Γεώργιος Σουρής. 95 χρόνια από την απώλειά του

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΟΥΡΗΣ (1853 - 1919)

Του Παύλου Ρ. Μπαλόγλου

Συμπληρώθηκαν ενενήντα πέντε χρόνια από την απώλεια του Νεοφαληριώτη σατιρικού ποιητή Γεωργίου Σουρή.


Την 26η Αυγούστου 1919 στις 10:00 το πρωί ο υμνητής της Ρωμιοσύνης αποχαιρέτησε τη ματαιότητα του κόσμου τούτου στην ιδιόκτητη οικία του στο Νέο Φάληρο, τότε κοσμοπολίτικο παραθαλάσσιο θέρετρο, όπου κάθε καλοκαίρι συνήθιζε να παραθερίζει, διακόπτοντας την έκδοση της σατιρικής εφημερίδας του «Ο ΡΩΜΗΟΣ» με τους γνωστούς στίχους:

«Μαζί με τα κοψίματα που φέρνει κάθε φρούτο
   θα πάψει πάλι κι ο ¨Ρωμηός¨ από το φύλλο τούτο
   θα πάψει κάμποσον καιρό, όπως το συνηθίζει
   κι όπου παρά θιν’ αλός πηγαίνει και καθίζει.
   Με άλλους λόγους δηλαδή πάει στον Φαληρέα του
   μαζί με την παρέα του.» 

Στο Νέο Φάληρο ο Γ. Σουρής έμενε αρχικά με ενοίκιο στην επί της οδού Σουρή 1 οικία Αντωνιάδη. Αργότερα οικοδομική εταιρεία, της οποίας πρόεδρος ήταν ο Δημ. Σγούτος, φίλος του ποιητή, προσέφερε στον Γ.Σ. ιδιόκτητη διώροφη οικία στη σημερινή οδό Θρασυβούλου Ζαΐμη 18 με πολύ ευνοϊκούς όρους και με τμηματική καταβολή του τιμήματος. Έτσι ο Σουρής έγραψε στο ‘’Ρωμηό’’.
’Να με φτύσεις Περικλή, αν έχω ως τώρα νοιώσει πως έγινε, ποιος το ‘κτισε και ποιος θα το πληρώσει’’.

Έτσι ο ποιητής έγραψε στο ‘’Ρωμηό’’ του:

«Η νέα οικοδομική εκείνη εταιρεία που αγαθά στο Φάληρο προσέφερε μύρια διά του προεδρεύοντος του Σγούτ’ αναλαμβάνει να κτίσει ένα Μέλαθρον ιδία της δαπάνη με δυο γερά πατώματα και τα’ αναγκαία όλα εις τον ιππότην Φασουλήν όπου του πρέπει φόλα. Υποχρεούται δε κι αυτός το σπίτι να πληρώνει με την εν χρήσει μέθοδον την χρεωλυτικήν και πριν περάσουν συν Θεό δέκα και πέντε χρόνοι να μην οφείλει τίποτα στην οικοδομικήν; Συμφώνως σε προς τας ρητάς κι εγγράφους συμφωνίας να προπληρώνει στην αρχήν εκάστης τριμηνίας. Αν δ’ ο δεσπότης Φασουλής εις την ροήν των χρόνων καθυστερήσει έξαφνα και μιαν δύσης μόνον συνισταμένη εις δραχμάς υπερτριακοσίας εκτίθεται το σπίτι του επί δημοπρασίας και μένει ως και πρότερου φιλόσοφος ακτήμων μη έχων που την κεφαλήν να κλίνει ο παντλήμων».


Η οικία επί οικοπέδου 644 τ.τ.π. πωλήθηκε στο δημοφιλή ποιητή αντί του ποσού των 12.545 δρχ. με υποχρέωση να καταβάλει κάθε τρίμηνο το ποσό των 339,40 δρχ.

Οικία Γεωργίου Σουρή
Επί την οδού Ζαΐμη στο Νέο Φάληρο (σημερινός αριθμός 18)
Αξίζει να σημειωθεί ότι η αρίθμηση των οδών παλαιότερα ήταν αντίθετη της σημερινής, δηλαδή τα μονά δεξιά και τα ζυγά αριστερά.


Ο θεμέλιος λίθος της οικίας Γ. Σουρή στο Νέο Φάληρο τέθηκε τον Ιούλιο του 1891 σε πανηγυρική τελετή. Περιγράφοντας την τελετή των θεμελίων ο ποιητής γράφει:
«Ψαλέντων δ’ ως έγγιστα τριών ευαγγελίων
 ηκούσθη σύγχυσις πολλή και θόρυβος κι αντάρα 
κι ο Φασουλής κατέριψεν επί των θεμελίων 
μια σφάτζικα του Όθωνος και μια χρυσή πεντάρα 
κι αρπάξας ως φρενόπληκτος το πιο μικρό μωρό του 
το έβαλ’ έτσι για καλό να κάνει το νερό του 
και κάθε πνεύμα πονηρόν επήγε κατά κράτος 
κι εσφάγη κόκορας παχύς και νυχοποδαράτος».


Χαρακτηριστικό της διαθέσεως του Σουρή να σατιρίζει την καθημερινότητα, είναι και ο τρόπος με τον οποίο ανήγγειλε αύξηση της τιμής πωλήσεως του φύλλου του: «μεσ’ των φόρων την αντάρα ο ‘’Ρωμηός’’ μας μια δεκάρα»

Ο Νεοφαληριώτης λογοτέχνης, ακαδημαϊκός και φίλος του ποιητή Παύλος Νιρβάνας έγραφε: «Το σπίτι του Σουρή ήταν ανοικτό εις όλους. Δεν υπήρξε ό,τι εννοούμε συνήθως ένα σπίτι, υπήρξε ένα πανδοχείον συμπαθητικόν, εις το οποίον συνηντήθη κι από όπου επέρασε όλη η πόλις, όλη η Ελλάς».

Το σπίτι του Σουρή ήταν ανοικτό εις όλους...εις το οποίον συνηντήθη κι από όπου επέρασε όλη η πόλις, όλη η Ελλάς.

Κι αλλού ο Παύλος Νιρβάνας σημείωνε: ‘’Ο Σουρής υπήρξε κυρίως εκείνο που υπήρξε. Δεν εμιμήθη κανένα, δεν εφιλοδόξησε ποτέ να γίνη ούτε διδάσκαλος, ούτε μαθητής κανενός. Υπήρξεν ένας αυθόρμητος και μια πηγή πλουσίων δροσισμών. Η εποχή του τον ηγάπησε. Και εκείνοι που θα έλθουν κατόπιν δεν θα τον λησμονήσουν’’.

Σχετικά με την ιδιότυπη, ρέουσα, μικτή γλώσσα του ποιητή ο Γρηγόρης Ξενόπουλος στο ειδικά αφιερωμένο φύλλο της εφημερίδας ¨ΕΣΤΙΑ¨ στις 3 Σεπτεμβρίου 1919 σημείωνε:

«Πλανώνται όσοι νομίζουν, ότι η γλωσσική ακαταντασία του Σουρή τον καταδικάζει δια παντός εις λήθην. Η ποίησίς του θα δειχθεί μια ημέραν ανωτέρα της Γραμματικής και οι σοφοί του μέλλοντος, με πολύ ευρύτερον πνεύμα από το σημερινόν το σχολαστικώτατον, θα διακρίνουν ασφαλώς ότι ο έξοχος σατιρικός είχε γλώσσαν εντελώς ιδικήν του, ότι έπαιξε ευθύμως με τους γλωσσικούς τύπους όλων των ελληνικών αιώνων και ότι, δια το αυτό κωμικό αποτέλεσμα εδανείζετο εναλλάξ από το αρχαίον βιβλίον, από την μεσαιωνικήν φυλλάδα ή από την σύγχρονον αγοράν».

