Η ζωή των Πειραιωτών τις πρώτες ημέρες του πολέμου. Σκηνές καθημερινότητας (1940)



Του Στέφανου Μίλεση


Αν αφήσουμε κατά μέρος το γεγονός της επιστράτευσης, την ελπίδα της νίκης και όλα εκείνα που έχουμε όλοι λίγο ή πολύ δει στα επίκαιρα της εποχής, τίθεται το ερώτημα πώς να ήταν άραγε οι πρώτες στιγμές, οι πρώτες μέρες ενός λαού που από έπεσε για ύπνο αμέριμνος και την επομένη ξύπνησε σε κατάσταση πολέμου; Ο λαός που δεν επιστρατεύθηκε βρέθηκε αντιμέτωπος ξαφνικά, με ένα σωρό ζητήματα που όφειλαν να διεκπαιρεωθούν.

Άλλαξε η όψη της πόλης, άλλαξαν και οι συνήθειες των Πειραιωτών. Άλλαξαν τα πάντα.


Η πρώτη και δεύτερη ημέρα του πολέμου καταγράφει τις χιλιάδες στρατευσίμων που συνέρρεαν χωρίς καν να έχει δημοσιευτεί η πρόσκλησή τους στα γραφεία κατάταξης. Συνοδεία από τους δικούς τους, τους γονείς τους, τις συζύγους ή τα παιδιά τους έφταναν στην στρατολογία προκειμένου να έχουν μαζί τους κάποιον για να παραλάβει τα πολιτικά τους ρούχα.  





Επειδή η 28η Οκτωβρίου του 1940 έπεφτε ημέρα Δευτέρα, οι εφημερίδες μόλις που προλάβαιναν να ανακοινώσουν την είδηση του πολέμου. Ένας γιγαντιαίος υπέρτιτλος στην πρώτη σελίδα με την αναγγελία του πολέμου και φυσικά η τελευταία σελίδα, ήταν οι μόνες πληροφορίες για το μεγάλο γεγονός.  Ο τύπος άρχισε να περιγράφει τα συμβάντα στο επόμενο φύλο της 29ης Οκτωβρίου συμπαρασυρόμενος από την ορμή και τον ενθουσιασμό των ίδιων των Ελλήνων. 

Όλοι οι δρόμοι του Πειραιά παρουσίασαν μεμιάς ζωηρή κίνηση καθώς από τη μια οι έφεδροι που πήγαιναν να καταταγούν στη Διλοχία οι περισσότεροι, από την άλλοι εκείνοι που μόλις ντύθηκαν στο χακί επέστρεφαν κρατώντας στα χέρια τα πολιτικά τους ρούχα, καθώς δεν είχαν μεριμνήσει για να έχουν μαζί τους συγγενείς να τα παραλάβουν. Λεωφορεία και αυτοκίνητα επιστρατεύονταν ενώ μουσικές και εμβατήρια ηχούσαν από καταστήματα, καφενεία και σπίτια. Φωνές ενθουσιασμού δονούσαν τον αέρα αλλά και οργής καθώς αρχίζει και γίνεται γνωστό πως πίσω από το έγκλημα της Τήνου κρυβόταν η Ιταλία. Η Πλατεία Κοραή στο κέντρο της πόλης αμέσως σημαιοστολίστηκε όπως και όλα τα σπίτια του Πειραιά. Σε πολλά σπίτια μάλιστα δίπλα στην ελληνική ήταν και εκείνη της Αγγλίας.


Μόλις ντύνονταν στο χακί ανέβαιναν στα καμιόνια κρατώντας στα χέρια τα πολιτικά τους ρούχα, καθώς δεν είχαν μεριμνήσει όλοι  να έχουν μαζί τους συγγενείς να τα παραλάβουν


Μετά την μικροσύγχυση στα μαγαζιά της πρώτης μέρας ακολούθησε ο κανονικός ρυθμός. Την δεύτερη μέρα ήδη οι προθήκες των φούρνων ήταν γεμάτες από καλοψημένα ψωμιά ενώ οι "φοβιτσιάρηδες" της πρώτης μέρας που αγόρασαν το ψωμί σε ποσότητες, τιμωρήθηκαν με το να το φάνε μπαγιάτικο την επομένη μέρα.

Την κίνηση της αγοράς καταγράφει με κάθε λεπτομέρεια ο αρθρογράφος Γ. Άννινος. Στο μανάβικο, στο μπακάλικο, στο ψαράδικο της αγοράς όλα είναι κανονικά όπως ήταν και πριν. Η μόνη διαφορά είναι πως τα παλληκάρια λείπουν. Είναι μόνο οι γέροι και οι γυναίκες που πωλούν. Τα "παιδιά" πήγαν στρατιώτες. 

Το χιούμορ άφθονο. "Πάρε καλέ κυρά και μη τα λογαριάζεις. Πάρε γιατί αύριο μπορεί να μην βρεις. Πάρε και δεν ξέρεις τι γίνεται. Να φας να χορτάσεις να σκάσουν οι εχθροί μας"

  Η Υπηρεσία Αντιεροπορικής Αμύνης (Υ.Α.Α.) διέταξε όλα τα παράθυρα και οι βιτρίνες των καταστημάτων να στολιστούν με χάρτινες ταινίες τοποθετημένες ώστε να σχηματίζουν παράλληλα "Χ" για την πίεση του αέρα από την έκρηξη των βομβών ώστε να μην μετατρέπονται σε φονικά θραύσματα, ενώ οι μπλέ κόλλες που μέχρι τότε αγόραζαν μόνο για τους μαθητές είχαν την τιμητική τους και έγιναν περιζήτητες. Με αυτές κάλυψαν εσωτερικά τα ίδια τζάμια που είχαν ντύσει με "Χ" εξωτερικά. Έτσι κανένα φως δεν έφεγγε μόλις σκοτείνιαζε. 


Η Υπηρεσία Αντιεροπορικής Αμύνης (Υ.Α.Α.) διέταξε όλα τα παράθυρα και οι βιτρίνες των καταστημάτων να στολιστούν με χάρτινες ταινίες τοποθετημένες έτσι ώστε να σχηματίζουν παράλληλα "Χ"


Το ίδιο συνέβη με ότι φώτιζε τη νύχτα. Φανοί αυτοκινήτων, μοτοποδηλάτων, ποδηλάτων προστέθηκαν στη λίστα της απαγόρευσης. Και τα φώτα των οδών το ίδιο. Πυκνό σκοτάδι κάλυψε τον Πειραιά που μόλις νύχτωνε βρισκόταν στο μαύρο έρεβος.


βάψιμο φανών αυτοκινήτου με μπογιά μαύρου χρώματος

Περισσότερο ικανοποιημένοι με αυτή την κατάσταση είναι οι μαθητές που απολαμβάνουν την υποχρεωτική αργία που βρίσκονται όλα τα σχολεία της επικράτειας. Οι Δωδεκανήσιοι του Πειραιά κυρίως αυτοί που μένουν προς την Καλλίπολη, συγκεντρώνονται σε ομάδες την Πλατεία Πηγάδας για να ανέβουν με τον ηλεκτρικό στην Αθήνα και να ενωθούν με άλλους μαζί και να εκδηλώσουν τον πατριωτισμό τους. Σε εκείνες τις συναντήσεις γίνονταν ομαδικές δηλώσεις αποκήρυξης της ιταλικής υπηκοότητας που είχαν οι Δωδεκανήσιοι. 


