Το τελευταίο ταξίδι του "ΚΟΡΙΝΘΙΑ"

Το επιβατηγό πλοίο "Κορινθία" σε πίνακα που φιλοτέχνησε ο ζωγράφος Αντώνης Μιλάνος

του Στέφανου Μίλεση

Το επιβατηγό πλοίο "Κορινθία" ήταν ένα ωραίο σκαρί χωρητικότητας 3.721 κόρων που ναυπηγήθηκε το 1911 στην Ολλανδία για λογαριασμό κάποιας ολλανδικής εταιρείας. Έφερε αρχικά το όνομα "Oranje Nassau" και έπλεε σε ξένες θάλασσες. Το Φεβρουάριο του 1939 λίγο πριν το ξέσπασμα του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου αγοράστηκε από τις "Ελληνικές Μεσογειακές Γραμμές" και μετονομάστηκε σε "Κορινθία" υψώνοντας ταυτόχρονα την Ελληνική Σημαία. Τα δρομολόγια του ήταν πλέον Μεσογειακά.

Γένοβα, Νάπολη, Μασσαλία, Αλεξάνδρεια, Βηρυτό, Χάιφα... υποδέχθηκαν το όμορφο σκαρί του στα λιμάνια τους. Χιλιάδες κόσμου είχε ταξιδέψει με αυτό. Μέχρι που η λαίλαπα του πολέμου έφτασε και στη χώρα μας. Και τότε το "Κορινθία" προσέφερε πολεμικό έργο, ίσης αν όχι μεγαλύτερης αξίας από εκείνο που προσέφερε την περίοδο της ειρήνης. 

Ήταν ένα από τελευταία καράβια που κατάφεραν να διαφύγουν κατάφορτα από Έλληνες και Βρετανούς στρατιώτες εν μέσω σφυροκοπήματος από τους βομβαρδισμούς των γερμανικών Στούκας. Άλλα πλοία δεν τα κατάφεραν όπως το ατμόπλοιο "Ελλάς" που βυθίστηκε χτυπημένο μέσα στο λιμάνι, κατάφορτο κι αυτό από στρατιώτες.

Το "Κορινθία" ύστερα από περιπέτειες κατάφερε να φτάσει στην Αλεξάνδρεια. Σε αυτό εγκαταστάθηκε το προσωπικό της βάσης συμμαχικών υποβρυχίων. Στη Βηρυτό, στην Αλεξάνδρεια και στη Μάλτα βρέθηκε το "Κορινθία" κατά την πολεμική περίοδο εκτελώντας διάφορες αποστολές ως βοηθητικό πλοίο του στόλου. Δεν ήταν λίγες οι φορές που κινδύνευσε από εχθρικά βομβαρδιστικά και υποβρύχια. Έγραψε τη δική του πολεμική ιστορία και μόλις ο πόλεμος τελείωσε απέκτησε στη γέφυρα ως ανταμοιβή μια αναμνηστική τιμητική πλάκα που του απένειμε το Αγγλικό Ναυαρχείο αναγνωρίζοντας την προσφορά του. 

Το "Κορινθία" μετά τον πόλεμο συνέχισε τα ταξίδια του και στάθηκε ένα από τα πλοία εκείνα, που συνετέλεσαν στη διαμόρφωση της καλής φήμης της "ΕΛΜΕΣ", που την έκανε ανταγωνιστική εταιρεία έναντι των ξένων εταιρειών. Από το επιβατηγό αυτό είχε περάσει ως ασυρματιστής και ο ποιητής Νίκος Καββαδίας. 

Μέχρι που η "ΕΛΜΕΣ" δρομολόγησε στη δική του γραμμή ένα άλλο νεότερο πλοίο, το "Μασσαλία". Έτσι το 1958 το ιστορικό "Κορινθία", πωλήθηκε για διάλυση στη Spezia της Ιταλίας. Λίγο πριν την εκπνοή εκείνης του 1958 το πλοίο απέπλευσε από τον Πειραιά για το τελευταίο του ταξίδι όχι για να μεταφέρει επιβάτες αλλά για να γίνει παλιοσίδερα.

Για εκείνη την ημέρα, της τελευταίας αναχώρησης, γράφει ο Χρήστος Λεβάντας (Επίνειος), ότι όλα τα πλοία που βρίσκονταν στο λιμάνι του Πειραιά σφύριζαν βραχνά, μελαγχολικά, πένθιμα. Μερικά μάτια που οι μνήμες τους είχαν συνδεθεί μαζί του δάκρυσαν στην προκυμαία, καθώς το παρακολουθούσαν να πλέει ήρεμα προς την έξοδο. 
Το ιστορικό πλοίο διαλύθηκε το 1959.  

Διαβάστε επίσης:

Η καταβύθιση του πλοίου "Ελλάς" στο λιμάνι του Πειραιά από τους Γερμανούς




Τα σπίτια της δεκαετίας του 1930

Στη συμβολή των οδών Φιλελλήνων και Περικλέους συναντά κάποιος ένα χαρακτηριστικό οικοδόμημα της δεκαετίας του 1930

του Γιάννη Β. Σίμου
Αρχιτέκτονα, 
Εφόρου Φιλολογικού Πειραϊκού Συνδέσμου


Καθώς ο προσεκτικός παρατηρητής διασχίζει τους δρόμους του Πειραιά, είναι δύσκολο να μην προσέξει μια σειρά από κτίσματα που ακολουθούν ένα συγκεκριμένο μοτίβο. Είναι κτίσματα κατασκευασμένα ως επί το πλείστον τη δεκαετία του ‘30. Διώροφα ή τριώροφα, σε λιτές γραμμές, με το χαρακτηριστικό έρκερ (κλειστό εξώστη) συνήθως στη μέση και εκατέρωθεν αυτού ανοιχτούς εξώστες, συχνά σε ημικυκλική απόληξη.


Η δεκαετία του ‘30 είναι η περίοδος στην οποία βρίσκουν μαζική εφαρμογή όλα εκείνα τα οποία καλλιεργήθηκαν και θεσμοθετήθηκαν τα προηγούμενα χρόνια, στη δεύτερη και τρίτη δεκαετία του εικοστού αιώνα. Μια περίοδος έντονων ζυμώσεων τόσο στο κοινωνικό όσο και στο καλλιτεχνικό επίπεδο στη χώρα μας και όχι μόνο. 

