δείχνοντας τον βαθμό δύναμης και αποφασιστικότητας που διέθεταν αυτοί οι πρώτοι κάτοικοι, να δημιουργήσουν μια νέα πόλη, αφήνοντας πίσω τους οριστικά τους τόπους προέλευσης και καταγωγής).

Κι όμως χρειάστηκαν να περάσουν 91 ολόκληρα χρόνια (1836-1926) για να αποκατασταθεί αυτή η "τοπική τιμή"! Ίσως η ιστορία να απαιτούσε πρώτα από τον Πειραιά να λάβει την κυρίαρχη θέση πανελληνίως στην λογοτεχνία και στα νεοελληνικά γράμματα, καθώς πολλοί έξωθεν της πόλεως μέχρι τότε υποστήριζαν πως ο Πειραιάς είχε κόσμο εργατικό κατάλληλο μόνο για εμπόριο και βιοτεχνία! Κι αυτό έγινε πραγματικότητα το 1915 όταν αποτέλεσε μια πόλη που ήδη μετρούσε τον Παύλο Νιρβάνα, τον Λάμπρο Πορφύρα, τον Καμπάνη, τον Δημοσθένη Βουτυρά, τον Νίκο Χατζάρα, τον Στρατήγη, τον Ιάκωβο Δραγάτση, τον Γεράσιμο Βώκο με το "Περιοδικό" του και τόσους άλλους, που εργαζόμενοι στην αφάνεια (άλλωστε αυτό δεν συμβαίνει και σήμερα στον Πειραιά;) τόσο κοντά αλλά πολύ μακριά από την εγωκεντρική Αθήνα, παρήγαγαν αθόρυβα και σεμνά λογοτεχνία, ποίηση, έρευνα, χωρίς τήβεννους, χωρίς κλειστές λέσχες και λογοτεχνικά καφενεία.

Βιβλιοθήκη και θέατρο μαζί:

Η συστέγαση της Δημοτικής βιβλιοθήκης στο Δημοτικό θέατρο και κόσμημα της πόλης, ήταν μια λαμπρή ιδέα που όμως δημιουργούσε κάποια προβλήματα, καθώς οι σπουδαστές που σύχναζαν στο αναγνωστήριο προσέφευγαν κρυφά στον παράπλευρο χώρο του θεάτρου. Αργότερα θα ληφθεί η απόφαση η βιβλιοθήκη να σταματά την βραδινή της λειτουργία τις μέρες εκείνες που υπήρχαν παραστάσεις. Και επειδή η απόφαση αυτή δημιουργούσε σύγχυση ως προς το ωράριο, πολλές φορές οι Έφοροι της Βιβλιοθήκης προέβαιναν σε ανακοινώσεις στον ημερήσιο τύπο μέχρι και την σύγχρονη εποχή 

(Εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ φ. 10/12/1952)

 Η Δημοτική Βιβλιοθήκη Πειραιά στεγάσθηκε για 40 χρόνια εντός του Δημοτικού Θεάτρου και μέχρι τα τελευταία χρόνια της εκεί λειτουργίας της δέχονταν τουλάχιστον 300-500 επισκέπτες ημερησίως και με ωράριο λειτουργίας 0800-13.30 και 15.30-21.00.

Τον Μάρτιο του 1967 (και όχι από την κυβέρνηση της επταετίας όπως λέγεται) πάρθηκε η απόφαση η Δημοτική Βιβλιοθήκη να εγκαταλείψει τον χώρο του Δημοτικού θεάτρου με αιτιολογίες τον περιορισμένο χώρο και την αυτονομία ενός σύγχρονου ιδρύματος, μεταφορά που πραγματοποιήθηκε τελικώς το 1975 (στην εποχή της μεταπολίτευσης δηλαδή) στον πέμπτο όροφο του σημερινού Δημαρχείου στην Πλατεία Κοραή, μεταφορά που δεν κάλυπτε τις αιτιολογίες αυτής, που ήταν η αυτονομία όπως προαναφέραμε. Αυτονομία που θα επιτευχθεί μόνο όταν το 2004 η Δημοτική Βιβλιοθήκη Πειραιώς θα μεταφερθεί στο κτήριο που στεγάζεται σήμερα στην συμβολή των οδών Ελ. Βενιζέλου 22 και Κολοκοτρώνη.     

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"