Του Στέφανου Μίλεση
Αν αφήσουμε κατά μέρος το γεγονός της επιστράτευσης, την ελπίδα της νίκης και όλα εκείνα που έχουμε όλοι λίγο ή πολύ δει στα επίκαιρα της εποχής, τίθεται το ερώτημα πώς να ήταν άραγε οι πρώτες στιγμές, οι πρώτες μέρες ενός λαού που από έπεσε για ύπνο αμέριμνος και την επομένη ξύπνησε σε κατάσταση πολέμου; Ο λαός που δεν επιστρατεύθηκε βρέθηκε αντιμέτωπος ξαφνικά, με ένα σωρό ζητήματα που όφειλαν να διεκπαιρεωθούν.
Άλλαξε η όψη της πόλης, άλλαξαν και οι συνήθειες των Πειραιωτών. Άλλαξαν τα πάντα.
Η πρώτη και δεύτερη ημέρα του πολέμου καταγράφει τις χιλιάδες στρατευσίμων που συνέρρεαν χωρίς καν να έχει δημοσιευτεί η πρόσκλησή τους στα γραφεία κατάταξης. Συνοδεία από τους δικούς τους, τους γονείς τους, τις συζύγους ή τα παιδιά τους έφταναν στην στρατολογία προκειμένου να έχουν μαζί τους κάποιον για να παραλάβει τα πολιτικά τους ρούχα.
Επειδή η 28η Οκτωβρίου του 1940 έπεφτε ημέρα Δευτέρα, οι εφημερίδες μόλις που προλάβαιναν να ανακοινώσουν την είδηση του πολέμου. Ένας γιγαντιαίος υπέρτιτλος στην πρώτη σελίδα με την αναγγελία του πολέμου και φυσικά η τελευταία σελίδα, ήταν οι μόνες πληροφορίες για το μεγάλο γεγονός. Ο τύπος άρχισε να περιγράφει τα συμβάντα στο επόμενο φύλο της 29ης Οκτωβρίου συμπαρασυρόμενος από την ορμή και τον ενθουσιασμό των ίδιων των Ελλήνων.
Όλοι οι δρόμοι του Πειραιά παρουσίασαν μεμιάς ζωηρή κίνηση καθώς από τη μια οι έφεδροι που πήγαιναν να καταταγούν στη Διλοχία οι περισσότεροι, από την άλλοι εκείνοι που μόλις ντύθηκαν στο χακί επέστρεφαν κρατώντας στα χέρια τα πολιτικά τους ρούχα, καθώς δεν είχαν μεριμνήσει για να έχουν μαζί τους συγγενείς να τα παραλάβουν. Λεωφορεία και αυτοκίνητα επιστρατεύονταν ενώ μουσικές και εμβατήρια ηχούσαν από καταστήματα, καφενεία και σπίτια. Φωνές ενθουσιασμού δονούσαν τον αέρα αλλά και οργής καθώς αρχίζει και γίνεται γνωστό πως πίσω από το έγκλημα της Τήνου κρυβόταν η Ιταλία. Η Πλατεία Κοραή στο κέντρο της πόλης αμέσως σημαιοστολίστηκε όπως και όλα τα σπίτια του Πειραιά. Σε πολλά σπίτια μάλιστα δίπλα στην ελληνική ήταν και εκείνη της Αγγλίας.
 |
| Μόλις ντύνονταν στο χακί ανέβαιναν στα καμιόνια κρατώντας στα χέρια τα πολιτικά τους ρούχα, καθώς δεν είχαν μεριμνήσει όλοι να έχουν μαζί τους συγγενείς να τα παραλάβουν |
Μετά την μικροσύγχυση στα μαγαζιά της πρώτης μέρας ακολούθησε ο κανονικός ρυθμός. Την δεύτερη μέρα ήδη οι προθήκες των φούρνων ήταν γεμάτες από καλοψημένα ψωμιά ενώ οι "φοβιτσιάρηδες" της πρώτης μέρας που αγόρασαν το ψωμί σε ποσότητες, τιμωρήθηκαν με το να το φάνε μπαγιάτικο την επομένη μέρα.
Την κίνηση της αγοράς καταγράφει με κάθε λεπτομέρεια ο αρθρογράφος Γ. Άννινος. Στο μανάβικο, στο μπακάλικο, στο ψαράδικο της αγοράς όλα είναι κανονικά όπως ήταν και πριν. Η μόνη διαφορά είναι πως τα παλληκάρια λείπουν. Είναι μόνο οι γέροι και οι γυναίκες που πωλούν. Τα "παιδιά" πήγαν στρατιώτες.
Το χιούμορ άφθονο. "Πάρε καλέ κυρά και μη τα λογαριάζεις. Πάρε γιατί αύριο μπορεί να μην βρεις. Πάρε και δεν ξέρεις τι γίνεται. Να φας να χορτάσεις να σκάσουν οι εχθροί μας".