Στην οδό Κλεμανσώ στην Καστέλλα


          Στο διεθνές περιβάλλον, η Belle époque θάφτηκε στα χαρακώματα του Μεγάλου Πολέμου (1ος παγκόσμιος πόλεμος). Η νέα εποχή που ξημέρωσε οδήγησε σε αναθεώρηση πολλών δεδομένων και σταθερών που κυριαρχούσαν μέχρι τότε. Τα καλλιτεχνικά κινήματα συμμετείχαν σε αυτές τις ιδεολογικές διεργασίες. Στην αρχιτεκτονική, το Art nouveau που κυριαρχούσε μέχρι τον πόλεμο, εγκαταλείφθηκε. Οι αναζητήσεις στην «μοντέρνα εποχή» οδηγούν τους δημιουργούς σε νέες τάσεις, όπως η Art Déco, το ρεύμα του Bauhaus κλπ. 

Σύμφωνα με τον αείμνηστο καθηγητή Γιώργο Λάββα, «κεντρικός πυρήνας και ενσαρκωτής της νέας ιδεολογίας της «Μοντέρνας» θ’ αποτελέσει η περίφημη σχολή του Bauhaus, που ίδρυσε το 1919 στη Βαϊμάρη ο Walter Gropius»[1].

          Στη Γαλλία, το κίνημα χαρακτηρίζεται από το σύνθημα «το νέο πνεύμα». Κύριος εκφραστής ήταν ο  Ελβετός Charlesdouard Jeanneret, ο οποίος έγινε γνωστός ως  Le Corbusier. Χαρακτηριστικά ο Λε Κορμπυζιέ υποστηρίζει ότι η κατοικία πρέπει να είναι «machine à habiter» (μηχανή για κατοικία). «Πρόθεση βέβαια του Le Corbusier δεν ήταν να κατασκευάσει μηχανές για κατοικία, αλλά να δείξει ότι η ίδια αντίληψη, το νέο πνεύμα («Esprit Nouveau») των μηχανικών πρέπει να περάσει και στην αρχιτεκτονική, ώστε οι κατοικίες να διακρίνονται από την ίδια νομοτέλεια που χαρακτηρίζει τα πλοία, τ’ αεροπλάνα, τ’ αυτοκίνητα κλπ»[2].

Στην Ακτή Κουντουριώτου στην Καστέλλα


Στην Ακτή Θεμιστοκλέους στην Πειραϊκή

          Οι νέες αντιλήψεις βρίσκουν τρόπο έκφρασης και με την εμφάνιση των νέων υλικών, κατά βάση του οπλισμένου σκυροδέματος, τα οποία αποκτούν σταδιακά ευρεία χρήση, εκτοπίζοντας τις παραδοσιακές τεχνικές κατασκευής.

          Τα ρεύματα αυτά είναι φυσικό να φτάσουν και στην Ελλάδα. Η περίοδος είναι ιδιαίτερα φορτισμένη. Η δεύτερη δεκαετία του εικοστού αιώνα ξεκινά με την χώρα να μεγαλώνει και τελειώνει με τον διχασμό. Η επόμενη δεκαετία θα σημαδευτεί από την καταστροφή. Μία καταστροφή που, ανάμεσα στις άλλες, βασική συνέπειά της είναι ο εκσυγχρονισμός των δομών δόμησης, ως απόρροια της ανάγκης στέγασης των προσφύγων.

Το ίδιο οίκημα στη φωτογραφία πάνω όταν κατασκευάστηκε το 1935 και κάτω στην κατάσταση που βρίσκεται σήμερα (Συμβολή των οδών Φιλελλήνων και Περικλέους)


Σημεία - σταθμοί στο θεσμικό πλαίσιο ήταν η ίδρυση της αρχιτεκτονικής σχολής το 1916-1917, αλλά και οι νομοθετικές παρεμβάσεις στη δεκαετία του ’20 που καθιέρωσαν την οριζόντια ιδιοκτησία και κατ’ επέκταση την αντιπαροχή[3] και τον ΓΟΚ του 1929[4]. 

          Πλέον γίνεται μαζική χρήση των νέων υλικών, ενώ και οι μορφολογικές προσεγγίσεις απλοποιούνται, τόσο για «ιδεολογικούς» όσο και για πρακτικούς λόγους. Ο κλασικισμός που εξέφραζε την αναγέννηση του Ελληνισμού, δεν μπορεί πλέον να εκφράσει την ηττημένη Ελλάδα με το σμπαραλιασμένο όνειρο της Μεγάλης Ιδέας που έμεινε νεκρό στα εδάφη της Μικράς Ασίας. Επιπλέον, η ανάγκη για γρήγορη κάλυψη των στεγαστικών αναγκών, δεν άφηνε πολλά περιθώρια για μορφολογικές αναζητήσεις.

          Οι Έλληνες αρχιτέκτονες παρακολουθούν τις διεθνείς εξελίξεις. Μεταξύ τους σχηματίζονται τρεις βασικές τάσεις ως προς τη δημιουργία τους: εκείνοι που υιοθέτησαν δυναμικά τη μοντέρνα αρχιτεκτονική, εκείνοι που αναζήτησαν πιο λαϊκότροπους δρόμους στην έκφρασή τους και εκείνοι που παρέμειναν εγγύτερα στα κλασικιστικά πρότυπα. «Μια πρώτη διαπίστωση – που άλλωστε ισχύει για όλες τις επιμέρους ενότητες της ελληνικής αρχιτεκτονικής – είναι ότι τα όρια δεν είναι σαφή ανάμεσα στις παραπάνω κατηγορίες. Υπάρχουν ευκαιριακές αποκλίσεις είτε προς τη μία είτε προς την άλλη κατεύθυνση»[5]. 

Στην Ακτή θεμιστοκλέους

  
          Όμως είναι σαφές ότι η κυρίαρχη τάση είναι αυτή του μοντερνισμού, για τους λόγους που προαναφέραμε. Ο οποίος μοντερνισμός, όχι μόνο υιοθετήθηκε αλλά και καλλιεργήθηκε με ιδιαίτερη ένταση αλλά και πρωτοπορία. «Ο Ν. Καλογεράς … διαπιστώνει ότι οι αρχές του μοντερνισμού εφαρμόστηκαν στην Ελλάδα περισσότερο από άλλες χώρες της Ευρώπης και ότι είναι «λάθος στην περίπτωση της αθηναϊκής πολυκατοικίας να προσπαθήσουμε να αναγνωρίσουμε πολλαπλές επιρροές»»[6]  

          Το πλήθος των κατασκευών που γίνονται αυτή την περίοδο, η ευκολία που προκαλούν τα νέα υλικά, αλλά και η ταχύτητα με την οποία ολοκληρώνονται οι εργασίες, διευκολύνουν στη διάδοση του μοντερνισμού. Τα πιο εμβληματικά έργα της περιόδου αποτελούν αντικείμενο πολλαπλού μιμητισμού ώστε οι μορφές να επαναλαμβάνονται. Σε αυτό βέβαια συντελεί και το γεγονός ότι οι περισσότερες κατασκευές δεν αποτελούν προϊόν αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, καθώς είναι ακόμη λίγοι οι αρχιτέκτονες που δραστηριοποιούνται μια και η αρχιτεκτονική σχολή είναι σχετικά νέα και ο αρχιτεκτονικός κόσμος της χώρας εκπροσωπείται κατά βάση από εκείνους τους λίγους που έχουν σπουδάσει στο εξωτερικό.

