Η Τερψιθέα του Αργύρη Κωστέα

Του Στέφανου Μίλεση

Ο Αργύρης Κωστέας στους περισσότερους κατοίκους του Πειραιά, ακόμη και σε εκείνους που κατοικούν πέριξ της Τερψιθέας σήμερα, δεν είναι γνωστός, καθώς σκοπός της κατευθυνόμενης και εμπορεύσιμης δημοσιότητας είναι να προβάλλει λάθος είδωλα, να δημιουργεί ψευδαισθήσεις και να θέτει λάθος μονοπάτια. Ωστόσο κάποτε ο πνευματικός αυτός άνδρας είχε τόσο πολύ ταυτίσει την ύπαρξή του με τους τέσσερις εκείνους κήπους της συνοικίας, που μέχρι το θάνατό του ρωτούσε με ανυπομονησία από το κρεβάτι του Γενικού Κρατικού Νικαίας, αν άναψαν τα φώτα της Τερψιθέας, καθώς επρόκειτο τις ημέρες εκείνες να ανοίξει η νέα Έκθεση που ετοίμαζε. 

Ας δούμε όμως ποιος ήταν ο Αργύρης Κωστέας και γιατί η Τερψιθέα, αναδείχθηκε όσο ποτέ άλλοτε χάρη στο δικό του πνευματικό έργο και στη δική του προσωπικότητα.

Ο Αργύρης Κωστέας γεννήθηκε το 1906 όχι στην Τερψιθέα που τόσο αγάπησε, αλλά σε μια άλλη συνοικία του Πειραιά, λαϊκότερη όπως έλεγε, στη συνοικία «Γούβα του Βάβουλα». Έμεινε στον Πειραιά και στη «Γούβα του Βάβουλα» σε όλη του τη ζωή, καθώς όπως θεωρούσε και ο ίδιος δεν ήθελε να υποβάλλει τον εαυτό του σε κανενός είδους φυσική ή ηθική μετανάστευση. Όπως έγραψε και ο Γρηγόρης Θεοχάρης [1] για τον Αργύρη Κωστέα, ήθελε να τρέφονται οι ρίζες της ύπαρξής του στο ίδιο πάτριο συνοικιακό χώμα, καθώς θεωρούσε πως έτσι θα δυνάμωναν περισσότερο οι καρποί της πνευματικής του προσφοράς.

Τελείωσε την Εμπορική Σχολή Πειραιώς  και αναμίχθηκε από νεαρή κιόλας ηλικία με το συνδικαλισμό ειδικά των υπαλλήλων του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς (Ο.Λ.Π.), όπου εργάστηκε για 31 χρόνια, αφού πρώτα πέρασε και από τον κλάδο των εκτελωνιστών. Κατά τη διάρκεια της κατοχής οργάνωνε συσσίτια ενώ εξέδωσε και την συνδικαλιστική εφημερίδα της «Ένωσης Υπαλλήλων ΟΛΠ».

Το 1945 ίδρυσε το περιοδικό «Πειραϊκά Χρονικά», ενώ το 1949 διοργάνωσε την πρώτη έκθεση Πειραϊκού βιβλίου. Η επιτυχία ήταν τόσο μεγάλη που τον οδήγησε να προβεί στη διοργάνωση «Έκθεσης Πολιτισμού» του Πειραιά, στους Κήπους της Τερψιθέας το 1956.

Νικηφόρος Βρεττάκος και Αργύρης Κωστέας (δεύτερος από αριστερά) στη Τερψιθέα στην Έκθεση Πολιτισμού του 1956. Η κυρία στο κέντρο είναι η Βικτωρία Γκουντούμη, τότε ακόμα ανύπαντρη  Βικτωρία Ξένου.

Πάνω από όλα υπήρξε όμως ένας πολύ καλός ποιητής που εξέδωσε πολλές ποιητικές συλλογές όπως:

«Πορεία Αγάπης» (1949),

«Η Μπαλάντα της Λενιώς» (1950),

«Ωδή σ΄ έναν ασήμαντο» (1953) και

«Σκαρδαμούλα» (1956).