Η Υπηρεσία Αντιεροπορικής Αμύνης (Υ.Α.Α.) διέταξε όλα τα παράθυρα και οι βιτρίνες των καταστημάτων να στολιστούν με χάρτινες ταινίες τοποθετημένες ώστε να σχηματίζουν παράλληλα "Χ" για την πίεση του αέρα από την έκρηξη των βομβών ώστε να μην μετατρέπονται σε φονικά θραύσματα, ενώ οι μπλέ κόλλες που μέχρι τότε αγόραζαν μόνο για τους μαθητές είχαν την τιμητική τους και έγιναν περιζήτητες. Με αυτές κάλυψαν εσωτερικά τα ίδια τζάμια που είχαν ντύσει με "Χ" εξωτερικά. Έτσι κανένα φως δεν έφεγγε μόλις σκοτείνιαζε.
Το ίδιο συνέβη με ότι φώτιζε τη νύχτα. Φανοί αυτοκινήτων, μοτοποδηλάτων, ποδηλάτων προστέθηκαν στη λίστα της απαγόρευσης. Και τα φώτα των οδών το ίδιο. Πυκνό σκοτάδι κάλυψε τον Πειραιά που μόλις νύχτωνε βρισκόταν στο μαύρο έρεβος.
Περισσότερο ικανοποιημένοι με αυτή την κατάσταση είναι οι μαθητές που απολαμβάνουν την υποχρεωτική αργία που βρίσκονται όλα τα σχολεία της επικράτειας. Οι Δωδεκανήσιοι του Πειραιά κυρίως αυτοί που μένουν προς την Καλλίπολη, συγκεντρώνονται σε ομάδες την Πλατεία Πηγάδας για να ανέβουν με τον ηλεκτρικό στην Αθήνα και να ενωθούν με άλλους μαζί και να εκδηλώσουν τον πατριωτισμό τους. Σε εκείνες τις συναντήσεις γίνονταν ομαδικές δηλώσεις αποκήρυξης της ιταλικής υπηκοότητας που είχαν οι Δωδεκανήσιοι.
Οι νοικοκυρές έσπευσαν να γεμίσουν με νερό όλα τα διαθέσιμα δοχεία τους. Τα παρατημένα στην άκρη Αιγινήτικα κανάτια γνωρίζουν νέες μέρες δόξας. Οι οδηγίες επαναλαμβάνουν διαρκώς το νερό να αντικαθίσταται διαρκώς με φρέσκο ώστε να μην μετατραπεί σε εστία μόλυνσης. "Εν τοιαύτη περιπτώσει δεν πρέπει να σημειωθή νευρικότης, διότι εντός χρονικού διαστήματος ολίγων ωρών δύνανται όλοι διαδοχικώς να λάβωσι δια του αγωγού το αναγκαίον δια την πλήρωσιν των δοχείων των ύδωρ" διαβεβαίωνε η αρμόδια υπηρεσία.
Αλλά και ώρες ύπνου των Πειραιωτών άλλαξαν! Τώρα έπρεπε να κοιμούνται από νωρίς καθώς το σκοτάδι από τη μια και ο κίνδυνος νυχτερινών βομβαρδισμών από την άλλη τους έστελναν από τις εννιά το βράδυ στα κρεβάτια τους. Και για να καταφέρουν την απότομη προσαρμογή οι περισσότεροι έκοψαν τον μεσημεριανό τους ύπνο που μέχρι τότε ήταν νόμος απαράβατος.
Ωστόσο δεν έλειψε το εμπόριο του "σκοταδιού". Γέμισαν οι δρόμοι και τα καταστήματα με φαναράκια της τσέπης, με στήλες ηλεκτρικές, με λαμπτήρες, με κόλλες μαύρου και μπλε χαρτιού και ειδικά καρφάκια για την τοποθέτησή τους. Το ιδιόμορφο αυτό εμπόριο εμπλουτίστηκε και με τα πρώτα ενοικιαστήρια με παράξενα κομφόρ! "Ενοικιάζεται δωμάτιο εις οικία διαθέτουσαν καταφύγια" ή "ο τάδε τεχνικός αναλαμβάνει την διαρρύθμιση καταφυγίων με συμφέροντας όρους".
Εκείνες της ημέρες ήταν που η Ελληνίδα έλαβε και τη πρώτη της κοινωνική αναγνώριση καθώς αντί να παρουσιασθεί ως αδύνατο φύλο, βρέθηκε στους δρόμους να οδηγεί αυτοκίνητα πρώτων βοηθειών, βρέθηκε νοσοκόμος και αδελφή εθελόντρια, βρέθηκε να παροτρύνει, να ενθαρρύνει τον σύζυγο, τον αδελφό, το παιδί.
Στα έκτακτα κέντρα επιστράτευσης που δημιουργήθηκαν σε αυλές δημόσιων σχολείων είχαν σχηματιστεί μπόγοι με στρατιωτικά ρούχα και εξαρτήματα για το ντύσιμο των επιστρατευμένων. Ο ένας σωρός χιτώνια, ο άλλος περισκελίδες, περικνημίδες, σακκίδια, σιτιοδόχους, χλαίνες, υποδύτες....