Πορείες αποκήρυξης της Ιταλικής υπηκοότητας από τους Δωδεκανήσιους


Οι νοικοκυρές έσπευσαν να γεμίσουν με νερό όλα τα διαθέσιμα δοχεία τους. Τα παρατημένα στην άκρη Αιγινήτικα κανάτια γνωρίζουν νέες μέρες δόξας. Οι οδηγίες επαναλαμβάνουν διαρκώς το νερό να αντικαθίσταται διαρκώς με φρέσκο ώστε να μην μετατραπεί σε εστία μόλυνσης. "Εν τοιαύτη περιπτώσει δεν πρέπει να σημειωθή νευρικότης, διότι εντός χρονικού διαστήματος ολίγων ωρών δύνανται όλοι διαδοχικώς να λάβωσι δια του αγωγού το αναγκαίον δια την πλήρωσιν των δοχείων των ύδωρ" διαβεβαίωνε η αρμόδια υπηρεσία.

Αλλά και ώρες ύπνου των Πειραιωτών άλλαξαν! Τώρα έπρεπε να κοιμούνται από νωρίς καθώς το σκοτάδι από τη μια και ο κίνδυνος νυχτερινών βομβαρδισμών από την άλλη τους έστελναν από τις εννιά το βράδυ στα κρεβάτια τους. Και για να καταφέρουν την απότομη προσαρμογή οι περισσότεροι έκοψαν τον μεσημεριανό τους ύπνο που μέχρι τότε ήταν νόμος απαράβατος.

Ωστόσο δεν έλειψε το εμπόριο του "σκοταδιού". Γέμισαν οι δρόμοι και τα καταστήματα με φαναράκια της τσέπης, με στήλες ηλεκτρικές, με λαμπτήρες, με κόλλες μαύρου και μπλε χαρτιού και ειδικά καρφάκια για την τοποθέτησή τους. Το ιδιόμορφο αυτό εμπόριο εμπλουτίστηκε και με τα πρώτα ενοικιαστήρια με παράξενα κομφόρ! "Ενοικιάζεται δωμάτιο εις οικία διαθέτουσαν καταφύγια" ή "ο τάδε τεχνικός αναλαμβάνει την διαρρύθμιση καταφυγίων με συμφέροντας όρους"



Περί κατασκευών καταφυγίων.
Εγκεκριμένα από την Ανωτέρα Διοίκηση Αντιεροπορικής Αμύνης


Εκείνες της ημέρες ήταν που η Ελληνίδα έλαβε και τη πρώτη της κοινωνική αναγνώριση καθώς αντί να παρουσιασθεί ως αδύνατο φύλο, βρέθηκε στους δρόμους να οδηγεί αυτοκίνητα πρώτων βοηθειών, βρέθηκε νοσοκόμος και αδελφή εθελόντρια, βρέθηκε να παροτρύνει, να ενθαρρύνει τον σύζυγο, τον αδελφό, το παιδί.




Στα έκτακτα κέντρα επιστράτευσης που δημιουργήθηκαν σε αυλές δημόσιων σχολείων είχαν σχηματιστεί μπόγοι με στρατιωτικά ρούχα και εξαρτήματα για το ντύσιμο των επιστρατευμένων. Ο ένας σωρός χιτώνια, ο άλλος περισκελίδες, περικνημίδες, σακκίδια, σιτιοδόχους, χλαίνες, υποδύτες.... 

Κάθε έφεδρος περνούσε από ένα σωρό διαδοχικά και λάμβανε το νούμερο που πίστευε πως του κάνει. Λίγο πιο πίσω όλο και μια γυναίκα στέκεται σχεδόν αόρατη στο βάθος, περιμένει και παρακολουθεί. Ο φρεσκοντυμένος στρατιώτης μαζί με εκείνη τη γυναίκα, τη μνηστή, τη σύζυγο, τη μάνα, θα φύγουν μαζί αμέσως για το σπίτι. Ο πρώτος θα κρατάει στα χέρια του τα επιπλέον εφόδια και εκείνη τα πολιτικά του ρούχα, ένα μπογαλάκι μαζεμένο πια.




Την τρίτη ημέρα του πολέμου ακόμη και οι λειτουργίες είχαν προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα. Ορίστηκε να γίνονται καθημερινώς παρακλήσεις στις τέσσερις το απόγευμα, υπέρ της ειρήνης του σύμπαντος κόσμου, παρακλήσεις υπέρ νίκης του κατά ξηρά, αέρα και θάλασσα μαχόμενου ελληνικού στρατού, με απαγόρευση όμως κρούσεως των καμπανών ώστε να μην υπάρξει σύγχυση με τις σειρήνες της πόλης. Οι πιστοί όφειλαν να προσέρχονται στις λειτουργίες άνευ ειδοποιήσεως.

Γενικά απαγορεύτηκε να χτυπά οτιδήποτε στην πόλη, που θα μπορούσε να προκαλέσει σύγχυση. Οι σειρήνες των εργοστασίων, τα βαπόρια στο λιμάνι, τα κουδούνια στα σχολεία, τα σφυρίγματα των τραμ, ακόμη και οι καμπάνες των εκκλησιών σταμάτησαν να ειδοποιούν τους πιστούς για εσπερινούς ή άλλες λειτουργίες. Μόνο οι σειρήνες επιτρέπονταν να ηχούν για την έναρξη ή λήξη του συναγερμού. Τρία λεπτά για την έναρξη και άλλα τόσα για την λήξη του συναγερμού. Μόνο και μόνο τότε επιτρέποταν να ηχούν και οι καμπάνες των εκκλησιών συνεπικουρικά. 




Την τέταρτη ημέρα του πολέμου ήδη όλοι είχαν προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα που είχε διαμορφώσει ο πόλεμος. Νερά σε στάμνες, σκοτάδια και σκεπασμένα παράθυρα, απουσία ανδρών και ανάληψη έργων από τις γυναίκες. Αν θα έβλεπε κάποιος την καθημερινότητα της τέταρτης μέρας, θα πίστευε πως επρόκειτο για μια χρόνια κατάσταση! Ουρές δεν υπήρχαν ούτε σε φούρνους, ούτε στα μπακάλικα. Το μόνο που ακουγόταν ήταν μια διαρκή συζήτηση για τον βομβαρδισμό των Πατρών που είχε προκαλέσει εκατόμβη θυμάτων. Και όλοι ανέμεναν την σειρά του μεγάλου λιμανιού.

Κι ανάμεσα στις συζητήσεις κυρίαρχος ο ρόλος των λογοπαίγνιων. 
- Πάμε στο σπίτι να φάμε
- Τι θα φάτε σήμερα;
- Μακαρονάδες!

Την πέμπτη ημέρα του πολέμου ακόμη και η κίνηση των δρόμων έχει κόψει. Δεν πηγαινοέρχονται πια μισοντυμένοι οι έφεδροι, τα τραμ δεν είναι ασφυκτικά γεμάτα από στρατιώτες. Οι περισσότεροι βρίσκονται ήδη εκεί που οφείλουν να είναι. Χιλιάδες έφυγαν και άλλοι τόσοι έμειναν πίσω να τους σκέπτονται. 

Με τον πόλεμο εμφανίζονται στα ξενοδοχεία του Πειραιά ξένοι που ξημεροβραδιάζονται στο μέγαρο Τ.Τ.Τ. (του Ταχυδρομείου, Τηλεγραφείου, Τηλεφωνείου). Άγγλοι και Αμερικανοί δημοσιογράφοι κύρια που στέλνουν τις ανταποκρίσεις τους. Κατ΄ αποκλειστικότητα ο Ραδιοφωνικός Σταθμός της Κολούμπια μετέδιδε τα ελληνικά νέα. Σαράντα πέντε εκατομμύρια Ιταλών εναντίον οκτώ εκατομμυρίων Ελλήνων ήταν συνήθως η πρώτη είδηση εντυπωσιασμού.