Τα ταξίδια του λιμού (Ιστορία του "Κουρτουλούς")




Του Στέφανου Μίλεση

Είναι γνωστό πως στα σκοτεινά χρόνια της κατοχής, οι Γερμανοί κατακτητές είχαν επιβάλει μεταξύ άλλων στον Ελληνικό λαό και την υποχρέωση σίτισης όχι μόνο των γερμανικών στρατευμάτων που βρίσκονταν στην Ελλάδα, αλλά και εκείνων που δρούσαν στην Αφρική, των γνωστών "Άφρικα Κόρπς". Με βάση την απόφαση αυτή κάθε διαθέσιμος πόρος που υπήρχε εντός της ελληνικής επικράτειας, κατασχόταν είτε προς άμεση κατανάλωση από τους κατακτητές, είτε για την αποστολή του στην Βόρεια Αφρική.  

Τότε οι σύμμαχοι και κύρια οι Άγγλοι, αποφάσισαν την διακοπή αποστολής κάθε επισιτιστικής βοήθειας, προς τον δοκιμαζόμενο λαό, ακόμα και εκείνων του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού προς τα αστικά κέντρα που πλήττονταν ιδιαίτερα, καθώς έτσι πίστευαν πως θα έπλητταν τους Γερμανούς. 

Ο απόλυτος αποκλεισμός της Ελλάδας ήταν αδικαιολόγητος καθότι άφηνε αδιάφορους τους Γερμανούς κατακτητές, ενώ οδηγούσε στην εξόντωση χιλιάδες Έλληνες από τον λιμό! Παράλληλα μια φίλη και σύμμαχος δύναμη όπως η Βρετανία, στερούσε ουσιαστικά το κίνητρο από τους Έλληνες στρατιώτες που συνέχιζαν να αγωνίζονται στις τάξεις της στην Β. Αφρική, όταν γνώριζαν πως οι οικογένειές τους πίσω στην Ελλάδα, είχαν καταδικαστεί σε λιμοκτονία! Δυστυχώς μόνο προς τα τέλη του 1942, έγινε αντιληπτό εκ μέρους των Συμμάχων, ότι το συμφέρον τους επέβαλε την αποστολή τροφίμων για την επιβίωση του λαού. Έτσι μέχρι να γίνει άρση του συμμαχικού αποκλεισμού, παρά τις απεγνωσμένες εκκλήσεις της ελεύθερης Ελληνικής Κυβέρνησης από την Αίγυπτο, της Ελβετίας και του Αγγλικού Τύπου, ο Πειραιάς κύριο λιμάνι της χώρας χρησιμοποιείτο μόνο προς εξαγωγές, αφού ουδεμία εισαγωγή ήταν επιτρεπτή!

Ο Λιμός προ των πυλών:


Ο λιμός του Ελληνικού πληθυσμού από τον Σεπτέμβριο του 1941 και μετά ήταν ένα γεγονός. Η κατάσταση ήταν απερίγραπτη με τα τυμπανισμένα παιδιά να πεθαίνουν στις άκρες του δρόμου και τους πεινασμένους ανθρώπους να περιφέρονται στους δρόμους ζητώντας απεγνωσμένα φαγητό. Η μόνη ελπίδα σωτηρίας την περίοδο εκείνη ήταν το Τούρκικο Ατμόπλοιο "Κουρτουλούς" νοικιασμένο από την Ερυθρά Ημισέληνο, το οποίο ήταν το μόνο που ο Αγγλικός αποκλεισμός εξαιρούσε. Σε κάθε δρομολόγιο, το "Κουρτουλούς" μετέφερε τρόφιμα αλλά και χιλιάδες δεμάτων συσκευασμένων και οργανωμένων από τους Έλληνες της Κωνσταντινούπολης. 

Το πρώτο του ταξίδι του "Κουρτουλούς" (που φέρει το όνομα της ιστορικής συνοικίας της Κωνσταντινούπολης, τα Ταταύλα), έγινε στις 13 Οκτωβρίου του 1941, τέσσερις δηλαδή μήνες μετά την Γερμανική εισβολή. Η αναχώρησή του από την Κωνσταντινούπολη και η άφιξή του στον Πειραιά, έλαβε πανηγυρικό χαρακτήρα. Εισερχόμενο στο λιμάνι του Πειραιά, οι πρώτοι που το αντίκρισαν οι λιμενεργάτες, όπου εργάζονταν υπό Γερμανική Φρούρηση, άρχισαν να πετούν τα κασκέτα τους στον αέρα από χαρά. Ενώ μετά την εκφόρτωση του πολύτιμου φορτίου του, πλήθος κόσμου που φυσικά δεν μπορούσε να προσεγγίσει αλλά το έβλεπε από απόσταση, φώναζε δυνατά τα προϊόντα εκείνα που έπρεπε να φέρει στο επόμενο ταξίδι του. Γάλα, αλεύρι, κρέας....Το "Κουρτουλούς" βεβαίως εκείνο που κυρίως έφερνε ήταν φασόλια και ελπίδα πως κάποια διανομή θα γίνει έξω από την Αγία Τριάδα, ενός πιάτου φαγητού ικανού να διατηρήσει μερικούς στην ζωή μέχρι το "Κουρτουλούς" να έρθει ξανά...
Έκτοτε η άφιξή του λάμβανε την μορφή σπουδαίας είδησης στις εφημερίδες και το ραδιόφωνο της εποχής.

Η σημαία της Ερυθράς ημισέληνου στο ιστίο. Το "Κουρτουλούς" εισέρχεται στο γερμανοκρατούμενο λιμάνι του Πειραιά. Ήταν 13 Οκτωβρίου του 1941
   
Από το "Έρχεται το Κουρτουλούς" στο "βάστα Ρόμελ"!

Το "Κουρτουλούς" έτσι, διέσχισε τέσσερις φορές την θάλασσα του Μαρμαρά και το Αιγαίο μεταξύ Κωνσταντινούπολης, Πειραιά, σε μια γραμμή ζωής μεταφέροντας συνολικά 6.735 τόννους. Όσο σε κάθε δρομολόγιό του, χάριζε ελπίδα και ζωή στους πεινασμένους Πειραιώτες και Αθηναίους, τόσο προκαλούσε εκνευρισμό και δυσφορία στους μαυραγορίτες καθώς ήθελαν τον λαό στερημένο να ξεπουλά την περιουσία του αντί πινακίου φακής. Ακόμα αντηχεί στην αγορά του Πειραιά, η φρικτή εκείνη φράση τους, η γεμάτη ειρωνεία και υπονοούμενα "ΒΑΣΤΑ ΡΟΜΕΛ", καθώς όσο ο Ρόμελ στην Αφρική κρατούσε, τόσο διαρκούσε και ο αποκλεισμός του Πειραιά και ο δικός τους αισχρός πλουτισμός. 

Και όσο οι πεινασμένοι μάθαιναν το επόμενο δρομολόγιο του πλοίου και φώναζαν στους δρόμους του Πειραιά, 
"έρχεται το Κουρτουλούς",
"έρχεται το Κουρτουλούς", τόσο κάποιοι "πατριώτες" της εποχής, δήθεν φώναζαν πως ένα Τουρκικό πλοίο, δεν μπορεί να αποτελεί ελπίδα για Έλληνες, αντιδρώντας όχι τυχαίως έτσι, αφού οι ίδιοι ήταν που στην συνέχεια έλεγαν "βάστα Ρόμελ".
"Το Κουρτουλούς, το Κουρτουλούς, ήταν σωσμός για τους πολλούς" έμεινε να αντηχεί στα Λεμονάδικα, στον σταθμό του ηλεκτρικού στου Μιαούλη την Ακτή και στην Αγία Τριάδα. 


"Ιφιγένεια εν μαύροις" του Δημήτρη Ψαθά:

Το υποκριτικό "κατηγορώ" των μαυραγοριτών που καλυπτόμενοι πίσω από τον "πατριωτισμό", επιτίθενται κατά των πεινασμένων ανθρώπων που περιμένουν την άφιξη του "Κουρτουλούς", δεν ξεφεύγει από την πένα του θεατρικού συγγραφέα Δημήτρη Ψαθά, που μέσα από την παράνοια της κατοχής, το 1942, γράφει το "Ιφιγένεια εν Μαύροις" (σατυρικό έργο παρωδία του "Ιφιγένεια εν Ταύροις") όπου δύο αδέλφια αγνώριστα πλέον από την πείνα, η Ιφιγένεια και ο Ορέστης, βρίσκονται σε μια χώρα που ο μισός πληθυσμός της είναι μαυραγορίτες, μαύροι (δηλαδή ναζί και φασίστες) και που οι μέρες της είναι μαύρες όπως τα μαύρα χρόνια της κατοχής.