Κάθε έφεδρος περνούσε από ένα σωρό διαδοχικά και λάμβανε το νούμερο που πίστευε πως του κάνει. Λίγο πιο πίσω όλο και μια γυναίκα στέκεται σχεδόν αόρατη στο βάθος, περιμένει και παρακολουθεί. Ο φρεσκοντυμένος στρατιώτης μαζί με εκείνη τη γυναίκα, τη μνηστή, τη σύζυγο, τη μάνα, θα φύγουν μαζί αμέσως για το σπίτι. Ο πρώτος θα κρατάει στα χέρια του τα επιπλέον εφόδια και εκείνη τα πολιτικά του ρούχα, ένα μπογαλάκι μαζεμένο πια.
Την τρίτη ημέρα του πολέμου ακόμη και οι λειτουργίες είχαν προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα. Ορίστηκε να γίνονται καθημερινώς παρακλήσεις στις τέσσερις το απόγευμα, υπέρ της ειρήνης του σύμπαντος κόσμου, παρακλήσεις υπέρ νίκης του κατά ξηρά, αέρα και θάλασσα μαχόμενου ελληνικού στρατού, με απαγόρευση όμως κρούσεως των καμπανών ώστε να μην υπάρξει σύγχυση με τις σειρήνες της πόλης. Οι πιστοί όφειλαν να προσέρχονται στις λειτουργίες άνευ ειδοποιήσεως.
Γενικά απαγορεύτηκε να χτυπά οτιδήποτε στην πόλη, που θα μπορούσε να προκαλέσει σύγχυση. Οι σειρήνες των εργοστασίων, τα βαπόρια στο λιμάνι, τα κουδούνια στα σχολεία, τα σφυρίγματα των τραμ, ακόμη και οι καμπάνες των εκκλησιών σταμάτησαν να ειδοποιούν τους πιστούς για εσπερινούς ή άλλες λειτουργίες. Μόνο οι σειρήνες επιτρέπονταν να ηχούν για την έναρξη ή λήξη του συναγερμού. Τρία λεπτά για την έναρξη και άλλα τόσα για την λήξη του συναγερμού. Μόνο και μόνο τότε επιτρέποταν να ηχούν και οι καμπάνες των εκκλησιών συνεπικουρικά.
Την τέταρτη ημέρα του πολέμου ήδη όλοι είχαν προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα που είχε διαμορφώσει ο πόλεμος. Νερά σε στάμνες, σκοτάδια και σκεπασμένα παράθυρα, απουσία ανδρών και ανάληψη έργων από τις γυναίκες. Αν θα έβλεπε κάποιος την καθημερινότητα της τέταρτης μέρας, θα πίστευε πως επρόκειτο για μια χρόνια κατάσταση! Ουρές δεν υπήρχαν ούτε σε φούρνους, ούτε στα μπακάλικα. Το μόνο που ακουγόταν ήταν μια διαρκή συζήτηση για τον βομβαρδισμό των Πατρών που είχε προκαλέσει εκατόμβη θυμάτων. Και όλοι ανέμεναν την σειρά του μεγάλου λιμανιού.
Κι ανάμεσα στις συζητήσεις κυρίαρχος ο ρόλος των λογοπαίγνιων.
- Πάμε στο σπίτι να φάμε
- Τι θα φάτε σήμερα;
- Μακαρονάδες!
Την πέμπτη ημέρα του πολέμου ακόμη και η κίνηση των δρόμων έχει κόψει. Δεν πηγαινοέρχονται πια μισοντυμένοι οι έφεδροι, τα τραμ δεν είναι ασφυκτικά γεμάτα από στρατιώτες. Οι περισσότεροι βρίσκονται ήδη εκεί που οφείλουν να είναι. Χιλιάδες έφυγαν και άλλοι τόσοι έμειναν πίσω να τους σκέπτονται.
Με τον πόλεμο εμφανίζονται στα ξενοδοχεία του Πειραιά ξένοι που ξημεροβραδιάζονται στο μέγαρο Τ.Τ.Τ. (του Ταχυδρομείου, Τηλεγραφείου, Τηλεφωνείου). Άγγλοι και Αμερικανοί δημοσιογράφοι κύρια που στέλνουν τις ανταποκρίσεις τους. Κατ΄ αποκλειστικότητα ο Ραδιοφωνικός Σταθμός της Κολούμπια μετέδιδε τα ελληνικά νέα. Σαράντα πέντε εκατομμύρια Ιταλών εναντίον οκτώ εκατομμυρίων Ελλήνων ήταν συνήθως η πρώτη είδηση εντυπωσιασμού.