Την έκτη ημέρα του πολέμου ανακοίνωση του ιταλικού ραδιοφωνικού σταθμού πληροφορεί περί φανταστικών βομβαρδισμών που προκαλούν φανταστικές καταστροφές. Βομβαρδίστηκε είπαν ο Πειραιάς και η Σαλαμίνα, πολλά πλοία βυθίστηκαν ενώ στον Πειραιά στον Άγιο Διονύσιο καταστράφηκε ο Σταθμός Λαρίσης. Έτσι οι Πειραιώτες μαθαίνουν για την πόλη τους ανύπαρκτες καταστροφές. Δεν πρέπει ωστόσο να παραβλεφθεί πως από την πρώτη ώρα του πολέμου όλη η επικράτεια είχε κηρυχθεί σε κατάσταση πολιορκίας γεγονός που σήμαινε την άμεση σύσταση στρατοδικείων για την εκδίκαση παραβάσεων που εμπίπταν στην αρμοδιότητά τους. Κύρια αρμοδιότητα αυτών ήταν η απαγόρευση διάδοσης φημών και ψευδών ειδήσεων, ικασιών ή εκτιμήσεων! Δηλαδή όλα εκείνα τα σκουπίδια με τα οποία μας βομβαρδίζουν σήμερα, στο όνομα της "ελεύθερης πληροφόρησης".  Οποιαδήποτε αναφορά προφορική ή γραπτή μπορούσε να κλονίσει την πίστη του πληθυσμού προς την ένοπλες δυνάμεις της χώρας και την Κυβέρνηση, οτιδήποτε παρουσιαζόταν ως είδηση αν δεν ήταν πραγματικό γεγονός, ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του στρατοδικείου.

Η έβδομη ημέρα βρήκε τις γυναίκες να έχουν επιδοθεί σε ένα πλέξιμο μάλλινων ειδών άνευ προηγουμένου. Όλες από κάτι έπλεκαν. Είχαν βαλθεί όλες να "ντύσουν" τις μονάδες στα μάλλινα. Κάθε γυναίκα είχε πιστέψει πραγματικά πως εάν πλέξει ένα πουλόβερ και ένα ζευγάρι κάλτσες ο στρατός θα έπαυε να κρυώνει, πως ο χειμώνας θα είχε νικηθεί. 

Παλιά στρώματα δίνονταν για να γίνουν μαλλί, μαξιλάρια χαλαστήκαν για τον ίδιο λόγο. Τα εκδρομικά σωματεία έκαναν έκκληση στα μέλη τους να δώσουν τα μάλλινά τους είδη για τον στρατό. Οι Παρασκευές των σωματείων αυτών που άλλοτε ήταν σημεία συγκέντρωσεις για τις εκδρομές του Σαββατοκύριακου, αποτελούσαν τώρα σημεία συγκέντρωσης μάλλινων ειδών. 


Στο μεταξύ το σκοτάδι μπορεί να σήμαινε κλείσιμο των κέντρων αλλά σήμαινε και συγκεντρώσεις κατ΄ οίκων για συζήτηση, χαρτιά, ραδιόφωνο. Σήμαινε ακόμα τις λεγόμενες κουβέντες των καταφυγίων που ενημέρωναν τους πολλούς για πράγματα που ήξεραν λίγοι. Όπως το γεγονός πως στα Φάληρα υπήρχε αφθονία ψαριών. Κι αυτό καθώς οι Ιταλοί δεν μπορούσαν να προσεγγίσουν το λιμάνι του Πειραιά λόγω των ισχυρών αντιεροπορικών του Προφήτη Ηλία, της Ψυτάλλειας, του Κορυδαλλού και του Ναυστάθμου, στρέφονταν προς τον Φαληρικό όρμο όπου και άδειαζαν τα φορτία τους. Οι βόμβες σκότωναν πλήθος από ψάρια τα οποία κύματα εξέβραζαν στη συνέχεια στην ακτή όπου κόσμος περίμενε να τα μαζέψει.


Ελληνικό Αντιαεροπορικό

Μέχρι την όγδοη ημέρα είχαν εκδοθεί διαταγές και για ζητήματα που δεν ήταν πολεμικά, όπως για παράδειγμα οι τραπεζικοί λογαριασμοί και οι αναλήψεις. Επιτρεπόταν η ανάληψη μόνο του 5% του ποσού που είχε ο λογαριασμός με τον περιορισμό όμως το ποσό αυτό να μην υπερβαίνει τις 10.000 δραχμές. Και φυσικά καθώς δεν υπήρχαν τα γνωστά αυτόματα μηχανήματα, οι Τράπεζες άνοιγαν στις εννέα το πρωί και λειτουργούσαν έως τις έξι το απόγευμα, προκειμένου να εξυπηρετήσουν άμεσα τους περισσότερους. 

Καθώς η επιστράτευση ήταν γενική κρίθηκε ως αναγκαίο μέτρο η επιστροφή των συνταξιούχων στις εργασίες τους προκειμένου να καλυφθούν τα κενά που δημιουργήθηκαν. Ειδικότητες όπως εργατοτεχνίτες, αρτεγάρτες, λεβητοποιοί, ηλεκτρολόγοι και πλήθος άλλων ειδικοτήτων κλήθηκαν να παρουσιαστούν στις εργασίες απ΄ όπου έφυγαν προς συνταξιοδότηση.

Από την ένατη ημέρα και μετά άρχισε να υπάρχει μεγάλος όγκος αλληλογραφίας προς το μέτωπο. Όχι όμως ανεξελέγκτα. Οι επιστολές απαγορεύονταν να αναφέρουν κινήσεις στρατευμάτων, στρατιωτικές πληροφορίες, συνθηματικές ή αλληγορικές φράσεις. Η θεματολογία έπρεπε να περιορίζεται αποκλειστικά σε προσωπικά θέματα. Ειδικά επιστολικά δελτάρια διανέμονταν ώστε οι επιστολές να είναι ελαφριές και να μεταφέρονται εύκολα ακόμη και στην πρώτη γραμμή. Οι οδηγίες αυτές κυκλοφορούσαν με τον τίτλο "Συστάσεις προς αλληλογραφούντας". Αν και αρχικώς ο όρος "σύσταση" παραπέμπει σε κάτι λιγότερο υποχρεωτικό, επρόκειτο περί "διαταγής" καθώς όποια επιστολή δεν ήταν προσαρμοσμένη στις "συστάσεις" καταστρέφονταν και δεν έφτανε ποτέ στο μέτωπο. Η απαγόρευση στην συνέχεια συμπεριέλαβε και την ταχυδρόμηση στο εξωτερικό καρτ - ποστάλ καθώς οι αρχές θεώρησαν πως έδιναν οπτικές πληροφορίες για τους στόχους.

Στις 23 Νοεμβρίου έφτασε και στον Πειραιά το άγγελμα της εισόδου του ελληνικού στρατού στην Κορυτσά. Σε διάστημα λίγων μόνο στιγμών η πόλη σημαιοστολίστηκε ξανά, ενώ τόσο τα πλοία του λιμανιού όσο και οι καμπάνες των εκκλησιών αγνοώντας την απαγόρευση άρχισαν να κρούουν χαρμόσυνα. Η φιλαρμονική του Δήμου Πειραιώς βγήκε στις κεντρικές λεωφόρους άρχισε να παιανίζει τον εθνικό ύμνο και άλλα εμβατήρια. Ογκώδεις διαδηλώσεις σχηματίστηκαν κατά μήκος της Ακτής Μιαούλη ενώ οι ευρισκόμενοι κατά τύχη Άγγλοι αποτέλεσαν αντικείμενα συγκίνησης από τους Πειραιώτες. 