Οι Γερμανοί που δεν είχαν αντιληφθεί το περιεχόμενο του έργου αρχικώς επιτρέπουν να ανέβει, στην συνέχεια όμως το απαγορεύουν με την αιτιολογία της προστασίας "διασυρμού, του μεγάλου Έλληνος Τραγικού ποιητή Ευριπίδη!"  

Πληροφορήθηκα με ιδιαίτερη χαρά πως η θεατρική αυτή παράσταση ανέβηκε από το 2010 από το 3ο Γυμνάσιο Περάματος, δείχνοντας έτσι ότι οι άνθρωποι που ζουν σε λιμάνια, δύσκολα ξεχνούν. (φωτογραφίες από εκείνη την παράσταση εδώ).

Το τέλος του "Κουρτουλούς"

Στις 19 Ιανουαρίου 1942 έπνεε δυνατός άνεμος και κυριαρχούσε θύελλα στον Μαρμαρά. Κανένα πλοίο δεν βγήκε την ημέρα εκείνη από το λιμάνι παρά μόνο το "Κουρτουλούς". Έπρεπε να περάσει από τα Δαρδανέλλια και να εμφανισθεί στο Αιγαίο συγκεκριμένη ώρα, για την οποία είχε λάβει τόσο από τους Γερμανούς όσο και από τους Συμμάχους, άδεια για ελεύθερη και ασφαλή δίοδο. Έτσι απέπλευσε παρά τη κακοκαιρία που το καθιστούσε ακυβέρνητο. Τα κύματα το έριξαν στα βράχια του Μαρμαρά (σχετική η πρώτη φωτογραφία), διακόπτοντας βιαίως την γραμμή ζωής, αφήνοντας στην πείνα χιλιάδες δοκιμαζομένων Ελλήνων. 

Η είδηση της καταβυθίσεως του "Κουρτουλούς" έφτασε στον Πειραιά στις 20 Ιανουαρίου του 1942. Οι λιμοκτονούντες μαζί με το πλοίο που χάθηκε, έχασαν και τις ελπίδες τους για το μέλλον. Ωστόσο την θέση του πήρε ένα νέο και μεγαλύτερο πλοίο, το "Ντουμλουπινάρ" μέχρι την λήξη εκ μέρους των συμμάχων, του αποκλεισμού. 

Η προσφορά της γραμμής ζωής:

"Όλοι πλέον χάθηκαν
και σε υπόγεια κρύφτηκαν
και πρωί και μεσονύχτι
τρέχεις μ΄ αδειανό το δίχτυ.

Διαρκώς όλοι ρωτάμε,
-Τι θα φάμε; Τι θα φάμε;
Κι ακούς πάρα πολλούς
-Αχ Πού νάσαι Κουρτουλούς;"

Συνολικά η γραμμή ζωής Κωνσταντινούπολη - Πειραιάς διατηρήθηκε για έναν χρόνο. Σε αυτό το διάστημα μεταφέρθηκαν συνολικά περισσότερο από 30.000 τόννοι τροφίμων, δεκάδες χιλιάδες δεμάτων, ενώ μέσω αυτής της γραμμής, διατηρήθηκε και κάποια κρυπτογραφημένη αλληλογραφία των αντιστασιακών ομάδων με τους εκτός Ελλάδας συνδέσμους. Σταδιακά απέκτησαν το δικαίωμα μέσω της γραμμής αυτής και οι ιδιωτικές εμπορικές επιχειρήσεις να προσφέρουν τρόφιμα, όπως συνέβει η προσφορά γάλακτος από την Ελβετία αλλά και γαλακτούχων προϊόντων. Με τις αποστολές αυτές λειτουργούσαν τα λαϊκά συσσίτια και γινόταν ο εφοδιασμός των νοσοκομείων με ιατρικό υλικό. Οι φωτογραφίες περιόδου 1941-1942, που απεικονίζουν ουρές ανθρώπων που περιμένουν για λίγο φαγητό, αναφέρονται στα συσσίτια του Ερυθρού Σταυρού, που γίνονταν με τα εφόδια της θρυλικής "γραμμής ζωής". 




Λίγο πριν τον εφιάλτη του 1941

Οι μαχητές της Αλβανίας επιστρέφοντας με τα πόδια πίσω στα σπίτια τους και στις οικογένειές τους, περνούσαν ανάμεσα σε σωρούς ερειπίων από τον γερμανικό βομβαρδισμό. Ήταν Απρίλιος του 1941 (Πηγή: Bundesarchiv)


Ήταν Κυριακή 6 Απριλίου 1941 όταν οι καμπάνες των εκκλησιών στον Πειραιά, ηχούσαν για την καθιερωμένη Κυριακάτικη λειτουργία, μετά το πέρας της οποίας, οι Πειραιώτες ντυμένοι με τα Κυριακάτικα ρούχα τους επέστρεφαν στα σπίτια τους. 

Ξαφνικά την Κυριακάτικη ησυχία, διαδέχτηκε από τις 10.55΄ έως στις 11.05΄ ο ήχος των σειρήνων της Αντιεροπορικής Άμυνας του Πειραιά. Ένα μόνο γερμανικό αεροπλάνο αφού πέταξε για λίγο πάνω από την πόλη, έστρεψε προς τον Κορυδαλλό και χάθηκε στον ορίζοντα. Ήταν "αναγνωριστικό" είπαν. Το μεσημέρι της ίδιας ημέρας στις 14.56΄, οι σειρήνες ήχησαν ξανά, όταν ένα ακόμα "αναγνωριστικό" πέταξε αυτή την φορά με κατεύθυνση από το Νέο Φάληρο προς το λιμάνι του Πειραιά. Στις 15.00΄ ακριβώς τα αντιαεροπορικά του Προφήτη Ηλία, που είχαν βάλει όλες τις φορές, ανέφεραν ότι σε αυτή την τελευταία πτήση του μεσημεριού, κατάφεραν να πετύχουν το αναγνωριστικό. Λίγο αργότερα το αεροπλάνο, στην προσπάθειά του να φύγει, έπεσε στην Ναύπακτο. Από το τετραμελές πλήρωμά του, δύο βρέθηκαν απανθρακωμένοι, ο τρίτος βαριά τραυματισμένος και ο τέταρτος ελαφρά. Αυτός ο τελευταίος οδηγήθηκε σε εξέταση, από την οποία διαπιστώθηκε πως οι Γερμανοί ετοίμαζαν μεγάλης κλίμακας αεροπορική επίθεση στο λιμάνι του Πειραιά! 

(Πηγή: Bundesarchiv)

Ήταν λοιπόν γνωστό, από την πρώτη κιόλας μέρα της Γερμανικής επίθεσης, πως η πόλη θα αποτελούσε στόχο. Αμέσως διατάχθηκε η μεταστάθμευση των πλοίων σε άλλους όρμους. Τα επιβατικά "Άνδρος" και "Αττική" που είχαν μετατραπεί σε πλωτά νοσοκομειακά, έφυγαν από το κεντρικό λιμάνι, ενώ τα Αγγλικά πολεμικά "Αίας" και "Καλκούτα" που είχαν αφιχθεί στις 5 Απριλίου ειδοποιήθηκαν κι αυτά να φύγουν αμέσως. Το αγγλικό φορτηγό πλοίο "Clan Fraser" επίσης ειδοποιήθηκε, αλλά η Αγγλική Επιτελική Υπηρεσία "Sea Transport Office" αρνήθηκε με την αιτιολογία ότι καμία λιμενική εγκατάσταση δεν διέθετε τα κατάλληλα μέσα εκφορτώσεως. Η ίδια αυτή αγγλική Υπηρεσία, ήταν που ποτέ δεν ενημέρωνε τις Ελληνικές Αρχές για τα είδη των φορτίων που τα πλοία με αγγλική σημαία μετέφεραν, νοιώθοντας πως έτσι περιφρουρούν το "απόρρητο" των επιχειρήσεων! 