Τελευταίο του έργο υπήρξε το βιβλίο «Εφήμερα» που ήταν μια επιλογή από χρονογραφήματα που είχαν δημοσιευτεί στον περιοδικό τύπο.

 Ήταν στενά δεμένος με τη Φιλολογική Στέγη Πειραιώς και διετέλεσε από το 1945 έως το 1957 καθώς και το 1965 Αντιπρόεδρός της. Υπήρξε από τους ιδρυτές του Φυσιολατρικού και Μορφωτικού Ομίλου «ο Πλάτων» το 1954 και Πρόεδρός του επί μια σχεδόν δεκαετία.

Τερψιθέα δεκαετία '60 (Φωτογραφία ΕΛΙΑ)

Το 1961 έχοντας ως οδηγό την πετυχημένη «Έκθεση Πολιτισμού» στους κήπους της Τερψιθέας, καθιέρωσε να γίνεται εκεί κάθε χρόνο η Έκθεση Πειραιωτών Καλλιτεχνών, θεσμός που καθιερώθηκε και αποτέλεσε για πολλά χρόνια ένα αναπόσπαστο μέρος της Πειραϊκής Καλλιτεχνικής και πνευματικής ζωής της πόλης του Πειραιά. Ήταν μεγάλος αγώνας και η προσπάθεια που κατέβαλε ο Αργύρης Κωστέας ώστε η Έκθεση Πειραιωτών Καλλιτεχνών της Τερψιθέας να καθιερωθεί στην πνευματική συνείδηση των ανθρώπων της πόλης. Η δράση του όμως για τους κήπους Τερψιθέας δεν περιορίστηκε στην υπαίθρια έκθεση που καθιέρωσε αλλά περιερχόταν τις ανεγειρόμενες οικοδομές και σταματούσε τις εργασίες όταν η σκαπάνη των εργατών προσέκρουε σε αρχαιολογικά ευρήματα, ειδοποιώντας την Αρχαιολογική υπηρεσία. [2]

Έκθεση Πειραιωτών Καλλιτεχνών στη Τερψιθέα. Ένα όραμα του Αργύρη Κωστέα που έγινε πράξη.

Δυστυχώς το έργο του διέκοψε ο πρόωρος θάνατός του. Πέθανε στις 2 Αυγούστου του 1966 στον Κρατικό Νοσοκομείο Πειραιώς, σε ηλικία μόλις 60 ετών ρωτώντας διαρκώς και επαναλαμβάνοντας:

- «Άναψαν τα φώτα της Τερψιθέας;»

Στην κηδεία του που έγινε στην «Ανάσταση» προέστη ο Μητροπολίτης Πειραιώς κ. Χρυσόστομος ενώ πλήθος από πνευματικούς ανθρώπους του Πειραιά τον συνόδευσαν στη τελευταία του κατοικία. Στη μεγάλη πομπή που τον συνόδευσε ανάμεσα στο πλήθος του κόσμου βρέθηκαν ο Γρηγόρης Θεοχάρης, ο Νικηφόρος Βρεττάκος, ο Κ. Σούκας, ο Στέλιος Γεράνης, ο Αχιλλέας Λαζάρου, ο Βασίλης Παπαηλιού, ο Δημήτρης Φερούσης, ο Δ. Πανίτσας και πολλοί άλλοι.

Ο μεγάλος λογοτέχνης Νικηφόρος Βρεττάκος αφιέρωσε ένα άρθρο στο περιοδικό της Φιλολογικής Στέγης [3], με τίτλο «Ο Αργύρης Κωστέας, ο φίλος μου», στο οποίο ξεκινούσε: «Έπρεπε να πεθάνει πρώτα ο Αργύρης Κωστέας για να συνειδητοποιήσει ο Πειραιάς τη μοναδικότητα της μορφής του και της αποστολής στην οποία αναλώθηκε ως το τέλος του βίου του».