Άγγλοι στον Πειραιά

Πηγή: Επιλογή από την αρθρογραφία πολέμου του Γ. Δρόσου

Το λιμάνι του Πειραιά ανήκει από το 1946 στους Πειραιώτες


Του Στέφανου Μίλεση
Άλλη μια επέτειος της 28ης Οκτωβρίου χτυπά την πόρτα της ιστορίας μας, για να της ανοίξουμε και να την υποδεχθούμε με όλες τις τιμές που πρέπει να αποδίδονται σε τέτοιες επετείους. Και η συγκεκριμένη, δεν είναι μια οποιαδήποτε τυχαία εορτή, ούτε για τη χώρα μας ούτε για τον Πειραιά μας. Κι αυτό όχι μόνο διότι φέτος συμπληρώνονται 75 χρόνια από την ημέρα εκείνη που η μικρή Ελλάδα  στάθηκε μόνη να αντιμετωπίσει τη μοίρα της, απέναντι στις πανίσχυρες στρατιωτικές μηχανές της Ιταλίας και της Γερμανίας, αλλά και κυρίως διότι φέτος ανακοινώθηκε η πώληση του λιμανιού της πόλης μας. 

Είναι γνωστό πως ο Πειραιάς συγκαταλέγεται ανάμεσα στους τόπους που υπέφεραν τα μέγιστα, όχι γιατί ήταν μεγάλη πόλη, παρά μόνο γιατί ήταν μεγάλο λιμάνι. Το μεγαλύτερο μάλιστα της χώρας. Βομβαρδίστηκε από την πρώτη μέρα του πολέμου την 28η Οκτωβρίου, βομβαρδίστηκε την πρώτη επίσης μέρα της γερμανικής επέμβασης τη νύκτα της 6ης ξημερώματα 7ης Απριλίου. Βομβαρδίστηκε και μετά εκατοντάδες φορές, καθώς σε αντίθεση με την Αθήνα που ήταν «ανοχύρωτη πόλη», ο Πειραιάς ως λιμάνι δεν θα μπορούσε να έχει την ίδια τύχη. Σε πάμπολλα ημερολόγια Πειραιωτών και όχι μόνο, αναφέρεται ο αριθμός των επιδρομών και των βομβαρδισμών. Και είναι τόσες οι αεροπορικές επιδρομές, που αν σήμερα κάποιος τις απαριθμήσει θα διαπιστώσει πως ξεπερνούν τις τριάντα μέσα σε μια βδομάδα μοναχά! Βομβαρδίστηκε όμως και μετά από Αμερικανούς και Βρετανούς την 11η Ιανουαρίου του 1944. Και εκείνος ο παράλογος βομβαρδισμός ακόμη δεν έγινε γιατί οι Σύμμαχοι είχαν κάτι με τους Πειραιώτες, αλλά για να καταστρέψουν το λιμάνι. Αλλά κι όταν ακόμη λίγο αργότερα οι Γερμανοί έφευγαν τρέχοντας από την Αθήνα στις 12 Οκτωβρίου του 1944, κι ενώ οι Αθηναίοι πανηγύριζαν την ελευθέρωση της πόλης τους, οι Πειραιώτες αγωνιούσαν για τη ανατίναξη του παγιδευμένου λιμανιού, που θα ισοπέδωνε και την πόλη μαζί. 

Αναπαράσταση βομβαρδισμού λιμανιού Πειραιά ξημερώματα 7ης Απριλίου



Δυστυχώς πόλη και λιμάνι ο Πειραιάς ήταν και είναι, ένα και το αυτό. Όποιος δεν γνωρίζει αυτό το πάντρεμα, τότε δεν γνωρίζει ούτε το παρελθόν της πόλης, ούτε την ιστορία της. Οι Πειραιώτες από αξιοπρεπείς πολίτες μετατράπηκαν ξαφνικά σε «βομβόπληκτοι» πρόσφυγες, επειδή πλήρωσαν το λιμάνι με το αίμα και το αίμα των παιδιών τους. Το πλήρωσαν ακόμη με τα κατεστραμμένα σπίτια τους, με τις θαμμένες μαθήτριες της Επαγγελματικής Σχολής, με τις επίσης θαμμένες μαθήτριες της Ελληνογαλλικής Ζαν Ντ΄ Άρκ, το πλήρωσαν με τη Μητρόπολη, την Αγία Τριάδα, που έθαψε ζωντανούς κόσμο και κοσμάκη. Το λιμάνι ανήκει μόνο διαχειριστικά στον ΟΛΠ και όχι ιδιοκτησιακά. 

Το λιμάνι είναι ιδιοκτησία των κατοίκων αυτής της πόλης και έχει πληρωθεί με το αίμα των 10.482 Πειραιωτών που καταδικάστηκαν να πεθάνουν γιατί ζούσαν πέριξ ενός λιμανιού. Οι 1.641 Πειραιώτες που εκτελέστηκαν κατά την διάρκεια της κατοχής, δεν έπεσαν για να σώσουν την Πλατεία Πηγάδας ή την Πλατεία Σερφιώτου, αλλά για να σώσουν το λιμάνι. Οι 859 επίσημα δηλωμένοι Πειραιώτες του συμμαχικού βομβαρδισμού (έστω και αν ο πραγματικός αριθμός τους είναι τετραπλάσιος) θάφτηκαν ζωντανοί γιατί ζούσαν δίπλα στο λιμάνι.  Το λιμάνι αγοράστηκε επίσης με την αξία από την ισοπέδωση των 29.291 οικοδομών που μετέτρεψε 65.000 Πειραιώτες σε άστεγους, που άλλαξε τα ονόματα ακόμη και των παιδιών τους, καθώς από Κώστα, Γιώργο, Μανώλη, τα έκανε «μικρούς Λάζαρους» όπως αποκαλούσαν τα Πειραιωτόπουλα που σώθηκαν των βομβαρδισμών. Όχι τυχαία αφού ανασύρονταν άσπρα από τη σκόνη, θαμμένα μέσα στον σωρό των ερειπίων, θύμιζαν την ανάσταση του Λάζαρου. 


Οι μικροί Λάζαροι στη φροντίδα του Ερυθρού Σταυρού




Κι αν κάποιοι σήμερα σκοπεύουν να πωλήσουν (βλέπε χαρίσουν) το λιμάνι του Πειραιά, ας κάνουν τον κόπο να ενημερώσουν στους επίδοξους «αγοραστές» και για το κόστος των αριθμών που ενδεικτικά αναφέρω πιο πάνω. Διότι κύριοι, οι παππούδες μας, οι γιαγιάδες μας , οι πατεράδες μας και οι μανάδες μας, δεν ζήτησαν τίποτα απολύτως για τις θυσίες που υπέστησαν εξαιτίας του λιμανιού, αναγνωρίζοντας πως το λιμάνι του Πειραιά ανήκει στο ελληνικό κράτος, πως αποτελεί εγγύηση για την ανάπτυξη και την ευημερία της χώρας αλλά και της πόλης για την οποία πολέμησαν και πέθαναν. Τα έδωσαν όλα χωρίς να ζητήσουν ανταμοιβή γιατί ήταν για την πατρίδα. Και φυσικά η έννοια της πατρίδας περιλαμβάνει τον τόπο που ο καθένας γεννήθηκε, μεγάλωσε και αγάπησε, την πόλη του, το χωριό του, το νησί του, τη γειτονιά του, το σπίτι του, την οικογένειά του. 



