Από την Τριήρη «Φοίβη» στην σημερινή «Ολυμπιάς» της Μαρίνας Ζέας


του Στέφανου Μίλεση

Κατέπλευσε πάλι στον Πειραιά μετά από 29 ολόκληρα χρόνια η τριήρης «Ολυμπιάς», στα πλαίσια του εορτασμού "Ημέρες Θάλασσας". Ήταν 26 Αυγούστου 1987, όταν την είχε υποδεχθεί για πρώτη φορά η τότε Υπουργός Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη. Η φιγούρα μιας τριήρους να πλέει στα Πειραϊκά ύδατα μάλλον είναι ιστορικά γνώριμη, αφού κάθε βράχος της Πειραϊκής χερσονήσου, κάθε σημείο της Ακτής, μπορεί να αναγνωρίσει το σκαρί που θεμελίωσε την ένδοξη ανάπτυξη της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Τα «ξύλινα τείχη» ενός χρησμού των Δελφών, έγιναν πράξη στον Πειραιά, απέδειξαν την αξία τους στη Σαλαμίνα όταν προστάτευσαν όχι μόνο τον ελληνικό πολιτισμό αλλά και ολόκληρο το έδαφος της ευρωπαϊκής ηπείρου.

Στην σύγχρονη Ελλάδα από τους πρώτους που οραματίσθηκαν την ανακατασκευή μοντέλου αρχαίας τριήρης ήταν ο Καθηγητής της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων Κωνσταντίνος Ράδος. Το μοντέλο του Ράδου αναπτύχθηκε το καλοκαίρι του 1900, σε σμίκρυνση, έχοντας υπολογίσει τις διαστάσεις του πρωτοτύπου. Οραματίστηκε την κατασκευή μιας τριήρους 45 μέτρων μήκους κατά την ίσαλο γραμμή και 4,5 μέτρων μέγιστου πλάτους. Αφορούσε δηλαδή την ανακατασκευή μιας τριήρους την εποχή ενάρξεως του Πελοποννησιακού πολέμου. 

Η "Ολυμπιάς" έξω από τον Πειραιά
(Φωτογραφία από http://www.hellenicnavy.gr)
Η "Ολυμπιάς" στην Μαρίνα Ζέα, στην ίδια θέση
που τη δεκαετία του 1970 "έδενε" το "Καλυψώ" του Ζακ Υβ Κουστώ

Ως πηγή πάνω στην οποία στήριξε την εργασία του, ήταν ένα ανάγλυφο που βρέθηκε το 1852 στην Ακρόπολη. Επίσης σημαντικός ήταν ο ρόλος των ναυτικών επιγραφών του Πειραιά, που αφορούσαν στην περιγραφή ναυτικών εξαρτημάτων και σκευών που σύμφωνα με τις διαστάσεις της περιγραφής τους, οδήγησαν τον Ράδο να υπολογίσει αναλογικά τις διαστάσεις του σκάφους. 

Ο Κωνσταντίνος Ράδος, όχι μόνο επιθυμούσε να κατασκευάσει ένα ακριβές αντίγραφο μιας αρχαίας Τριήρους ως προς τις διαστάσεις, αλλά και ως προς το βάρος, καθώς έπρεπε να είναι ιδιαίτερα ελαφρύ ώστε να μεταφέρεται στην ξηρά, όπως συνέβαινε στην πραγματικότητα, όταν τα πλοία εισέρχονταν εντός των νεώσοικων. Επίσης είχε υπολογίσει ξύλινες ράμπες επί του καταστρώματος ώστε όλο το πλήρωμα της τριήρους να μετατρέπεται ταχέως σε αποβατικό άγημα, όπως συνέβη σε πολλές περιπτώσεις όταν το πλήρωμα ενός πλοίου διεξήγαγε την ίδια ημέρα ναυμαχία, και στη συνέχεια μάχη ξηράς!

Κατά τον Ράδο οι αρχαίοι Τριήρεις «κάθιζαν» πάντοτε στην αμμουδιά, και «ράμπες» εξέρχονταν σχηματίζοντας κλίμακες ανόδου – καθόδου.




Την τριήρη που ο Ράδος είχε σκοπό να κατασκευάσει την ονόμασε «Φοίβη» καθώς αυτό το όνομα είχε βρει μεταξύ 154 άλλων ονομάτων πλοίων, από σχετικές αρχαίες επιγραφές του Πειραιά. Τα ονόματα των Αττικών Τριηρών της εποχής του Περικλή που είναι σήμερα γνωστά, είναι γυναικεία ονόματα όπως «Ανθούσα», «Άμεμπτος», «Ερωμένη», «Γνωστή», «Ευτυχής», «Ευφυής», «Λαμπρά», «Νεανίς», «Πρώτη», «Γενναία», «Λέαινα» κ.ο.κ.

Ο Ράδος με μαθηματικούς υπολογισμούς απέδειξε πως το σκάφος που είχε σχεδιάσει η «Φοίβη», έχοντας 174 κωπηλάτες σε τρεις σειρές (Θρανίτες, Ζυγίτες, Θαλαμίτες) θα ανέπτυσσε ταχύτητα κωπηλασίας μάχης 10 ν.μ., ενώ κατά τον συνήθη πλου 5 ν.μ. Οι μελέτες του Ράδου δεν περιορίζονταν μόνο στην κατασκευή, αλλά αφορούσαν κάθε λεπτομέρεια όπως τους τρόπους κωπηλασίας, τον τρόπο με τον οποίο τα πληρώματα θα λάμβαναν τροφή (λόγω της έλλειψης χώρου), ποιοι επάνδρωναν την τριήρη και ποιες συγκεκριμένες θέσεις κατείχαν, ακόμα και τον προϋπολογισμό που απαιτούσε το 1900 η ανακατασκευή μιας τριήρους (είχε υπολογίσει στις 300.000 δραχμές). 