Στη συμβολή των οδών Καραολή Δημητρίου και Φίλωνος


          Κάποια μορφολογικά στοιχεία ταυτίζονται με αυτή την περίοδο. Χαρακτηριστικότερο όλων είναι το έρκερ, ο κλειστός εξώστης, ο οποίος ως αρχιτεκτονικό στοιχείο συνδέεται έντονα και με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική (το παραδοσιακό σαχνισί) και του οποίου γίνεται κατάχρηση, τόσο ώστε να οδηγηθεί το 1937 ουσιαστικά σε κατάργηση με τον περιορισμό του στα 40 εκατοστά, από το ένα μέτρο και δέκα εκατοστά που επέτρεπε αρχικά ο ΓΟΚ του 1929[7]. Άλλο συχνό μορφολογικό στοιχείο είναι οι εξώστες που συχνά αποκτούν κυκλικές απολήξεις και οι οποίοι πλαισιώνουν τα έρκερ, όταν αυτά βρίσκονται στο μέσο της όψης του κτιρίου.

          Όταν λοιπόν ο προσεκτικός παρατηρητής της αρχής του κειμένου συναντά αυτά τα κτίσματα, είναι εύκολο να ταυτίσει την εποχή στην οποία κατασκευάστηκαν, ακόμη και αν αργότερα υπέστησαν επεμβάσεις, είτε με την προσθήκη ορόφων είτε άλλης μορφής.   
 


Σημειώσεις:
[1] Γιώργος Π. Λάββας, 19ος – 20ος Αιώνας. Σύντομη ιστορία της αρχιτεκτονικής, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1986, σελ. 148. Ανάμεσα στα έργα της ωριμότητας του Gropius συγκαταλέγεται η Πρεσβεία των Η.Π.Α. στην Αθήνα.
[2] Γιώργος Π. Λάββας, οπ.α., σελ. 150.
[3] Νόμος 3741/1929, περί της ιδιοκτησίας κατ’ ορόφους, ΦΕΚ 4Α/9-1-1929.
[4] ΦΕΚ 155Α/ 22-4-1929, διάταγμα περί γενικού οικοδομικού κανονισμού του Κράτους.
[5] Δημήτρης Φιλιππίδης, Νεοελληνική αρχιτεκτονική, εκδοτικός οίκος «Μέλισσα», Αθήνα 1984, σελ, 205
[6] Δημήτρης Φιλιππίδης, οπ. α., σελ. 229
[7] Γενικός οικοδομικός κανονισμός (ΓΟΚ) 1929, άρθρο 95, Κεκαλυμμένοι (κλειστοί) εξώσται

Ενδεικτική βιβλιογραφία:
Frampton, Kenneth, Μοντέρνα Αρχιτεκτονική. Ιστορία και Κριτική, εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 1987
Λάββας, Γιώργος Π., 19ος – 20ος Αιώνας. Σύντομη ιστορία της αρχιτεκτονικής, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1986
Φιλιππίδης, Δημήτρης, Νεοελληνική αρχιτεκτονική, εκδοτικός οίκος «Μέλισσα», Αθήνα 1984
καθώς και τα νομοθετήματα που αναφέρθηκαν ανωτέρω

Η άφιξη του Μαρκόνι στον Πειραιά (1932)

Ο Μαρκόνι με τη σύζυγό του κατά τη στιγμή της αποβίβασης στην πειραϊκή προκυμαία



του Στέφανου Μίλεση

Στις 18 Σεπτεμβρίου του 1932 στις τέσσερις το απόγευμα ένα μικρό κάτασπρο σκάφος εισέρχεται στο λιμάνι του Πειραιά. Το πλοίο αυτό τραβά αμέσως την προσοχή των εργαζομένων και των περαστικών από τις πειραϊκές προκυμαίες, καθώς διαθέτει υπέρμετρα γυαλισμένους μπρούτζους, τα πάντα είναι καθαρά, στην κυριολεξία αστράφτουν, ενώ στη πρύμνη του κυματίζει μια τεράστια ιταλική σημαία. Στο κατάρτι του φέρει υψωμένα τα σήματα του Βασιλικού ναυτικού κλαμπ της Ιταλίας. 

Ξεχωρίζουν από μακριά τα χρυσά γράμματα του ονόματός του που αναγράφουν "Elettra" δηλαδή "Ηλέκτρα" στα ελληνικά. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι πρόκειται το πλοίο - εργαστήριο ή "πλοίο - θαύμα" όπως το έχουν χαρακτηρίσει, του μεγάλου Ιταλού εφευρέτη Γουλιέλμου Μαρκόνι ο οποίος ετοιμαζόταν προς αποβίβαση. 

Πραγματικά λίγα λεπτά αργότερα και αφού το "Ηλέκτρα" έδεσε, εμφανίστηκε στην αποβάθρα του πειραϊκού λιμανιού, ο Μαρκόνι μαζί με τη σύζυγό του μαρκησία Χριστίνα Μαρκόνι. Στην προβλήτα τους περίμενε ο Ιταλός Πρεσβευτής καθώς και δημοσιογράφοι που είχαν ειδοποιηθεί για την άφιξή του.  

Το ταξίδι αυτό του "Ηλέκτρα" είχε να κάνει περισσότερο με αναψυχή και λιγότερο με τα γνωστά πειράματα τα οποία ο Μαρκόνι επιχειρούσε πολλές φορές μέσα από το σκάφος του.