Προσέξτε καθώς η ενδεχόμενη πώληση του λιμανιού, αυτομάτως λύει και κάθε ηθική δέσμευση που υπήρχε έναντι της έννοιας της πατρίδας. Το αίμα που χύθηκε από τους Πειραιώτες ήταν για το λιμάνι και μόνο για αυτό. Και το αίμα δεν πωλείται, ούτε χαρίζεται, πολύ περισσότερο δεν δεσμεύεται από μνημόνια. Μόνο η οικογένεια της μητέρας μου (οικογένεια Νομικού) εκτός από το σπίτι της στη Λεύκα, έχασε οκτώ άτομα από τον συμμαχικό βομβαρδισμό. Δεν υπάρχει πειραϊκή οικογένεια που να μην έχει ένα τουλάχιστον νεκρό από τους βομβαρδισμούς του λιμανιού. Όλοι αυτοί ούτε ζήτησαν να αποζημιωθούν, ούτε φυσικά αποζημιώθηκαν. Όμως δεν σκοτώθηκαν απλά γιατί είχαμε πόλεμο, αλλά γιατί ζούσαν στο λιμάνι. Όταν έγινε η έκρηξη του «Κλαν Φράϊζερ» τα συντρίμμια του πλοίου ήταν που σκότωσαν κόσμο πολύ και όχι οι βόμβες των αεροπλάνων. Και το «Κλαν Φράϊζερ» για παράδειγμα δεν θα ήταν εκεί, αν δεν υπήρχε το λιμάνι.



 Όταν συμβαίνει να μιλώ σε διαλέξεις με ανάλογο θέμα, με πλησιάζει κόσμος πολύς και μου λέει «και ο πατέρας μου ήταν στην Αγία Τριάδα» και «η μητέρα μου θάφτηκε ζωντανή, γιατί ζούσε κοντά στο λιμάνι». Και πιστέψτε με δεν είναι λίγοι αυτοί που με προσεγγίζουν καθημερινά. Συνεπώς κανένας διαχειριστής περιουσίας, δεν έχει το δικαίωμα πώλησης περιουσίας που αφενός δεν του ανήκει, αφετέρου αποτελεί δημόσιο αγαθό, ιστορικά υπερασπιζόμενο με αίμα από τον λαό του. Πόσο μάλλον όταν γίνεται παρά τη θέληση του ιδιοκτήτη. Και το λιμάνι αποτελεί ιδιοκτησία του πειραϊκού λαού που το έχει πληρώσει με έναν φόρο που καλείται «φόρος αίματος». Αυτός ο φόρος αίματος μάλιστα έχει και συμβόλαιο! 

Είναι η επίσημη καταγραφή και αποτύπωση των καταστροφών που υπέστη η πόλη συνεπεία του λιμένα της. Έγινε από την Στατιστική Υπηρεσία του Δήμου Πειραιώς στις 24 Οκτωβρίου του 1946 (γνωστή και ως Έκθεση Δ. Μισαηλίδη). Αυτή η Έκθεση αποτελεί το συμβόλαιο αγοράς του λιμανιού από τον Πειραϊκό λαό. Ανατρέξτε και ψάξτε. Και αν κρίνετε εσείς οι πωλητές, πως το λιμάνι δεν χρωστά τίποτα στην πόλη και στους κατοίκους της, αν κρίνετε πως όλοι αυτοί που χάθηκαν ή όλα όσα καταστράφηκαν, αποζημιώθηκαν μεταπολεμικά, τότε θα είμαι λάθος εγώ. Αν κρίνετε πως τα 56 εργοστάσια μέσα στην πόλη που καταστράφηκαν από τον βομβαρδισμό του λιμανιού επανιδρύθηκαν δαπάνη του Οργανισμού, πως η αρχή του λιμανιού ξαναοικοδόμησε τα σχεδόν τριάντα χιλιάδες σπίτια που έγιναν σκόνη, αποκατάστησε τις 64.864 οικογένειες, τότε δεν υπάρχει πρόβλημα. Όμως από όσο γνωρίζω ακόμη και η Αγία Τριάδα ξανασηκώθηκε και έγινε η μητρόπολη της πόλης χάρη στα δεκάλεπτα που είχαν τεθεί αυξητικά πάνω στα εισιτήρια όλων των λεωφορειακών γραμμών του Πειραιά και μόνο, υπέρ ανεγέρσεως του ναού. 



Η φετινή επέτειος είναι μια καλή ευκαιρία να επανέλθει στο φως η έκθεση Δ. Μισαηλίδη και να επανεξετασθούν οι αποφάσεις που έχουν ληφθεί.

Στον Πειραιά του Τσαρούχη



Ο Γιάννης Τσαρούχης γεννιέται στον Πειραιά στις 13 Ιανουαρίου του 1910. Στον Πειραιά επίσης ζει την πρώτη δεκαπενταετία σχεδόν της ζωής του, που στάθηκε ικανή, όπως έλεγε και ο ίδιος, να διαμορφώσει οριστικά τον εύπλαστο παιδικό του χαρακτήρα.

 Ο Πειραιάς των αρχών του 20ου αιώνα, κοινωνικά δεν αποτελούσε μια και εννιαία πόλη, αλλά ήταν χωρισμένος σε δύο κοινωνικές ομάδες που συμβίωναν από κοινού, έστω και σε διαφορετικές περιοχές. Στους μεγαλοαστούς και στην εργατική τάξη. Μη ξεχνάμε πως ο Πειραιάς τότε διέθετε πλήθος εργοστασιών, ναυπηγείων και βιοτεχνιών οι ιδιοκτήτες των οποίων ζούσαν στην ίδια πόλη που είχαν αναπτύξει και τις επιχειρήσεις τους. Στην ίδια πόλη όμως ζούσε και ο εργατικός πληθυσμός που απασχολείτο εργασιακά στις ιδιοκτησίες των πρώτων. 



Ένα από τα αρχοντικά της Λεωφόρου Βασιλέως Παύλου στην Καστέλλα,
σε φωτογράφιση αρχών της δεκαετίας του '80 και σήμερα


Οι μεγαλοαστικές οικίες του Πειραιά, διαμόρφωσαν σε μεγάλο βαθμό,
μέρος της αισθητικής του Γιάννη Τσαρούχη


Έτσι ο Τσαρούχης προερχόμενος από μεγαλοαστική οικογένεια είχε όλες εκείνες τις εικόνες που είχαν σχεδόν όλα τα παιδιά της δικής του κοινωνικής τάξης. Γεννημένος σε μια απλή, τυπική της εποχής θα λέγαμε οικία, επί της Λεωφόρου Βασιλέως Γεωργίου Α', με τους θείους του να ζουν σχεδόν αντικρυστά στο μεγάλο νεοκλασικό που διατηρείται μέχρι και σήμερα στην γωνία Γρηγορίου Λαμπράκη και Βασ. Γεωργίου Α' (οικία Μεταξά) ζούσε σχεδόν αρχοντικά, περιστοιχισμένος από την αρχιτεκτονική ομορφιά των νεοκλασικών κτηρίων, με τα ψηλά και πλούσια διασκοσμημένα ταβάνια, με τους κρυστάλινους πολυελαίους και τα πλούσια εσωτερική διακόσμηση από αγάλματα και πίνακες που συνήθως στόλιζαν το εσωτερικό τέτοιων σπιτιών. 

Αρχές δεκαετίας του '80 και η οικία που πέρασε κάποια από τα παιδικά του χρόνια ο Τσαρούχης (από το 1920 έως 1924) κοντά στην αγαπημένη του θεία Δέσποινα Μεταξά, φιλοξενούσε στο ισόγειο χώρο  νηπιαγωγείο ιδιοκτησίας  του Ευάγγελου Αθηναίου. 

Ο πνευματικός αυτός άνδρας του Πειραιά (μέλος της Φιλολογικής Στέγης και μετέπειτα Πρόεδρος του Πειραϊκού Συνδέσμου), θα συμβάλλει τα μέγιστα, στην πραγματοποίηση τηλεοπτικής παραγωγής αφιερωμένης στην ζωή του Γιάννη Τσαρούχη. 

Σε μεγάλο βαθμό από την συμβολή του Δρ. Ε. Αθηναίου θα διασωθούν καταγεγραμμένες πτυχές της παιδικής ηλικίας του Τσαρούχη στον Πειραιά.   