Την έκτη ημέρα του πολέμου ανακοίνωση του ιταλικού ραδιοφωνικού σταθμού πληροφορεί περί φανταστικών βομβαρδισμών που προκαλούν φανταστικές καταστροφές. Βομβαρδίστηκε είπαν ο Πειραιάς και η Σαλαμίνα, πολλά πλοία βυθίστηκαν ενώ στον Πειραιά στον Άγιο Διονύσιο καταστράφηκε ο Σταθμός Λαρίσης. Έτσι οι Πειραιώτες μαθαίνουν για την πόλη τους ανύπαρκτες καταστροφές. Δεν πρέπει ωστόσο να παραβλεφθεί πως από την πρώτη ώρα του πολέμου όλη η επικράτεια είχε κηρυχθεί σε κατάσταση πολιορκίας γεγονός που σήμαινε την άμεση σύσταση στρατοδικείων για την εκδίκαση παραβάσεων που εμπίπταν στην αρμοδιότητά τους. Κύρια αρμοδιότητα αυτών ήταν η απαγόρευση διάδοσης φημών και ψευδών ειδήσεων, ικασιών ή εκτιμήσεων! Δηλαδή όλα εκείνα τα σκουπίδια με τα οποία μας βομβαρδίζουν σήμερα, στο όνομα της "ελεύθερης πληροφόρησης". Οποιαδήποτε αναφορά προφορική ή γραπτή μπορούσε να κλονίσει την πίστη του πληθυσμού προς την ένοπλες δυνάμεις της χώρας και την Κυβέρνηση, οτιδήποτε παρουσιαζόταν ως είδηση αν δεν ήταν πραγματικό γεγονός, ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του στρατοδικείου.
Η έβδομη ημέρα βρήκε τις γυναίκες να έχουν επιδοθεί σε ένα πλέξιμο μάλλινων ειδών άνευ προηγουμένου. Όλες από κάτι έπλεκαν. Είχαν βαλθεί όλες να "ντύσουν" τις μονάδες στα μάλλινα. Κάθε γυναίκα είχε πιστέψει πραγματικά πως εάν πλέξει ένα πουλόβερ και ένα ζευγάρι κάλτσες ο στρατός θα έπαυε να κρυώνει, πως ο χειμώνας θα είχε νικηθεί.
Παλιά στρώματα δίνονταν για να γίνουν μαλλί, μαξιλάρια χαλαστήκαν για τον ίδιο λόγο. Τα εκδρομικά σωματεία έκαναν έκκληση στα μέλη τους να δώσουν τα μάλλινά τους είδη για τον στρατό. Οι Παρασκευές των σωματείων αυτών που άλλοτε ήταν σημεία συγκέντρωσεις για τις εκδρομές του Σαββατοκύριακου, αποτελούσαν τώρα σημεία συγκέντρωσης μάλλινων ειδών.
Στο μεταξύ το σκοτάδι μπορεί να σήμαινε κλείσιμο των κέντρων αλλά σήμαινε και συγκεντρώσεις κατ΄ οίκων για συζήτηση, χαρτιά, ραδιόφωνο. Σήμαινε ακόμα τις λεγόμενες κουβέντες των καταφυγίων που ενημέρωναν τους πολλούς για πράγματα που ήξεραν λίγοι. Όπως το γεγονός πως στα Φάληρα υπήρχε αφθονία ψαριών. Κι αυτό καθώς οι Ιταλοί δεν μπορούσαν να προσεγγίσουν το λιμάνι του Πειραιά λόγω των ισχυρών αντιεροπορικών του Προφήτη Ηλία, της Ψυτάλλειας, του Κορυδαλλού και του Ναυστάθμου, στρέφονταν προς τον Φαληρικό όρμο όπου και άδειαζαν τα φορτία τους. Οι βόμβες σκότωναν πλήθος από ψάρια τα οποία κύματα εξέβραζαν στη συνέχεια στην ακτή όπου κόσμος περίμενε να τα μαζέψει.
Μέχρι την όγδοη ημέρα είχαν εκδοθεί διαταγές και για ζητήματα που δεν ήταν πολεμικά, όπως για παράδειγμα οι τραπεζικοί λογαριασμοί και οι αναλήψεις. Επιτρεπόταν η ανάληψη μόνο του 5% του ποσού που είχε ο λογαριασμός με τον περιορισμό όμως το ποσό αυτό να μην υπερβαίνει τις 10.000 δραχμές. Και φυσικά καθώς δεν υπήρχαν τα γνωστά αυτόματα μηχανήματα, οι Τράπεζες άνοιγαν στις εννέα το πρωί και λειτουργούσαν έως τις έξι το απόγευμα, προκειμένου να εξυπηρετήσουν άμεσα τους περισσότερους.
Καθώς η επιστράτευση ήταν γενική κρίθηκε ως αναγκαίο μέτρο η επιστροφή των συνταξιούχων στις εργασίες τους προκειμένου να καλυφθούν τα κενά που δημιουργήθηκαν. Ειδικότητες όπως εργατοτεχνίτες, αρτεγάρτες, λεβητοποιοί, ηλεκτρολόγοι και πλήθος άλλων ειδικοτήτων κλήθηκαν να παρουσιαστούν στις εργασίες απ΄ όπου έφυγαν προς συνταξιοδότηση.