Έτσι οι αρχές του Πειραϊκού λιμένα, ουδέποτε γνώριζαν ότι το "Κλάιν Φράϊζερ" έφερε το φοβερό φορτίο τροτύλης (TNT)! 


Πηγή: Bundesarchiv


Το έμαθε αργότερα όλη η πόλη του Πειραιά, όταν την ίδια νύκτα τα Γερμανικά Στούκας, επιτέθηκαν κατά κύματα ποντίζοντας μαγνητικές νάρκες και ρίχνοντας βόμβες στο λιμάνι. Στις 21.30΄ η επίθεση που οι αρχές όπως είπαμε περίμεναν, είχε ξεκινήσει με την καταβύθιση του βρεταννικού "Κύπριαν Πρίνς" στον όρμο Κερατσινίου. Δυστυχώς ακολούθησε το "CLAN FRASER" που παρά τις ηρωικές προσπάθειες Ελλήνων να το ρυμουλκήσουν έξω από το λιμάνι, αυτό ανατινάχτηκε στις 03.00 τα ξημερώματα της 7ης Απριλίου, σκορπίζοντας την καταστροφή σε ακτίνα 30 μιλίων!

Τα ξημερώματα της Δευτέρας το θέαμα του λιμανιού και της πόλης ήταν καταστροφικό! Ανάμεσα στους νεκρούς, βρέθηκε και ο επιτελικός Αξιωματικός της υπηρεσίας Sea Transport Office, που δεν είχε ενημερώσει τις Ελληνικές Αρχές για το φορτίο του πλοίου.

Αυτή ήταν μια από τις μεγαλύτερες συμφορές που είχε υποστεί ο Πειραιάς στο διάστημα του πολέμου και έμεινε βαθιά χαραγμένη στη μνήμη όσων την έζησαν.  
Σχετικά με το χρονικό του Γερμανικού βομβαρδισμού της 6ης Απριλίου μπορείτε να διαβάσετε εδώ.


Στην συνέχεια οι εισβολείς Γερμανοί παρουσιάστηκαν μέσα από την Προπαγάνδα
 και ως σωτήρες του Ελληνικού Πολιτισμού!!
(Πηγή: Bundesarchiv)
Σχετικά άρθρα:


Η καταβύθιση του CLAN FRASER στο λιμάνι του Πειραιά




Αναμνήσεις εκ Πειραιώς 1850 -1864. Του Μπάμπη Άννινου

Πειραιάς 1850

Ήταν Δεκέμβριος του 1850, όταν το γαλλικό ατμόπλοιο "Μέντωρ" κατέπλευσε στο Λιμάνι του Πειραιά, έχοντας αναρτημένη στον ιστό του την κίτρινη σημαία καθάρσεως. Θεωρείτο μολυσμένο καθώς έρχονταν από τόπους με κρούσματα χολέρας όπως ήταν η Σμύρνη, η Κωνσταντινούπολη και τα Δαρδανέλια.

Η επιδημία χολέρας ήδη από το 1848 είχε κτυπήσει όλη την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη και τότε ακόμα ο Πειραιάς που ως λιμάνι ήταν ευάλωτος την είχε γλιτώσει, αλλά δυστυχώς θα έρχονταν και η δική του σειρά, όταν μετά από τέσσερα έτη, θα του την μετέδιδαν τα Γαλλικά Στρατεύματα Κατοχής (1854).

Από το ατμόπλοιο αποβιβάστηκαν στον Πειραιά δύο Γάλλοι συγγραφείς ο Μάξιμος Ντυκάν και ο Γουσταύος Φλομπέρ (Flaubert Gustave), που ήταν υποχρεωμένοι να υποστούν την εκ του νόμου οριζόμενη "κάθαρση". Έτσι τους οδήγησαν στο λοιμοκαθαρτήριο του Πειραιά, εντός δωματίου προσφάτως ασβεστωμένου και παντελώς γυμνού. Εκεί, αφού καπνίστηκαν με θειάφι, το οποίο θεωρείτο τότε ως το μόνο δραστικό απολυμαντικό μέσο, έμειναν υπό αυστηρό περιορισμό για τέσσερις μέρες. Ευτυχώς δεν στεναχωρήθηκαν πολύ επειδή ο Ντυκάν είχε προνοήσει να του στείλουν από την Γαλλία συγγράμματα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων. 

Από το Λοιμοκαθαρτήριο του Πειραιά ο Φλωμπέρ έγραψε προς τον φίλο του Μπουγιέ: "Βρισκόμαστε περιορισμένοι εντός του Λοιμοκαθαρτηρίου μέχρι την Κυριακή. Διαβάζω Ηρόδοτο και Θέρβωλ. Βρέχει ραγδαίως, αλλά τουλάχιστον η ατμόσφαιρα εδώ είναι περισσότερο θερμή από ότι στην Κωνσταντινούπολη. ....."

Για τις πρώτες εντυπώσεις των Φλωμπέρ και Ντυκάν από τον Πειραιά, δυστυχώς δεν έχουμε καμία αναφορά, εκτός των γενικών κλασικών αναμνήσεων από μια ένδοξη γη, για την οποία είχαν διαβάσει τα πάντα, αλλά έβλεπαν πρώτη φορά.

Εφημερίδα " Ο ΕΡΜΗΣ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ" 10 Απριλίου του 1850


Όμως 14 χρόνια αργότερα, το 1864, ένας άλλος Γάλλος συγγραφέας και Αξιωματικός του Γαλλικού Ναυτικού ο Henri Riviere, καταφθάνει στον Πειραιά καθώς υπηρετούσε σε πολεμικό πλοίο. Κωπηλατώντας με την βάρκα του από το σκάφος που ναυλοχούσε, προς την προκυμαία του Πειραιά, είδε τον τάφο του Θεμιστοκλέους και έκανε σχετική αναφορά στον Λόρδο Βύρωνα που και εκείνος κάποτε είχε αντικρίσει τον τάφο του Θεμιστοκλή λέγοντας πως "εδώ η σκιά του μεγάλου Ναυμάχου, χαιρετίζει τα πλοία που μπαίνουν στο λιμάνι".

Αριστερά ο Γάλλος Αξιωματικός του Ναυτικού και Συγγραφέας Henri Riviere (1827-1883), που αποβιβάσθηκε στον Πειραιά το 1864. Έλαβε μέρος στην εκστρατεία της Κριμαίας 1854-1856. (φωτογραφία wikipedia)  

O Riviere,  εξέφρασε και την αμφιβολία του για την σιγουριά που είχε ο Βύρωνας περί του τάφου, καθώς η επιστήμη δεν είχε τότε βεβαιώσει με πλήρη αποδεικτικά στοιχεία, ότι εκεί ήταν ο Τάφος του Θεμιστοκλή. (η ίδια αμφιβολία ταλανίζει τους επιστήμονες μέχρι και σήμερα!).

Βγαίνοντας στην στεριά αντικρίζει με πολλή έκπληξη και περιέργεια τους κατοίκους του Πειραιά καθώς άλλοι φορούσαν νησιώτικες βράκες και άλλοι την φουστανέλα, με την τριχωτή κάπα. Όλοι όμως είχαν έντονα μελαχρινή όψη και διέθεταν μεγάλα μουστάκια. Νομίζει πως βρίσκεται στο μέσο ενός λαού, που αποτελείται μόνο από πολεμιστές! Κι αυτό γιατί πολλοί από τους άνδρες εκείνους ήταν αμαξάδες και αντί όπλου κρατούσαν στα χέρια τους μαστίγιο! Όλοι εκείνοι είχαν συγκεντρωθεί στο σημείο αποβίβασης για να παραλαμβάνουν όσους αποβιβάζονταν. Στο σημείο μάλιστα είχαν φέρει μαζί τους και τα οχήματά τους που ήταν παντός ρυθμού, τύπου και εποχής, που τα έσερναν συνήθως ισχνά άλογα. Ανέβηκε σε ένα από αυτά τα οχήματα τύπου λαντώ, του οποίου όμως η νεότητα είχε παρέλθει προ 40 ετών τουλάχιστον, καθώς έτριζε φρικτά σε όλη την διάρκεια της διαδρομής. 

