Τα μαξιλαρώματα των μανδροθεάτρων

Το πρώτο ξύλινο θεατράκι του Νέου Φαλήρου με τους πάγκους και την μάνδρα πέριξ αυτού

Του Στέφανου Μίλεση

Όταν εμφανίστηκαν οι πρώτες θεατρικές αίθουσες προς το τέλος του 19^ου αιώνα, ο κόσμος πήγαινε τακτικότατα να παρακολουθήσει εκτός από θεατρικές παραστάσεις αλλά και οπερέτες, μελοδράματα και κάθε μουσική παράσταση που ανέβαινε. Ανάρπαστα ήταν τότε τα υπαίθρια θέατρα που ο κόσμος αποκαλούσε «μανδροθέατρα» καθώς τα περισσότερα ήταν φτιαγμένα εκ του προχείρου και μόνο λίγα ήταν κατασκευασμένα από αρχιτέκτονα ειδικά για τον σκοπό αυτό. Στην κατηγορία των υπαίθριων θεάτρων ανήκε φυσικά το γνωστό θεατράκι του Νέου Φαλήρου, έργο Τσίλλερ. Ωστόσο ο πρόγονος αυτού που βρισκόταν από την άλλη πλευρά της παραλίας, αποτελούσε ένα είδος μανδροθέατρου. Τα περισσότερα άλλωστε υπαίθρια στον Πειραιά ανήκαν στην κατηγορία των μανδροθεάτρων αποτελούμενα από μια πρόχειρη σκηνή με φωτισμό από πυρσούς ή φωταέριο.

Στα προγράμματα εκείνης της εποχής λοιπόν, τα οποία ήταν σχετικά ακριβά αφού κόστιζαν από 75 λεπτά έως και δύο δραχμές ανάλογα με την παράσταση, ήταν γραμμένα με ψιλά γράμματα στο κάτω μέρος τους «Ο φόρος και το μαξιλάρι εις βάρος των θεατών». Κι αυτό γιατί όπως είπαμε επρόκειτο στην πλειοψηφία τους για «μανδροθέατρα» πράγμα που σήμαινε πως δεν διέθεταν καθίσματα άνετα για τους θεατές. Πολλά δεν είχαν καν καθίσματα αλλά πάγκους!

Έτσι για να εξασφαλίσει κάποιος μια άνετη παράσταση, όφειλε να αγοράσει μαξιλάρι, αλλιώς η διάρκεια της, θα μετατρέπονταν για αυτόν, σε δίωρο βασανιστήριο επί πάγκου, ειδικά εάν η παράσταση δεν ήταν της αρεσκείας του.

Όμως το μαξιλάρι στην συνέχεια άλλαζε χρήση, καθώς αποτελούσε ένα είδος ψηφοφορίας για την επιτυχία ή την αποτυχία της παράστασης, αφού στο τέλος αυτής, εάν τα μαξιλάρια έμεναν επί των πάγκων σήμαινε την επιτυχία του έργου. Εάν όμως εκσφενδονίζονταν προς την σκηνή, ιδιαίτερα την στιγμή της υπόκλισης των συντελεστών και πρωταγωνιστών, τότε αποτελούσε μια μορφή αποδοκιμασίας, που σήμαινε την αποτυχία της παράστασης. Ήταν το γνωστό σε όλους μαξιλάρωμα!

Το μαξιλάρωμα αποτελούσε τον φόβο και τρόμο των συντελεστών ενός έργου, καθώς δεν ήταν ιδιαίτερα ευχάριστο γεγονός, στο τέλος να πέφτουν στο κεφάλι σου περισσότερα από εκατό μαξιλάρια, ανάλογα με τον αριθμό των θεατών.

Με «μαξιλάρωμα» έχουν βαπτιστεί σχεδόν όλοι οι θεατρικοί συγγραφείς, ηθοποιοί, μουσικοί της όπερας και της οπερέτας της εποχής εκείνης, έστω και εάν η μετέπειτα πορεία τους ήταν διαφορετική. Του μαξιλαρώματος δεν εξαιρούνταν και οι γυναίκες! Οι θεατράνθρωποι είχαν ενοχληθεί τόσο από την συμπεριφορά αυτή που συχνά κατέκριναν αυτό το «βάρβαρο έθιμο» στις εφημερίδες. Το «έθιμο» αυτό κράτησε για πολλά χρόνια, αναφέρονται δε περιστατικά μαξιλαρώματος ακόμα και προπολεμικά! Στην συνέχεια αντικαταστάθηκε από το γνωστό σφύριγμα αποδοκιμασίας.

Πολλοί θεατρικοί συγγραφείς τότε είχαν προβληματιστεί με την συμπεριφορά αυτή, καθώς πίστευαν είτε ότι κάποιοι πήγαιναν στις παραστάσεις μόνο για τον "χαβαλέ" του μαξιλαρώματος, είτε ήταν "μισθωμένοι ταραξίες" από αντίπαλους θιάσους για να προκαλέσουν την αποδοκιμασία μέσω μαξιλαρώματος! Έφθασαν κάποτε στο σημείο να πληρώνουν δικούς τους ανθρώπους, ώστε να μαξιλαρώνουν εκείνους που αναίτια ξεκινούσαν μαξιλάρωμα κατά των συντελεστών! Με την τακτική αυτή όμως, η πλατεία μετατρέπονταν σε πεδίο μάχης, που συνήθως είχε ως αποτέλεσμα την επέμβαση της αστυνομίας!

Ο μαξιλαροπόλεμος των παραστάσεων έλαβε τέτοιες διαστάσεις που πολλές θεατρικές παραστάσεις δίνονταν παρουσία αστυνομικών! 

 Η εφημερίδα "ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ" έγραψε ότι μεταξύ των συγγραφέων που πίστευαν αυτό, ήταν και ο Γρ. Ξενόπουλος που για να διαπιστώσει του λόγου το αληθές, ανέβασε μια φορά το δικό του έργο "Μονάκριβη" χρησιμοποιώντας το όνομα του Ιταλού συγγραφέα Ροβέρτου Στράνι, ενώ μια άλλη φορά ανέβασε το "Μεντόρ" που ήταν ένα Γαλλικό έργο (του Μαλέν) ως δικό του με το όνομα "Μούργος", για να δει πως θα αντιδράσουν οι θεατές!  

Πραγματικά με τις δοκιμές αυτές ο μεγάλος Ξενόπουλος γράφει στην εφημερίδα "Πρόοδο" για τους τάχα "δυσαρεστημένους" θεατές: "Τους έπιασα λοιπόν με το πείραμα που έκανα, τους έπιασα και δεν τους πιστεύω πια".