Από την ένατη ημέρα και μετά άρχισε να υπάρχει μεγάλος όγκος αλληλογραφίας προς το μέτωπο. Όχι όμως ανεξελέγκτα. Οι επιστολές απαγορεύονταν να αναφέρουν κινήσεις στρατευμάτων, στρατιωτικές πληροφορίες, συνθηματικές ή αλληγορικές φράσεις. Η θεματολογία έπρεπε να περιορίζεται αποκλειστικά σε προσωπικά θέματα. Ειδικά επιστολικά δελτάρια διανέμονταν ώστε οι επιστολές να είναι ελαφριές και να μεταφέρονται εύκολα ακόμη και στην πρώτη γραμμή. Οι οδηγίες αυτές κυκλοφορούσαν με τον τίτλο "Συστάσεις προς αλληλογραφούντας". Αν και αρχικώς ο όρος "σύσταση" παραπέμπει σε κάτι λιγότερο υποχρεωτικό, επρόκειτο περί "διαταγής" καθώς όποια επιστολή δεν ήταν προσαρμοσμένη στις "συστάσεις" καταστρέφονταν και δεν έφτανε ποτέ στο μέτωπο. Η απαγόρευση στην συνέχεια συμπεριέλαβε και την ταχυδρόμηση στο εξωτερικό καρτ - ποστάλ καθώς οι αρχές θεώρησαν πως έδιναν οπτικές πληροφορίες για τους στόχους.
Στις 23 Νοεμβρίου έφτασε και στον Πειραιά το άγγελμα της εισόδου του ελληνικού στρατού στην Κορυτσά. Σε διάστημα λίγων μόνο στιγμών η πόλη σημαιοστολίστηκε ξανά, ενώ τόσο τα πλοία του λιμανιού όσο και οι καμπάνες των εκκλησιών αγνοώντας την απαγόρευση άρχισαν να κρούουν χαρμόσυνα. Η φιλαρμονική του Δήμου Πειραιώς βγήκε στις κεντρικές λεωφόρους άρχισε να παιανίζει τον εθνικό ύμνο και άλλα εμβατήρια. Ογκώδεις διαδηλώσεις σχηματίστηκαν κατά μήκος της Ακτής Μιαούλη ενώ οι ευρισκόμενοι κατά τύχη Άγγλοι αποτέλεσαν αντικείμενα συγκίνησης από τους Πειραιώτες.
Πηγή: Επιλογή από την αρθρογραφία πολέμου του Γ. Δρόσου
 |
| Η Υπηρεσία Αντιεροπορικής Αμύνης (Υ.Α.Α.) διέταξε όλα τα παράθυρα και οι βιτρίνες των καταστημάτων να στολιστούν με χάρτινες ταινίες τοποθετημένες έτσι ώστε να σχηματίζουν παράλληλα "Χ" |
Το ίδιο συνέβη με ότι φώτιζε τη νύχτα. Φανοί αυτοκινήτων, μοτοποδηλάτων, ποδηλάτων προστέθηκαν στη λίστα της απαγόρευσης. Και τα φώτα των οδών το ίδιο. Πυκνό σκοτάδι κάλυψε τον Πειραιά που μόλις νύχτωνε βρισκόταν στο μαύρο έρεβος.
 |
| βάψιμο φανών αυτοκινήτου με μπογιά μαύρου χρώματος |
Περισσότερο ικανοποιημένοι με αυτή την κατάσταση είναι οι μαθητές που απολαμβάνουν την υποχρεωτική αργία που βρίσκονται όλα τα σχολεία της επικράτειας. Οι Δωδεκανήσιοι του Πειραιά κυρίως αυτοί που μένουν προς την Καλλίπολη, συγκεντρώνονται σε ομάδες την Πλατεία Πηγάδας για να ανέβουν με τον ηλεκτρικό στην Αθήνα και να ενωθούν με άλλους μαζί και να εκδηλώσουν τον πατριωτισμό τους. Σε εκείνες τις συναντήσεις γίνονταν ομαδικές δηλώσεις αποκήρυξης της ιταλικής υπηκοότητας που είχαν οι Δωδεκανήσιοι.
 |
| Πορείες αποκήρυξης της Ιταλικής υπηκοότητας από τους Δωδεκανήσιους |
Οι νοικοκυρές έσπευσαν να γεμίσουν με νερό όλα τα διαθέσιμα δοχεία τους. Τα παρατημένα στην άκρη Αιγινήτικα κανάτια γνωρίζουν νέες μέρες δόξας. Οι οδηγίες επαναλαμβάνουν διαρκώς το νερό να αντικαθίσταται διαρκώς με φρέσκο ώστε να μην μετατραπεί σε εστία μόλυνσης. "Εν τοιαύτη περιπτώσει δεν πρέπει να σημειωθή νευρικότης, διότι εντός χρονικού διαστήματος ολίγων ωρών δύνανται όλοι διαδοχικώς να λάβωσι δια του αγωγού το αναγκαίον δια την πλήρωσιν των δοχείων των ύδωρ" διαβεβαίωνε η αρμόδια υπηρεσία.