Το "Ηλέκτρα" κατέπλευσε στον Πειραιά ερχόμενο από την Κέρκυρα και είχε ως προορισμό για τη συνέχεια το γύρο της Ανατολικής Μεσογείου. Έτσι υπήρχαν μεγάλες πιθανότητες το πλοίο να "πιάσει" ξανά Πειραιά κατά την επιστροφή. Ο Μαρκόνι ψηλός, ξυρισμένος, κομψός, άψογα ντυμένος με ακριβά ρούχα πολυτελείας, σαν κι αυτά που συνηθίζουν να φορούν στις ναυτικές λέσχες όλου του κόσμου έμοιαζε περισσότερο με άνδρα "μπον βιβέρ" και λιγότερο με εφευρέτη στον οποίο ο κόσμος χρωστά πολλά στο δρόμο της εξέλιξης.  

Η θαλαμηγός "Ηλέκτρα" του Μαρκόνι διέθετε πλήρως εξοπλισμένο εργαστήριο πειραμάτων που είχε εγκατασταθεί σε διασκευές που είχαν γίνει στην Βρετανία και στην Αμερική. 


Ο μύθος γύρω από το όνομά του την εποχή που ο Μαρκόνι έφτασε στον Πειραιά ήταν μεγάλος καθώς ό,τι έκανε προκαλούσε εντυπωσιασμό, ωστόσο φρόντιζε προηγουμένως να προβάλλεται κατάλληλα και από τα μέσα της εποχής, όπως όταν από τη Γένοβα άναψε τα δημόσια φώτα του Σίδνεϊ. Το πείραμα αυτό είχε γίνει επ΄ ευκαιρία των εγκαινίων της Ηλεκτροτεχνικής Έκθεσης του Σίδνεϊ όπου από απόσταση 9.700 ναυτικών μιλίων άναψαν οι 3.000 λαμπτήρες της εκθέσεως. 

Δύο μόλις ημέρες πριν την εμφάνισή του στον Πειραιά ο Μαρκόνι σε συνέντευξή του σε ιταλική εφημερίδα είχε δηλώσει ότι σύντομα ο άνθρωπος χρησιμοποιώντας τη ραδιοτηλεγραφία θα μπορούσε να επικοινωνήσει με τον Άρη! 

"Όταν δεχθούμε την προϋπόθεση ότι μερικοί πλανήτες κατοικούνται από όντα τα οποία είναι προικισμένα με μια ευφυΐα ανάλογη προς την ευφυΐα των κατοίκων της γης, τίποτε δεν μας εμποδίζει, κατά τη γνώμη μου να επικοινωνήσουμε αργά ή γρήγορα με ένα ειδικό ραδιοτηλεγραφικό μηχάνημα με τους κατοίκους των πλανητών αυτών"


Η δήλωση του Μαρκόνι είχε δημοσιευτεί στις ελληνικές εφημερίδες και είχε εξάψει τη φαντασία των αναγνωστών, αυξάνοντας έτσι την ανάγκη να δουν και να γνωρίσουν από κοντά τον μεγάλο εφευρέτη
(εφημερίδα "Ακρόπολις" φ. 16 Σεπτεμβρίου 1932, σελ. 3).


Σε ερώτηση για το αν θα έκανε ο Μαρκόνι κάποιο πείραμα κατά την παραμονή του στην Ελλάδα, αντί αυτού απάντησε ο Ιταλός Πρεσβευτής που είπε 
- "θα ήταν ωραίο αν άναβε τα φώτα του Παρθενώνα από τη Ρώμη"

Ο Μαρκόνι επί του εργαστηρίου του πλοίου "Elettra" δύο χρόνια νωρίτερα (το 1930) 


Ο Μαρκόνι δίπλα του χαμογέλασε σύμφωνος με την ιδέα δίνοντας μάλιστα υπόσχεση ότι θα τη μελετήσει αν και ο "Παρθενώνας είναι τόσο ωραίος, λάμπει από μόνος του, δεν έχει ανάγκη να λάβει φως από αλλού". 

Ωστόσο στη συνέχεια πρόσθεσε ότι από τον Πειραιά θα κάνει ένα μικρό πείραμα, όταν θα προσπαθήσει να συνδεθεί από το σκάφος του τηλεφωνικά με τη μικρή πόλη Σάλιτσε του Πεδεμοντίου. Εκεί παραθέριζε η πεθερά του με την οποία η σύζυγός του επιθυμούσε να συνομιλήσει. Η σύνδεση αυτή εξήγησε ο Μαρκόνι, θα γινόταν ραδιοφωνικά μέχρι το Τορίνο όπου από εκεί θα συνδεόταν τηλεφωνικά με το σπίτι της πεθεράς του.   

Την εποχή που ο Μαρκόνι έφτασε στον Πειραιά το καθεστώς του Μουσολίνι είχε φροντίσει να συνδέσει το όνομά του και τη φήμη του με το φασιστικό κόμμα και τη διαρκή προπαγάνδα που αυτό ασκούσε στο λαό. Και παρότι ο Μαρκόνι είχε δηλώσει πως δεν ήταν συνδεδεμένος με τον φασισμό, τον κόσμο που είχε συγκεντρωθεί στην πειραϊκή προβλήτα τον χαιρέτισε φεύγοντας, με το στυλ που τότε καλείτο "alla romana", που δεν ήταν άλλος παρά ο γνωστός φασιστικός χαιρετισμό που ο Μουσολίνι καθιέρωσε. Ο Μαρκόνι εξάλλου στο δεύτερο γάμο του το 1927 είχε για κουμπάρο τον ίδιο τον Μουσολίνι, ενώ ήταν μέλος του ιταλικού φασιστικού κόμματος.

Η θαλαμηγός "Ηλέκτρα" του Μαρκόνι διέθετε πλήρως εξοπλισμένο εργαστήριο πειραμάτων που είχε εγκατασταθεί σε διασκευές που είχαν γίνει στην Βρετανία και στην Αμερική. 

Το πλοίο "Elettra" στον Πειραιά


Φυσικά η πρώτη επίσκεψη του Μαρκόνι στην Αθήνα ήταν το Casa Di Italia στην οδό Πατησίων όπου είχε συγκεντρωθεί ολόκληρη η ιταλική παροικία της Αθήνας για να τον συναντήσει. Στη συνέχεια επισκέφθηκε πολλά μουσεία και αρχαιολογικούς τόπους.  

Στις 19 Σεπτεμβρίου ο Μαρκόνι από το πλοίο "Ηλέκτρα" επιχείρησε πραγματικά τη σύνδεση που είχε προαναγγείλει την προηγούμενη ημέρα η οποία έγινε επιτυχώς. Η σύζυγος του Μαρκόνι μίλησε με την μητέρα της από τον Πειραιά με την πόλη Σάλιτσε στο Πεδεμόντιο. Αργότερα η θαλαμηγός απέπλευσε από τον Πειραιά με προορισμό τη Ρόδο.

  


Στις αλλοτινές Πειραϊκές στοές του εμπορίου

Η Στοά Θεολόγου που αναπτύσσεται μεταξύ των οδών Αγίου Κωνσταντίνου και Τσαμαδού

του Στέφανου Μίλεση


Στην αρχαιότητα οι στοές του πειραϊκού λιμένα χρησιμοποιούνταν ως αποθήκες προφύλαξης και έκθεσης των προς πώληση εμπορευμάτων. Κοσμούσαν τις προκυμαίες του εμπορικού λιμένα με γνωστότερη όλων των στοών τη Μακρά Στοά. 

Στο σύγχρονο Πειραιά οι στοές που δημιουργήθηκαν είχαν διαφορετική χρήση. Τις συναντούμε κύρια στο εμπορικό τμήμα της πόλης, δηλαδή στο κέντρο και κατά μήκος του εμπορικού λιμένα, και αποτελούν μικρούς αυτοτελείς χώρους που εξασφαλίζουν στους εμπόρους συνεχή ροή κόσμου, καθώς βρίσκονται σε πολυσύχναστα σημεία. 
Η ιδιωτικότητα και η ατομική πρωτοβουλία που αναπτυσσόταν σε κάθε επαγγελματία της στοάς εξασφαλιζόταν από την αυτοτέλεια του χώρου του, ενώ προβαλλόταν ταυτόχρονα ο δημόσιος χαρακτήρας της προσφοράς του από τη διακίνηση του κόσμου μέσα στη στοά.

Πάνω από τις στοές έδρευαν πλήθος γραφείων εμπόρων, δικηγόρων, λογιστών, συμβολαιογράφων, ασφαλιστών και άλλων ειδικοτήτων, των οποίων η εργασία απαιτούσε την ύπαρξη γραφειακής εγκατάστασης. Τόσο οι χώροι των γραφείων πάνω στα μέγαρα, όσο και οι χώροι εντός της στοάς απαιτούσαν την ύπαρξη ενός καφενείου το οποίο συνήθως κατά βάση βρισκόταν εντός της στοάς. Δέσποζε με την παρουσία του όσο μικρό μέγεθος κι αν είχε.




Εντός των στοών συσσωρευόταν ένα ετερόκλιτο πλήθος ανθρώπων, με διαφορετικά ενδιαφέροντα. Πάνω στο μέγαρο τα δικηγορικά γραφεία και οι ναυτιλιακές εταιρείες και ακριβώς από κάτω στο ισόγειο, εντός της στοάς, καταστήματα ενδυμάτων και υποδημάτων, μικρές βιτρίνες εμπορευμάτων με οτιδήποτε μπορεί να φανταστεί κανείς και φυσικά το κέντρο ζωής της στοάς, που ήταν το παραδοσιακό καφενείο που τα μεσημέρια έσβηνε πρόχειρα την πείνα των υπαλλήλων των γραφείων σερβίροντας κουλούρια, σάντουιτς και αργότερα τοστ, ενώ τα πρωινά δεχόταν παραγγελίες που εκτελούσε άμεσα ο υπάλληλος με το δίσκο στο χέρι, σερβίροντας απευθείας τους παραγγελιοδόχους και τους επισκέπτες στα γραφεία τους. Ουσιαστικά τα καφενεία των στοών και των μεγάρων υπήρξαν οι πρώτες επιχειρήσεις στην Ελλάδα που εφάρμοσαν τη διανομή φαγητών, ποτών και αναψυκτικών στα γραφεία τα πρώτα δηλαδή deliveries.




Η Στοά Γιαννακόπουλου, παράλληλη με την Θεολόγου (Απλώνεται μεταξύ των οδών Τσαμαδού και Αγίου Κωνσταντίνου)


Στις στοές λάμβαναν χώρα καθημερινώς, πλήθος συναλλαγών και το αλισβερίσι διαρκούσε όσο υπήρχαν άνθρωποι να εργάζονται εντός αυτών. Οι στοές ήταν επώνυμες, έφεραν δηλαδή οι περισσότερες ένα όνομα, συνήθως του οικοπεδούχου, του κατασκευαστή του μεγάρου ή εκείνου του οποίου η επιχείρηση καταλάμβανε σχεδόν το σύνολο του κτηρίου. Όταν αυτό δεν συνέβαινε λάμβαναν ως όνομα τη διεύθυνσή τους. Παράδειγμα η Στοά Κολοκοτρώνη 68


Στοά Κολοκοτρώνη 68
Στοά Θεολόγου


Ο Πειραιάς ως χώρος εμπορίου και συναλλαγών δεν θα μπορούσε να μην διαθέτει πλήθος στοών, απλωμένες σε όλο το μήκος του εμπορικού του λιμένα και γύρω από την Πλατεία Κοραή. Δεν συναντούμε στοές στην Πειραϊκή, Καλλίπολη, Χατζηκυριάκειο, Πηγάδα, Φρεαττύδα, Πασαλιμάνι, Καστέλλα, Μικρολίμανο κ.α. Οι Στοές ήταν κέντρα εμπορικών συναλλαγών και ως τέτοια αναπτύσσονταν πέριξ του εμπορικού λιμένα. Επίσης ήταν κέντρα τεχνιτών κάθε είδους. Τσαγκάρηδες, ραφτάδες, ρολογάδες αλλά και αγορά χρυσού, ρολογιών και πολύτιμων λίθων, σύμφωνα με τις απαιτήσεις της σημερινής εποχής. 

Στην άκρη του Πειραϊκού λιμανιού προς την "Παγόδα", η πρώτη στοά που συναντά κάποιος είναι στην Ακτή Μιαούλη 85 με είσοδο και από οδό Φλέσσα 2. 

Στην Ακτή Μιαούλη 81 βρίσκεται η Στοά Λούμου με το χαρακτηριστικό καφενείο να κυριαρχεί εντός αυτής. 


Επόμενη στοά στην Ακτή Μιαούλη 35 - 39 και αμέσως μετά η Στοά του Μεγάρου ΤΑΝΠΥ (Μέγαρο Ταμείου Ασφαλίσεων Ναυτικών Πρακτόρων και Υπαλλήλων). 
Η στοά του Μεγάρου ΤΑΝΠΥ αποτελεί γέφυρα επικοινωνίας μεταξύ της παραλιακής και της οδού Φίλωνος. 


Στοά Μεγάρου ΤΑΝΠΥ


Δίπλα στον Άγιο Σπυρίδωνα βρίσκεται η Στοά Σπύρου Δουρούτη, προσφάτως ανακαινισμένη. Ενώνει την Ακτή Μιαούλη με τη μικρή οδό Αγίου Σπυρίδωνα.
  

Η Στοά της Ακτής Μιαούλη 11 οδηγεί επίσης στο μικρό αλλοτινό "γιαχνί σοκάκι", την οδό Αγίου Σπυρίδωνα. Ακριβώς δίπλα της βρίσκεται μια από τις παλαιότερες στοές στον Πειραιά, η στοά Ακτής Μιαούλη 7-9. Κι αυτή η στοά οδηγεί επίσης στην μικρή οδό που προσφάτως πεζοδρομήθηκε και είναι γνωστή και ως Στοά Καραγιανίδη από το ομώνυμο γραφείο Ταξιδίων που βρίσκεται στην είσοδο της στοάς από την παραλιακή της πλευρά. 

Η Στοά της Ακτής Μιαούλη 7-9, με την στοά της Ακτής Μιαούλη 11 και την Στοά Δουρούτη είναι μεταξύ τους παράλληλες στο ίδιο οικοδομικό τετράγωνο ανάμεσα στην οδό Πουρή και στην Μπουμπουλίνας.


Ένα από τα παλαιότερα γραφεία ταξιδίων είναι του Καραγιανίδη επί της Ακτής Μιαούλη στην είσοδο της στοάς.


Μια άλλη στοά που είναι γνωστή βρίσκεται πάνω από την Ακτή Μιαούλη, στην οδό Φίλωνος 53, πίσω ακριβώς από τον Θεμιστόκλειο (Τινάνειο) κήπο. Είναι γνωστή από τη χαρακτηριστική κούκλα τσαγκάρη στην είσοδό της που διαφημίζει κατάστημα "Τακούνι" που αφορά βεβαίως στις επισκευές παπουτσιών. Η στοά της οδού Φίλωνος 53 μας οδηγεί στην οδό Νοταρά.




Εντός της στοάς της οδού Φίλωνος 53, πάνω ακριβώς από τον Τινάνειο Κήπο
 συναντά κάποιος μια θυρίδα άλλης εποχής. Από ένα μόνο παράθυρο ο κόσμος προμηθευόταν εισιτήρια, αιτήσεις, αναψυκτικά, κουπόνια στάθμευσης και δηλώσεις. 


Εντός αυτής της στοάς βρίσκεται ένα από τα παλαιότερα καταστήματα τεχνιτών επισκευής ρολογιών που λειτουργεί από το 1968. Πρόκειται για τον ωρολογοποιό Χιώτη. Σήμερα το κατάστημα το λειτουργεί ο εγγονός του αφού πρώτα πέρασε από το κατάστημα και ο πατέρας του. Τρεις γενιές από τον παππού έως τον εγγονό στην υπηρεσία των ρολογιών.

Ωρολογοποιός Χιώτης από το 1968



Περίπου συνέχεια αυτής της στοάς είναι η επόμενη που ενώνει τη Νοταρά με την Κολοκοτρώνη και που χρησιμοποιούν συχνά τα μέλη της Φιλολογικής Στέγης σήμερα όταν από την παραλία, την Ακτή Μιαούλη, θέλουν να "κόψουν" δρόμο για τα νέα γραφεία της στην οδό Κολοκοτρώνη 75. 

Στο κέντρο της πόλης πέριξ της Πλατείας Κοραή, ανάμεσα στο Δημοτικό θέατρο Πειραιά και στο Ναό Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, βρίσκονται δύο επίσης στοές παράλληλες μεταξύ τους. Η Στοά Γιαννακόπουλου και η Στοά Θεολόγου, που αμφότερες ενώνουν τη μικρή οδό Αγίου Κωνσταντίνου με την οδό Τσαμαδού. 

Ως στοές συνήθως εννοούνται οι ειδικά διαμορφωμένοι διάδρομοι που ο μηχανικός σχεδίασε στο ισόγειο του οικοδομήματος προκειμένου να εξασφαλίσει είσοδο και από τις δύο πλευρές του. Όμως ως στοές θεωρούνται σήμερα και κάθε εσοχή μεγάρου, που έχει εμπορική χρήση
έστω κι αν δεν οδηγεί στον πίσω δρόμο του οικοδομήματος. Γνωστή "στοά" είναι και του ιστορικού καταστήματος νυφικών και βαπτιστικών Μαρί Μπέλ, γνωστού από τα νυφικά που έραβε δωρεάν για τα κορίτσια που τελούσαν ομαδικούς γάμους.






Θαμώνες στα καφενεία των Στοών δεν ήταν μόνο οι "ένοικοι" γύρω από τη στοά, αλλά και πελάτες των γραφείων που είτε πριν τη συνάντηση είτε ύστερα από αυτήν έπιναν τον καφέ της συνεννόησης. Συνταξιούχοι που κάποτε εργάστηκαν στα γραφεία ή τα καταστήματα των στοών, συνέχιζαν ακόμα και συχνάζουν σε αυτές αναπνέοντας τον αέρα τους. Οι στοές αποτελούσαν και σημεία προσφοράς εργασίας ναυτικών. Ναυτικοί πράκτορες και γραφεία ασχολούνταν ειδικώς με τις ναυτολογήσεις, ενώ τα παλαιότερα ακόμα χρόνια με τη διεκπεραίωση εγγράφων και διαβατηρίων με σκοπό τη μετανάστευση. 



    
Στην οδό Κολοκοτρώνη υπάρχει επίσης μια στοά με ονοματεπώνυμο. Πρόκειται για τη Στοά Νικολάου Κανάκη


Οι περισσότερες στοές σήμερα στον Πειραιά, παρουσιάζουν μορφή εγκατάλειψης με ελάχιστα καταστήματα να λειτουργούν εντός αυτών. Οι περιζήτητες εμπορικές στοές του Πειραιά της ναυτιλίας και του εμπορίου της δεκαετίας του 1960, αργοπεθαίνουν σήμερα καθώς δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο σχέδιο αξιοποίησής τους. 

     

Ο Πειραιάς του Πολιτισμού και ο Γιάννης Χατζημανωλάκης



του Στέφανου Μίλεση


«Κι εκεί που έλεγα πως ήρθε η ώρα να ξεκουραστώ επιτέλους μετά από συνεχή, συνεπή και προπάντων ενεργό παρουσία για 60 και πλέον χρόνια στα πολιτιστικά δρώμενα της πόλης μου, προέκυψε μια ενδιαφέρουσα πρόταση από πολύ δικά μου παιδιά»

Έτσι ξεκίνησε ο Γιάννης Χατζημανωλάκης τον πρόλογο του τελευταίου του βιβλίου με τίτλο «Πειραιάς. Με το Βλέμμα στον Πολιτισμό». Σε αυτό το βιβλίο, που έμελλε να σταθεί το τελευταίο της διαδρομής του, κατέγραψε με ακρίβεια όλα τα πρόσωπα του πνευματικού κόσμου της πόλης που αγάπησε. Κανείς δεν μπορεί να φανταστεί ότι σε μόλις 55 σελίδες θα δεχθεί έναν πραγματικό χείμαρρο πληροφοριών περί της πνευματικής προσφοράς του Πειραιά μας στα νεοελληνικά γράμματα και στις τέχνες. Και επειδή ο συγγραφέας γνώριζε πολύ καλά ότι πολιτισμός δεν είναι εύκολο να αναπτυχθεί μονόπλευρα, χωρίς δηλαδή την παράλληλη ανάπτυξη της οικονομίας, του εμπορίου, της ναυτιλίας, πίσω από τον τίτλο του βιβλίου του, έθεσε ως φόντο τη φωτογραφία ενός νεαρού που έχει στραμμένο το βλέμμα του προς τη θάλασσα και στις εγκαταστάσεις εργοστασίων που διαγράφονται στο ηλιοβασίλεμα. Αμέσως, από την πρώτη ματιά, και μόνο, από το εξώφυλλο του βιβλίου, καταλαβαίνει ο αναγνώστης ότι έχει απέναντί του έναν γνήσιο Πειραιώτη αφού με μια μόνο φωτογραφία δίνει το στίγμα, αποκωδικοποιεί το μυστικό της ανάπτυξης της πόλης, που ήταν η συνύπαρξη του Κερδώου και του Λόγιου Ερμή. Της επιχειρηματικότητας με το πνεύμα. 

Το καταγράφει άλλωστε αυτό και ο ίδιος ο συγγραφέας όταν στο προλογικό του σημείωμα λέει «Πίσω από όλα αυτά (την πνευματική δηλαδή ανάπτυξη) κρύβεται μια νέα ισχυρή τάξη, η αστική, που υπογραμμίζει την ισχύ και το κύρος της με τις σημαντικές επιτεύξεις στην πόλη μας, αυτό που εμείς οι σημερινοί Πειραιώτες, σπεύδουμε να χαρακτηρίσουμε ως νεότερο Πειραϊκό θαύμα. Με τις προϋποθέσεις αυτές ήταν φυσικό ο Πειραιάς, να δώσει στα ελληνικά γράμματα και την τέχνη μορφές σαν τον Νιρβάνα, τον Πορφύρα, τον Βουτυρά, τον Μελά, τον Βολανάκη, τον Τσαρούχη, την Παξινού και τον Βεάκη»

Στο βιβλίο αυτό που αποτελεί Έκδοση του Ωδείου Τερψιθέας, έχει πραγματοποιηθεί ένα επίτευγμα. Καταγράφονται όλα τα ονόματα των ανθρώπων του πνευματικού Πειραιά, από τα μεγαλύτερα έως τα μικρότερα. Από τα γνωστά έως τα άγνωστα. Ξεκινώντας από το πρώτο όνομα που αναφέρεται στο βιβλίο, που είναι του ιδρυτή του πρώτου τυπογραφείου και παράλληλα εκδότη του επίσης πρώτου πειραϊκού περιοδικού στον Πειραιά του Ηλία Χριστοφίδη, μέχρι το τελευταίο όνομα της τελευταίας σελίδας που είναι του πιανίστα Δημήτρη Σγούρου, παρεμβάλλονται περισσότερα από 500 ονόματα, αριθμός πραγματικά απίστευτος. Είναι οι εκπρόσωποι της πειραϊκής πνευματικής και καλλιτεχνικής ζωής από τη δημιουργία της πόλης έως τις μέρες μας. Είναι η προσφορά του Πειραιά στα γράμματα, την τέχνη και γενικότερα στη διαμόρφωση του νεοελληνικού πολιτισμού. Είναι ο πειραϊκός στρατός του πνεύματος!  

Δίπλα σε αυτά τα 500 ονόματα θα πρέπει να προστεθούν τίτλοι εφημερίδων όπως για παράδειγμα «Σφαίρα», «Χρονογράφος», «Θάρρος», «Σημαία», «Νέοι Καιροί», «Πειραϊκή ζωή», τίτλοι περιοδικών, επωνυμίες ιδιωτικών σχολείων, ονόματα σωματείων, συλλόγων και ενώσεων όπως Όμιλος Σπορτ, Όμιλος Πεζοπόρων, Φυσιολατρικός Όμιλος Πειραιώς, Οδοιπορικός Σύλλογος Πειραιώς, Ζήνων, Αττικός. Καταγράφονται τίτλοι ποιημάτων, βιβλίων και ταινιών. Συνολικά στο βιβλίο αυτό θα πρέπει να εμπεριέχονται πάνω από 800 ονομαστικές αναφορές. Και όλα αυτά ο Χατζημανωλάκης τα ταξινόμησε κατά είδος, εποχή, τομέα. Μια πραγματικά δύσκολη εργασία που ο συγγραφέας, όπως γνωρίζετε, ολοκλήρωσε λίγο πριν το θάνατό του, χωρίς τη βοήθεια υπολογιστή, παρά μόνο με το μολύβι στο χέρι, και τη συμβουλή παλαιότερων σημειώσεων, σε μια ηλικία που ελάχιστοι έχουν την ικανότητα να διατηρούν πνευματική διαύγεια. 


Ο Χατζημανωλάκης υπήρξε ο αυθεντικός συγγραφέας που μέτραγε το πνευματικό ανάστημα με τη δημόσια έκθεση, αφού γνώριζε πολύ καλά πως δύσκολο δεν είναι να γράφεις, αλλά να γράφεις κείμενα που να διαβάζονται, να είναι δηλαδή ελκυστικά στον κόσμο και κατανοητά. Το έδειξε η προϋπηρεσία των πάνω από 4 χιλιάδων ιστορικών αναφορών που δημοσίευσε κατά τη διάρκεια της ζωής του. 