Σε εκείνο το σπίτι (την οικία Μεταξά) μπορεί να μην γεννήθηκε ο Τσαρούχης, εκεί απέκτησε όμως όλα εκείνα τα ερεθίσματα για κάποια χρόνια, από το 1920 έως το 1924 καθώς οι γονείς του έφυγαν για το εξωτερικό και τον άφησαν υπό την προστασία της αγαπημένης του θείας Δέσποινας Μεταξά. 

 Το σπίτι αυτό πάντα αποτελούσε πηγή έμπνευσης για τον ίδιο καθώς οι εικόνες του στάθηκαν αξεπέραστες. Το διάστημα της εκεί φιλοξενίας του, γνώρισε μεγάλες προσωπικότητες της εποχής που παρέλασαν από τα σαλόνια της θείας του, όπως ήταν οι Ελευθέριος Βενιζέλος (που ήταν φίλος της οικογενείας), η ηθοποιός Κυβέλη και η επίσης ηθοποιός Ελένη Παπαδάκη.



Στην οικία Μεταξά, ο Τσαρούχης έζησε όλη την μεγαλοπρέπεια των γιορτών που γίνονταν πάντα στις ονομαστικές εορτές των μελών της οικογενείας, τους χορούς που δίνονταν και τις δεξιώσεις υποδοχής επισήμων προσώπων.

O Τσαρούχης στέκεται στο παράθυρο της οικίας Μεταξά
που πέρασε κάποια από τα χρόνια της παιδικής του ηλικίας

Ο Τσαρούχης τελείωσε το σχολείο των Αδελφών Μπάρδη έχοντας συμμαθητή τον Νίκο Καββαδία τον μετέπειτα ποιητή του Μαραμπού. Τσαρούχης και Καββαδίας ήταν καλοί φίλοι, ερωτευμένοι με το ίδιο κορίτσι, την Μαρία. Όσο για το σχολείο των Αδελφών Μπάρδη, που είχε ιδρυθεί λίγα μόλις χρόνια πριν (το 1898) από την Ευγενία Μπάρδη, αποτελούσε κατά τον Τσαρούχη ένα κύτταρο καλλιτεχνικής δημιουργίας καθώς ήταν πολύ προχωρημένο για την εποχή του. Έδινε συναυλίας και θεατρικές παραστάσεις, εξετάσεις με ποιήματα το πρόγραμμά του περιλάμβανε μέχρι και διδασκαλία ευρωπαϊκών χορών. Όμως το σχολείο αυτό δεχόταν αγόρια μόνο στις μικρές τάξεις, ενώ για τις μεγαλύτερες ήταν Παρθεναγωγείο.

Ο Γιάννης Τσαρούχης (αριστερά) κατά την Πειραϊκή περίοδο της ζωής του

Έτσι ο Τσαρούχης έφυγε από εκεί και γράφτηκε στο σχολείο του Ζήση Αγραφιώτη. Οι αναμνήσεις από το σχολείο του Αγραφιώτη ήταν πικρές, καθώς ουδέποτε κατανόησε την σκληρή πειθαρχία που επικρατούσε και τις μεθόδους διδασκαλίας που αυτό εφάρμοζε. 

Το Λύκειο του Ζήση Αγραφιώτη (αριστερά) δίπλα στο Ναό του Αγίου Κωνσταντίνου στο κέντρο του Πειραιά

Οι πρακτικές του σχολείου του Αγραφιώτη οδήγησαν τον Τσαρούχη σε μια απέχθεια για τα μαθήματα, τα οποία ούτε μια στιγμή δεν έλκυσαν το ενδιαφέρον του. Έξω από το σχολείο του Ζήση Αγραφιώτη υπήρχε μια δημόσια βρύση. Σ΄ αυτήν μαζεύονταν μετά τα μαθήματα όλα τα παιδιά και έπαιζαν με το νερό. Αυτή η εικόνα είναι η μοναδική που έμεινε χαραγμένη από τα χρόνια του Αγραφιώτη. Δυστυχώς αν και ήταν πρόθεση του Τσαρούχη κάποτε να την απεικονίσει σε ζωγραφικό πίνακα, δεν το έπραξε. 


Όμως σε αυτό τον Πειραιά των αστικών σπιτιών, συνυπήρχε και ο κόσμος των φτωχών εργατικών σπιτιών που ο Τσαρούχης θα γνωρίσει πολύ αργότερα, όταν πλέον θα έχει μεγαλώσει και θα έχει φύγει από τη γενέθλια πόλη του. Η περίεργεια της εξερεύνησης του κόσμου που δεν γνώρισε παιδί, αυτού του άλλου κόσμου,  θα υπερνικήσει την απόσταση και θα τον επαναφέρει σε ατέλειωτες εξερευνήσεις σε σταθμούς, αγορές και απρόσιτα για πολλούς μέρη ενός διαφορετικού Πειραιά.

Στον Πειραιά συνυπήρχε και ο κόσμος των φτωχών εργατικών σπιτιών που ο Τσαρούχης θα γνωρίσει πολύ αργότερα
Ότι απέμεινε από το σπίτι που γεννήθηκε ο Γιάννης Τσαρούχης τη δεκαετία του '80
(Συμβολή Βασ. Γεωργίου Α΄ και Λουκά Ράλλη)

Τσαρούχης και Νέο Φάληρο:

Το Νέο Φάληρο για τον Τσαρούχη είναι θύμισες από μια εποχή που την γνωρίζει πολύ καλά, καθώς η οικογένειά του λάμβανε μέρος σε οτιδήποτε είχε να προσφέρει η αριστοκρατική τότε περιοχή του Νέου Φαλήρου. Μεταξύ των ετών 1916 - 1920, θεατρικές παραστάσεις, χοροί στα μεγάλα ξενοδοχεία, πλούσια δείπνα. Ο ίδιος θυμόταν πάντα με νοσταλγία το εστιατόρια που δέσποζε στην ταράτσα του Μεγάλου ξενοδοχείου του Σταθμού, που έφερνε την ονομασία "Ταμπλ Ντοτ"

Ο Τσαρούχης κάθεται στην βεράντα του κατεστραμμένου Περιπτέρου του Ναυτικού Ομίλου στο Νέο Φάληρο όπου συγκινημένος διηγείται το παρελθόν της περιοχής όπως την έζησε ο ίδιος

Λεπτομέρειες από ότι είχε απομείνει από το περίλαμπρο οικοδόμημα
που έφερνε την ονομασία "Περίπτερο Ναυτικού Ομίλου" στο Νέο Φάληρο




Μεγάλη ευτυχία για τον ίδιο ένα γεύμα εκεί αλλά και μαγεία από τα καπέλλα των γυναικών, τα επίσημα φορέματα, τα σμόκινγκ των ανδρών. Όταν αργότερα τα χρόνια πέρασαν, ταύτισε τα χρόνια του Νέου Φαλήρου και το σκηνικό της αριστοκρατικής ζωής που κυριαρχούσε εκεί, με κάποιο από τα σκηνικά της ταινίας "Θάνατος στη Βενετία" του Βισκόντι. 


ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ
Ο ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΑΡΧΕΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ '80

Το παλιό κτήριο της Διλοχίας, γραφείο κατάταξης μετέπειτα και τα τελευταία χρόνια λειτουργίας του έδρα της Στρατωτικής Αστυνομίας Πειραιά (Ε.Σ.Α.) 