Αλλά και ώρες ύπνου των Πειραιωτών άλλαξαν! Τώρα έπρεπε να κοιμούνται από νωρίς καθώς το σκοτάδι από τη μια και ο κίνδυνος νυχτερινών βομβαρδισμών από την άλλη τους έστελναν από τις εννιά το βράδυ στα κρεβάτια τους. Και για να καταφέρουν την απότομη προσαρμογή οι περισσότεροι έκοψαν τον μεσημεριανό τους ύπνο που μέχρι τότε ήταν νόμος απαράβατος.
Ωστόσο δεν έλειψε το εμπόριο του "σκοταδιού". Γέμισαν οι δρόμοι και τα καταστήματα με φαναράκια της τσέπης, με στήλες ηλεκτρικές, με λαμπτήρες, με κόλλες μαύρου και μπλε χαρτιού και ειδικά καρφάκια για την τοποθέτησή τους. Το ιδιόμορφο αυτό εμπόριο εμπλουτίστηκε και με τα πρώτα ενοικιαστήρια με παράξενα κομφόρ! "Ενοικιάζεται δωμάτιο εις οικία διαθέτουσαν καταφύγια" ή "ο τάδε τεχνικός αναλαμβάνει την διαρρύθμιση καταφυγίων με συμφέροντας όρους".
 |
| Περί κατασκευών καταφυγίων. Εγκεκριμένα από την Ανωτέρα Διοίκηση Αντιεροπορικής Αμύνης |
Εκείνες της ημέρες ήταν που η Ελληνίδα έλαβε και τη πρώτη της κοινωνική αναγνώριση καθώς αντί να παρουσιασθεί ως αδύνατο φύλο, βρέθηκε στους δρόμους να οδηγεί αυτοκίνητα πρώτων βοηθειών, βρέθηκε νοσοκόμος και αδελφή εθελόντρια, βρέθηκε να παροτρύνει, να ενθαρρύνει τον σύζυγο, τον αδελφό, το παιδί.
Στα έκτακτα κέντρα επιστράτευσης που δημιουργήθηκαν σε αυλές δημόσιων σχολείων είχαν σχηματιστεί μπόγοι με στρατιωτικά ρούχα και εξαρτήματα για το ντύσιμο των επιστρατευμένων. Ο ένας σωρός χιτώνια, ο άλλος περισκελίδες, περικνημίδες, σακκίδια, σιτιοδόχους, χλαίνες, υποδύτες....
Κάθε έφεδρος περνούσε από ένα σωρό διαδοχικά και λάμβανε το νούμερο που πίστευε πως του κάνει. Λίγο πιο πίσω όλο και μια γυναίκα στέκεται σχεδόν αόρατη στο βάθος, περιμένει και παρακολουθεί. Ο φρεσκοντυμένος στρατιώτης μαζί με εκείνη τη γυναίκα, τη μνηστή, τη σύζυγο, τη μάνα, θα φύγουν μαζί αμέσως για το σπίτι. Ο πρώτος θα κρατάει στα χέρια του τα επιπλέον εφόδια και εκείνη τα πολιτικά του ρούχα, ένα μπογαλάκι μαζεμένο πια.
Την τρίτη ημέρα του πολέμου ακόμη και οι λειτουργίες είχαν προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα. Ορίστηκε να γίνονται καθημερινώς παρακλήσεις στις τέσσερις το απόγευμα, υπέρ της ειρήνης του σύμπαντος κόσμου, παρακλήσεις υπέρ νίκης του κατά ξηρά, αέρα και θάλασσα μαχόμενου ελληνικού στρατού, με απαγόρευση όμως κρούσεως των καμπανών ώστε να μην υπάρξει σύγχυση με τις σειρήνες της πόλης. Οι πιστοί όφειλαν να προσέρχονται στις λειτουργίες άνευ ειδοποιήσεως.
Γενικά απαγορεύτηκε να χτυπά οτιδήποτε στην πόλη, που θα μπορούσε να προκαλέσει σύγχυση. Οι σειρήνες των εργοστασίων, τα βαπόρια στο λιμάνι, τα κουδούνια στα σχολεία, τα σφυρίγματα των τραμ, ακόμη και οι καμπάνες των εκκλησιών σταμάτησαν να ειδοποιούν τους πιστούς για εσπερινούς ή άλλες λειτουργίες. Μόνο οι σειρήνες επιτρέπονταν να ηχούν για την έναρξη ή λήξη του συναγερμού. Τρία λεπτά για την έναρξη και άλλα τόσα για την λήξη του συναγερμού. Μόνο και μόνο τότε επιτρέποταν να ηχούν και οι καμπάνες των εκκλησιών συνεπικουρικά.
