Το έργο της προστασίας των πειραϊκών αρχαιοτήτων και η Φιλολογική Στέγη Πειραιώς



του Στέφανου Μίλεση

Το 1930 μια ομάδα διανοούμενων της εποχής συσπειρώνεται γύρω από τον ποιητή και δικηγόρο Γρηγόρη Θεοχάρη. Απογοητευμένοι από την περιθωριοποίηση του Πειραιά, από την αδιαφορία για τη διάσωση της ιστορίας του, από την ηγεμονική τακτική της γειτονικής Αθήνας, αποφασίζουν να προβούν στην ίδρυση ενός σωματείου με σκοπό την προστασία και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της πόλης. Γρήγορα προχωρούν στην υλοποίηση του οράματός τους και δημιουργούν τη «Φιλολογική Στέγη Πειραιώς».

Με την πάροδο των ετών η «Στέγη», αφήνει το δικό της στίγμα στην επιμόρφωση του πειραϊκού πληθυσμού γύρω από θέματα πολιτιστικής κληρονομιάς και ιστορίας της πόλης.

Στο Τελωνείο Πειραιώς αρχές του 20ου αιώνα


Στη Μεταπολεμική εποχή η "Στέγη" άρχισε να δέχεται μεγάλο αριθμό αιτημάτων και παραπόνων που αφορούσαν στη διάσωση μνημείων της αρχαιότητας και στην ανάδειξή τους. Όσο ο χρόνος περνούσε και οι Πειραιώτες κατανοούσαν το σπουδαίο ιστορικό παρελθόν της πόλης τους, τόσο περισσότερο απαιτούσαν το σεβασμό στην ιστορία της. Όμως συνέβαινε το εξής. Όσο αυξανόταν η γνώση για το ιστορικό παρελθόν της πόλης, τόσο οι κρατικές υπηρεσίες και αρμόδιες Αρχές αδιαφορούσαν και προέβαιναν στη συστηματική καταστροφή και εξαφάνιση των τυχαίως (τις περισσότερες φορές) αποκαλυπτομένων κειμηλίων, που αποτελούσαν την ιστορική κληρονομιά της πόλης.

Το 1953 η Φιλολογική Στέγη ήταν εκείνη που, πρώτη από όλους στον Πειραιά, έθεσε ζήτημα επιστροφής του Πειραϊκού Λέοντα από τη Βενετία που εγκαταστάθηκε όταν κλάπηκε από τον Μοροζίνι. 
Τον Ιανουάριο εκείνου του έτους κατά την επίσκεψη του Ιταλού Πρωθυπουργού Ντε Γκάσπερι στην Ελλάδα, μέλη του Δ.Σ. της «Στέγης» του παραδίδουν υπόμνημα στο οποίο εκθέτονται οι λόγοι που το λιοντάρι πρέπει να επιστραφεί στην πατρίδα του.
(Ο λαός του Πειραιώς και οι πνευματικοί εργάται της μεγάλης εργατουπόλεώς μας χαιρετίζουν....)

10 Ιανουαρίου 1953 - Πρόεδρος της "Στέγης" ο Γρηγόρης Θεοχάρης,
Γενικός Γραμματέας ο Στέλιος Γεράνης.
  

Τα μέτωπα όμως που εμφανίζονταν ήταν πολλά και τα μέλη της "Στέγης" αδυνατούσαν παράλληλα να διοργανώνουν ομιλίες, διαλέξεις, εκδηλώσεις, εκδώσεις περιοδικών και βιβλίων αλλά να προασπίζουν στο βαθμό που έπρεπε το πολιτιστικό παρελθόν του Πειραιά. 

Λαμβάνοντας υπόψη όλη αυτή την κατάσταση ο Πρόεδρος της "Στέγης" Γρηγόρης Θεοχάρης τον Φεβρουάριο του 1957 (διατελούσε τότε μικρή περίοδο και Δήμαρχος του Πειραιά), έλαβε μια σημαντική απόφαση. Προέβη στη σύσταση ειδικής επιτροπής με την ονομασία "Επιτροπή Προστασίας και Αξιοποιήσεως των Αρχαιοτήτων και Ιστορικών Μνημείων του Πειραιώς".

Δημιουργήθηκε ειδικός φάκελος στον οποίο συγκεντρώθηκαν όλα τα ζητήματα που η επιτροπή όφειλε να αντιμετωπίσει την εποχή εκείνη. Ενδεικτικά και μόνο αναφέρω μερικά εξ αυτών:

- Τα ερείπια των δύο στρογγυλών πύργων στη θέση "Καστράκι" και την αναστύλωση τους.

- Την ανάδειξη των τειχών της Πειραϊκής Χερσονήσου μαζί με τη θέση εκείνη που πιστεύεται ότι πρόκειται για το ταφικό μνημείο του Θεμιστοκλή.