Τα μοναδικά κοσμήματα της Καστέλλας
Συμβολή Λεωφ. Γρ. Λαμπράκη και Βασ. Γεωργίου Α΄


Το κτήριο του Σταθμού Λαρίσης στον Άγιο Διονύσιο πριν την ανακατασκευή του. Φέρει την παλαιά πινακίδα με την ένδειξη ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ - PIREEFS


Η παλιά εκκλησία του Προφήτη Ηλία
Η Πλατεία Αλεξάνδρας
Ξυλινός συρμός 1979
Ο Σταθμός Λαρίσης την δεκαετία του '80 και σήμερα


Πηγές:
"Εδώ γεννήθηκε η Ευρώπη": Ένα οδοιπορικό στον ΠΕΙΡΑΙΑ των παιδικών χρόνων του ΓΙΑΝΝΗ ΤΣΑΡΟΥΧΗ, με οδηγό τον ίδιο (ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)


Εκπομπή "Μονόγραμμα" αφιερωμένη στον Γιάννη Τσαρούχη

Οι ιταλικοί βομβαρδισμοί του Πειραιά (1940 - 1941)



Του Στέφανου Μίλεση

Όταν ξέσπασε ο Ελληνο-ιταλικός πόλεμος του ’40 οι Ιταλοί ξεκίνησαν αμέσως τους βομβαρδισμούς. Από τις πρώτες κιόλας στιγμές του πολέμου ιταλικές βόμβες έπεσαν στην Διώρυγα της Κορίνθου σε μια προσπάθειά τους να καταστρέψουν τη γέφυρα, ενώ εκ παραλλήλου βομβάρδισαν την πόλη της Πάτρας, που δυστυχώς μέτρησε 193 νεκρούς εκ των οποίων 25 ήταν μικρά παιδιά. Συνεπώς οι Ιταλοί αμέσως έδειξαν ότι είχαν προθέσεις να δολοφονήσουν έστω και άμαχο πληθυσμό. Λίγο αργότερα στο ιταλικό στόχαστρο των αεροπλάνων θα μπει η Πρέβεζα, η Κέρκυρα και άλλα αστικά κέντρα όπως και το αεροδρόμιου του Τατοΐου. 

Παράλληλα με τον βομβαρδισμό της Πάτρας και ο Πειραιάς βομβαρδίστηκε καθώς ήδη από την πρώτη ημέρα του πολέμου στις 09.30΄ το πρωί ξεκίνησε η πρώτη ιταλική επιδρομή. Η Κυβέρνηση του Ιωάννη Μεταξά όμως είχε φροντίσει για όλο το σύστημα εκείνο, που σήμερα αποκαλείται Παθητική και Ενεργητική Αεράμυνα. Ο Πειραιάς είχε μεγάλη στρατηγική σημασία διότι το εμπορικό του λιμάνι, το μεγαλύτερο της χώρας, συνδυαστικά με το Ναύσταθμο της Σαλαμίνας και τα εργοστάσια που φιλοξενούνταν σε όλη την ευρύτερη περιοχή, τον τοποθετούσαν πρώτο στην λίστα των στόχων που έπρεπε να διαφυλαχθούν. 

Η στρατιωτική διοίκηση λοιπόν για να προστατεύσει όλους αυτούς τους στόχους είχε τοποθετήσει αντιαεροπορικά πυροβόλα  περιμετρικά του λιμανιού με άπλετη ορατότητα όπως της Ψυτάλλειας, του Κορυδαλλού, του Προφήτη Ηλία και του Ναυστάθμου. Μετά την πρώτη ιταλική αεροπορική επίθεση ενίσχυσε την αεράμυνα και με πολυβολεία κατά μήκος της Πειραϊκής Χερσονήσου. Αυτά ήταν ικανά να αναχαιτίσουν αποτελεσματικά συγκεκριμένο όγκο αεροπλάνων όπως και έπραξαν στην περίπτωση των Ιταλών. 


Ελληνικά αεροπλάνα πετούν πάνω από το λιμάνι του Πειραιά. Η πολεμική προετοιμασία του Μεταξά είχε ξεκινήσει πολύ νωρίτερα από το ξέσπασμα του Ελληνο-Ιταλικού πολέμου


Γι αυτό και οι απόπειρες να βομβαρδίσουν τον Πειραιά ήταν πάντοτε βιαστικές. Οι Έλληνες χειριστές των αντιαεροπορικών όπως έγραψε και ο αρθρογράφος της εποχής Νίκος Μαράκης, μετά τις πρώτες βολές κατάλαβαν το φόβο των ιταλών πιλότων. Όταν για πρώτη φορά επιχείρησαν να βομβαρδίσουν το μεγάλο κτήριο του Σιλό δέχθηκαν πλήθος βολών από τα παράκτια πυροβολεία που ανάγκασαν τα ιταλικά αεροπλάνα να στρέψουν αλλού τη ρότα τους. 

Δυστυχώς όμως καθώς οι ιταλοί πιλότοι τους δεν ήθελαν να επιστρέψουν πίσω με αναρτημένες όλες τις βόμβες τους, άδειασαν βιαστικά το φορτίο τους στις ξύλινες παράγκες της Δραπετσώνας αυτές που βρίσκονταν πιο κοντά προς το λιμάνι. Οι βόμβες αυτές σκότωσαν τρία παιδιά στην προσπάθειά τους να μεταφέρουν κάποιον παράλυτο γέροντα σε ασφαλές καταφύγιο. Μεσολάβησαν κάποιες άλλες προσπάθειες ιταλικού βομβαρδισμού του Πειραϊκού λιμανιού, μα οι βόμβες έπεφταν βιαστικά στη θάλασσα ακόμα κι έξω από το λιμάνι, στο ανοιχτό πέλαγος. Τόσο πολύ φοβόντουσαν οι Ιταλοί τα ελληνικά αντιαεροπορικά.

Αυτά τα περιστατικά έπεισαν τους Πειραιώτες από τις πρώτες κιόλας ημέρες του πολέμου, πως δεν υπήρχαν πιο αδέξιοι βομβαρδιστές από τους ιταλούς πιλότους. Κι έγινε κάτι το τελείως παράξενο. Όταν οι σειρήνες της πόλης ηχούσαν τρομαχτικά δυνατά καθώς ο Μεταξάς είχε φροντίσει να διασπείρει ηχητικούς συναγερμούς σε κάθε ψηλό κτήριο, σε κάθε πλατεία, σε κάθε δημόσιο κτήριο ή μέγαρο, οι Πειραιώτες δεν έτρεχαν στα καταφύγια! 

Γράφουν οι εφημερίδες της εποχής: «Οι Πειραιώτες όταν οι σειρήνες ηχούν αντί για τα καταφύγια τρέχουν προς τους στόχους! Γιατί θεωρούν πως εκεί ήταν πιο σίγουροι! Στους στόχους είχαν τη βεβαιότητα πως κανένα κακό δεν θα τους βρει. Ξέρανε πως οι βόμβες μπορούσαν να πέσουν σε εκκλησίες, σε δρόμους, σε σπίτια, σε λαχανόκηπους, σε σχολεία, σε καταφύγια, σε νοσοκομεία, ποτέ όμως σε ζωτικούς στόχους. Κι όσοι ακολούθησαν την τακτική αυτή δεν βγήκαν χαμένοι…»


Δοκιμή σειρήνας 1938


Και δυστυχώς η φήμη αυτή θα επιβεβαιωθεί όταν τις  5 Νοεμβρίου του 1940 προς το μεσημέρι με έναν ήλιο υπέρλαμπρο να δίνει μια μοναδική διαύγεια στους Ιταλούς πιλότους, αυτοί βομβάρδισαν την Πλατεία Πηγάδας. Κι αυτό καθώς οι ιταλοί εξέλαβαν  τη λαϊκή αγορά της Πηγάδας που υπήρχε την ημέρα εκείνη και το πλήθος κόσμου που είχε συγκεντρωθεί για να ψωνίσει, ως  κινήσεις στρατεύματος και απόπειρα επιβίβασης οργανωμένων στρατιωτικών τμημάτων στα πλοία που ανέμεναν στον Λιμένα!