Την τέταρτη ημέρα του πολέμου ήδη όλοι είχαν προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα που είχε διαμορφώσει ο πόλεμος. Νερά σε στάμνες, σκοτάδια και σκεπασμένα παράθυρα, απουσία ανδρών και ανάληψη έργων από τις γυναίκες. Αν θα έβλεπε κάποιος την καθημερινότητα της τέταρτης μέρας, θα πίστευε πως επρόκειτο για μια χρόνια κατάσταση! Ουρές δεν υπήρχαν ούτε σε φούρνους, ούτε στα μπακάλικα. Το μόνο που ακουγόταν ήταν μια διαρκή συζήτηση για τον βομβαρδισμό των Πατρών που είχε προκαλέσει εκατόμβη θυμάτων. Και όλοι ανέμεναν την σειρά του μεγάλου λιμανιού.
Κι ανάμεσα στις συζητήσεις κυρίαρχος ο ρόλος των λογοπαίγνιων.
- Πάμε στο σπίτι να φάμε
- Τι θα φάτε σήμερα;
- Μακαρονάδες!
Την πέμπτη ημέρα του πολέμου ακόμη και η κίνηση των δρόμων έχει κόψει. Δεν πηγαινοέρχονται πια μισοντυμένοι οι έφεδροι, τα τραμ δεν είναι ασφυκτικά γεμάτα από στρατιώτες. Οι περισσότεροι βρίσκονται ήδη εκεί που οφείλουν να είναι. Χιλιάδες έφυγαν και άλλοι τόσοι έμειναν πίσω να τους σκέπτονται.
Με τον πόλεμο εμφανίζονται στα ξενοδοχεία του Πειραιά ξένοι που ξημεροβραδιάζονται στο μέγαρο Τ.Τ.Τ. (του Ταχυδρομείου, Τηλεγραφείου, Τηλεφωνείου). Άγγλοι και Αμερικανοί δημοσιογράφοι κύρια που στέλνουν τις ανταποκρίσεις τους. Κατ΄ αποκλειστικότητα ο Ραδιοφωνικός Σταθμός της Κολούμπια μετέδιδε τα ελληνικά νέα. Σαράντα πέντε εκατομμύρια Ιταλών εναντίον οκτώ εκατομμυρίων Ελλήνων ήταν συνήθως η πρώτη είδηση εντυπωσιασμού.
Την έκτη ημέρα του πολέμου ανακοίνωση του ιταλικού ραδιοφωνικού σταθμού πληροφορεί περί φανταστικών βομβαρδισμών που προκαλούν φανταστικές καταστροφές. Βομβαρδίστηκε είπαν ο Πειραιάς και η Σαλαμίνα, πολλά πλοία βυθίστηκαν ενώ στον Πειραιά στον Άγιο Διονύσιο καταστράφηκε ο Σταθμός Λαρίσης. Έτσι οι Πειραιώτες μαθαίνουν για την πόλη τους ανύπαρκτες καταστροφές. Δεν πρέπει ωστόσο να παραβλεφθεί πως από την πρώτη ώρα του πολέμου όλη η επικράτεια είχε κηρυχθεί σε κατάσταση πολιορκίας γεγονός που σήμαινε την άμεση σύσταση στρατοδικείων για την εκδίκαση παραβάσεων που εμπίπταν στην αρμοδιότητά τους. Κύρια αρμοδιότητα αυτών ήταν η απαγόρευση διάδοσης φημών και ψευδών ειδήσεων, ικασιών ή εκτιμήσεων! Δηλαδή όλα εκείνα τα σκουπίδια με τα οποία μας βομβαρδίζουν σήμερα, στο όνομα της "ελεύθερης πληροφόρησης". Οποιαδήποτε αναφορά προφορική ή γραπτή μπορούσε να κλονίσει την πίστη του πληθυσμού προς την ένοπλες δυνάμεις της χώρας και την Κυβέρνηση, οτιδήποτε παρουσιαζόταν ως είδηση αν δεν ήταν πραγματικό γεγονός, ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του στρατοδικείου.
Η έβδομη ημέρα βρήκε τις γυναίκες να έχουν επιδοθεί σε ένα πλέξιμο μάλλινων ειδών άνευ προηγουμένου. Όλες από κάτι έπλεκαν. Είχαν βαλθεί όλες να "ντύσουν" τις μονάδες στα μάλλινα. Κάθε γυναίκα είχε πιστέψει πραγματικά πως εάν πλέξει ένα πουλόβερ και ένα ζευγάρι κάλτσες ο στρατός θα έπαυε να κρυώνει, πως ο χειμώνας θα είχε νικηθεί.
Παλιά στρώματα δίνονταν για να γίνουν μαλλί, μαξιλάρια χαλαστήκαν για τον ίδιο λόγο. Τα εκδρομικά σωματεία έκαναν έκκληση στα μέλη τους να δώσουν τα μάλλινά τους είδη για τον στρατό. Οι Παρασκευές των σωματείων αυτών που άλλοτε ήταν σημεία συγκέντρωσεις για τις εκδρομές του Σαββατοκύριακου, αποτελούσαν τώρα σημεία συγκέντρωσης μάλλινων ειδών.