1852

Η άμαξα εκείνη την εποχή ήταν το μόνο μέσο συγκοινωνίας μεταξύ Αθηνών και Πειραιώς. Από την εποχή εκείνη θα περνούσαν ακόμα επτά χρόνια για να ακουστεί η φωνή της προόδου, που ήταν ο συριγμός της ατμομηχανής του σιδηροδρόμου. Πρόοδος που για να επιτευχθεί θα έπρεπε να ξεπεραστούν πολλές δυσκολίες για να επιτευχθεί η σιδηροδρομική ένωση Πειραιώς - Αθηνών. 



Οι άμαξες τότες στάθμευαν στον Πειραιά, στην Πλατεία Αμαξοστασίου (μετέπειτα Ρήγα Φεραίου), ενώ στην Αθήνα στάθμευαν στην διασταύρωση Ερμού και Αθηνάς που τότε έλεγαν το σημείο εκείνο "Στις καρότσες"! Οι αμαξηλάτες τότε έφεραν την ενδυμασία του τόπου καταγωγής τους. Επειδή όμως οι περισσότεροι ήταν επαρχιώτες της ηπειρωτικής Ελλάδας, ήταν φουστανελοφόροι. Οι βαρκάρηδες του λιμανιού ήταν όμως βρακοφόροι. Άργησε πολλοί να φέρουν οι "αμαξάδες" την λεγόμενη ευρωπαϊκή ενδυμασία, η οποία όμως όταν τελικώς επικράτησε, προσέφερε θέαμα αστείο, καθώς έφεραν λιβρέα και υψηλό καπέλο, συνήθως από δεύτερο χέρι, αγορασμένο από σταβλίτες των Πρεσβειών ή πλούσιων οίκων.

Piree 1854

Ένας τέτοιος αμαξηλάτης που δούλευε με άλογα και ντυμένος με λιβρέα και ψηλό καπέλο, έφερε το παρατσούκλι "Ξέρξης"! Συνήθως οι αμαξηλάτες ήταν γνωστοί με τα παρατσούκλια τους.  

Το σημείο αποβίβασης στον Πειραιά ήταν η γνωστή σε όλους μας Ακτή Τζελέπη (ή Τσελέπη), από το όνομα του πρώτου οικιστή και ιδιοκτήτη του χώρου. Γνωστό είναι και το έμμετρο επιτάφιο που είναι χαραγμένο στο μνήμα του: 

"Εδώ, ω άνθρωπε, σ΄ αυτό το μνήμα όπου βλέπεις,
Κοιμάται, αναπαύεται ο Γιαννακός Τσελέπης...
Αφήσας την πατρίδα του Θετταλομαγνησίαν,
Πρώτος αυτός ανήγειρεν εις Πειραιά οικίαν."

Ο ποιητής Γιώργος Παράσχος το έφτιαξε με την συνδρομή και άλλων στιχουργών, μετά τον θάνατο του Τσελέπη, κατά παραγγελία των συγγενών του αποβιώσαντος. Όταν μετά από καιρό πέθανε και η σύζυγος του Τσελέπη, ενταφιάσθηκε στο ίδιο μνημείο και στο ποίημα έγινε η εξής προσθήκη:

"Εν μέσω τόπου χλοερού
Κ΄η σύζυγός του η Φλωρού"

Από τότε πέρασαν χρόνια και το 1851 ο Πειραιάς έφτασε να αριθμεί 5.247 κατοίκους.

Το Πανδοχείο του Τζελέπη στην Ακτή που φέρει σήμερα το όνομά του (Ακτή Τζελέπη). Φουστανελοφόροι και βρακοφόροι ανάλογα με τους τόπους καταγωγής.
Ζωήλατα οχήματα κάθε είδους, τύπου και ρυθμού εκτελούν τις μεταφορές. 


Τα αποσπάσματα που αφορούν την πόλη του Πειραιώς έχουν αλιευθεί από τα "Ιστορικά Σημειώματα" του Μπάμπη Άννινου - Εκδόσεις Μπάϋρον, 1924 

Τα μαξιλαρώματα των μανδροθεάτρων

Το πρώτο ξύλινο θεατράκι του Νέου Φαλήρου με τους πάγκους και την μάνδρα πέριξ αυτού

Του Στέφανου Μίλεση

Όταν εμφανίστηκαν οι πρώτες θεατρικές αίθουσες προς το τέλος του 19ου αιώνα, ο κόσμος πήγαινε τακτικότατα να παρακολουθήσει εκτός από θεατρικές παραστάσεις αλλά και οπερέτες, μελοδράματα και κάθε μουσική παράσταση που ανέβαινε. Ανάρπαστα ήταν τότε τα υπαίθρια θέατρα που ο κόσμος αποκαλούσε «μανδροθέατρα» καθώς τα περισσότερα ήταν φτιαγμένα εκ του προχείρου και μόνο λίγα ήταν κατασκευασμένα από αρχιτέκτονα ειδικά για τον σκοπό αυτό. Στην κατηγορία των υπαίθριων θεάτρων ανήκε φυσικά το γνωστό θεατράκι του Νέου Φαλήρου, έργο Τσίλλερ. Ωστόσο ο πρόγονος αυτού που βρισκόταν από την άλλη πλευρά της παραλίας, αποτελούσε ένα είδος μανδροθέατρου. Τα περισσότερα άλλωστε υπαίθρια στον Πειραιά ανήκαν στην κατηγορία των μανδροθεάτρων αποτελούμενα από μια πρόχειρη σκηνή με φωτισμό από πυρσούς ή φωταέριο.

Στα προγράμματα εκείνης της εποχής λοιπόν, τα οποία ήταν σχετικά ακριβά αφού κόστιζαν από 75 λεπτά έως και δύο δραχμές ανάλογα με την παράσταση, ήταν γραμμένα με ψιλά γράμματα στο κάτω μέρος τους «Ο φόρος και το μαξιλάρι εις βάρος των θεατών». Κι αυτό γιατί όπως είπαμε επρόκειτο στην πλειοψηφία τους για «μανδροθέατρα» πράγμα που σήμαινε πως δεν διέθεταν καθίσματα άνετα για τους θεατές. Πολλά δεν είχαν καν καθίσματα αλλά πάγκους!

Έτσι για να εξασφαλίσει κάποιος μια άνετη παράσταση, όφειλε να αγοράσει μαξιλάρι, αλλιώς η διάρκεια της, θα μετατρέπονταν για αυτόν, σε δίωρο βασανιστήριο επί πάγκου, ειδικά εάν η παράσταση δεν ήταν της αρεσκείας του.

Όμως το μαξιλάρι στην συνέχεια άλλαζε χρήση, καθώς αποτελούσε ένα είδος ψηφοφορίας για την επιτυχία ή την αποτυχία της παράστασης, αφού στο τέλος αυτής, εάν τα μαξιλάρια έμεναν επί των πάγκων σήμαινε την επιτυχία του έργου. Εάν όμως εκσφενδονίζονταν προς την σκηνή, ιδιαίτερα την στιγμή της υπόκλισης των συντελεστών και πρωταγωνιστών, τότε αποτελούσε μια μορφή αποδοκιμασίας, που σήμαινε την αποτυχία της παράστασης. Ήταν το γνωστό σε όλους μαξιλάρωμα!

Το μαξιλάρωμα αποτελούσε τον φόβο και τρόμο των συντελεστών ενός έργου, καθώς δεν ήταν ιδιαίτερα ευχάριστο γεγονός, στο τέλος να πέφτουν στο κεφάλι σου περισσότερα από εκατό μαξιλάρια, ανάλογα με τον αριθμό των θεατών.


Με «μαξιλάρωμα» έχουν βαπτιστεί σχεδόν όλοι οι θεατρικοί συγγραφείς, ηθοποιοί, μουσικοί της όπερας και της οπερέτας της εποχής εκείνης, έστω και εάν η μετέπειτα πορεία τους ήταν διαφορετική. Του μαξιλαρώματος δεν εξαιρούνταν και οι γυναίκες! Οι θεατράνθρωποι είχαν ενοχληθεί τόσο από την συμπεριφορά αυτή που συχνά κατέκριναν αυτό το «βάρβαρο έθιμο» στις εφημερίδες. Το «έθιμο» αυτό κράτησε για πολλά χρόνια, αναφέρονται δε περιστατικά μαξιλαρώματος ακόμα και προπολεμικά! Στην συνέχεια αντικαταστάθηκε από το γνωστό σφύριγμα αποδοκιμασίας.