- Το αρχαίο θέατρο της Ζέας που είχε υποστεί ανεπανόρθωτες ζημιές από τη για χρόνια λειτουργία γυμναστηρίου στο χώρο του. Σκοπός της "Στέγης" ήταν η πλήρης αποκάλυψη και αποκατάσταση αυτού για να χρησιμεύσει για παραστάσεις αρχαίων δραμάτων οι οποίες θα μπορούσαν να καταστήσουν τον Πειραιά πνευματικό κέντρο.

- Τη διάσωση των αρχαίων ευρημάτων που αποκαλύφθηκαν κατά την εκσκαφή των θεμελίων προς ανέγερση του νέου ναού της Αγίας Τριάδας. Ο παλαιός ναός είχε καταστραφεί από το "Συμμαχικό" βομβαρδισμό της 11ης Ιανουαρίου του 1944. Η οικοδόμηση νέου ναού είχε σταθεί αιτία για την αποκάλυψη ερειπίων οικοδομικού συγκροτήματος που αποτελούσε μέρος του εμπορικού λιμένα της πόλης του περίφημου "Εμπορίου".

- Σε όλη την πόλη του Πειραιά οι πάσης φύσεως ιδιωτικές ή δημόσιες οικοδομές που ανεγείρονταν τότε, με πυρετώδεις ρυθμούς, σε κάθε γειτονιά, σε κάθε συνοικία, κατέστρεφαν συστηματικώς τον αρχαιολογικό πλούτο που ερχόταν τυχαία στην επιφάνεια. Το ένδοξο παρελθόν του Πειραιά θαβόταν άλλοτε κρυφά άλλοτε φανερά με σκοπό το κέρδος.  

Στις 25 Απριλίου του 1957, τα μέλη που απαρτίζουν την επιτροπή αυτή συγκεντρώνονται στα γραφεία του Δημάρχου Πειραιώς και αναλαμβάνουν δράση. Είναι ημέρα Πέμπτη και η συνεδρίαση ξεκινά στις 12 το μεσημέρι. Συντάσσουν διακήρυξη προς κάθε αρχή και εξουσία, έχοντας την πεποίθηση ότι ενεργούν προς το συμφέρον του πειραϊκού λαού για την κατάπαυση της συστηματικής βανδαλικής καταστροφής των μνημείων με σκοπό το κέρδος. 
Διότι το κέρδος είναι πρόσκαιρο και ιδιωτικό, ενώ η διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι μόνιμη και δημόσια.

Η Επιτροπή Προστασίας και Αξιοποίησης των Αρχαιοτήτων και Ιστορικών Μνημείων του Πειραιά της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς, εκδίδει την ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ που συνέταξε με σκοπό την ενημέρωση των αρμοδίων υπηρεσιών ότι το έργο τους πλέον δεν είναι ανεξέλεγκτο, αλλά ότι θα λογοδοτήσουν έναντι του λαού και της ιστορίας. 

Την Επιτροπή αυτή φυσικά δεν την απαρτίζουν μόνο μέλη της Φιλολογικής Στέγης. Στις τάξεις συναντούμε σπουδαία ονόματα της εποχής που μόνο η αναφορά τους προκαλεί δέος. Ωστόσο λειτουργεί μόνιμα στα γραφεία της Φιλολογικής Στέγης, ενώ τα έγγραφα που συντάσσει αποστέλλονται προς τις Αρχές με τον τίτλο και τον αριθμό πρωτοκόλλου της "Στέγης". 

Γρηγόρης Θεοχάρης (Δήμαρχος Πειραιά και Πρόεδρος της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς)

Ιωάννης Μελετόπουλος (Γραμματέας της Επιτροπής, Δικηγόρος)

Δημήτριος Πικιώνης (Καθηγητής του Πολυτεχνείου)

Α. Παπαγιαννόπουλος - Παλαιός (Αρχαιολόγος)

Κρίτων Ε. Δηλαβέρης (Πρόεδρος Συνδέσμου Γηγενών Πειραιωτών)

Λουκάς Νομικός (Δημοτικός Σύμβουλος, Πρόεδρος Ναυτικού Επιμελητηρίου)

Παναγιώτης Λεούσης (Δημοτικός Σύμβουλος, ιατρός)

Παναγιώτης Παπαηλιού (Δημοτικός Σύμβουλος, Εκπαιδευτικός)

Νικηφόρος Βρεττάκος (Δημοτικός Σύμβουλος, Λογοτέχνης)

Έλλη Ι. Λυκούρη (Αρχαιολόγος)

Αργύρης Κωστέας (Πρόεδρος Συνδέσμου "Πλάτων")

Νικόλαος Καλαμίτσης (Γενικός Γραμματέας Εμπορικού Συλλόγου)

Ιωσήφ Παπαδόπουλος (Μουσουργός)



Η Επιτροπή συντάσσει αναφορές, διενεργεί παραστάσεις στις αρμόδιες αρχές και υποβάλλει προτάσεις προς τον τότε Βασιλιά, τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος, τον Πρόεδρο της Κυβερνήσεως, τους Υπουργούς Παιδείας και Θρησκευμάτων, Δημοσίων Έργων και τον Υφυπουργό Ανοικοδομήσεως.

