Γλυκέρα, ο μεγάλος έρωτας του Μένανδρου που έμενε στον Πειραιά

Στη φωτογραφία απεικονίζεται ψηφιδωτό που αναπαριστά τον Μένανδρο με τη Γλυκέρα. Στα δεξιά ο Μένανδρος με το δεξί του χέρι αγκαλιάζει την Γλυκέρα και την κοιτά στην κυριολεξία στα μάτια. Ο έρωτάς του για αυτήν δεν κρύβεται. Ωστόσο η κωμωδία που είναι προσωποποιημένη δεν κάθεται δίπλα στον Μένανδρο τον μεγάλο κωμωδιογράφο αλλά δίπλα στη Γλυκέρα! Και αυτό διότι η Γλυκέρα υπήρξε για τον Μένανδρο εκτός από έρωτάς του, η σύμβουλός του, η γυναίκα που φρόντιζε για τα πάντα στη ζωή του. Ήταν εκείνη που δοκίμαζε τις προσωπίδες των ηθοποιών, δοκίμαζε τα φορέματα της παράστασης και τα διόρθωνε. Ο Μένανδρος το μόνο που έκανε ήταν να γράφει. Όλα τα υπόλοιπα τα είχε αναθέσει στην Γλυκέρα. Στα πόδια της κωμωδίας απεικονίζονται να βρίσκονται αποθηκευμένοι οι χαρακτήρες των έργων του Μένανδρου.

του Στέφανου Μίλεση

Είναι γνωστή στους περισσότερους η ιστορία του Άρπαλου, του θησαυροφύλακα του Μεγάλου Αλεξάνδρου που είχε επιδοθεί μετά μανίας στις ηδονές κατασπαταλώντας το χρήμα από το δημόσιο ταμείο. Ο Άρπαλος έκανε ζωή σπάταλη και οργιώδη. Ο Άρπαλος, μια ωραία ημέρα, άρπαξε μέρος των χρημάτων του Μακεδόνα βασιλιά και κατέφυγε στη Μεγαρίδα αρχικά και στη Βαβυλώνα αργότερα. Εκεί πιστεύοντας ότι ο  Αλέξανδρος ουδέποτε θα ασχοληθεί με την πράξη του από τα βάθη της Ασίας όπου βρισκόταν, άρχισε να σπαταλά τα χρήματα που είχε υπεξαιρέσει χωρίς περίσκεψη. 

Κάλεσε δίπλα του και μια εταίρα της εποχής από την Αθήνα την γνωστή Πυθιονίκη. Της έκανε μεγάλες τιμές όμοια με βασίλισσα και όταν αυτή πέθανε της έφτιαξε δύο μεγαλοπρεπή μνημεία. Το ένα στη Βαβυλώνα και το άλλο στην Ιερά Οδό. Μετά το θάνατο της Πυθιονίκης ο Άρπαλος έβαλε στο πλευρό του μια άλλη εταίρα την Γλυκέρα για την οποία επίσης σπαταλούσε τεράστια ποσά για χάρη της από το θησαυρό φυσικά του Αλεξάνδρου. Την είχε ερωτευτεί τόσο που όταν του ζήτησαν να ανακηρυχθεί βασιλέας της Βαβυλώνας δέχθηκε με τον όρο και η Γλυκέρα να γίνει βασίλισσα.

Όμως για κακή του τύχη ο Αλέξανδρος πληροφορήθηκε τις πράξεις του και διέταξε τη σύλληψή του. Τότε ο Άρπαλος με τη Γλυκέρα στο πλευρό του αρχίζει τη μεγάλη φυγή. Με τα πολλά όμως στην Κρήτη δολοφονήθηκε κι έτσι η διάσημη εταίρα η Γλυκέρα από παρολίγο βασίλισσα της Βαβυλωνίας βρέθηκε μόνη της, φτωχή, και το χειρότερο όλων σε ηλικία που δεν είναι ας πούμε νεαρά. Τα έχει τα χρονάκια της. 

Λάδι σε καμβά, έργο του G. Zocchi

Εκείνη την εποχή όμως γνωρίζει τον Μένανδρο τον επιφανή κωμωδιογράφο που ζει μόνος του σε μια παραθαλάσσια έπαυλη στον Πειραιά, στην Φρεαττύδα. Γρήγορα με τη γοητεία της κάνει τον εκπρόσωπο της «Νέας Κωμωδίας» να την ερωτευτεί σφοδρά. Ο έρωτας του Μένανδρου με την Γλυκέρα έγινε παροιμιώδης, στην εποχή τους αποτελούσαν ένα ταιριαστό ζευγάρι, πραγματικά αχώριστοι σύντροφοι. 