Στο μεταξύ το σκοτάδι μπορεί να σήμαινε κλείσιμο των κέντρων αλλά σήμαινε και συγκεντρώσεις κατ΄ οίκων για συζήτηση, χαρτιά, ραδιόφωνο. Σήμαινε ακόμα τις λεγόμενες κουβέντες των καταφυγίων που ενημέρωναν τους πολλούς για πράγματα που ήξεραν λίγοι. Όπως το γεγονός πως στα Φάληρα υπήρχε αφθονία ψαριών. Κι αυτό καθώς οι Ιταλοί δεν μπορούσαν να προσεγγίσουν το λιμάνι του Πειραιά λόγω των ισχυρών αντιεροπορικών του Προφήτη Ηλία, της Ψυτάλλειας, του Κορυδαλλού και του Ναυστάθμου, στρέφονταν προς τον Φαληρικό όρμο όπου και άδειαζαν τα φορτία τους. Οι βόμβες σκότωναν πλήθος από ψάρια τα οποία κύματα εξέβραζαν στη συνέχεια στην ακτή όπου κόσμος περίμενε να τα μαζέψει.
 |
| Ελληνικό Αντιαεροπορικό |
Μέχρι την όγδοη ημέρα είχαν εκδοθεί διαταγές και για ζητήματα που δεν ήταν πολεμικά, όπως για παράδειγμα οι τραπεζικοί λογαριασμοί και οι αναλήψεις. Επιτρεπόταν η ανάληψη μόνο του 5% του ποσού που είχε ο λογαριασμός με τον περιορισμό όμως το ποσό αυτό να μην υπερβαίνει τις 10.000 δραχμές. Και φυσικά καθώς δεν υπήρχαν τα γνωστά αυτόματα μηχανήματα, οι Τράπεζες άνοιγαν στις εννέα το πρωί και λειτουργούσαν έως τις έξι το απόγευμα, προκειμένου να εξυπηρετήσουν άμεσα τους περισσότερους.
Καθώς η επιστράτευση ήταν γενική κρίθηκε ως αναγκαίο μέτρο η επιστροφή των συνταξιούχων στις εργασίες τους προκειμένου να καλυφθούν τα κενά που δημιουργήθηκαν. Ειδικότητες όπως εργατοτεχνίτες, αρτεγάρτες, λεβητοποιοί, ηλεκτρολόγοι και πλήθος άλλων ειδικοτήτων κλήθηκαν να παρουσιαστούν στις εργασίες απ΄ όπου έφυγαν προς συνταξιοδότηση.
Από την ένατη ημέρα και μετά άρχισε να υπάρχει μεγάλος όγκος αλληλογραφίας προς το μέτωπο. Όχι όμως ανεξελέγκτα. Οι επιστολές απαγορεύονταν να αναφέρουν κινήσεις στρατευμάτων, στρατιωτικές πληροφορίες, συνθηματικές ή αλληγορικές φράσεις. Η θεματολογία έπρεπε να περιορίζεται αποκλειστικά σε προσωπικά θέματα. Ειδικά επιστολικά δελτάρια διανέμονταν ώστε οι επιστολές να είναι ελαφριές και να μεταφέρονται εύκολα ακόμη και στην πρώτη γραμμή. Οι οδηγίες αυτές κυκλοφορούσαν με τον τίτλο "Συστάσεις προς αλληλογραφούντας". Αν και αρχικώς ο όρος "σύσταση" παραπέμπει σε κάτι λιγότερο υποχρεωτικό, επρόκειτο περί "διαταγής" καθώς όποια επιστολή δεν ήταν προσαρμοσμένη στις "συστάσεις" καταστρέφονταν και δεν έφτανε ποτέ στο μέτωπο. Η απαγόρευση στην συνέχεια συμπεριέλαβε και την ταχυδρόμηση στο εξωτερικό καρτ - ποστάλ καθώς οι αρχές θεώρησαν πως έδιναν οπτικές πληροφορίες για τους στόχους.
Στις 23 Νοεμβρίου έφτασε και στον Πειραιά το άγγελμα της εισόδου του ελληνικού στρατού στην Κορυτσά. Σε διάστημα λίγων μόνο στιγμών η πόλη σημαιοστολίστηκε ξανά, ενώ τόσο τα πλοία του λιμανιού όσο και οι καμπάνες των εκκλησιών αγνοώντας την απαγόρευση άρχισαν να κρούουν χαρμόσυνα. Η φιλαρμονική του Δήμου Πειραιώς βγήκε στις κεντρικές λεωφόρους άρχισε να παιανίζει τον εθνικό ύμνο και άλλα εμβατήρια. Ογκώδεις διαδηλώσεις σχηματίστηκαν κατά μήκος της Ακτής Μιαούλη ενώ οι ευρισκόμενοι κατά τύχη Άγγλοι αποτέλεσαν αντικείμενα συγκίνησης από τους Πειραιώτες.
 |
| Άγγλοι στον Πειραιά |
Πηγή: Επιλογή από την αρθρογραφία πολέμου του Γ. Δρόσου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου