2 Αυγούστου 1917 Το μέτρο του "μαύρου κατάστιχου"

του Στέφανου Μίλεση

Στις 2 Αυγούστου του 1917 το λιμάνι του Πειραιά παρουσιάζει εικόνα απόλυτης ερήμωσης (η φωτογραφία φέρει αυτή την ημερομηνία με τον Άγιο Νικόλαο στο βάθος και τις βάρκες των μεταφορών δεμένες από την απραξία).

Η ερήμωση του πειραϊκού λιμανιού οφειλόταν στις περιορισμένες αφίξεις/αναχωρήσεις εμπορικών πλοίων λόγω του πολέμου αλλά και της εσωτερικής κατάστασης που είχε διαμορφωθεί. Επισιτιστικό πρόβλημα μάστιζε τον Πειραιά όπως και η κερδοσκοπία των εμπόρων τροφίμων. Η ελληνική κυβέρνηση μέσω του Υπουργείου Εσωτερικών, ως αντίδραση αποφασίζει να υιοθετήσει τον περίφημο "μαύρο αγγλικό πίνακα" που σύντομα στην ελληνική συνείδηση θα καταγραφεί ως "μαύρα κατάστιχα".

Πρόκειται για πινάκια με παράλληλη χρήση καταγραφής σε βιβλίο (ΜΕΛΑΙΝΑ ΒΙΒΛΟΣ), που τα αστυνομικά τμήματα της χώρας τηρούν, στις εισόδους τους, στα οποία καταχωρούν τα ονοματεπώνυμα όλων εκείνων που πωλούν με τιμές αισχροκέρδειας εκμεταλλευόμενοι το επισιτιστικό πρόβλημα. 

Η εγγραφή των ονομάτων γίνεται μόνο κατόπιν ύπαρξης καταδικαστικής απόφασης. Τα δικαστήρια συνεδριάζουν με τη διαδικασία του αυτοφώρου. 

Σύντομα τα μαύρα βιβλία αλλά και τα μαύρα πινάκια (μαυροπίνακες) εμπλουτίζονται με εκατοντάδες ονόματα εμπόρων της εποχής. 

Σε όσους εμπόρους τα ονόματα βρίσκονται στα "μαύρα κατάστιχα" (στα μαύρα δηλαδή βιβλία), εφαρμόζεται η ποινή κλεισίματος του καταστήματος, ενώ αναρτάται επί της κλειστής θύρας σχετική επιγραφή:

 "Κλειστόν, διότι καταδικάσθηκε δια αισχροκέρδεια".

Το μέτρο θεωρείται από πολλούς ακραίο, ενώ σε άλλους φαίνεται δίκαιο. Το πρόβλημα βρισκόταν στο γεγονός ότι τα περισσότερα τρόφιμα δεν ήταν διατιμημένα (δεν είχε δηλαδή από πριν καθοριστεί η τιμή τους). Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οποιαδήποτε τιμή θεωρείτο υψηλή να δίδει δικαίωμα καταγγελίας στον αγοραστή και να προκαλέσει την άδικη τιμωρία εμπόρων.

Μια διαδεδομένη έκφραση της εποχής προς τους εμπόρους ήταν "πρόσεχε μήπως σε γράψουν στα μαύρα τα κατάστιχα". 

Η έκφραση αυτή στις διάφορες μορφές της διατηρήθηκε μέχρι τις μέρες μας.