Η προσφορά του Χατζημανωλάκη προς την κοινωνία του Πειραιά βασιζόταν σε δύο βασικούς πυλώνες. Ο πρώτος ήταν ο διαρκής πνευματικός συναγερμός που τον διέκρινε και που τον οδήγησε να συγγράψει πολλά και αξιόλογα βιβλία. Ο δεύτερος, εξίσου σημαντικός, ήταν η αμείωτη κοινωνική του δράση από τη θέση του προέδρου της Φιλολογικής Στέγης. Πολλοί Πειραιώτες και μη κατάφεραν στο παρελθόν να διακριθούν είτε στη συγγραφή, είτε στην κοινωνική δράση. Ελάχιστοι όμως ήταν αυτοί που κατάφεραν και να συγγράφουν και να προσφέρουν ταυτόχρονα και μάλιστα για μεγάλο χρονικό διάστημα. 

Όλη του η ζωή υπήρξε γεμάτη από συγγραφική δημιουργία και τρανότερη απόδειξη δεν υπάρχει από την έκδοση αυτού του βιβλίου που ολοκλήρωσε λίγες μόνο ημέρες πριν περάσει για πάντα στο πάνθεον της μνήμης των Πειραιωτών. Ο Χατζημανωλάκης πέθανε γράφοντας, όπως χρόνια πριν είχε πράξει μια μεγάλη επίσης προσωπικότητα του Πειραιά, ο Παύλος Νιρβάνας. 

Ο Γιάννης Χατζημανωλάκης ταύτισε με την παρουσία του την σύγχρονη πνευματική ζωή του Πειραιά. Η Στέγη ανδρώθηκε και μεγαλούργησε έχοντας τον στο τιμόνι της. Αυτός με μύριους κόπους και θυσίες πέτυχε να την κάνει γνωστή, να την καθιερώσει στη συνείδηση των Πειραιωτών και να συγκεντρώσει στους κόλπους της, πολυάριθμες πνευματικές προσωπικότητες. Ανέλαβε το τιμόνι της Φιλολογικής τον Απρίλιο του 1966 και την οδήγησε στην ανάδειξη και στην καταξίωση από την πειραϊκή κοινωνία. Κορυφαίο επίτευγμα της προεδρίας του, υπήρξε το 1985 η βράβευσή της από την Ακαδημία Αθηνών.  Ο θάνατός του δεν αποτελεί πλήγμα μόνο για τους φιλίστορες και τους φιλολογούντες, αλλά για όλους τους Πειραιώτες. Διότι ήταν ο Πρεσβευτής της ιστορίας τους, ήταν ο συνήγορος των πολιτιστικών τους δικαίων. Όταν οι Πειραιώτες ένιωθαν ότι θίγεται η πολιτιστική κληρονομιά τους, στον Χατζημανωλάκη προσέφευγαν για να σταθεί με την πύρινη πένα του, ο συνήγορος των πειραϊκών θησαυρών, ο υπερασπιστής της πνευματικής κληρονομιάς τους.
Ως το τέλος παρέμεινε προσηλωμένος στο συγγραφικό έργο αλλά και στην πορεία της «Στέγης». Ακόμα και μετά το πέρας της προεδρίας του, συνεχίζοντας το μεγάλο έργο που είχε αναλάβει, συνέχιζε να παρουσιάζει βιβλία, να προλογίζει λογοτεχνικά κείμενα, να μας συμβουλεύει να μας καθοδηγεί. Παρίστατο σε όλες τις εκδηλώσεις της Στέγης, πάση δυνάμει, ακόμα και όταν η υγεία του δεν το επέτρεπε. 

Στην κατάμεστη αίθουσα του Πειραϊκού Συνδέσμου την 16η Σεπτεμβρίου 2018   

Καθώς το τελευταίο διάστημα αδυνατούσε να μιλήσει, έστελνε τις παρουσιάσεις του γραπτώς τις οποίες διαβάζαμε με κάθε επιμέλεια. Είναι γνωστό νομίζω σε όλους σας, ότι θέλοντας να του δείξουμε έμπρακτα την αγάπη μας και το σεβασμό μας, αποφασίσαμε και ονομάσαμε την αίθουσα που η δημοτική αρχή μας παραχώρησε, σε αίθουσα πολιτισμού «Γιάννης Χατζημανωλάκης». Φέτος τον Μάιο ο Γιάννης Χατζημανωλάκης νιώθοντας αδυναμία προσέλευσης σε μια εκδήλωση της στέγης, απέστειλε επιστολή, δια της οποίας μας παρότρυνε να συνεχίσουμε με θάρρος και δύναμη το έργο στο οποίο ο ίδιος είχε αφιερώσει τη ζωή του. 

«Αγαπητοί μου φίλοι» έγραψε «Λυπάμαι πολύ, που παρά την αρχική μου πρόθεση δεν μπορώ να είμαι σήμερα κοντά σας για να συμβάλω ακόμα μια φορά στην πορεία της φιλολογικής στέγης στην οποία όπως όλοι έχετε ήδη αναγνωρίσει αφιέρωσα ένα μεγάλο κομμάτι από τη ζωή μου. Σας απευθύνω τις εγκάρδιες ευχές μου για δύναμη, ώστε να συνεχιστεί απρόσκοπτα η ανοδική πορεία της αγαπητής σε όλους μας «Φιλολογικής Στέγης». Γιάννης Χατζημανωλάκης.
Όλοι εμείς που υπηρετούμε τη "Στέγη" από οποιαδήποτε θέση αλλά και οι φίλοι που συνεχίζουν μέχρι σήμερα να συμπαρίστανται και να στέκουν αρωγοί στο έργο της, σου υποσχόμαστε ότι θα αγωνιστούμε με όλες μας τις δυνάμεις μας να συνεχίσουμε το τεράστιο έργο που εσύ μας κληροδότησες. Διότι εσύ πρώτος μας έδειξες με τη στάση σου μέχρι την τελευταία στιγμή, ότι η "Στέγη" δεν έχει ανάγκη από παροδικούς ταξιδιώτες, αυτούς που αποφασίζουν να συνοδοιπορήσουν μαζί της για κάποιο χρονικό διάστημα κι ύστερα κάθονται στην άκρη άπραγοι ασκώντας κριτική, αλλά είναι μια μόνιμη συνοδοιπορία, μια διαρκής ανάγκη, να προσφέρεις, να γράφεις, να αγωνίζεσαι μέσα στον πυρήνα του κοινωνικού συνόλου και όχι να ασκείς κριτική από την ασφάλεια του περιθωρίου. 
Απευθύνω με σεβασμό το ύστατο χαίρε προς τον επίτιμο πρόεδρό μας.  


"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"