Και έγραψε ο Μαράκης τότε για τον βομβαρδισμό της Πηγάδας «πανωλεθρία τρομακτική στα κολοκύθια, στις μελιτζάνες και στα μπατζάρια και στα άλλα ζαρζαβατικά των δυστυχισμένων μανάβηδων. Όλεθρος στα ήρεμα γαϊδουράκια που μετέφεραν στις ράχες τους υπομονετικά τις πραμάτειες των γυρολόγων». Όμως μπορεί εκείνος ο ιταλικός βομβαρδισμός της Πηγάδας να διακωμωδήθηκε κατά το πνεύμα της εποχής, δεν έπαψε να έχει προκαλέσει κι αυτός ανθρώπινα θύματα.

Το Στρατηγείο του Ντούτσε εξέδωσε ανακοίνωση την επόμενη κιόλας ημέρα στις 6 Νοεμβρίου 1940 «Σμήνος βομβαρδιστικών αεροπλάνων μας, ενήργησε επιτυχή επίθεσιν εναντίον καταυλισμού εχθρικών μεταγωγικών εις τον Πειραιά. Ο εχθρός είχε μεγάλας απωλείας εις άνδρας και εις μηχανοκίνητον υλικόν».

Δυστυχώς από τον βομβαρδισμό εκείνο της λαϊκής αγοράς της Πηγάδας σκοτώθηκαν δεκάδες Πειραιώτες. Πέρασε όμως στην κοινή γνώμη η εντύπωση πως επρόκειτο για έναν βομβαρδισμό αστείο, που δεν δημιούργησε θύματα, όμως η αλήθεια είναι διαφορετική καθώς και θύματα υπήρξαν και σπίτια καταστράφηκαν συμπεριλαμβανομένου και του σπιτιού του τότε Δημάρχου Μιχάλη Μανούσκου η οικία του οποίου βρισκόταν δίπλα στον κινηματογράφο «Φαντάζιο» ή τουλάχιστον ότι έχει απομείνει σήμερα από αυτόν. Θύματα εκείνου του ιταλικού βομβαρδισμού υπήρξαν και από την οικογένεια Μπογιατζή και από την οικογένεια Καστρίτη, νέα κορίτσια σκοτωθήκαν τότε, καθώς τα σπίτια τους είχαν την ατυχία να γειτνιάζουν με την λαϊκή αγορά. 




Στο περιθώριο της ιστορίας έχει περάσει και το γεγονός πως  από την ιταλική εκείνη επίθεση δύο ιταλικά αεροπλάνα καταρρίφθηκαν εκ των οποίων το ένα από τη Βρετανική αεροπορία (RAF). Δύο δρόμους ποιο κάτω ιταλοί αιχμάλωτοι είχαν σχηματίσει σειρές στον προβλήτα της Ακτής Ξαβερίου. Αυτοί είχαν αφιχθεί την προηγούμενη ημέρα του βομβαρδισμού και θα μπορούσαν να αποτελέσουν τα θύματα της ιταλικής επίθεσης της 5ης Οκτωβρίου. Η ελληνική αεροπορία για αντίποινα του βομβαρδισμού της Πλατείας Πηγάδας (όπως έμεινε) με αιχμή την 32η Μοίρα Βομβαρδισμού ανταπέδωσε το χτύπημα στο λιμάνι της Αυλώνας όπου βρίσκονταν πολλά ιταλικά φορτηγά πλοία. 


Μεταφορά τραυματιών του Αλβανικού μετώπου στο Λιμάνι του Πειραιά - 1940

   
Σήμερα πολλοί σύγχρονοι στον Πειραιά όταν αναφέρονται στους ιταλικούς βομβαρδισμούς του Πειραιά, μόνο χαριτολογούν πιστεύοντας πως η πόλη μας δεν θρήνησε κανένα νεκρό τότε, άποψη βεβαίως που είναι λανθασμένη. Οι Ιταλοί είχαν εξ αρχής εντάξει τον Πειραιά στα σχέδιά τους, τόσο πολύ που τον είχαν περιλάβει και στα εμβατήριά τους!


Θα πάρουμε τον Πειραιά, κι όλη τη θάλασσα του Αιγαίου


Ωστόσο η μεγαλύτερη ιταλική απόπειρα για την εναέρια καταστροφή του Πειραιά έγινε στα τέλη Ιανουαρίου, αρχές Φεβρουαρίου του 1941 όταν η συμπεριφορά των Ιταλών πιλότων φάνηκε παράδοξα διαφορετική από τις προηγούμενες απόπειρες. Αυτή την φορά οι ιταλοί φάνηκαν πως εξοικειώθηκαν με τα ελληνικά αντιαεροπορικά, δεν τα λάμβαναν υπόψη τους και αψηφώντας τα μικρά άσπρα συννεφάκια των αντιαεροπορικών βολών που έσκαγαν δίπλα τους, άρχισαν να βομβαρδίζουν με διαφορετικό τρόπο, δηλαδή με τον τρόπο της βαθιάς εναέριας κατάδυσης, της γνωστής σε όλους μας βουτιάς, μέθοδος που δυστυχώς θα γίνει λίγο αργότερα γνωστή στους Πειραιώτες από τα φονικά στούκας.

Είσοδος Καταφυγίου εντός Μεγάρου. Φέρει σήμανση με την αναγραφή "Καταφύγιον"
Είσοδος για το Καταφύγιο της συνοικίας "Γούβα του Βάβουλα"


Σε εκείνο λοιπόν τον βομβαρδισμό πέτυχαν τις αποθήκες του εργοστασίου του Δηλαβέρη. Ένα σύννεφο σκόνης κάλυψε όλη την περιοχή στην αρχή της οδού Θηβών καθώς χιλιάδες φρεσκοφτιαγμένα τούβλα κονιορτοποιήθηκαν.

Ο τελικός απολογισμός των ιταλικών επιδρομών υπήρξε καταστροφή αρκετών σπιτιών και ο φόνος δεκάδεων αθώων πολιτών. Ίσως οι δολοφονικές επιθέσεις των Γερμανικών αεροπλάνων που θα ακολουθήσουν αργότερα, να είναι η αιτία που στην συνείδηση των Ελλήνων χαράκτηκε η πεποίθηση πως δεν υπήρξαν θύματα ή καταστροφές από τις ιταλικές εναέριες επιδρομές. 


Αποφεύγετε μετά βδελυγμίας και περιφρονήσεως τους Έλληνες προδότες εκφωνητές των εχθρικών σταθμών
οι οποίοι αποβλέπουν να σας παραπλανήσουν από την οδό του καθήκοντος

Οι Ιταλοί ουδέποτε σταμάτησαν να αποπειρούνται την καταστροφή του Πειραιά, ενώ σε άλλες πόλεις πετύχαιναν τη φονική τους δράση όπως στις 9 Φεβρουαρίου του 1941 που πραγματοποίησαν επίθεση στο ναό της Αγίας Σοφίας της Θεσσαλονίκης. Η σφοδρότητα των Ιταλών να πετύχουν θεαματικά αποτελέσματα κατά τους βομβαρδισμούς τους έκανε ολοένα και πιο επιθετικούς. Μόνο τον Φεβρουάριο του 1941 η ιταλική αεροπορία επέδραμε 14 φορές βομβαρδίζοντας όλα τα λιμάνια της χώρας μεταξύ των οποίων και τον Πειραιά.


25 Νοεμβρίου 1940. Ο Δήμαρχος Πειραιώς Μ. Μανούσκος (και Πρόεδρος του Ολυμπιακού Πειραιώς), απέστειλε προς Δήμαρχο Κορυτσάς τηλεγράφημα για την απελευθέρωση της πόλης



"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"