Πολλοί θεατρικοί συγγραφείς τότε είχαν προβληματιστεί με την συμπεριφορά αυτή, καθώς πίστευαν είτε ότι κάποιοι πήγαιναν στις παραστάσεις μόνο για τον "χαβαλέ" του μαξιλαρώματος, είτε ήταν "μισθωμένοι ταραξίες" από αντίπαλους θιάσους για να προκαλέσουν την αποδοκιμασία μέσω μαξιλαρώματος! Έφθασαν κάποτε στο σημείο να πληρώνουν δικούς τους ανθρώπους, ώστε να μαξιλαρώνουν εκείνους που αναίτια ξεκινούσαν μαξιλάρωμα κατά των συντελεστών! Με την τακτική αυτή όμως, η πλατεία μετατρέπονταν σε πεδίο μάχης, που συνήθως είχε ως αποτέλεσμα την επέμβαση της αστυνομίας!






Ο μαξιλαροπόλεμος των παραστάσεων έλαβε τέτοιες διαστάσεις που πολλές θεατρικές παραστάσεις δίνονταν παρουσία αστυνομικών! 

 Η εφημερίδα "ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ" έγραψε ότι μεταξύ των συγγραφέων που πίστευαν αυτό, ήταν και ο Γρ. Ξενόπουλος που για να διαπιστώσει του λόγου το αληθές, ανέβασε μια φορά το δικό του έργο "Μονάκριβη" χρησιμοποιώντας το όνομα του Ιταλού συγγραφέα Ροβέρτου Στράνι, ενώ μια άλλη φορά ανέβασε το "Μεντόρ" που ήταν ένα Γαλλικό έργο (του Μαλέν) ως δικό του με το όνομα "Μούργος", για να δει πως θα αντιδράσουν οι θεατές!  

Πραγματικά με τις δοκιμές αυτές ο μεγάλος Ξενόπουλος γράφει στην εφημερίδα "Πρόοδο" για τους τάχα "δυσαρεστημένους" θεατές: "Τους έπιασα λοιπόν με το πείραμα που έκανα, τους έπιασα και δεν τους πιστεύω πια".


Η απογραφή της Πειραϊκής καταστροφής 1940-44


Στον Πειραιά, η ελευθερία άργησε μια μέρα!


Του Στέφανου Μίλεση

Φέτος τον Οκτώβριο του 2014, συμπληρώνονται τα 70 χρόνια από την αποχώρηση των Γερμανικών στρατευμάτων κατοχής ή τα 74 χρόνια από την κήρυξη του Ελληνοιταλικού πολέμου. Μια περίοδος που ειδικά για την πόλη του Πειραιά, στάθηκε ιδιαίτερα οδυνηρή καθώς δραματικά συμβάντα διαδραματίστηκαν στους 48 μήνες διάρκειας της. Είμαι σίγουρος, πως ελάχιστοι θα είναι αυτοί που θα θυμηθούν φέτος αυτά τα μόλις εβδομήντα χρόνια που μας χωρίζουν από τότε! Μην ξεχνάμε επίσης ότι εμείς δεν εορτάζουμε την αποχώρηση των Γερμανών στις 12 Οκτωβρίου όπως η Αθήνα, αφού ο πόλεμος για τον Πειραιά διήρκησε ακόμα περισσότερο! 

Το απόγευμα της 13ης  Οκτωβρίου του 1944 επήλθε ολοσχερής καταστροφή του λιμανιού, όταν ειδική μονάδα των Γερμανών, απέμεινε τελευταία και όταν οι Αθηναίοι πανηγύριζαν την αποχώρηση των κατοχικών δυνάμεων, στον Πειραιά οι τελευταίοι με σειρά εκρήξεων κατέστρεφαν τις δομές της πόλης. Συνεπώς για τον Πειραιά, η "ελευθερία άργησε μια μέρα"! 

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο πόλεμος επίσης για την πόλη μας, δεν άφησε κανένα περιθώριο οργάνωσης, καθώς ξεκίνησε ανήμερα την 28η Οκτωβρίου με τους βομβαρδισμούς των Ιταλικών αεροπλάνων αλλά και ανήμερα της εισβολής των Γερμανικών στρατευμάτων στην Μακεδονία με τον φονικό βομβαρδισμό του λιμανιού και την ανατίναξη του φορτωμένου με 400 τόννους εκρηκτικού, αγγλικού φορτηγού πλοίου "Κλαν Φράϊζερ". 



Ο Πειραιάς στάθηκε στην ίδια μοίρα σαν να ήταν συνοριακή πόλη εμπόλεμης ζώνης! Και όταν ακόμα αυτή η παγκόσμια συμφορά βρισκόταν στην δύση της, ο Πειραιάς βομβαρδίστηκε από Άγγλους και Αμερικανούς τον Γενάρη του '44 σε έναν από τους πιο άσκοπους και φονικούς βομβαρδισμούς σε πόλεμο! Συνεπώς Γερμανοί, Ιταλοί, Άγγλοι και Αμερικάνοι ο καθένας για διαφορετικό λόγο και σκοπό, στάθηκαν δημιουργοί συμφοράς για της πόλη και τους κατοικούς της, επειδή η πόλη ήταν λιμάνι. Και ως λιμάνι έπρεπε να καταστραφεί! Και αυτοί οι ίδιοι κάτοικοί της είναι που κλήθηκαν μεταπολεμικά να πληρώσουν ανάμεσα στα τόσα που προσέφεραν σε ανθρώπινες ψυχές και υλικές απώλειες, το δεκαράκι (δεκάλεπτο) ως υποχρεωτική συνεισφορά στα εισιτήρια των λεωφορειακών γραμμών του Πειραιά, για να σταθεί ξανά ο Μητροπολιτικός Ναός της πόλης, η Αγία Τριάδα, που είχε σωριαστεί σε ερείπια όπως και ολόκληρη η πόλη του Πειραιά. 

Η πολιτισμική αντίθεση των Γερμανών. Πίσω το θεατράκι του Νέου Φαλήρου, έργο του Γερμανού Αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλλερ. Μπροστά Γερμανοί στρατιώτες, ως νέοι αρχιτέκτονες του Γερμανικού "πολιτισμού"


Όταν ο πόλεμος αυτός τελείωσε, ο προϊστάμενος της Στατιστικής Υπηρεσίας του Δήμου Πειραιώς, που ήταν τότε ο Δ. Μισαηλίδης (και μετέπειτα Δήμαρχος Κερατσινίου), συνέταξε στις 24 Οκτωβρίου του 1946 έκθεση "απογραφή" των καταστροφών του Πειραιά. Η έκθεση αυτή είναι μοναδική, άγνωστο για ποιό λόγο αναφέρεται σπανίως αν και τόσο σημαντική για την προσφορά της πόλης στον Εθνικό Αγώνα. Απογράφει μόνο την περιφέρεια του Δήμου Πειραιώς και δεν συμπεριλαμβάνει τους γύρω Δήμους. Επίσης δεν συμπεριλαμβάνει τις καταστροφές του Λιμένα, καθώς για αυτές υπάρχει ξεχωριστή έκθεση. 



Σύμφωνα με αυτήν λοιπόν, από τις αεροπορικές επιδρομές, τις εκρήξεις και τις πυρκαγιές εξαφανίστηκαν 682 οικοδομές! Μετατράπηκαν δηλαδή σε σκόνη σαν να μην υπήρξαν ουδέποτε. Άλλες 2.079 οικοδομές καταστράφηκαν μεν, αλλά τα ερείπιά τους στέκονταν υψούμενα σαν χέρια προς τον ουρανό. Φυσικά και οι οικοδομές αυτές δεν μπορούσαν να κατοικηθούν. Άλλες 3.000 οικοδομές είχαν πληγεί τόσο, που σταδιακά κατεδαφίστηκαν ή δόθηκαν πολύ αργότερα ως αντιπαροχές. Στο σύνολο 5.761 οικοδομές κατεστράφηκαν. Προσέξτε ότι η Έκθεση αναφέρεται σε "οικοδομές" όχι μόνο σπίτια. Που σημαίνει ότι μια οικοδομή μπορεί να ήταν ένα σπίτι, αλλά μπορεί και ως διώροφη ή τριώροφη οικοδομή να στέγαζε περισσότερες οικογένειες! 