Ο Στέλιος Γεράνης του αφιέρωσε ένα ποίημα με τίτλο «Ο Αργύρης Ταξιδεύει» που σε μια από τις στροφές του αναφέρει:

«Εξήντα χρόνια μοναξιά με μιάν αναπνοή δροσιά

Στης Τερψιθέας τον κήπο. Μικρό δενδράκι στην αυλή.

Ψηλή αρετή στα στήθη. Μ΄ ένα καράβι, ακούστε με.

Με μια καμπάνα στην κορφή, μάνα μου Καρδαμύλη.

Εξήντα χρόνια να χτυπάει, ποιος είδε τον Αργύρη;»

Ο λογοτέχνης Χρήστος Λεβάντας του αφιερώνει το ποίημα «Υπάρχει ένας θάνατος».

Ο Κώστας Σούκας γράφει για τον Κωστέα άρθρο με τίτλο «Ο Αργύρης».

«Μια φεγγαροβραδιά βρέθηκα στην Τερψιθέα, απ΄ την Αθήνα που έχω μεταφερθεί και μου φάνηκε ονειροπαρμένος πάνω στους τέσσερις κήπους, τους πράσινους πνεύμονες του Πειραιά. Εκεί που εγκατάστησε τόσες φορές τη κινητή του έκθεση. Τον είδα βυθισμένο στην ασημένια νύχτα. Έμοιαζε ονειροπόλος κι ονειροπαρμένος. Βυθισμένος στ΄ όνειρο που κάνει τη χαμοζωή άξια να τη ζει κανείς. Αυτό φαντάστηκα πως έκανε ο Αργύρης εκείνη την ώρα και πως απ΄ αυτή την επιγαμία του ανθρώπου με τη φύση θα μας έδινε μερικούς καινούργιους στίχους, απλούς, συγκινημένους και συγκινητικούς, στην απέριττη γνησιότητά τους.»

Ο Πειραιολάτρης Αργύρης Κωστέας ταυτίστηκε όσο κανείς άλλος με την Τερψιθέα, τη «Γούβα του Βάβουλα» και τον Πειραιά, καθώς από τα πρώτα του βήματα η περπατησιά του έγινε σε πειραϊκά χώματα. Σε πειραιώτικα θρανία ήταν η σχολική του πορεία και στον Πειραιά, στο λιμάνι, η εργασία του. Ο Κωστέας τίμησε τον Πειραιά και ο Πειραιάς οφείλει να κάνει το καθήκον του. Ας τεθεί σε έναν από τους τέσσερις κήπους της Τερψιθέας μια πινακίδα που να μνημονεύει τον Πειραιολάτρη ποιητή και πνευματικό αγωνιστή Αργύρη Κωστέα, που ακόμη και στον αιώνιο ύπνο του δεν θα πάψει να ονειρεύεται έναν καλύτερο και πιο πνευματικό Πειραιά. Είμαι σίγουρος πως ανάμεσα στο πλήθος των αφιερώσεων των άσχετων με την Πλατεία της Τερψιθέας και τον Πειραιά, θα υπάρχει χώρος για να αποδοθεί φόρος τιμής στον Πειραιώτη που την ανέδειξε όσο κανείς άλλος.

Μέχρι σήμερα όσοι γνωρίζουν το έργο του και περπατούν στους κήπους της Τερψιθέας ακούνε τη φωνή του γεμάτη από αγωνία να ρωτά:

- «Άναψαν τα φώτα της Τερψιθέας;»  

---

[1] «Ο Μετανάστης της Αγάπης» περιοδικό «Φιλολογική Στέγη» (Οκτώβριος 1966) σελ. 29

[2] Εφημερίδα "ΤΑ ΝΕΑ" 8 Αυγούστου 1966, Γ. Κόμης.

[3] Το περιοδικό «Φιλολογική Στέγη» εκδόθηκε τον Οκτώβριο του 1966, αφιερωμένο αποκλειστικά στον Αργύρη Κωστέα.