Είχε καταμετρήσει επίσης τον αριθμό των πλοίων με τις διαστάσεις τους που ετίθεντο στους νεώσοικους. Υπολογίζοντας τον αριθμό των ανδρών τους, την απόσταση στην οποία έπρεπε να κατοικούν ώστε ταχέως να το επανδρώνουν σε περίπτωση επίθεσης, είχε φτάσει στο συμπέρασμα πως μόνο όσοι κατοικούσαν στον Πειραιά θα μπορούσαν να αποτελέσουν πληρώματα των πλοίων. Ήταν γνωστό πως κάθε κωπηλάτης λάμβανε μαζί του τον οπλισμό του και την κώπη του –όταν το πλοίο βρισκόταν εντός νεώσοικου-. Μάλιστα έπρεπε όχι μόνο να είναι κάτοικοι Πειραιά, αλλά και να ζουν πλησίον των πολεμικών λιμένων της πόλης. 

Φωτογραφία από http://www.hellenicnavy.gr/


Το όραμα του Ράδου για την ανακατασκευή αρχαίας Τριήρους δεν επετεύχθη καθώς ουδέποτε βρέθηκαν τα κεφάλαια που απαιτούσε η ναυπήγηση. Ο Ράδος προκειμένου να πείσει το 1900 τον κόσμο ώστε να συνεισφέρει οικονομικά για την υλοποίηση της κατασκευής, έδινε σειρά διαλέξεων (Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσό») συνοδεία 30 φωτεινών εικόνων, που είχε παραγγείλει κατ΄ αποκλειστικότητα να του κατασκευάσουν οι φωτογράφοι Αδελφοί Ρωμαΐδη, με τις οποίες παρουσίαζε τα σχέδιά του. Παράλληλα μετέφερε όπου κι αν πήγαινε το μικρό ομοίωμα της Αττικής τριήρους.  

Τελικώς μια τριήρης, με το όνομα «Ολυμπιάς» κατασκευάστηκε το 1987 για λογαριασμό του Πολεμικού Ναυτικού σε σχέδια του ναυπηγού John F. Coates. Πλησιάζει τις διαστάσεις της «Φοίβης» καθώς έχει μήκος 36,90 μέτρα, και μέγιστο πλάτος 5,50 μέτρα. Το εκτόπισμά της είναι 70 τόνοι. Σε κάθε περίπτωση οι υπολογισμοί του Ράδου επαληθεύονται στο έπακρο αφού η «Ολυμπιάς» πετυχαίνει ταχύτητα άνω των 9 κόμβων, ενώ η ταχύτητα «ταξιδιού» είναι 4 μίλια, με τους μισούς κωπηλάτες εκ περιτροπής. Έχει τη δυνατότητα να εκτελεί στροφή 180 μοιρών σε ένα λεπτό με τόξο μικρότερο από 2,5 μήκη πλοίου. Για την κατασκευή της χρησιμοποιήθηκαν 20.000 ξύλινες σφήνες, 17.000 ορειχάλκινα χειροποίητα καρφιά ενώ η καλύπτρα του εμβόλου που είναι χυτός ορείχαλκος έχει βάρος 200 κιλών!


Η καλύπτρα του εμβόλου που είναι χυτός ορείχαλκος έχει βάρος 200 κιλών




Σημαντικές στιγμές της «Ολυμπιάς» από το 1987 που καθελκύστηκε, ήταν όταν το επόμενο ακριβώς έτος (1988) γυρίστηκε ταινία του BBC που αφορούσε στο ταξίδι της σε Θεσσαλονίκη και Αλεξανδρούπολη. Το ίδιο έτος πραγματοποίησε πλόες στον Αργοσαρωνικό, το 1989 μετέφερε την Ολυμπιακή Φλόγα από την Ελευσίνα στο Φάληρο. Κορυφαία ίσως στιγμή ήταν το 1993 που συμμετείχε στον εορτασμό των 2.500 χρόνων του Δημοκρατικού Πολιτεύματος στο Λονδίνο, όπου κατέπλευσε στον Τάμεση.

Το 1997 η Τριήρης μεταφέρθηκε στο Άλσος Ναυτικής Παράδοσης στο Τροκαντερό όπου παρέμεινε ως έκθεμα στην ξηρά. Το 2002 τα Ναυπηγεία Ελευσίνας ανέλαβαν και το έκαναν πλεύσιμο ξανά και το 2004 μετέφερε την Ολυμπιακή Φλόγα, στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας. Το 2005 τοποθετήθηκε εκ νέου στο Άλσος Ναυτικής Παράδοσης όπου ευρίσκετο μέχρι πριν από λίγο καιρό.

Πηγή:
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης - Ψηφιακές πηγές 
Ενημερωτικό φυλλάδιο Πολεμικού Ναυτικού "ΟΛΥΜΠΙΑΣ"


  

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"