Ωστόσο για τον Μένανδρο καθιερώθηκε να τον χαρακτηρίζει μια φράση που επαναλάμβαναν όλοι όσοι αναφέρονταν στο πρόσωπό του, ότι  «δεν μπορεί να υπάρξει Αθήνα χωρίς Μένανδρο και ο Μένανδρος χωρίς την Γλυκέρα». Όμως η περίφημη αυτή φράση δεν διατυπώθηκε από τον Μένανδρο. Παρότι έγραψε 108 κωμωδίες η γνωστή αυτή φράση δεν εμπεριέχεται σε κάποια από αυτές, αλλά διατυπώθηκε από την Γλυκέρα! Ας δούμε όμως την ιστορία αυτής της φράσης. 

Ο Μένανδρος, όπως είπαμε, ερωτεύτηκε παράφορα την Γλυκέρα, όμως δεν μπορούσε να κρατηθεί μακριά από το πάθος που τον διακατείχε. Ήταν ερωτομανής! Η Γλυκέρα φοβούμενη διαρκώς για τις λοξοδρομήσεις του από τις οποίες εξαρτιόταν και η δική της τύχη για το μέλλον, λάμβανε διαρκώς τα μέτρα της ώστε να τον κρατά απερίσπαστο από τη μανία του. Μέσα από επιστολές που διασώθηκαν αποκαλύπτονται οι κινήσεις δεξιοτεχνίας της Γλυκέρας να κρατήσει ακέραια τη σχέση της με τον  Μένανδρο. 

Ο Μένανδρος

Σε μια επιστολή της η Γλυκέρα απευθύνεται σε μια φίλη της, που ήταν εταίρα στην Κόρινθο. Η επιστολή απευθύνεται προς τα εκεί καθώς ο Μένανδρος πηγαίνει στην Κόρινθο με τη δικαιολογία ότι θα παρακολουθήσει τους αγώνες των Ισθμίων. Η Γλυκέρα όμως ξέρει ότι της λέει ψέματα διότι υποπτεύεται ότι ο Μένανδρος πηγαίνει για να γνωρίσει τη διάσημη εταίρα της Κορίνθου και φίλη της, την Βακχίδα. Απευθυνόμενη λοιπόν προς αυτήν την παρακαλεί να κρατήσει μακριά τον Μένανδρο, διότι έχει αντιληφθεί το ψέμα που της λέει ο άνδρας της και ότι στην πραγματικότητα πηγαίνει να την γνωρίσει. 

«Συγχώρεσέ με» γράφει η Γλυκέρα «αλλά το να χάσω τον Μένανδρο θα ήταν για μένα τέλεια καταστροφή. Εάν γυρίσει πίσω σε μένα όπως έφυγε, θα σου χρωστώ μεγάλη χάρη». 

Και πραγματικά ο Μένανδρος επέστρεψε όπως έφυγε, χάρη ίσως στην αλληλεγγύη των εταίρων. Ο καιρός περνά και ο Πτολεμαίος ο ιδρυτής της διάσημης στην εποχή του βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας καλεί τον Μένανδρο στην αυλή του για να τον γνωρίσει από κοντά. Το άστρο του ιδρυτή της «Νέας Κωμωδίας» έχει απλωθεί παντού. Η Γλυκέρα μαθαίνει για τη πρόσκληση του Πτολεμαίου στον άνδρα της κι ας βρίσκεται μακριά του. Την εποχή εκείνη η Γλυκέρα ήταν στην Αθήνα για κάποιες γιορτές προς τιμή της Θεάς Δήμητρας, ενώ ο Μένανδρος παρέμενε στο σπίτι τους στον Πειραιά. Η Γλυκέρα μόλις έμαθε για την πρόσκληση πανικοβλήθηκε για μια φορά ακόμα, διότι γνώρισε ότι η μανία του Μένανδρου με τις γυναίκες, θα τον κρατούσε στα σίγουρα στην Αίγυπτο, αφού η αυλή του Πτολεμαίου ήταν ονομαστή για τις όμορφες παρουσίες γυναικών. 

Έτσι διαμηνύει στον Μένανδρο ότι αν φύγει για την Αίγυπτο, θα τον εγκαταλείψει οριστικά. Καθώς ο Μένανδρος είναι ερωτευμένος μαζί της και δεν θέλει να τη χάσει, για μια ερωτική περιπέτεια, αναβάλει το ταξίδι του. Της στέλνει μια επιστολή από τον Πειραιά στην οποία υμνεί τον έρωτα που νιώθει για εκείνη. Ανάμεσα στα πολλά που της γράφει σημειώνω μερικά μόνο λόγια του: 

«Ευρίσκομαι καθώς γνωρίζεις στον Πειραιά πάντοτε φιλάσθενος… Να φύγω για την Αίγυπτο που βρίσκεται τόσο μακριά ειλικρινά δεν το σκέφτηκα. Δεν θα το έκανα έστω κι αν η Αίγυπτος βρισκόταν έξω από την Αίγινα». 