Μην ξεχνάμε ότι τότε γύρω από μια αυλή υπήρχαν δωμάτια που στέγαζαν διαφορετικά νοικοκυριά! Λίγο πριν την έναρξη του πολέμου στον Πειραιά το 1939 διέμεναν 64.864 οικογένειες σε 29.291 οικοδομές, αναλογία δηλαδή της τάξεως 2,21 οικογένειες ανά οικοδομή. Συνεπώς στις 5.761 οικοδομές που καταστράφηκαν διέμεναν 12.731 Πειραϊκές οικογένειες που έμειναν χωρίς σπίτι. Αν τώρα υπολογίσουμε ότι η σύνθεση των οικογενειών τότε ήταν το λιγότερο τετραμελής και πενταμελής, μιλάμε για πάνω από 60 με 65.000 άστεγους Πειραιώτες.



Στις υλικές καταστροφές της πόλης πρέπει να αναφερθούν:
Ένας Μητροπολιτικός Ναός (Αγίας Τριάδας)
56 Κτίρια αποθήκες - εργοστάσια
Εκτεταμένες καταστροφές σε άλλους 6 ναούς
Ελαφρότερες ζημιές σε 146 εργοστάσια και Αποθήκες

Με την ίδια έκθεση του Μισαηλίδη και Στατιστικής Υπηρεσίας του Δήμου Πειραιά, από την πείνα, τις στερήσεις και τους βομβαρδισμούς είχαν πεθάνει 10.482 Πειραιώτες

Το 1941 πρώτο χρόνο της κατοχής πέθαναν 2.835, το 1942 δεύτερο χρόνο κατοχής 6.313, ενώ το 1943 πέθαναν 1.034. 

Ο μειωμένος αριθμός του 1943, δεν οφείλεται σε καλυτέρευση συνθηκών, αλλά στην μαζική φυγή των Πειραιωτών στην Αθήνα (πως ως ανοχύρωτη πόλη ουδέποτε βομβαρδίστηκε), σε Σαλαμίνα, Αίγινα και σε διαφορετικούς 70 περίπου προορισμούς! Το 1944 πέθαναν 600 άτομα μόνο από πείνα χωρίς να υπολογισθούν οι νεκροί του Συμμαχικού βομβαρδισμού του Ιανουαρίου. 


Από τους βομβαρδισμούς έχασαν την ζωή τους 859 Πειραιώτες, ενώ αν προστεθούν στον αριθμό του υπολογισμού και οι 1.641 στήθηκαν στους τοίχους εκτελεστικών αποσπασμάτων ή σκοτώθηκαν σε μάχες αντίστασης, ο συνολικός αριθμός ανέρχεται σε 13.282 συνολικά νεκρούς. Από αυτούς οι 7.181 ήταν άνδρες και οι 6.101 γυναίκες. 

Από πλευράς ηλικίας από αυτούς οι 9.635 ήταν ενήλικες ενώ τα 3.627 ήταν παιδιά!

Στις απώλειες καταμετρήθηκαν αυτοί που η απώλειά τους δηλώθηκε σε ληξιαρχεία. Όποιος όμως δήλωνε απώλεια συγγενικού προσώπου, αυτομάτως στερείτο ενός Δελτίου διατροφής! Πολλοί έθαβαν τα παιδιά τους ή τους γονείς τους χωρίς να αναφέρουν την απώλειά τους προκειμένου να μην στερηθούν και του ελαχίστου φαγητού που προσέφερε το πολύτιμο Δελτίο! 

Υπάρχει όμως και ο αριθμός εκείνων που πέθαναν αργότερα από τις κακουχίες, εκείνων που εξαφανίστηκαν ως αγνοούμενοι (ειδικά οι ναυτικοί), αυτοί που έμειναν ανάπηροι, ανίκανοι προς εργασία, τυφλοί, με ψυχιατρικά νοσήματα κ.ο.κ.

Συνεπώς δεν υπήρξε οικογένεια στον Πειραιά, που να μην έχασε το σπίτι της ή συγγενικά της πρόσωπα ή και τα δύο μαζί! Ο ίδιος ο συντάκτης της έκθεσης Δ. Μισαηλίδης πενθούσε την απώλεια τριών προσφιλών του προσώπων, ενώ η οικογένεια της μητέρας του συντάκτη της παρούσης ανάρτησης, χάθηκε ολοσχερώς μαζί με το σπίτι της, από τον "συμμαχικό" βομβαρδισμό της 11ης Ιανουαρίου του 1944.


Η καταστροφή του Λιμένα βεβαίως ήταν ολοκληρωτική που περιελάμβανε 13 Κτίρια όπως Σιλό, Αποθήκες, Λιμενικά υπόστεγα, 2 μόνιμες δεξαμενές και το σύνολο σχεδόν των κρηπιδωμάτων μήκους 3.000 μέτρων. 
Η αποτίμηση των ζημιών σε ζημιές μόνο για το λιμάνι ανέρχεται σε 325.000.000 προπολεμικές δραχμές.

Αυτά για την ιστορία της πολύπαθους πόλης μας. Μιας ιστορίας που τις πιο πολλές φορές λησμονείται ή εορτάζεται αδιάφορα, μηχανικά ή από ρουτίνα, όμοια με κάποιον από τους περίφημους παγκόσμιους εορτασμούς που έχουν καθιερωθεί προσφάτως αφιερωμένους στην διάσωση της χελώνας ή του αφρικανικού κάκτου.... 


Στο παλιό υπαίθριο θεατράκι του Προφήτη Ηλία (1958)



Του Στέφανου Μίλεση

Στην δυτική πλευρά του λόφου, στον Προφήτη Ηλία, υπάρχουν μέχρι σήμερα, απομεινάρια από πέτρινα έδρανα που απαρτίζουν ένα ίχνος διαζώματος με την κλίμακά του. Είναι ότι απέμεινε, από το παλιό υπαίθριο θεατράκι του Προφήτη Ηλία. Λανθασμένα έχει καταγραφεί πως το υπαίθριο θεατράκι καταστάφηκε για να κτιστεί στην θέση του το Βεάκειο, αφού το πρώτο βρίσκεται δυτικά του λόφου, ενώ το δεύτερο στα ανατολικά του. Κάποιο πρωινό του 2013, κάτσαμε σε αυτά τα έδρανα με τον φίλο Δημήτρη Κρασονικολάκη και μεταφερθήκαμε νοερά στην εποχή που εκεί ανέβασε ο Δημήτρης Ροντήρης του "Πέρσες".

Κατασκευάστηκε το 1958 από τον τότε Δήμαρχο Πειραιά, Δημήτριο Σαπουνάκη. Ακολουθούσε την φυσική κατωφέρεια του λόφου, χωρίς να παραβιάζει αισθητικά στην διαμόρφωση του τοπίου. Η λειτουργία του θεάτρου εγκαινιάστηκε την Παρασκευή 3 Οκτωβρίου 1958. Επρόκειτο περί υπαίθριου αμφιθεάτρου.

Το υπαίθριο θέατρο του Σαπουνάκη ακολουθούσε την κατωφέρεια του λόφου.
Σήμερα μόνο ελάχιστα διαζώματα έχουν απομείνει

Ο Δημήτριος Σαπουνάκης ως Δήμαρχος, είχε δώσει μεγάλη σπουδαιότητα στην πνευματική και πολιτιστική ανάπτυξη συνεργαζόμενος μεταξύ άλλων και με τον σκηνοθέτη Δημήτρη Ροντήρη στην ίδρυση του "Πειραϊκού Θεάτρου" το 1957. 

Επί δημαρχίας του συμμετείχε ενεργά στα πολιτιστικά δρώμενα και ο λογοτέχνης Νικηφόρος Βρεττάκος, που ως μέλος του Δημοτικού Συμβουλίου συνέβαλε επίσης στην δημιουργία του συγκεκριμένου υπαίθριου θεάτρου. Η επίσημη ονομασία που έφερε ήταν "Υπαίθριο Θέατρο Δήμου Πειραιώς"
Στον διαμορφωμένο επί του λόφου θεάτρου, μπορούσαν να καθίσουν σχετικά λίγοι (400 άτομα), αλλά μπορούσαν να παρακολουθήσουν μια παράσταση (όρθιοι) γύρα στα 700 άτομα. 