Η απόφαση του Γρηγόρη Θεοχάρη να δημιουργήσει μια επιτροπή η οποία μακριά από οργανωμένα συμφέροντα, συντεχνίες, κλίκες και γνωριμίες, θα έχει αποκλειστική αποστολή τη διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς του Πειραιά γρήγορα αποδίδει καρπούς.  Τον Ιούλιο του 1959 ανευρίσκονται τυχαίως τα χάλκινα αγάλματα τόσο μεγάλης σπουδαιότητας που αποκαλούνται ως "θησαυρός του Πειραιά".     

Αυτά όμως μετά την ανεύρεσή του και με σκοπό τον καθαρισμό και τη συντήρηση μεταφέρονται και για μεγάλο χρονικό διάστημα εκτίθενται εκτός Πειραιά. Τότε η Επιτροπή παρεμβαίνει για μια φορά ακόμη! Χάρη στις ενέργειές της, τα χάλκινα αγάλματα επιστρέφουν πίσω στον Πειραιά, στην πόλη όπου βρέθηκαν, παρά το γεγονός ότι είχε αποφασιστεί η μόνιμη εγκατάστασή τους στις αίθουσες του αρχαιολογικού μουσείου Αθηνών.

Με πρωτοβουλία της «Στέγης» ξανά είχε γίνει σύσκεψη στο Φουαγιέ του Δημοτικού Θεάτρου με την παρουσία του Δημάρχου (Ντεντιδάκη), βουλευτών, πολιτικών, αρχαιολόγων, εκπροσώπων σωματείων και ενώσεων όπου εκδόθηκε ψήφισμα που επιδόθηκε εν συνεχεία στην Κυβέρνηση. Η «Στέγη» με την επιστροφή των χάλκινων στον Πειραιά, έχει επιτύχει εκείνο που ούτε κυβερνήσεις σε εθνικό επίπεδο κατάφεραν. Την επιστροφή αρχαίων ευρημάτων στον τόπο που ανεβρέθηκαν. Αποτέλεσμα δε της επιστροφή των χάλκινων στον Πειραιά ήταν και η ανοικοδόμηση του νέου αρχαιολογικού μουσείου για τη στέγασή τους. Από τον αγώνα της Επιτροπής ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι αυτοπρόσωπες παραστάσεις σε επιτροπές αρμοδίων αρχών του Δημητρίου Πικιώνη. 

«Δεν είναι  αρκετό να λέμε και να υπερηφανευόμαστε πως είμαστε απόγονοι εκείνων που μας άφησαν κληρονομικά τον «Χρυσούν Αιώνα» και τον Παρθενώνα. Πρέπει να είμαστε και αντάξιοί τους. Όταν έρχονται στην Ελλάδα από όλο τον κόσμο να θαυμάσουν και να διδαχθούν από τους αρχαίους Έλληνες αρχιτεκτονική, αισθητική, καλαισθησία και αρμονία δεν επιτρέπονται σε μας να υπάρχουν τέτοια πολεοδομικά αμαρτήματα». 




Η Φιλολογική Στέγη, διακριτικά, πάντοτε στο περιθώριο, μακριά από υπέρμετρη προβολή έργου, συνεχίζει να αγωνίζεται μέχρι σήμερα υπερασπιζόμενη την ιστορία του Πειραιά. Από την εποχή του Νικηφόρου Βρεττάκου, του Δημητρίου Πικιώνη, του Μελετόπουλου, του Θεοχάρη κ.α. ο δρόμος που έχει επιλεχθεί είναι συγκεκριμένος. 


Πολλές φορές ακούγεται ότι υπάρχουν ειδικοί επιστήμονες, αρμόδια επιφορτισμένοι με το έργο διάσωσης αρχαιοτήτων και μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς. Ωστόσο θα ήθελα να αναφέρω ότι ειδικά στον Πειραιά έχουμε το μεγαλύτερο παράδειγμα πανελληνίως ότι συχνά οι αποφάσεις των "ειδικών" είναι ενάντια στη κοινή θέληση.  

Τρανό παράδειγμα η κατεδάφιση του "Ωρολογίου" που όλοι οι ειδικοί, συγκοινωνιολόγοι, πολεοδόμοι, πολιτικοί μηχανικοί και αρχιτέκτονες είχαν συνηγορήσει στην κατεδάφισή του αφού ουδείς μπορούσε να εναντιωθεί στη χούντα. 

Η Φιλολογική Στέγη μέχρι και σήμερα προασπίζεται το πολιτιστικό παρελθόν του Πειραιά αμείωτα όπως και τότε.   

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"