Τότε  εκείνη του απαντά επίσης με γράμμα μέσα στο οποίο διατυπώνεται και η περίφημη φράση της που ταυτίστηκε με τον Μένανδρο «Τι θα είναι άραγε η Αθήνα χωρίς τον Μένανδρο; Τι θα είναι ο Μένανδρος χωρίς τη Γλυκέρα; Για την αγάπη μας δίνουν μαρτυρία και το Άστυ (η Αθήνα) και ο Πειραιάς και η Αίγυπτος.»

Έτσι λοιπόν ο Μένανδρος ταύτισε την παρουσία του με μια φράση που δεν έγραψε ο ίδιος σε κάποια από τις 108 διάσημες κωμωδίες του, αλλά η γυναίκα που βρισκόταν πίσω του, η περίφημη Γλυκέρα. Στην ίδια επιστολή μάλιστα του γράφει ότι «κι αν μπορείς να ξεχάσεις εμένα πηγαίνοντας στην Αίγυπτο, τότε θα πρέπει να ξεχάσεις και το χωράφι σου στον Πειραιά και το σπίτι σου εκεί. Κι αν εσύ μπορείς να το πράξεις, μα τους θεούς εγώ δεν μπορώ να το κάνω αυτό» δείχνοντας ότι κι εκείνη είχε αγαπήσει την περιοχή όπου ζούσε. 

Λέγεται ότι η φήμη του Μένανδρου οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην ύπαρξη της Γλυκέρας. Εκτός από γυναίκα του υπήρξε και ακάματη σύμβουλός του. Τον συμβουλεύει ακόμα κι όταν αυτός σκέφτεται την πρόταση του Πτολεμαίου. Του γράφει ποια από τα έργα να πάρει μαζί του για να εντυπωσιάσουν τον βασιλιά της Αιγύπτου. «Μην εκπλαγείς αν έχω την τόλμη και το θάρρος να κάνω διάκριση των έργων του Μενάνδρου μου. Έχω για οδηγό τον έρωτά σου». 

Η Γλυκέρα υπήρξε για τον Μένανδρο ο έρωτάς του, η σύμβουλός του, η γυναίκα που φρόντιζε για τα πάντα στη ζωή του. Ήταν εκείνη που δοκίμαζε τις προσωπίδες των ηθοποιών, δοκίμαζε τα φορέματα της παράστασης και τα διόρθωνε. Όταν ο Μένανδρος παρουσίαζε στο κοινό νέο έργο του, η Γλυκέρα καθόταν μόνη της στα παρασκήνια γεμάτη αγωνία σφίγγοντας τα χέρια της περιμένοντας να ακούσει το χειροκρότημα του κόσμου. Ο Μένανδρος το μόνο που έκανε ήταν να γράφει. Όλα τα υπόλοιπα τα είχε αναθέσει στην Γλυκέρα. 

Όταν κάποτε ο Μένανδρος είχε επιστρέψει στο σπίτι του στον Πειραιά κουρασμένος και εκνευρισμένος από όλα όσα του είχαν συμβεί κατά τη διάρκεια της μέρας, η Γλυκέρα του προσέφερε ένα ποτήρι γάλα για να ηρεμήσει. Τότε ο Μένανδρος αρνήθηκε λέγοντας ότι δεν το θέλει γιατί στην επιφάνεια του υγρού είχε σχηματιστεί κρούστα (γραύς). Με τον όρο αυτό τότε, κορόιδευαν τις γυναίκες που είχαν τα χρονάκια τους, καθώς έβαζαν γάλα στην επιδερμίδα τους για να την κρατήσουν, το οποίο στη συνέχεια σχημάτιζε ανάλογη κρούστα. Έτσι όταν ένας άνδρας ομιλούσε τότε δια κρούστα γάλακτος, εννοούσε τη γυναίκα που προσπαθεί να κρύψει τις ρυτίδες της. Τότε η Γλυκέρα καταλαβαίνοντας το περιπαικτικό σχόλιο του Μένανδρου του απάντησε λέγοντάς του «δεν πειράζει, φύσα την κρούστα και πιες το κάτω μέρος» εννοώντας ότι αυτό που υπάρχει από πάνω δεν μεταβάλλει εκείνο που υπάρχει από κάτω. Το γάλα μένει ίδιο παρά την κρούστα της επιφανείας του.

Το τέλος της ζωής της Γλυκέρας δεν είναι γνωστό. Ωστόσο γνωστό είναι ότι ο Μένανδρος έφυγε πρώτος. Η τύχη ήθελε τον Μένανδρο να αφήνει την τελευταία του πνοή στην Φρεαττύδα! Το 292 π.Χ. όταν ακόμη ο Μένανδρος ήταν 50 ετών πνίγηκε κολυμπώντας στην Φρεαττύδα μπροστά από το σπίτι του.

Διαβάστε επίσης:

Ο Μένανδρος της Φρεαττύδας