Εκεί ο Δημήτρης Ροντήρης από την Παρασκευή 3 έως την Κυριακή 12 Οκτωβρίου του 1958, ανέβασε την παράσταση "Πέρσες" του Αισχύλου με την Ασπασία Παπαθανασίου και τον Ν. Δενδρινό, σε απόδοση-μετάφραση του Ιω. Γρυπάρη. 

Η Ασπασία Παπαθανασίου του 1958 σε παράσταση στο Δημοτικό θέατρο Πειραιά

Αυτή θεωρείται μια από τις σημαντικότερες παραστάσεις του Ροντήρη, καθώς ενώ τα δρώμενα της παράστασης διαδραματίζονταν την εποχή των Ελληνοπερσικών πολέμων, πίσω από την θεατρική σκηνή, κυριαρχούσε καθαρά το νησί της Σαλαμίνας που δόθηκε η ιστορική ναυμαχία. Ο Ροντήρης σε εκείνη την παράσταση έκανε κάτι πραγματικά πρωτοποριακό, καθώς δεν χρησιμοποιήσε σκηνικά παράστασης, αλλά μόνο το φυσικό σκηνικό του ορίζοντα!*


Μια μέρα πριν την έναρξη των παραστάσεων έγινε η γενική δοκιμή του έργου, ενώ όλες οι προηγούμενες δοκιμές είχαν γίνει εντός του Δημοτικού θεάτρου Πειραιώς. Μάλιστα συμφωνήθηκε σε περίπτωση κακοκαιρίας, η παράσταση να μεταφερθεί στο Δημοτικό θέατρο Πειραιά.  

Οι χορογραφίες της παράστασης ήταν της Λουκίας, η οποία είχε καταφέρει στις αρχαίες παραστάσεις να εισάγει στοιχεία φοκλορικά.

Αυτή είναι η φυσική θέα του θεάτρου. Το 1958 όμως αποτελούσε για τους θεατές μοναδικό πολιτιστικό γεγονός, καθώς ο σκηνοθέτης Δημήτρης Ροντήρης όταν ανέβασε του Πέρσες του Αισχύλου, δεν χρησιμοποιήσε καθόλου σκηνικά, αλλά την ίδια την Σαλαμίνα (στο βάθος) που συμμετείχε ως φυσικό σκηνικό στην εξέλιξη της παράστασης.

Η Παρασκευή 3 Οκτωβρίου 1958 δεν αποτέλεσε μόνο την πρεμιέρα της παράσταστης του Ροντήρη, αλλά και την πρώτη ημέρα λειτουργίας του νέου αυτού υπαίθριου δημοτικού θεάτρου. Την βραδιά εκείνη, πριν από την έναρξή της παράστασης, μίλησε ο Δήμαρχος Πειραιά Σαπουνάκης, ο τότε Υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας κ. Γ. Ανδριανόπουλος και ο Ακαδημαϊκός Σπύρος Μελάς. Λίγο πριν ο Ροντήρης είχε κάνει ειδική αναφορά στον Δήμαρχο Σαπουνάκη λέγοντας "είναι παρήγορο να βλέπουμε τους Δημοτικούς Άρχοντες να στρέφουν την προσοχή τους και στα πνευματικά αιτήματα των δημοτών".

Δυστυχώς εκείνη η πρώτη παράσταση δεν ήταν κατ΄ αποκλειστικότητα των δημοσιογράφων όπως συμβαίνει σήμερα με τις "πρώτες". Παράσταση αποκλειστικά για τους κριτικούς και τους δημοσιογράφους είχε προγραμματισθεί για τις 11 Οκτωβρίου 1958, δηλαδή για την προτελευταία ημέρα των προγραμματισμένων παραστάσεων! 


Σπάνια φωτογραφία από την παράσταση "Πέρσαι" του Αισχύλου από το "Πειραϊκό Θέατρο" του Ροντήρη.  Ο χορός της Τραγωδίας σε χορογραφία της Λουκίας


Η λειτουργία του Υπαίθριου Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά, 
αναγγέλθηκε στις εφημερίδες με το όνομα "Πειραϊκό Θέατρο" εκ του Πειραϊκού θίασου του Ροντήρη! 

Ωστόσο λίγο η ακαταστασία του καιρού που ήταν βροχερός, λίγο η μεγάλη ζήτηση και οι διαμαρτυρίες που υπήρχαν για το σύντομο των παραστάσεων, ανάγκασαν τους συντελεστές να μεταφέρουν το έργο από το Υπαίθριο στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά! Έτσι ουσιαστικά δόθηκαν μόνο 8 παραστάσεις στο υπαίθριο. Οι "Πέρσες" ανέβηκαν στο Δημοτικό Θέατρο όπου παίζονταν εκτός προγραμματισμού μέχρι και τις 2 Νοεμβρίου 1958! 


2 Νοεμβρίου 1958, Πέρσες στο Δημοτικό Θέατρο



Όμως η παράσταση που παρακολούθησαν τελικώς οι δημοσιογράφοι ήταν από το κλειστό Δημοτικό θέατρο. Με λύπη γράφουν οι εφημερίδες τις επόμενες μέρες:

"Η τραγωδία είναι ότι η μεταβολή του καιρού δεν μας επέτρεψε να δούμε τους Πέρσες, στο υπαίθριο θέατρο της Καστέλλας. Στον κλειστό χώρο και στην περιορισμένη σκηνή του Δημοτικού θεάτρου, δεν είναι δυνατόν, παρά να είναι διαφορετική η εντύπωση".

Αυτός είναι και ο κύριος λόγος που είναι πολύ δύσκολο να βρει κάποιος φωτογραφίες από τις παραστάσεις του υπαίθριου. 

Η τραγωδία "Πέρσες" είχε την ιδιομορφία ότι η υπόθεσή της ανάγονταν σε ένα σύγχρονο του Αισχύλου γεγονός, και Περσική εισβολή, στην αντιμετώπιση της οποίας έλαβε ενεργό μέρος ο ίδιος ο Αισχύλος. 

Η ίδια παράσταση δόθηκε τον επόμενο χρόνο (1959), στην Γιουγκοσλαβία και τότε Δυτική Γερμανία χωρίς όμως την μαγεία που προσέφερε εκείνο το υπαίθριο θεατράκι του Σαπουνάκη.

Το υπαίθριο θεατράκι σταμάτησε την λειτουργία του το 1968, καθώς ανεγέρθηκε στα ανατολικά του λόφου το σημερινό Βεάκειο θέατρο (τότε Σκυλίτσειο). Ο Σκυλίτσης δεν ήθελε να υφίσταται δίπλα στο τεράστιο σε διαστάσεις θέατρο που κατασκεύασε, ένα άλλο έστω και πολύ μικρό, που ήταν κατασκευασμένο μάλιστα από Δήμαρχο σοσιαλιστικής ιδεολογίας.

Λίγο πριν την διαμόρφωσή του σε πάρκο στο θεατράκι έκανε κάποιες εμφανίσεις και η Δώρα Στράτου.


*: Ακόμα και εάν δεν υπήρχαν μέχρι σήμερα τα ελάχιστα απομεινάρια από το θεατράκι, πάλι θα προέκυπτε εκ της λογικής η λανθασμένη αντίληψη ορισμένων συγγραφέων, ότι το θεατράκι βρισκόταν στην θέση του Βεάκειου. Πώς θα ήταν δυνατόν να επιλεγεί από τον Ροντήρη ως φόντο η Σαλαμίνα, αφού το νησί δεν είναι ορατό, από την άλλη πλευρά του λόφου!

Πηγές:
-Ιστορία Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά (ΜΠΡΕΝΤΑΝΟΥ-ΑΞΑΡΛΗ), (Εκδόσεις Νέος Κύκλος, 2013) 
- Ψηφιακές Εφημερίδες Βουλής των Ελλήνων

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"